2. ALICORNIO/UNICORNIO/LICORNIO
Animal con figura de cabalo cun só corno na fronte, moi veloz e valente.
Para capturalo fai falla unha moza virxe que fai que o animal saia do seu
agocho para deitarse a carón dela e quedar durmido. O unicornio atrae a
boa sorte e afasta o mal. En Galicia non se ve pero o po do seu corno
(alicornio) emprégase como amuleto da boa sorte, como afrodisíaco e para
curar moitas enfermidades.
3. AVE FRÍA/PAXARO DA MORTE
Paxaro invisible que anuncia a morte das persoas cantando ou falando
lugubremente, petando coas ás nas xanelas ou poñéndose sobre as casas
ou nos cuartos das persoas que van morrer.
4. AVICHUCHOS
Encantos en forma de ave de aspecto desagradable. Tamén poden ser
semellantes aos morcegos. Aparecen nalgúns castros e son mozas
encantadas.
5. BASILISCO
É un monstro de cor amarela con ollos de sapo; cabeza, pescozo, patas e peito de
galo; e corpo de serpe. Nace dun ovo sen xema que pon un galo cando ten sete
anos. É o rei dos réptiles e ata as cobras lle temen.
O seu alento é tan fétido que fende as rochas, seca a relva e contamina o aire.
Mata a distancia, co asubío e coa ollada. As fontes nas que bebe quedan
contaminadas durante séculos. Para liberarse del hai que velo antes de que te
vexa ou poñerlle diante un espello (non soporta a súa propia imaxe). Din que non
atura o cheiro da donicela nin o canto do galo.
6. BIOSBARDOS/CACHAFELLOS/COZOCHAS/PIBARDOS/PIGARZOS
Paxaros de gran beleza que ninguén sabe describir. Quen consegue cazalos ten
boa sorte a condición de que non llos ensine a ninguén.
Para cazalos hai que ir nunha noite escura a un camiño estreito e afastado,
onde non se oia canto de galo ou galiña nin voces humanas, levar un saco
grande, de boca ancha e invocar aos biosbardos recitando:
“Biobardo
Ven ao fardo
Que alpabarda
Por ti agarda”.
7. BOI BRUÓN
-É un mouro encantado que sobreviviu ao asolagamento da cidade de
Reirís e vive debaixo da lagoa en forma de boi. Escóitase bruar algunhas
noites.
-Na illa de Ons un mariñeiro que buscaba na beira unha pedra para
fondear a súa dorna viu un boi moi grande cunhas enormes cornas. Ao
soprar facía moito tronido. O mariñeiro colleu medo e fuxíu.
8. BOI DE SANDOMEDIO
É un boi de ouro que vive no monte de San Domedio nas Neves. Os
mouros fixeron un boi para adoralo e deixárono enterrado alí. O boi
cobrou vida e vive nun brazo de mar debaixo dun penedo. Ninguén pode
sacalo porque ao retirar o penedo o mar asolagaría todo o terreo.
9. BOI LOURO
É un boi negro que vive encantado na Pena Loura en Palas de Rei.
10. BOIS DE GURES
Son dous bois encantados
que ao fuxir do
asolagamento da cidade
de Duio pereceron
afogados e foron
convertidos en dous
illotes rochosos na
enseada de Ézaro.
11. BOI VIDAL
É un boi de pedra que vive debaixo do mar. Os seus ollos brillantes
protexen contra o mal de ollo.
12. BUTRE
É un dos paxaros da morte. É grande, noturno e laia coma un gato, unha
ave ou unha cabra.
13. CABALIÑO BRANCO
É unha das formas nas que
se encarna o Diaño Bulreiro.
É un cabalo moi fermoso que
se presenta convidando á
xente a que suba nel
(Nogueira de Ramuín).
Aínda ninguén se atreveu a
montalo.
14. CABALO
As bruxas ou o Diaño Bulreiro
poden aparecerse en forma de
cabalo. O camiñante monta enriba
e o cabalo comeza a medrar e
segue medrando a medida que
monta máis xente. Pode aparecer
como un cabalo perdido que
acepta que o monten o logo fai das
súas: parte ao medio, desaparece
dun estoupido, extravía ao viaxeiro
na noite e logo tírao nunha poza
ou barranco, ou ao cruzar un río.
A cabalo anda o demo polo mundo
saltando grandes distancias e ás
veces deixa a pegada das súas
ferraduras nos penedos. O mesmo
fan Roldán e Santiago.
Ás veces aparecen nas fontes
cabalos que son mouras
encantadas.
15. CABALO DA FIAÑA
É un cabalo negro, alto
de cruz, con ollos dun
vermello brillante e
ventás como covas
ardentes.
É inofensivo pero ás
veces cando alguén
monta nel lévao por
camiños e montes sen
parar e xa non pode
baixarse del.
16. CABALO ou ÉGOA DA LUZ, DO PENSAMENTO, DO VENTO ou
DO AIRE
Son cabalos moi rápidos nos que fuxen algúns pesoaxes das lendas
(mouros, princesas,reis…)
17. CABALO PANTASMA
Ten a cor do lume ou bota lume pola boca. É un cabalo sobrenatural que se
lles aparece aos buscadores de tesouros ou camiñantes solitarios. Ás veces
é un cabalo enorme e outras é pequeno e comeza a medrar ata dar nas
nubes.
18. CABRA DO AIRE
PAXARO DA MORTE
Ave noitébrega e invisible que canta agoirando a morte de quen a escoita
ou dunha persoa próxima. Podería ser a becacina ou a avenoiteira.
O paxaro da morte anuncia a morte das persoas cantando ou falando
lugubremente, tocando coas ás nas xanelas ou poñéndose enriba das casas
ou nos mesmos cuartos do que vai morrer.
19. CABRA QUE FALA
É unha cabra que sae polas noites ao encontro de camiñantes solitarios.
20. CADELA PEREGRINA
É unha ánima en pena coa figura de cadela. Os que viron din que bota
lume pola boca e polos ollos. É presaxio de desgrazas. Non se lle debe
mirar aos ollos e hai que dicirlle “Deus te acompañe”.
21. CADELA PASTORIÑA
Can branco ou marrón, enorme, que sae ao paso de camiñantes polas
noites (vese na comarca de Viveiro).
22. CADELA DE TETAS LONGAS
Cadela branca, moi grande, coas
mamas arrastrando polo chan.
Aparécese de noite como sinal
de morte.
Ás veces parte pola metade e
bota fume pola boca; imita os
berros e ouveos dos cans, das
ovellas e dos corvos.
Pode transformarse en corvo ou
novelo de la.
Pode ir acompañada de
cadeliños.
23. CAN BRANCO
Aparécese de noite nos camiños e olla con tristura ás persoas. É sinal de
boaventura.
24. CANCÉRBERO
É un can que vixía as portas do inferno para evitar que as almas o
abandonen.
25. CAN DO MAR (URCO, CAN DO URCO)
En xeral é o can que vixía as portas do inferno.
Tamén é un can grande e negro con cornos e orellas longas que sae do mar
nas noites escuras ouveando furiosamente. É aviso de morte. Vive no
Borrón, un lugar do outro mundo que está debaixo do mar.
Pode adoptar outras formas de can diferentes.
26. CARANGUEXO COA PINZA DE OURO
É o gardián dun tesouro que se atopa no fondo dun pozo do río Barbaña. O
tesouro é un esqueleto formado por ouro, pérolas e diamantes.
27. CARNEIRO
É unha das transformacións
do Trasno que se lle aparece
cando as rapazas van polas
noites á muíñada.
Tamén se poden aparecer
nesa forma o Diaño Bulreiro e
as meigas.
Ás veces un carneiro negro
(Bode) dirixe a Compaña.
28. CERVA BRANCA
MULLER CERVA
É unha muller que se converte
en cerva branca.
Contan que en Cervantes (Os
Ancares) desapareceu unha
fermosa moza. Un día o seu
irmán foi de caza e feriu de
morte a unha gran cerva
branca, como non rexía con
ela cortoulle unha pata, e ao
chegar á casa e amosala
transformárase nunha man
que recoñeceron como a da
súa irmán desaparecida.
Cando volveu ao monte a pola
cerva atopou a irmán morta e
faltáballe a man.
29. COBRA CON ÁS
Cando chegan a certa idade e tamaño ás cóbregas saénlle ás.
Seguen o curso dos ríos ata o mar.
30. COBRA DE SETE CABEZAS
Gardan tesouros ou raptan mozas.
Para matalas hai que ferilas cunha
agulla ou alfinete na cabeza do
medio.
31. COCA, TARASCA
Animal monstruoso co corpo de dragón e cola de serpe que vive no mar ou nos
ríos. No lombo nácenlle dúas ás enormes como as dos morcegos, ten catro patas
armadas de fortes gadoupas, unha gran boca armada de dentes afiados e uns ollos
fumegantes.
Seres semellantes hai por toda Galicia: Verín, Baiona, Betanzos (Camelo), A Coruña
(Tarea), Ourense (Coquetriz), Pontevedra, Ribadavia (Becha), Compostela, Tui…
32. COZORELLO
COCERELLO
CAZABELLO
Peixe moi fermoso que
abonda nas fontes e ríos
e salta de noite.
Para pescalos hai que ir
pola noite cun saco
aberto e dicirlle
“Cozorellos ao saco,
a tres e a catro”.
33. DRAGÓN
É unha serpe xigantesca con pés e ás. Algúns teñen cuncha enriba da
cabeza e asubían como basiliscos. Son moi feros e voraces e moi lonxevos,
e posúen o don da palabra. Cando lles chega a hora de marchar din:
“Para Babilonia vou
Mal haxa quen me viu de novo e non me matou”.
34. GALIÑA DOS OVOS DE OURO
No gorgullón de santa Mariña (As Fragas-Campo Lameiro) hai unha princesa
moura encantada en serpe. No mencer vese cunha flor na boca. Ten unha
galiña que pon os ovos de ouro. Quen a bique nos beizos desencantaa e
convértea en muller e a cambio recibe como premio a galiña cos ovos de
ouro.
35. GALIÑA CON PITOS
En moitas fontes agóchanse tesouros e o encanto que os garda sae ao exterior
transformado nunha galiña con pitos. Se entre a rolada de pitos hai un de cor
branca significa que hai unha Dona pedindo que a desencantes. O que na
mañanciña de San Xoán se faga co pito branco casará cunha fermosa moza. Din
que un que o intentou saiulle unha cobra que o perseguiu.
Na Ponte Ulla, nun paso estreito do río, hai un pozo fondo no que aboian unha
grade de ferro e unha campá prendida dela. A media noite a campá da doce
badaladas e nese momento sae da bouza á beira do río unha galiña branca con
doce pitos de ouro e unha pantasma. Ao abrir o día desaparecen.
36. GALO NEGRO
En moitas fontes agóchanse
tesouros e o encanto que os
garda sae ao exterior
transformado nun galo negro.
Falar dun galo negro é como
falar dun sol negro, do sol
nocturno en terra escura.
37. GATA BRANCA
A gata branca que se aparece nos cruceiros e encrucilladas e enreda entre as
pernas da xente é a perigosísima Peregrina (unha ánima en pena). Hai que
andar con tino.
38. GRAN BESTA
Semella un gran cervo ou un alce que se rasca a orella coa unlla do pé traseiro
dereito para curarse a epilepsia.
Vendíanse amuletos con anacos da Unlla da Gran Besta incrustados en aneis que
surtían efecto se se levaban apegados á pel.
39. LOBERNO
LIVERNE
Crese que é fillo dun lobo e dunha raposa. Ten forma de raposo, pero non se lle
pode berrar pois é xordo e non fuxe. Causa pánico e a xente ten que fuxir, aínda
que lles coma todas as pitas do galiñeiro.
Por veces é un lobo de pel vermella e con manchas que fascina coa súa mirada e ve
a través das paredes. Entra nos cemiterios para desenterrar os cadáveres e
devoralos.
40. MONSTRUO DA LAGOA
Vive na lagoa de Castelo
(entre Muras e Xermade).
Garda unha campá de ouro e
vive no fondo das augas.
Cando a lagoa seca o
Monstruo e o Tesouro
entérranse e desaparecen.
Unha vez o cura da parroquia
tentou coller a campá coa
axuda dun libro de maxia
negra traído de Cuba.
Comezou a ler o libro e
abríronse as augas e díxolle ao
sacristán que non pechase o
libro. Non lle fixo caso e as
augas pecharon levándose ao
cura.
42. PRINCESA RA
Na lagoa da Antela (A Limia) hai unha princesa encantada con forma de ra.
Non se atopa quen a desencante porque non hai maneira de diferenciala
entre os milleiros de ras que hai nesa lagoa.
43. RAPOSA DO AIRE/RAPOSA DA MORTE/FACHEIRA/RAPOSIÑA
Non ten case nunca forma visible. Séntese como un berro, un ouveo
estarrecedor, un canto semellante ao do galo… que parece que percorre os
lugares por onde andivo a persoa que vai morrer.
Tamén se cree que un alma en pena en forma de raposa que berra e bota
labaradas de lume pola boca e polos ollos e que se presenta na porta das
persoas de alma moura que van morrer. Outras veces ten forma de cadela
ou de cadela mesturada con galo.
45. SERPE BICHOCA
É unha gran serpe que vive en varios lugares do río Lérez e os seus afluentes.
Foi vista no Pozo Sangoento (río Seixo), no Pozo dos Anguieiros (Lérez) e no
Pozo da Torre (Castro). Dín que cos seus remuíños forma enormes pozos e ao
moverse no río fai cacholas nas pedras.
46. SERPE MARIÑA
-Á enseada de Coído (San Cibrao)
achégase cada sete anos (outros din
nove anos) a poñer os seus ovos unha
serpe xigantesca que mide arredor de
trinta metros. Ven de moi lonxe e
durante a viaxe devora todo o que
atopa. Enróscase arredor dos barcos e
engule aos mariñeiros un por un
comezando pola cabeza. Din que é de
cor vermella brillante con grandes
escamas que semellan cunchas de
mexillón. Tamén pode desprazarse pola
terra e alí é menos perigosa, aínda que
hai que fuxir dela. Se alguén a espía
perségueo ata devoralo con toda a súa
familia e facenda.
-No Pozo Piago, no mar, perto de
Viveiro, vive unha serpe mariña que se
deixa ver na mañán de San Xoán.
48. URCO
ORCO
Aviso de morte e de desgrazas que
pode ter moitar formas: becerra con
cans, cans (brancos ou negros).
Vese nas noites escuras e de treboada,
arrástrase polos camiños, métese
polas minas, berra, láiase… Os seus
ouveos e alaridos semellan de can,
cabra, paxaro ou gato.
Outra versión di que un agoiro de
morte con medio corpo de lobo e
outro medio de serpe, con escamas
duras e moita forza no rabo. O can do
Orco foi primeiro serpe devoradora de
cadáveres, despois can con testa de
serpe, despois can con dúas cabezas e
cola de serpe (ou con moitas colas).
49. TÉMERA
Curioso ser con corpo de león, moi temido, que garda tesouros (vive nalgunhas
comarcas ourensáns).
50. BIBLIOGRAFÍA
“Diccionario dos seres míticos galegos”.
Xoán R. Cuba, Antonio Reigosa, Xosé
Miranda. Ed Xerais, 1999.
“Cambados. A tradición oral”.
Colexio Público Castrelo, Cambados,
1980.
“Ritos y creencias gallegas”. Xesús
Taboada Chivite. Ed. Sávora, 1982.
1º ESO
Febreiro 2014
