traballo de investigación, 3º trimestre, 1ºBacharelato

1. TOPONIMIA DE
RIANXO
Iago Fernández Prol
1ºBAC-A

2. Esquema
1ºQue é a toponimia?
2ºAraño
3ºAsados
4ºIsorna
5ºLeiro
6ºRianxo
7ºTaragoña
8ºConclusión
9ºFontes

3. Que é a toponimia?
A toponimia é a rama da onomástica (rama da lexicoloxía que estuda
os nomes propios) que estuda os topónimos, é dicir, os nomes
propios de lugar, o orixe e a súa evolución.

4. Araño
O Araño é unha parroquia que se atopa no norte do
concello de Rianxo. No 2013 tiña 1.372 habitantes (667
homes e 715 mulleres). Atópase dividido en 25 entidades de
poboación:
-Agro da Moa -O Batán -Buía -Campelo
-Cantalarrana -A Capela -O Carballal -A Casilla
-Cerqueiras -Contrés -A Ermida -A Ferrería
-Foxacos -Lemos -Miráns -Outeiro
-A Pontenova -Pousada -Rabado -Toural
-Traba -Varela -O Vilar -Xens
-Xufreus

5. Agro da moa
Refírese a unha localidade que naceu nun agro
que estaría nunha elevación semellante á
forma dunha moa ou onde existía unha
mámoa (monumento megalítico).
Buía
Un nome prerromano, significa lugar
enchoupado, onde estanca auga.
Cantalarrana
Nome castelanizado, fai referenza a
un lugar onde había moitas rás.
Foxacos As Miráns O Rabado
Parece que ten que ver con foxo, que significa
depresión do terreo.
Pode provir da familia de mirar, ou da
familia Miranda,Mirador,Miramar,...
Provén do rapum latino,que significa
nabo e que en galego deu tamén
lugar a rabo, polo que podería
tratarse dun lugar con moitos nabos
ou un significado metafórico coa
palabra rabo.
O Xens Os Xufreus
Dise que é un falso corte por Oxén,logo
mal pluralizado.
Pode referirse a un lugar onde había
moita xente de Xufres, en Porto do Son.

6. Montes
-Muralla
-Treito
-Monte do Couto
-Alto do Salto Ladrón
-Pedra Cabalada
-Castro Foxacos
Ríos
-Rego do Treito
-Rego do Muíño do Conde/Río
Cubelas
-Rego de Batán / Rego de Pousada/
Rego de Contrés

7. Lenda de Pozo Bastón
A lenda conta que un mouro se achegou a un mozo do Araño que estaba que estaba facendo o
servizo militar en África e lle preguntou de onde era. Ó responderlle que do Araño, o mouro
propúxolle un trato, o que el desesaxe a cambio de rescatar a súas fillas; o soldado aceptou e o
mouro deulle tres bolos de pan que tiña que tirar no Pozo Bastón.
Cando voltou, pasou primeiro pola casa, e, nun descoido, a súa muller comeu unha rebanda dun
deles, pero aínda que o soldado a reprendeu, o mal estaba feito.
Ó chegar ó Pozo Bastón, botou un dos bolos e saíu unha moza dunha fermosura impresionante e o
mesmo aconteceu co segundo bolo; pero co terceiro, o que cortara a muller, a moza que debería
saír estaba sen unha perna e non podía por si mesma e, ó intentar axudala as dúas irmás, caeron
canda ela, polo que aínda seguen alí entre os cachóns de auga batida.

8. Ortofoto
0120A-0208
1ºCova da besta
2ºGatañeira
3ºCascalleiras
4ºVeiga da Fonte
5ºFrancuín
6ºMaxide
7ºRevoltiña
8ºAsinal
9ºXesteira

9. Ortofoto
0120A-0207
1ºVeiga de Traba 12ºEsqueiro
2ºMangarela 13ºRedondo
3ºAgro de Chenlo 14ºCuntín
4ºO Castriño 15ºCuncatro/Curcusa
5ºPardiñas 16ºChancas
6ºPozo das Nébodas 17ºNoaidos
7ºLabuseiros 18ºO Carballo
8ºLamosas 19ºCubelos/Escubelas
9ºBergando/Vergando20ºA Balada
10ºAgros Vellos 21ºAgro do Chuchumelo
11ºO Rosín/O Rocín 22ºChouza/Chousa

10. Asados
Asados é unha parroquia que se localiza no sur do
concello de Rianxo. Em 2013 contaba con 1.423
habitantes (681 homes e 742 mulleres) distribuídos en
17 entidades de poboación (aldeas):
-Asadelos -A Atalaia -Burés -A Castiñeiriña
-A Devesa -O Laxido -Lustres -A Mámoa
-A Marquesa -Monte Grande -Outeiro -A Revolta
-Santa Lucía -Somoza -Suigrexa -Vilanustre
-Vilas

11. Asadelos
Ten relación con Asados, e a terminación
elos indica que se creou máis tarde que
Asados, aínda que tamén pode vir do
latín arsatum (queimas que se realizan no
monte).
Atalaia
Pode referirse ó lugar no que existía
un edificio onde se colocaba un vixía
ou un edificio alto con boa vista.
Lustres
Pode referirse ó nome da persoa que
o fundou.
Deriva do latín, do prefixo sub (parte
inferior) e o substantivo montia
(monte).
O prefixo su en latín significa abaixo,
polo tanto ese topónimo refírese a un
lugar situado na parte inferior dun
lugar onde hai unha igrexa.
Formación a partir do latín Villa co
significado de posesión agrícola
medieval ou unha vila altomedieval e
o nome de persoa que sería o
propieterio ou fundador.
Somoza Suigrexa Villanustre

12. Montes
-Pelotiño
-Lioira
Ríos
-Rego de Burés
-Rego do Pazo/Río de Pedre

13. Isorna
Isorna é unha parroquia que se localiza no leste do
concello de Rianxo. En 2013 contaba con 666 habitantes
(320 homes e 346 mulleres) distribuídos en 5 entidades de
poboación:
-Isorna
-Quintáns
-Regueiro
-Sestelo
-A Vacariza

14. Isorna
Está relacionado ou co nome Sextus
ou co numeral sextus.
Sestelo
É a suma de dous termos
hidronómicos: iso(río nas linguas
prerromanas) e orna(co significado
parello).

15. Montes
-Quintáns
-Monte Cean
-Catadoiro
Ríos
-Rego da Lagarteira
-Rego dos Campiños

16. Leiro
Leiro é unha parroquia que se localiza no sur do concello
de Rianxo. No 2013 contaba con 1.019 habitantes (516
mulleres e 503 homes) distribuídos en 10 entidades de
poboación:
-Abuín -Brión -Cabanas -A Igrexa
-Meiquiz -Or -Palleiro -A Pedreira
-Rañó -Rial

17. Abuín
Procede da vila de Avolini,co significado
de posesión agrícola medieval ou unha
vila altomedieval de Avolinius, quen sería
o propietario ou o fundador.
Rañó
Pénsase que é variante de Rañoa,
que ten relación con rañar e raña, co
cal sería un lugar con vexetación
roída ou un prado moi pacido, aínda
que tamén podería ser o rápido dun
río.

18. Montes
-Monte da Pena
-Cabanas
Ríos
Río da Grenla
-Rego de Rial

19. Lenda da Aldea Maldita
Na parroquia de Leiro, en Abuín, dise que se atopa un tesouro entre as pedras e a maleza, aínda
que se rumorea que está maldito xa que o suposto feitizo acabou cunha aldea enteira.
Para chegar a esa aldea, é necesario deixar o coche e adentrarse no bosque, onde se poden ver
os restos dunha civilización desaparecida. Ó suposto meigallo ten distintas versións sobre a súa
orixe, dende o saqueo do mosteiro de Armenteira, un tesouro oculto (hai una versión sobre una
familia particular e outra sobre un presunto pobo nórdico) e un cáliz lanzado por un cura que traería
desgracias a quen o recollese.
A realidade foi que no século XV, houbo unha plaga de peste na aldea, polo que a rapidez coa que
aniquilaba á poboación foi asociada a un castigo diviño.

20. Rianxo
Rianxo é unha parroquia que se localiza no sur do
concello de Rianxo. En 2013 contaba con 4.856
habitantes (2.418 homes e 2.438 mulleres), distribuídos
en 11 entidades de poboación:
-A Barraca -O Barral -Bispo Araúxo -O Bosque
-A Carballeira -As Cortes -O Cruceiro -O Pazo
-Rianxiño -Rianxo -Xogo dos Bolos

21. As Cortes
Orixinalmente significaba calquera
lugar pechado, pero agora ten o
significado dun habitáculo para o
gando.
Ten dúas posibilidades, a primeira
é que sexa máis recente que o
Rianxo orixinal e a outra é que se
atopase nun lugar máis elevado.
Orixinalmente significaba calquera
lugar pechado, pero agora ten o
significado dun habitáculo para o
gando.
Rianxiño Xogo dos Bolos

22. Montes
-Alto do Corniño
Ríos
-Rego do Pazo/Río de Pedre

23. Lenda do Castelo da Lúa
A lenda di que, nunha das numerosas guerras da época medieval, un señor encarcerou á filla
do seu rival derrotado para acadar un maior beneficio da súa vitoria. Ademais de a ela, tamén
encarcerou a un soldado que era o namorado da rapaza, que estaba moi ferido. A rapaza coidou
todos os días a todas as horas ó seu namorado ata que un día se recuperou.
A condición dos prisioneiros fixo que un dos vixías sentise compaixón por eles e, unha noite de
néboa, levounos por un pasadizo segredo que os levou ata o exterior, deixoulles un bote e os
namorados marcharon.
Pero co que non contaron foi con que a néboa se iría e os vixías os puidesen ver, lanzáronlles
frechas ata que unha rematou coa vida do soldado, polo que a rapaza tirouse ó río canda el.
O día seguinte, os namorados estaban na orilla do río, polo que o señor do castelo enterrounos
no seu castelo e dise que a todas as noites, os raios da lúa iluminan as sepulturas dos
namorados.

24. Taragoña
Taragoña é unha parroquia situada ao norte do concello
de Rianxo. No 2013 contaba con 2.252 habitantes (1.174
mulleres e 1.078 homes) distribuídos en 28 entidades de
poboación:
-A Burata -O Burato -O Campo da Feira -Campo de Pazos
-Cartomil -O Castriño -Chorente -Corques
-A Coviña -O Cruceiro -A Cruz -Cuvide
-Dorna -Fachán -Fonte Susán -A Igrexa
-Iñobre -A Laxe -Monte de Dorna -Moroso
-Ourille -Ourolo -Outeiro -Paradela
-Pastoriza -Pedriñas -A Senra -Té

25. Cartomil
Deriva da vila Cartemiri, é dicir, vila de
Cartemiro.
Dorna
Chorente
Fachán
Corques
Fonte Susán
Posiblemente o termo se formase a partir
de Florente, fundador de Florentius.
Variante de corcos (palabra empregada
en Asturias e Cantabria) co significado
de carballo.
Crese que antes chegaba alí o mar e
era onde se sacaban as dornas e
poñían as redes a secar.
Crese que é variante de Fachal (co
significado de abundancial).
Fai referenza a unha fonte situada nun
lugar moi elevado, xa que susa significa
arriba.
Iñobre Monte de dorna Ourolo
O sufixo bre significa fortificación,
mentres que iño crese que ten que ver
coa hidronimia.
Monte que separa Dorna e a praia. Our crese que significa curso da auga.
Ourille
Pode vir de vila Aurilius, co significado de
posesión agrícola medieval de Aurilius,
quen podería ser o propietario ou o
fundador. Outra opción é que veña de or
(curso do río) e aurus (ouro).

26. Montes
-Monte Freire
-Pedride
-Corneta
-O Cotón
-Outeiro Cerqueiro
-Castro Barbudo
Ríos
-Rego dos Muíños
-Rego do Floxo

27. Conclusión
Podemos dicir que o concello de Rianxo
ten unha variedade toponímica moi rica,
ademais de unhas lendas moi coñecidas en
toda Galiza que nos outorgan unha calidade
cultural que nos diferenza do resto de
Galiza.

28. Fontes
Libro “Lendas Galegas de tradición oral”
Libro “Las leyendas tradicionales gallegas”
http://www.galiciaencantada.com/lenda.asp?cat=45&id=1551
http://www.lavozdegalicia.es/galicia/2008/10/19/0003_7237356.htm
http://www.rianxofala.com/
http://visorgis.cmati.xunta.es/cdix/mapa.html
https://www.cnig.es/
http://www.xunta.es/nomenclator