1. 1
ANG SINING AT KALINANGAN NG BAYAN NG ANGONO
_______________________________________________________________________
_
Ni Pat Tiamson
______________________
Sa tabing dagat… s alibis ng bundok… iyan ang baying Angono, ang baying
_______________________________________________________________________
_
pinagpala ng kalikasan. Napapalibutan ng magangandang tanawin at pinananahanan ng
_______________________________________________________________________
_
mga mamamayang may sariling makukulay na kaugalian.
_______________________________________________________________________
_
Ang Angono’y nasa tabi ng dagat… ng mala-kristal na lawa ng Laguna… ang
_______________________________________________________________________
_
lawang kinahuhulihan ng tanyag at masasarap nakanduli. Nangunguna sa listahan ng mga
_______________________________________________________________________
_
bayan ng Rizal, may dalawampu’t siyam na kilometro ang layo ng Angono sa Maynila at
_______________________________________________________________________
_
humigit kumulang na isang oras na lakbayin mula doon.
_______________________________________________________________________
_
Ang Angono’y nasal ibis ng bundok na payapang nakahimlay sa dakong Silangan
_______________________________________________________________________
_
na nagsisilbing isang mahaba at luntiang bakod ng kalikasan. Tuwing umaga ay
_______________________________________________________________________
_
iniluluwal sa bundok na ito ang isang ginintuan at mainit na araw na gumigisng sa mga
_______________________________________________________________________
_
mamamayan.
_______________________________________________________________________
_
Ang Angono’y napaliligiran ng kaakit-akit na kapatagan, ng malawak na bukirin
_______________________________________________________________________
_
na nagsisimula sa paanan ng bundok at nagtatapos sa dalamasigan ng dagat Laguna. Ito’y
_______________________________________________________________________
_
nahahati sa magkabilang ibayo ng isang kiwal-kiwal na ilog na wari’y bitukang
_______________________________________________________________________
_

2. 2
nagdurugtong sa dagat at sa bundok.
_______________________________________________________________________
_
Iyan ang bayan ng Angono, baying may ipinagmamalaking kasalukuyan at may
_______________________________________________________________________
_
dakilang hinaharap. Sa kasalukuyan nito nahuhubog ang kaanyuan ng kinabukasang
_______________________________________________________________________
_
walang katapusan.
_______________________________________________________________________
_
PINAGMULAN NG PANGALAN
_______________________________________________________________________
_
Walang makatiyak kung ano ang tunay na kahulugan o pinagmulan ng pangalang
_______________________________________________________________________
_
ANGONO, at wala namang makita pang matatandang dokumento na napapaliwanag ng
_______________________________________________________________________
_
pinagmulan o kahulugan ng salitang ANGONO. Ang mga mag-aaral o nagsasaliksik sa
_______________________________________________________________________
_
kasaysayan ng ANGONO ay nagkasya na lamang sa pagbibigay ng kanilang kuru-kuro at
_______________________________________________________________________
_
haka-haka sa tunay na kahulugan at pinagkunan ng pangalan nag bayang ito.
_______________________________________________________________________
_
Ayon sa isang palagay, ang pangalang ANGONO ay galling sa pangalan ng
_______________________________________________________________________
_
kahoy na kung tawagin ay ANONO. Sinasabing noong unang panahon na kakaunti pa
_______________________________________________________________________
_
ang naninirahan sa baying ito, ang Angono ay isang gubatan. Dito ay maraming
_______________________________________________________________________
_
tumubong mga kahoy at halaman at kabilang na rito ang isang punong kahoy na ang
_______________________________________________________________________
_
balat, dahon, ugat, dagta at marami pang bahagi nito ay nagsilbing gamot sa maraming
_______________________________________________________________________
_
sakit ng tao.
_______________________________________________________________________
_

3. 3
Ang pangalan ng punungkahoy na ito ay “ANONO o ANONUNG o
_______________________________________________________________________
_
ANUNANG.” Dahil sa ang kahoy na ito ay nagsilbing gamot sa maraming karamdaman,
_______________________________________________________________________
_
naging popular ito at ang lugar na ito na tinubuan ng ANONO o ANONUNG ay tinawag
_______________________________________________________________________
_
na ANONO bilang palatandaan ng lugar na ito, na hanggang sa pagdaraan ng panahon,
_______________________________________________________________________
_
ang katawagan sa lugar na ito, lalo na nang mawala na ang Anono, ay nagging A-NGU-
_______________________________________________________________________
_
NO.
_______________________________________________________________________
_
Ayon naman sa isang palagay, ang pangalang ANGONO ay galing sa salitang
_______________________________________________________________________
_
“ANG NUNO” na ang ibig sabihin ay Grand old Man o Great Grandfather, kung sino ang
_______________________________________________________________________
_
“NUNONG” ito ay hindi nagkakaisa ang mga mananaliksik. May nagsasabi na ang
_______________________________________________________________________
_
salitang “Ang Nuno” ay galing sa isang matandang datu o rajah na namuno sa
_______________________________________________________________________
_
baranggay na malking angkan. Siya ay pinagkalooban ng higit na tapang, lakas, yaman,
_______________________________________________________________________
_
talino at maraming karanasan sa buhay. Mahusay siyang gumamot ng halos lahat ng uri
_______________________________________________________________________
_
ng karamdaman, lalo na ang tungkol sa mga karamdamang inaakala nilang gawa ng
_______________________________________________________________________
_
maligno, masasamang espiritu o masamang kaisipan ng tao, tulad ng sinasabing gaway,
_______________________________________________________________________
_
kulam, bales, namamatanda, nagagalaw at marami pang iba.
_______________________________________________________________________
_
Tumatanda siya ng napakatanda, ngunit sa kabila ng kanyang katandan at

4. 4
_______________________________________________________________________
_
paghina, hindi nabawasan kanyang katalinuhan. Naging sanggunian, tagapayo at hukom
_______________________________________________________________________
_
ng mga mamamayan, patuloy siya sa panggagamot at panghihilot, at siya ay naging
_______________________________________________________________________
_
kilala hindi lamang sa lugar na ito kundi sa karatig pook din na makabalita ng hysy niya
_______________________________________________________________________
_
sa paghilot at paggamot, at sa kanyang katalinuhan. Dahil sa kanyang katandaan, nakilala
_______________________________________________________________________
_
siya sa tawag na “Ang Nuno.” At kung tinatanong ang isang patungo sa lugar na ito kung
_______________________________________________________________________
_
saan siya pupuntahan. Hanggang sa ang lugar na ito ay nakilala sat wag na ANG-NGU-
_______________________________________________________________________
_
NO.
Ayon naman sa paliwanag ni Prof. Carlos V. Francisco, ang pangalan ng ANG
_______________________________________________________________________
_
NUNO ay galling sa “ NUNO” sa Balite, na tumubo sa lugar na kung tawagin ngayo’y
_______________________________________________________________________
_
Balite.
Ganito ang kanyang pagkakasalaysay:
_______________________________________________________________________
_
“Sang-ayon kay Giovanni Careri, isang manlalakbay na Italyano at nakasapit sa
_______________________________________________________________________
_
ating bansa nong 1696 ang mga unang Tagalog na naninirahan sa baybayin ng dagat at
_______________________________________________________________________
_
mga ilog ay sumsamba sa puno ng Balite. Siya ay naglibot sa mga pook na nakapaligid sa
_______________________________________________________________________
_
lawa ng Bain na ngayon ay tinatawag na Lawa ng Laguna at mataman niyang pinagaralan
_______________________________________________________________________
_
ang mga naninirahan dito. Kanyang nadama ang mga ito ay lubhang pinag-iingatang
_______________________________________________________________________
_

5. 5
masugatan o maputol ang anumang bahagi ng punong kahoy na ito, sa pagkat sila’y
_______________________________________________________________________
_
naniniwala ang mga kaluluwa ng nga nagsipanaw ay naninirahan sa mga ito a higit sa
_______________________________________________________________________
_
lahat ay ang “NUNO.” Ito ay isang matandang lalaking bigla na lamang lilitaw upang
_______________________________________________________________________
_
pagbayarin ang sunuman sa kanilang gawaing di kanais-nais. Ang kauna-unahang
_______________________________________________________________________
_
libingan ng lunang ito ay buhat sa pook na kasalukuyan kinatitirikan ng bahay ni G.
_______________________________________________________________________
_
Pablo Gil hanggang sa baybayin ng ilog. Ang pook na ito ay nayuyungyungan noon ng
_______________________________________________________________________
_
malalaki at mayayabong na mga punong Balite. Ayon sa paniniwala ng mga tao ay doon
_______________________________________________________________________
_
sa pinakamalaking punong Balite naninirahan ang Nuno kaya’t ang sinumang nagdadaan
_______________________________________________________________________
_
sa bayan ay nagsasabing ito ang pook ng “NUNO” at siyang pinagmulan ng pangalang
_______________________________________________________________________
_
“ANGONO” sa bayang ito.
_______________________________________________________________________
_
Ayon naman kay dating Sen. Arturo Tolentino, noong siya ay nagsusulat pa ng
_______________________________________________________________________
_
maikling kwento, ay sinabi niya na ang salitang ANGONO, ay galling sa salitang
_______________________________________________________________________
_
“NUNO”, na siyang tawag sa malaki at matandang Cayman o buwaya na nag naglipana
_______________________________________________________________________
_
sa malapit sa ilog nag Angono, na ayon naman kay Father Francisco Collin at Juan de
_______________________________________________________________________
_
Plasencia ay sinasamba at iginagalang nga mga matatandang Tagalog at ito ay tinatawag
_______________________________________________________________________
_
ng “NUNO”, sa paniwala nilang ang nasabing Cayman on buwaya ay tahanan ng

6. 6
_______________________________________________________________________
_
kaluluwa ang kanilang ang kanilang mga ninunong na nabuhay uli sa katauhan ng
_______________________________________________________________________
_
buwaya.
Mayroon namang nagsasabi na ang Angono ay galing sa salitang Anggo. Ang
_______________________________________________________________________
_
Anggo ay mabahong amoy ng kambing at rancho, o pook ng kanilang tinitigilan. Ayon sa
_______________________________________________________________________
_
kwento ukol dito, ang Angono noong panahon ng Kastila ay isang malaking rantso ng
_______________________________________________________________________
_
mga hayop na inaalagaan ditto ay mga kambing at baka, kaya’t mango ang pook na ito
_______________________________________________________________________
_
Nang dumating di umano ang dalawang Kastila na nagtatanong ng pangalan ng bayng ito,
_______________________________________________________________________
_
ang akala ng napagtanungan ay inuusisa ng Kastila kung ano ang kanilang naaamoy
_______________________________________________________________________
_
pagkat medyo nababakas sa mukha na sila’y nababahuan. Ang sagot nga napagtanungan
_______________________________________________________________________
_
ay Anggo, na hindi naman nadugtungan pagkat hindi marunong ng salitang Kastila at
_______________________________________________________________________
_
naghula lamang sila sa ibig sabihin ng Kastila. Nang marinig ito ng mga Kastila ay nag-
_______________________________________________________________________
_
usap sila at nagsimulang itala ang salitang Anggo. Parang nahulaan ng nga
_______________________________________________________________________
_
napagtanungan na hindi amoy ang tinatanong kaya’t ang isa sa kanila ay nagtangkang
_______________________________________________________________________
_
itwid ang sinabi, ngunit dahil sa hindi maipahayag ang sarili sa mahaba at wastong
_______________________________________________________________________
_
Kastila ay ganito ang nasabi “Anggo no, Senior. Ango no, Senior.”
_______________________________________________________________________
_
Inakala raw naman ng nga Kastila na sinasabi ng mga napagtanungan nila na

7. 7
_______________________________________________________________________
_
ANGGONO ang pangalan ng baying ito, kaya’t lumisan sila na tumatanggo at
_______________________________________________________________________
_
nasisiyahan at kanilang itinala ang pangalang Angono para sa bayang ito.
_______________________________________________________________________
_
Kahawig ng kuwentong ito ang maraming alamat ukol sa pinagmulan ng mga
_______________________________________________________________________
_
pangalan ng mga bayan sa Pilipinas, na pinalabas na bunga ng pagkakamali o di
_______________________________________________________________________
_
pagkakaunawaan ng mga salitaan ng mga Kastila at Pilipino.
_______________________________________________________________________
_
Mayroon namang nagpapalagay na ang mga salitang Angono ay siyang salitang
_______________________________________________________________________
_
may sariling kahulugan, na hindi galing sa “Anuno” o “Ang Nuno” o Anggo,” ngunit
_______________________________________________________________________
_
dahil sa paglipas ng maraming taon ay nakalimutan ang tunay na pangyayaring ito’y
_______________________________________________________________________
_
pangalan ng bayan.
_______________________________________________________________________
_