Children’s Voices for Human Rights Newsletter – Issue no.53

kÅj cÇikfS¡fhd
FHªijfË‹ Fuš
njit f£lzÄšyh fšÉKiw
muáaš r£l¥ãÇî 21-A-É‹ go 6 Kjš 14 taJ¡F c£g£l všyh¡
FHªijfS¡F« ïytr, f£lha¡ fšÉia muR mË¡f nt©L«.
ïjid eilKiw¥gL¤Jtj‰fhd knrhjh khÃy§fŸ mitÆš
it¡f¥g£L ehlhSk‹w Ãiy¡FGÉ‹ gÇÓyid¡F Él¥g£LŸsJ.
m¡FG bghJ k¡fŸ fU¤Jfis¡ nfhuhknyna jdJ m¿¡ifÆid
ïWâ brŒJ É£ljhf m¿a¥gL»wJ. mL¤J tU« ehlhSk‹w¡
T£l¤bjhlÇš knrhjh Ãiwnt‰w¥gL« vd vâ®gh®¡f¥gL»wJ.
#dehafbe¿Kiwfisv‹nwhekJM£áahs®fŸifÉ£lhÆ‰nw!
midtU¡F« ïytr, f£lha¡ fšÉ v‹w ÃiyÆÅ‹W trâ¡nf‰w
gŸË v‹gjid knrhjh V‰W¡ bfh©LŸsJ. ïytr¡ fšÉ mË¡F«
gŸËfSl‹ f£lz« brY¤â¥ go¥gâš v‹d jtW v‹nw gyU«
Ãid¡»‹wd®. muáaš r£l¤â‹ cÆ®eho rk¤Jt« k‰W« rkÚâ
M»ait.fšÉmË¥ãšcŸsghFghLmuáašr£l¤â‰FKu©g£lJ.
nkY« gŸË bršY« FHªijfŸ cŸnsh® k£Lnk fšÉ¢ bryit V‰gJ
v‹gj‰F khwhf mid¤J trâ Ä¡nfhU« tÇfŸ _y« fšÉ¢ bryit
V‰gnj bghU¤jkhF«. ï‹W fšÉ xU nrit v‹w ÃiyÆ‹W xU
thÂgkhf kh¿ É£lJ. kHiya® fšÉ Kjš ca®fšÉ tiu tÂfka¡
fšÉ¡Tl§fŸgš»¥bgU»íŸsd.
fšÉ tÂf®fË‹ gz¥gá¡F všiy ïšiy v‹gij âdkÂ
jiya§f« bjËthf¢ R£o¡fh£oíŸsJ. xU ãugy gŸËÆš kHiya®
tF¥òfËš k£L« 800 FHªijfis¢ nr®¡»‹wh®fŸ. M©L¡
f£lzkhf %.25,000 åj« %.2 nfho tUkhd« »il¡»wJ. 32
MáÇa®fS¡F jiy¡F %.1500 Kjš %.2500 tiu Câa«
tH§f¥gL»wJ. ïju bryîfŸ %.2 y£r« v‹whY« M©o‰F %.1.9 nfho
yhg« »il¡»wJ. ïJ kHiya® tF¥òfËš k£Lnk. ïijÉl¥ bgÇa
tÂf« ïU¡f KoahJ. vdntjh‹ Miyfis _o fšÉ¡ Tl§fshf
kh‰W« ngh¡F mâfÇ¤J tU»wJ. MÆu¡fz¡fhd bjhÊyhs®fŸ
ntiy ïH¥gij¥ g‰¿¡ ftiy¥glhjt®fŸ v‹d kÅj nea¤Jl‹ fšÉ
mË¡f¥ngh»wh®fŸ? ïªÃiyia kh‰w nt©LbkÅš f£lzÄšyh¡
fšÉKiwx‹Wjh‹tÊ.
nfh¤jhÇ¡ fšÉ¡ FGî« ãw fšÉ¡ FG¡fS« bghJ¥ gŸË Kiw,
mUfhik¥ gŸË¤â£l« M»at‰iw tÈíW¤âíŸsd. Mdhš knrhjh
Focus
CHILDREN’S VOICES
for Human Rights
53
2009
- Dr. S.S. ïuh#nfhghy‹

ït‰iw¥g‰¿ ng¢R _¢R¡Tl ÉlÉšiy. ïit r_f¤â‹ mid¤J¥ãÇÉdU« x‹whf¡
f‰F« thŒ¥ãid cUth¡F«. gšyh©Lfhykhf ïªÃiy jhnd ïUªjJ. mjid Û©L«
bfhzu nt©L«. r_f¤â‹ X® m§fkhf gŸËfŸ ïa§F«bghGJ gŸËÆ‹ ts®¢áÆY«,
brašgh£oY« rKjha« ÄFªj m¡fiw bfhŸS«. muR¥gŸËfŸ áw¥ghd fšÉ mË¡F« k¡fŸ
gŸËfshf¢ brašgL«. bghJ¥gŸË Kiw muá‰F Ä¡f gz¢ Rikia V‰gL¤Jnk v‹W«
brhšy¥gL»wJ. ï‹W bghUshjhu¢ Rz¡f¤ij¢ rÇbrŒa gšyhÆu« nfho %ghŒ jU»w
muál« gzÄšiy v‹gnj bghŒ. nehgš gÇR bg‰w bghUshjhu Ãòz® mk®¤âahbr‹ fšÉ¡F
xJ¡f¥gL« Ãâ xU _yjd« jhnd jÉu brytšy v‹W t‰òW¤â tUtij kdâš bfhŸs
nt©L«.
muR¥gŸËfËš jukhd fšÉ ju¥gLtâšiyna v‹W gutyhf¡ F‰w« rh£l¥gL»wJ.
muR¥gŸËfŸ e« gŸËfŸ v‹w v©z« k¡fËilna ïšyhjnj ïj‰F¡ fhuz«. c¥ò, Ô¥bg£o
ngh‹W vij ï‹W th§»dhY« eh« tÇ brY¤J»‹nwh«. m›tÇ¥gz¤âš jh‹ muR¥gŸËfŸ
ïa§F»‹wd. ekJ gz¤âš eilbgW« m¥gŸËfË‹ brašgh£oš eh« m¡fiw
vL¤J¡bfhŸs nt©L«. ViHahdhY« brštªj® MdhY« midtU« tÇ brY¤Jgt®fns.
jukhd fšÉ mË¥gâš MáÇa®fË‹ g§F Äf K¡»akhdJ. MáÇa ïa¡f§fŸ ï¥bghW¥ãid
V‰W tF¥giw¡ f‰ã¤jš áw¥ghf eilbgW« tifÆš j« cW¥ãd®fS¡F tÊ fh£l nt©L«.
maš ehLfËš MáÇa® r§f§fËš jukhd fšÉ mË¡f MáÇaU¡F cjÉl Jiz mik¥òfŸ
ïa§F»‹wd. eh£o‹ vªj _iyÆÅ‹W« MáÇa® xUt® jkJ ghl¤âš És¡f«
nf£lhbu‹whš clnd mtU¡F cÇa gâš bfhL¡f¥gL«. tF¥giw¥ ãu¢áidfS¡F¤ Ô®îfŸ
bfhL¡f¥gL«. m›t©z« ekJ MáÇa® r§f§fS« Quest (Quality in Educational Standards)
ngh‹w mik¥òfis cUth¡» x›nth® cW¥ãdU« j« bjhÊÈš áwªJ És§f cjt nt©L«.
ï›t©z« f£lzÄšyh¥bghJ¥gŸË, mUfhik¥ gŸË, muR¥gŸËfË‹ ju ca®î ngh‹w
brašghLfns ï‹W cŸs tÂfKiw¡ fšÉ¡F kh‰W MF«. ït‰iw bkŒ¥ã¡f k¡fŸ
vG¢áí« muáaš cWâí« Äf¥ bgU« msÉš nt©L«. nghFÄl« bjhiythf¤ bjÇªjhY«
Ka‰áâUÉidah¡F«mšyth? gaz¤ijï‹nwbjhl§Fnth«.
-
jÅah® gŸË¡f£lz« F¿¤J muR jiyÆl cÇik ïšyhj nghâY«, nyh¡ rgh nj®jY¡F¥ ã‹ r£l
ßâahf elto¡if vL¥gJ g‰¿ KobtL¡f¥gLbkd jÄHf muR bjÇÉ¤JŸsJ. jÅah® gŸËfËš
fšÉ¡ f£lz« muá‹ mDkâ bgwhknyna ca®¤j¥g£LŸsJ F¿¤J«, mjdhš bg‰nwh®fŸ Äfî«
ghâ¡f¥g£oU¥gJ F¿¤J«, 'âdky®' ehËjÊš brŒâ btËah» ïUªjJ. ïJ bjhl®ghf jÄHf muR
btËÆ£LŸs brŒâ¡ F¿¥ò:
jÅah® gŸËfŸ j§fŸ fšÉ¡ f£lz¤ij ca®¤â¡ bfhŸs mDkâ bfhL¤J muá‹ rh®ãš v›Éj
Mizí« ãw¥ã¡fÉšiy. m.â.K.f., M£áÆY« ïnj ãu¢áid ïUªJ tªjJ. ï¥ãu¢áid F¿¤J
á£oghò fÄ£o mik¡f¥g£L, f£lz« F¿¤J gÇªJiu bgw¥g£lJ. Mdhš, mij mkš¥gL¤J«
K‹ng, R¥ß« nfh®£oš jÅah®gŸËfŸ mâf f£lz« bgWtJ g‰¿a tH¡F tªjJ.
mâš, R¥ß« nfh®£ mË¤j Ô®¥ãš, jÅah® gŸËfŸ tNÈ¡F« f£lz« F¿¤njh, MáÇa®fS¡F
ju¥gL« Câa« F¿¤njh Ã®zÆ¤J¡ bfhŸs mªj¤jÅah® gŸËfS¡F¤ jh‹ cÇik c©L v‹W
T¿aJ. ïjdhš, murhš v›Éj FW¡ÑL« brŒa KoaÉšiy. ïj‹ fhuzkhf¤ jh‹ flªj
M£áÆY«, ïªj M£áÆY« jÅah® gŸËfŸ mâf f£lz« tNÈ¥gJ F¿¤J muá‹ rh®ãš
elto¡if vL¡f Koahj Ãiy cŸsJ.
jÅah® gŸË¡ f£lz« F¿¤J muR jiyÆl cÇik ïšyhj nghâY«, khzt®fŸ nrU« neu¤âš
bgW« e‹bfhil k‰W« ïju f£lz§fŸ r«gªjkhf, â.K.f. muR, mâfhÇfŸ bfh©l FG¡fis
kht£l thÇahf ÃaÄ¤J, 2007 br¥l«gÇš murhiz btËÆ£lJ. m¡FG¡fË‹ _y« mâf
e‹bfhil tNÈ¡F« jÅah® gŸËfŸ ÛJ elto¡if nk‰bfhŸs tÊtif brŒJŸsjhš, mâf¤
bjhif bgWtJ j‰nghJ bgUksî jL¡f¥g£LŸsJ.
vÅD«, nyh¡rgh nj®jY¡F¥ ã‹ r£l ßâahf elto¡if vL¥gJ g‰¿ muR KobtL¡F«. ï›thW
jÄHf muR bjÇÉ¤JŸsJ.
- âdky®, 2009
âdkÂ, 23.2.2009
jÅah® gŸËfË‹ fšÉ f£lz bfhŸis
Children’s Voices for Human Rights Number 53, 20092

ghuhSk‹w¤ nj®jš - nk 2009
- CACL nj®jš m¿¡if
FHªij¤ bjhÊyhs® Kiw xÊ¥ò k‰W« fšÉ¡fhd cÇikia
mkyh¡Fjš F¿¤J muáaš f£áfËl« rk®¥ã¤j m¿¡if
 njr¤â‹ ts®¢á¡F FHªij cÇikfis xU K¡»a msînfhyh¡f nt©L«.
FHªijfË‹ Ãiy k‰W« mt®fŸ j§fË‹ cÇikfis mDgÉ¡»‹wduh v‹gitfis¡
fz¡»£Lmj‹mo¥gilÆšnjr¤â‹ts®¢áiafz¡»lnt©L«.
 mid¤J r£l, Ã®thf, Úâ¤Jiw KoîfŸ, bfhŸiffŸ, ÃâÃiy m¿¡iffŸ M»ait
FHªijfS¡F K‹DÇik mË¡f nt©L«. mit FHªijfŸ ey‹ mo¥gilÆš ïU¡f
nt©L«.
 18 taJ tiu cŸs midtU« FHªijfŸ v‹W m§ÑfÇ¡f nt©L«. I¡»a ehLfË‹
FHªij cÇikfŸ Ûjhd cl‹go¡ifÆ‹ bjhl®¢áahf FHªijfŸ ghJfh¥ò, ts®¢á, cÆ®
k‰W« thœthjhu«, cÆ®thœjš k‰W« g§nf‰ò cÇikfis tH§Ftj‰fhf muáaš
mik¥ò¢r£l¤âY«ãw r£l¤âY«kh‰w§fŸbfh©LtughLglnt©L«.
 FHªijfŸ fU¤J¡fis btË¥gL¤j, r§f« mik¡f, jftš bgw, mt®fŸ thœit ghâ¡F«
bfhŸif KoîfËš g§bfL¡f FHªijfS¡F cŸs cÇikfis m§ÑfÇ¡f nt©L«.
FHªijfŸg§nf‰igkâ¤Jc‰rhf¥gL¤jnt©L«.
 1992š ïªâah ifbaG¤â£l I¡»a ehLfŸ rigÆ‹ FHªij cÇikfŸ Ûjhd
cl‹go¡ifÆš cŸst‰iw Ãiwnt‰wî« muáaš rhrd¥ ghJfh¥ig njáa msÉš
cWâ¥gL¤jî«xUòâanjáa¡bfhŸifFHªijfS¡fhfcUth¡f¥glnt©L«.
 18 taJ tiu cŸs mid¤J FHªijfS¡F« ïytr, f£lha, jukhd, rkkhd fšÉia
c¤âuthj¥gL¤â eilKiw¥gL¤jnt©L«.
 18 taJ tiuíŸs mid¤J tifahd FHªij¤ bjhÊyhs®fŸ Kiwí«
jilbrŒa¥glnt©L«. Ãy¢ Ó®âU¤j«eilKiw¥gL¤j¥glnt©L«.
 FHªijfS¡F vâuhd mid¤J tifahd t‹KiwfS«, jilbrŒa¥glnt©L«.
FHªijfŸfl¤j¥gLtJjilbrŒa¥glnt©L«
 thœtj‰fhd Fiwªjg£r¡ TÈnahL ntiythŒ¥ò tH§f¥glnt©L«. tWik xÊ¥ò¤
â£l§fËš gzå¡f¤â‹ ghâ¥ò¡fŸ F¿¤J Éthâ¡f¥gl nt©L«. mik¥ò¢rhuh
bjhÊyhs®fS¡F mt®fË‹ clš ey‹ guhkÇ¥ò, Ég¤J¡fhd fh¥ÕL, ngWfhy rYiffŸ,
XŒñâa« ngh‹wt‰iw mË¡F« r_f¥ghJfh¥ò¢ r£l§fŸ, FHªijfË‹ eyid¢ rh®ªnj
ïU¡fnt©L«.
 x›bthU FHªij¡F« r¤jhd czit cWâ brŒí« tifÆš å£oš cŸst®fË‹ czî¥
ghJfh¥òk‰W«thœthjhu¥ghJfh¥òc¤âuthj¥gL¤j¥glnt©L«.
 FHªij¤ bjhÊyhs® Kiw, ïªâa muáaš rhrd«, I¡»a ehLfË‹ FHªij cÇikfŸ
Ûjhd cl‹go¡if, gšntW r®tnjr r£l§fŸ k‰W« r®tnjr¤ bjhÊyhs® mik¥ò (ILO)
cl‹go¡iffŸ M»at‰¿š cWâ brŒa¥g£LŸs FHªij cÇikfis m¥g£lkhf ÛWtjhF«.
FHªij¤ bjhÊyhs® Kiw mâf¥goahd bghUshjhu¢ Ru©lÈ‹ mo¥gilÆš cŸsJ. mJ
FHªijfS¡F¤ jukhd fšÉia kW¡»wJ. mt®fË‹ FHªij¥ gUt« k‰W« clš eyid
FHªij ciH¥ò vâ®¥ò¥ ãu¢rhu« (CACL - jÄœehL k‰W« òJ¢nrÇ)
1. m¿Kf«
2. 18 taJtiuíŸs mid¤J tifahd FHªij¤ bjhÊyhs® Kiwí« xÊ¡f¥gl
nt©L«:
3Children’s Voices for Human Rights Number 53, 2009

mÊ¡»wJ. mt®fŸ ghFgL¤j¥gLtj‰F«, ghÈaš t‹KiwfS¡F cŸsh¡f¥gLtj‰F«
fhuzkhf cŸsJ. r_f¤âš rk¤JtÄ‹ikiaí«, mÚâiaí« ÃiyÃW¤j trâahf msî¡F
mâfkhd yhg¤ij mila, trâgil¤j t®¡f¤âdU« rhâÆdU« tWikia Ru©Ltj‹
fhuzkhf¤jh‹FHªijfŸgÂÆšmk®¤j¥gL»wh®fnsjÉutWikÆ‹fhuzkhfmšy.
mid¤J tifahd bjhÊšfŸ mšyJ ÃWtd§fËš 18 taJ Ãiwtilahj FHªijfŸ
gÂÆš ïU¥gJ jilbrŒa¥g£oU¡F« tifÆš FHªij¤ bjhÊyhs® (jil k‰W«
Kiw¥gL¤Jjš)r£l«1986šâU¤j§fŸbfh©Ltunt©L«.
FHªij¤ bjhÊyhs® (jil k‰W« xG§FgL¤Jjš) r£l¤â‹ m£ltiz A k‰W« B Æ‹ Ñœ
g£oaÈl¥g£LŸs jil brŒa¥g£l c‰g¤â¤ bjhÊšfËš, jÄHf¤âš cŸs 11 Kjš 14
taJtiuíŸs FHªijfŸ <LgL¤j¥ gL»‹wd®. 15 Kjš 18 taJ tiuíŸs FHªij¤
bjhÊyhs®fisí« nr®¤njh« v‹whš mJ j‰nghJŸs òŸËÉtu¤ijÉl ïu©L mšyJ 3
kl§F mâfkhF«. FHªijfŸ bjhÊÈš <LgL¤j¥gLtJ v‹gJ, bjhÊ‰rhiyfËY«,
thÊl§fËY« juf®fshš FL«g¤jhÇ‹ cjÉílD« cjÉÆ‹¿í« el¤j¥gL»wJ.
xG§FgL¤j¥g£l gÂÆl§fËš Tl taJ tu«ã‹¿ y£r¡fz¡fhd FHªijfŸ
gÂak®¤j¥g£LŸsd®. RU§f¡ T¿‹ FHªij¤ bjhÊyhs® jil¢r£l¤ijí«, k‰W« 1996M«
M©o‹ c¢rÚâk‹w Ô®¥igí« Û¿ FHªij¤ bjhÊyhs® Kiw jÄHf¤âš ts®ªJtU»wJ.
FHªij¤ bjhÊyhs® jil¢ r£l¤âš cŸs X£ilfis¥ ga‹gL¤â r«kªj¥g£l bghW¥ãYŸs
mâfhÇfS« KjyhËfS« FHªij¤ bjhÊš Kiwia jil k‰W« xG§F gL¤jhkš j¥ã¤J
tU»‹wd®. bgÇnah®fis ntiy¡F mk®¤JtijÉl FHªijfis gÂÆš mk®¤JtJ
yhgfukhf cŸsJ vd m¿ªâU¡»‹wd®. Fiwªj TÈ, Ú©l ntiy neu«, juk‰w gÂÆl«,
ãwUl‹ bjhl®òfs‰w NHš, á¤utij, bfh^ukhd NHš, M»ait FHªij¤ bjhÊyhs®
gÂÆl¤â‹ m«r§fŸ MF«. ïªÃiyÆš r£l¤âš FHªij¥ ghJfh¥ig cWâ brŒJ,
bjhÊšfËÈUªJ mt®fŸ jilbrŒa¥g£l ÃiyÆY«, FHªij cÇikfS¡fhd I¡»a
ehLfË‹ cl‹go¡if, ca® Úâk‹w, c¢r Úâk‹w§fË‹ Ô®¥òfŸ, gÇªJiufŸ r®tnjr kÅj
cÇik r£l§fŸ ngh‹wit ïUªJ« FHªij¤ bjhÊyhs® Kiw bjhl®»wJ. bgÇat®fis¤
jh‹ gÂÆš mk®¤j nt©L« v‹gj‰fhd vªjbthU elto¡ifí« muR ïJtiu vL¡fÉšiy.
FHªijfis ntiy¡F mk®¤J« KjyhËfŸ ÛJ muR fLikahd elto¡if vL¡fhj tiuÆš
KjyhËfŸj§fË‹yhg¤â‰fhfFHªijfisbjhl®ªJntiy¡Fmk®¤J«ÃiybjhlU«.
18 taJ tiuíŸs mid¤J FHªijfS« c‰g¤â k‰W« mid¤J bjhÊšfËYUªJ« jil
brŒí« Kiwia c¤âuthj¥gL¤J« tifÆš FHªij¤ bjhÊyhs® (jil k‰W«
xG§F¥gL¤jš) r£l« 1986 -š f£L¡nfh¥ghd r£l¤âU¤j« bfh©LtªJ mij
eilKiw¥gL¤jnt©L«.
FHªij¤ bjhÊyhs® Kiw xÊ¥ã‰F njitahd f£L¡nfh¥ghd r£lkh‰w« Ñœf©lt‰iw
cŸsl¡»ajhfïU¡fnt©L«.
FWªjiy¥ò,gu¥òk‰W«bjhl¡f«
brh‰bghUŸÉs¡f§fŸ
FHªijfisgÂÆšmk®¤Jtj‰F¤jil
ïytr,f£lha,jukhdk‰W«rkkhdfšÉ¡fhdcÇik
FHªij¤bjhÊyhs®fisf©fhÂ¡F«FG
FHªij¤bjhÊyhs®fisjilbrŒí«mYty®fŸ
MŒths®fŸ
18 taJ tiu cŸs FHªijfŸ åL k‰W« FL«g« rh®ªj bjhÊšfËš <LgLtij jil brŒJ
eilKiw¥gL¤JtJ.
taJF¿¤JKu©ghL
FHªij¤bjhÊyhs®KiwjilF¿¤JmidtU«fhQ«gom¿É¥igbtË¥gL¤Jjš
mguhj§fŸ




1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.

12. F‰w§fŸbjhl®ghdeilKiwfŸ
13. FHªij¤bjhÊyhs®kWthœîk‰W«ey¤â‰fhdÃâ
14. ÉâfŸïa‰Wtj‰fhdmâfhu«
15. ÉâfŸk‰W«m¿É¥òfisehlhSk‹w«mšyJr£lk‹w¤âšjh¡fšbrŒjš.
16. r£l¤â‹k‰iwaáytifa§fŸbršyhjjhfhJv‹gJ
17. ïilôWfisÚ¡Ftj‰fhdmâfhu«
18. Ú¡Fjšk‰W«ghJfh¥ò
19. 1948r£l¤â‹11tJãÇitâU¤JtJ
 mid¤JÉjkhd bfh¤joik¤ bjhÊiy xÊ¡f c§fŸ f£á miwTtš ÉL¡f nt©L«. 18
taâ‰F c£g£l mid¤J FHªij¤ bjhÊyhs®fS« bfh¤joik¤ bjhÊyhs®fŸ Mth®fŸ.
Fiwªjg£r Câa¤ij Él Fiwthf Câa« bgWgt®fS«, Câank bgwhkš ntiy
brŒgt®fS« bfh¤joik¤ bjhÊyhs®fshfnt fUj¥gLth®fŸ v‹W bfh¤joik
bjhÊyhs® Kiw (xÊ¥ò) r£l« 1976 TW»wJ. c¢rÚâk‹wK« gyKiw ïJ bjhl®ghf
Mizfis¥ ãw¥ã¤JŸsJ. ntiy brŒí« gy FHªijfŸ taJtªjt®fS¡fhd
Fiwªjg£r Câa¤ij Él Fiwthfnt Câa« bgW»‹wd®. nkY«, mt®fŸ xU ehis¡F
12 Kjš 14 kÂneu« vªjÉj TLjš CâaK« ï‹¿ ntiy brŒa it¡f¥gL»wh®fŸ. ïªj
Ãiyna mid¤J¡ FHªij¤ bjhÊyhs®fS« bfh¤joik¤ bjhÊyhs®fŸ v‹w T‰¿‰F
rh‹whfcŸsJ.
 Rk§fÈ¤â£l¤â‹ _y« mâfkhd bg© FHªijfŸ ïl«bga®¡f¥g£L bfh¤joikfshf
bjhÊšfËš cŸsd®. ïjdhš mt®fË‹ cÇikfŸ g¿¡f¥gL»wJ. Mjyhš ï¤â£l«
cldoahfjilbrŒa¥glnt©L«.
 gšntW bjhÊÈš cŸs ïy£r¡fz¡fhd FHªijfŸ, bg‰nwh®fŸ th§»a flD¡fhf,
bfh¤joik¤ bjhÊyhs®fshf cŸsd®. ïâš bgU«gh‹ikahndh® mt®fŸ bg‰WŸs
fl‹fŸ k‰W« t£o¡fhfî« moikfshf ntiy brŒ»‹wd®. bgU« v©Â¡ifÆyhd
FHªijfŸ ghÈaš bjhÊÈš <LgL¤j¥g£LŸsd®. ït®fŸ, gšntW tifahd
t‹KiwfS¡F cŸsh¡f¥gL»‹wd®. ntiy brŒí« FHªijfŸ Rthr¡ nfhshW,
r¤Jzî ï‹ik, tÆ‰W¥ngh¡F, vY«ò nehŒ ngh‹w ãu¢rid cŸË£litfS¡F
Msh»‹wd®. ï¡FHªijfË‹ FHªij¥ gUt«, mt®fŸ ts®tj‰fhd cÇik thŒ¥òfŸ
mË¡f¥glhkš mt®fŸ bgÇat®fshtj‰F K‹dnu kW¡f¥gL»wJ. bjhÊšßâahf
Ru©l¥gLtJ k‰W« t‹KiwfS¡F Msh¡f¥gLtJ k£LÄ‹¿ mo¡fo ghÈaš
t‹KiwfS¡F« cŸsh¡f¥gL»‹wd®. bg© FHªijfŸ åLfËš btËna bjÇahj
bjhÊyhs®fsh¡f¥gL»‹wd®. ït®fŸ nkY« FL«g¤ij el¤JtJ, rikaš brŒjš, FoÚ®
nrfÇ¥ò, vÇbghUŸ nrfÇ¥ò mt®fisÉl Fiwªj taâš cŸs FHªijfis¥ guhkÇ¤jš,
fhšeilfis¥ ngQtJ ngh‹w ntiyfËš <LgL¤j¥gL»‹wd®. ïJngh‹w FL«g§fËš
jhŒ btË ntiy¡F brš»‹wh®. ït‰¿dhš bg© FHªijÆ‹ ts®¢á¡fhd cÇik, Rfhjhu
guhkÇ¥ò,fšÉ,bghGJngh¡Fngh‹wcÇikfŸkW¡f¥gL»‹wd.
 mâfg£r rjåj FHªij¤ bjhÊyhs®fŸ jÈ¤ r_f¤âš ïUªJjh‹ tU»‹wd®. ïj‹
m®¤j«, bgU«ghyhd bfh¤joik FHªij¤ bjhÊyhs®fS«, ïªj r_f¤âš ïUªJ jh‹
tutiH¡f¥gL»wh®fŸ. ïJngh‹w ÃiyÆš Äf mâfkhd rjåj¤âd® ef®òw k‰W«
»uhk¥òw¤âš cŸs mik¥ò rhuh bjhÊyhs®fŸ (Étrha¤ bjhÊyhs®fŸ) jÈ¤jhf
cŸsjhš nk‰T¿a Ãiy cUth»wJ mt®fŸ bfhLikahd tWikiaí«, Ru©liyí«
k‰W« ghFgh£ilí«, r_f¤âš, ntiybrŒí« ïl¤âš rªâ¡»‹wd®. jÈ¤ FL«g¤âš
mt®fS¡F »il¡F« Äf Fiwthd tUkhd¤âdhš áW taânyna mt®fŸ bjhÊY¡F
jŸs¥gL»‹wd®.

ïªâa muáaš rhrd¢ r£l¤â‹go FHªij¤ bjhÊyhs® Kiw r£l ÉnuhjkhdjhF«. FHªij¤
bjhÊyhs® jil k‰W« xG§FgL¤Jjš r£l« 1986 FHªij¤ bjhÊiy r£ló®tkh¡F»wJ.
I¡»a ehLfË‹ FHªijfŸ cÇik Ûjhd cl‹go¡ifÆ‹ ru¤J 32, MdJ 18 taJ tiu
mid¤J FHªijfS« bghUshjhu ßâÆš Ru©l¥gLtij jil brŒ»wJ. CACL-jÄœ eh£o‹
Ãiy¥ghlhdJ ïªâa murik¥ò¢ r£l«, FHªijfŸ bjhÊšfËnyh, Ru§f§fËnyh, ãw
mghafukhd bjhÊšfËš <LgL¤j¥gLtij jil brŒ»wJ. FHªijfŸ bjhÊÈš
<LgL¤j¥gLtJ mghafukhdJ v‹gjhš ït®fŸ v›tif bjhÊÈY« <LgL¤j¥gLtij
jilbrŒ»wJ. nkY« mo¥gil cÇikfË‹ ru¤J 14,21,21A,19,23,24 M»at‰Wl‹ tÊfh£L
be¿KiwfË‹ ru¤J 38(2), 39(e) k‰W« (f), 43,45,46,47 M»ait FHªijfŸ bjhÊÈš
<LgL¤j¥gl¡ TlhJ v‹W« ï›taâd® gŸËÆšjh‹ ïU¡f nt©L« v‹gijí« És¡F»wJ.
ru¤J 24-I jÉu ntW vªj ru¤J« taJtu«ò 14 vd F¿¥ãlÉšiy. nkY« ïªâah I¡»a
ehLfË‹ FHªij cÇikfŸ Ûjhd muáaš cl‹go¡ifia 1992š ifbaG¤â£L V‰W¡
bfh©ljhY«, ïªâa murik¥ò¢ r£l¤â‹ ÑG« 18 taJtiuíŸs mid¤J¡ FHªijfS«,
bghUshjhu ßâÆš Ru©l¥glhkš bfh¤joik Kiw xÊ¥ò, rk¤Jt« Rjªâu«, thœî, ÉLjiy
v‹gJ FHªijfË‹ r£l¥ó®t cÇikfshF«. ïªâahthš V‰w¡bfhŸs¥g£l I.eh.É‹
FHªijfŸ cÇik Ûjhd cl‹go¡ifÆ‹go ïªâa muR FHªijfË‹ áwªj eyD¡fhd
bfhŸif, r£l«, Ãâ xJ¡ÑL k‰w ãw njitahd v›tifahd Koîfisí« vL¡f
flikg£oU¡»wJ.
3. 18 taJ tiu cŸs mid¤J¡ FHªijfS¡F« fšÉ¡fhd cÇikia cWâ¥gL¤j
nt©L«.
 12« tF¥ò mšyJ 18 taJ tiu cŸs mid¤J¡ FHªijfS« ïytr, jukhd, f£lha, rk¢Ó®
fšÉ bgWtj‰fhd r£l¤â‰F c§fŸ f£á Mjuî junt©L«. ï¢r£l« cldoahf
ïa‰w¥glnt©L«. 0-6 taJ tiu cŸs mid¤J¡ FHªijfS¡F« ïsŠ áwh® guhkÇ¥ò k‰W«
ts®¢á Kiw¡fhd bghJthd r£l¤â‹ gutyhd nfhÇ¡if¡F« c§fŸ f£á Mjuî
junt©L«.mid¤JkhztkhzÉfS¡F«jukhdkâaczîtH§f¥glnt©L«.
 j‰nghJ eilKiwÆš cŸs ïytr ò¤jf§fŸ, neh£L¡fŸ, ÓUil ngh‹w k‰w ãw â£l§fŸ
mid¤J khÃy§fËY« cŸs mid¤J¡ FHªijfS¡F« bghJthdjhf ïU¥gJl‹,
bjhl®ªJ« bfhL¡f¥gl nt©L«. MáÇa®fS¡F FHªij cÇik F¿¤j gÆ‰á
mË¡f¥glnt©L«.
 mid¤J¥ gŸËfËY« khÃy muá‹ fšÉ thÇa¤â‹ Ñœ mUfhik¥ gŸËKiw v‹w
mo¥gilÆš bghJ¥ gŸË mik¥ò Kiwia m¿Kf¥gL¤J« tifÆš rkurk‰w r£l«
njitahF«.
 jÄœbkhÊgÆ‰WbkhÊah¡f¥glnt©L«.
 muá‹ bkh¤j ÃâÆÈUªJ (GDP) 8% fšÉ¡fhf xJ¡f¥glnt©L«. mâš 60% f©o¥ghf
gŸË¡ fšÉ¡F ga‹gL¤j¥glnt©L«. gŸË¡ fšÉ¡fhd KG Ãâiaí« munr tH§f
nt©L«.
 gŸËfËš mid¤J Éjkhd e‹bfhilfS« tNÈ¡f¥gLtJ jilbrŒa¥gl nt©L«.
gÆ‰á tF¥ò, j©lidfŸ, á¤utij (clš ßâahd j©lidfŸ c£gl) k‰W« mid¤J Éjkhd
ïÊî¥gL¤J«eil KiwfS«jilbrŒa¥glnt©L«.
 30 khzt®fS¡F 1 MáÇa® v‹w É»j¤ij eilKiw¥gL¤j nt©L«. mid¤J¥
gŸËfËY«1tF¥ò/ãÇÉ‰FxUMáÇa®v‹wKiwiam¿Kf¥gL¤jnt©L«.
 MáÇa® gÆ‰áfË‹ ju« òâa KiwÆš nk«gL¤j¥ glnt©L« mid¤J¥ gŸËfËY«
mo¥gil trâfŸ, gŸË¡ f£Lkhd« ngh‹wit nk«gL¤j¥glnt©L«. muR¥ gŸËfŸ
_l¥gLtJ ÃW¤j¥glnt©L« flªj 10 tUl§fËš _l¥g£l mid¤J muR¥ gŸËfisí«

òJ¡ f£ol¤âš Û©L« âw¡f nt©L«. jÅah® gŸËfS¡F«, jÅah® MáÇa® gÆ‰á
ÃWtd§fS¡F«mDkâtH§FtijcldoahfÃW¤jnt©L«.
rk¢Ó®fšÉ KiwÆš -rkur«brŒa¡Tlhjit.
 gŸË¡ FHªijfËš - fÂrkhdt®fŸ go¥ig ghâÆš É£L ÉL»wh®fŸ. mj‹ ãwF,
mt®fŸ - FHªij¤ bjhÊyhs®fshf ntiy th§f¥gL»wh®fŸ. ïªj¥ ngh¡F cldoahf
ÃW¤j¥gl nt©L«. fhuz« ïytr - jukhd - rk¤Jtkhd fšÉia midtU¡F« rkkhd
ju¤âš tH§f nt©L« v‹w mo¥gil cÇik¡nf, ïJ vâuhdjhF«. tWikÆÈUªJ
ÉLgLtj‰F«, FHªij ÃiyÆnyna ntiy¡F bršy nt©oa ÃiyÆÈUªJ
ÉLgLtj‰F«-fšÉ,ViHfS¡FÄfmtáakhdC‹WnfhyhF«.
 gšntW fšÉ thÇa§fis xÊ¤J, xnu fšÉ thÇa¤ij muR mik¡f nt©L«. mid¤J¥
gŸËfisí«, ïªj Ã®thf mik¥ã‹ Ñœ bfh©L tªJ, FHªijfË‹ njit¡nf‰w fšÉia
tH§fnt©L«.
 12 M« tF¥ò tiu všyh FHªijfS¡F« f£lhakhd ïytr¡ fšÉia (FHªijfS¡F
vªj¢ bryî« ïšyhkš) V‰w¤ jhœîfs‰w bghJ¥ gŸË Kiw _y« tH§FtJ«, mj‰fhd Ãâ
xJ¡ÑL brŒtJ« muá‹ mo¥gilahd flikahF«. m¤Jl‹, muR¥ gŸËfŸ k‰W« muR
cjÉ bgW« gŸËfS¡»ilna áwªj Ã®thf¤ âwik bfh©l xU§»iz¥ig V‰gL¤j
nt©L«; mj‹ tÊahf 6 taJ¡F£g£l FHªijfË‹ guhkÇ¥igí«, mt®fS¡fhd
fšÉiaí«muRtH§fnt©L«,ïJmuá‹mo¥gil¡flikahF«.
 fšÉ - jÅah® t®¤jf¤J¡F âwªJÉl¥gl kh£lhJ v‹w Ãiyia - muR v›tsî ÉiuªJ
cUth¡f Koínkh, m›tsî ÉiuªJ cUth¡f nt©L«. yhg« <£l¡Toa t®¤jf ikakhf
vªj¥ gŸËí« brašgl¡ TlhJ. mL¤j 3 M©LfS¡FŸ muR¥ gŸËfŸ k£Lnk ïa§f
Koí« v‹w Ãiy cUth¡f¥gl nt©L«. 12 M« tF¥ò tiu mid¤J jÅah® gŸËfS«
jil¥gL¤j¥g£LÉ£ldv‹wÃiytunt©L«.
 f‰gt® j§fS¡F ÉU¥gkhd ghl§fis¤ nj®î brŒJ bfhŸS« tifÆš mid¤J¥
gŸËfËY«jÄœmšyJjhŒbkhÊnagÆ‰WbkhÊahfnt©L«.
 M§»y«, njitahd bkhÊ v‹w mo¥gilÆš mid¤J¥ gŸËfËY«, nkY« áwªj
M‰wnyhLf‰ã¡fnt©L«.
 j‰nghJŸsïlxJ¡ÑLKiwmid¤J¥gŸËfËY«,f©o¥ghf¥ã‹g‰w¥glnt©L«.
 18 taJ¡F£g£l midtU¡F«, bghJ¥ gŸË mik¥ò tÊahf rk¢Ó® fšÉia
tH§Ftj‰fhdxU§fikªjfšÉ¢r£l«x‹iwmuRïa‰wnt©L«.
 cÇa fšÉ¤ jFâíila MáÇa®fis Kiwahd Câa¤njhL, nghJkhd v©Â¡ifÆš
ÃaÄ¡fnt©L«.
 MáÇa®fŸ fšÉ¥ gÂfis br«ikahf M‰¿lî«, khzt®fS¡F ga‹glî«, mt®fË‹
f‰wY¡F ö©oÉL« fUÉahf flikah‰wî« nt©Lkhdhš, FiwªjJ xU tF¥ò¡F xU
MáÇauhtJÃaÄ¡f¥glnt©L«.
 muáaš r£l« tÈíW¤JtJ nghy ghl¤â£l«, gŸË ÉâKiwfŸ, tF¥ò eilKiwfŸ
ngh‹wit f‰gtU¡F k»œ¢áaË¡f¡Toa tifÆY«, FHªijfË‹ ey‹ fUâ
mt®fS¡FvªjÉjj©lidfisí«tH§fhjtifÆY«ïU¡fnt©L«.
 fšÉahdJ, FHªijfË‹ nfŸÉ¤âw‹, f‰gid¤ âw‹fis C¡FÉ¤J, mt®fis
mâfhuÄ¡ft®fshfkh‰Wtj‰nfMF«.
 muRtF¤JŸsÉâKiwfS¡nf‰ggŸËfË‹f£lik¥òtrâfŸmikªâU¤jšnt©L«.
 Mâ âuhÉl® ey¥ gŸËfŸ, ÉLâfŸ k‰W« gH§FoÆd® j§»¥ gÆY« gŸËfŸ, ÉLâfËš

jukhd gŸË¡f£ol«, mo¥gil trâfŸ, f‰ã¥gj‰fhd fUÉfŸ, MáÇa® jukhf ghl«
el¤JtJ, MáÇa® v©Â¡if k‰W« j©lidfŸ jilbrŒtJ ngh‹wt‰iw
eilKiw¥gL¤j cldo elto¡if vL¡f nt©L«. Éiythá V‰w¤â‰F jFªjh®¥nghy
khzt®fS¡fhd cjÉ¤bjhif âU¤j¥g£L tH§f¥gl nt©L«. nkY« m¤bjhif
fšÉah©Lbjhl¡f¤ânynakhzt®fS¡F¡»il¡fnt©L«.
 khzt®fŸ MáÇa®fŸ k‰W« bg‰nwh®fË‹ g§fË¥nghL FHªij ghJfh¥ò¡ bfhŸif
x‹iwcUth¡»x›bthUgŸËí«ã‹g‰wnt©L«v‹gJf£lhakh¡f¥glnt©L«.
 FHªijfŸg§FbgW«FGmid¤JgŸËfËY«mik¡f¥glnt©L«.
 mid¤J¥gŸËfËY«òfh®¥bg£onjit.
 mid¤J¥gŸËfËY« kh‰W¤ âwDila (CdK‰w) FHªijfŸ midtU¡F« ïytr¡ fšÉ
mË¡f¥glnt©L«. m¤jifa FHªijfË‹ njitfnshL bjhl®ògL¤j MáÇa®fS¡F
áw¥ò¥gÆ‰ánjit¥gL»wJ.
 bjUnthu¡ FHªijfŸ midtU¡F« mt®fË‹ ts®¢á¡fhf, ÉLânahL Toa gŸË¡
fšÉtH§f¥glnt©L«.
 taJ tªjt®fS¡F mt®fË‹ thG« ïl¤âš mšyJ mt®fŸ åLfS¡F mU»š
thœ¡if¡fhd Fiwªj g£r Câa¤njhL ntiy mË¥gJ cWâbrŒa¥glnt©L«. ïjdhš
Ãy«, ntiy ïšyhjJ, tWik, fl‹Rik ngh‹wt‰whš FL«g§fŸ ntW ïl¤â‰F khWtJ
jL¡f¥gL«. FHªijfŸ mt®fŸ thG« NHÈš ïUªJ«, åLfŸ, gŸË, e©g®fis É£L
ntWïl¤â‰FnghtJjL¡f¥gL«.
 ïl«khW« FHªijfS¡F, r¤jhd kâa czî, ghštho trâfŸ, Mnuh¡»a«, f®¥ãÂ¥
bg©fS¡F r¤jhd czî¤ â£l« ngh‹wt‰nwhL, mt®fŸ òâjhf Fona¿a ïl¤âš cŸs
gŸËÆš fšÉia¤ bjhlu cÇik mË¡f¥glnt©L«. xU tUl¤â‹ vªj neu¤âY«
ï¤jifa rYiffnshL mªj¡ FHªijfŸ gŸËÆš mDkâ¡f¥glnt©L«. ïs«
FHªijfS¡F fh¥gf trâ mË¡f¥glnt©L«. ïlkh‰w« vªj tifÆY« FHªijfŸ gŸË
ïilÉyFjš mšyJ nuõ‹ bghU£fŸ, bgWtâš á¡fš V‰gLjš Mu«g Rfhjhu Ãiya¤â‹
kU¤JttrâkW¡f¥glšngh‹wt‰¿‰FfhuzkhfïU¡f¡TlhJ.
 k¡fŸ ïlkh‰w« F¿¤J cŸsh£á murh§f¤â‰F jftš mË¡f¥g£L mt®fS¡F xU
milahs m£il tH§f¥glnt©L«. mªj m£il, FHªijfŸ fšÉ, nuõ‹ bghU£fŸ
bgWtJngh‹wt‰¿‰FmilahskhfïU¡fnt©L«.
 FHªijfS¡Fj§fŸgŸËfËš jukhdfšÉthŒ¥òfŸcWâ¥gL¤j¥glnt©L«.
4. taJtªnjh®midtU¡F«thœthjhu cÇikfis cWâbrŒf:-
 ïÅ tU« eh£fËš F¿¥ã£l taJ Ãiwtilªnjh® k£Lnk vªj¤ bjhÊÈY«
gÂak®¤j¥glnt©Lbk‹W eh§fŸ nfhU»nwh«. Fiwªjg£r¡ TÈ¢ r£l« mid¤J
JiwfËY« M©LnjhW« kWtiuaiw brŒa¥g£L f©o¥ghf mkyh¡f¥gl nt©L«. gy
bjhÊšfS¡fhd TÈ É»j¢ Óuik¥ò Ú©l fhykhfnt nk‰bfhŸs¥glÉšiy. ïjid Äf
mtrukhf¢ brŒJ Ko¥gj‹_y« FL«g tUthŒ bgUfî«, tWikia¤ jÉ®¡fî« ïaY«.
ïªâa muR mid¤J bjhÊyhs®fS¡F« F¿¥ghf mik¥ò¢rhuh bjhÊyhs®fS¡fhf ehL
KGtJ« xnu Óuhd Fiwªjg£r thœ¡if¢ r«gs«, k‰W« r_f¥ghJfh¥ò¤ â£l§fis
m¿É¡f nt©L«. ntiythŒ¥g‰w Cuf¤ bjhÊyhs®fS¡fhf, j‰nghJ ntiy c¤juthj¢
r£l¤â‹ Ñœ brašgL¤j¥g£LtU« ntiy cWâaË¥ò¤ â£l§fis všyh kht£l§fS¡F«
ÉÇî gL¤â, ntiy nfhU« midtU¡F« ï¤â£l¤â‹ ÑHhd gÂfËš, Étrha¤
bjhÊyhs®fS¡fhd Fiwªjg£r¡ TÈ tH§f¥gLtij cWâ brŒa nt©L«. 18 taJ
Ãiwtilªj midtU¡F« ntiytha¥ò¡fhd cÇik v‹gij muáayik¥ò¢ r£l mo¥gil
cÇikah¡»lnt©L«.

 gÂ Ãuªju« (FiwªjJ mik¥ò ßâahd bjhÊšfËyhtJ) v‹w Äf K¡»akhd ïªâa¤
bjhÊšJiw¡ nfh£gh£o‹ ÛJ jh¡Fjš Ãfœ¤J« elto¡iffS¡F ïªâa, khÃy t®¤jf
ika§fŸ K¡»a¤JtkË¡F« ngh¡F ts®ªJ tU»wJ. bjhÊyhs®fsJ gÂ Ãuªju cÇik¡F
K‰W¥òŸË it¤J, ÉU¥g« nghy ntiy¡F mk®¤JtJ«, mnj nghy Ú¡FtJkhf všyh
bjhÊyhs®fisí« x¥gªj¡ TÈfshfnt it¤âU¡F« òâa eilKiw bjhÊš
tÂf¤JiwfËš òF¤j¥g£L tU»wJ. ït‰nwhL, bjhÊ‰r§f¢ r£l¤ijí«, bjhÊ‰jfuhW
r£l¤ijí« jf®¤bj¿a ïªâa muR Ka‰á¤J tU»wJ. ï¤jifa Ãiy¥ghL kÅj cÇikfis
x£Lbkh¤jkhf cU¡Fiy¥gjhF«. ïjdhš tWikbgU» nfho¡fz¡fhd bjhÊyhs®fŸ jkJ
FHªijfisntiy¡FmD¥ãahfnt©oaf£lha¢NHšV‰gL»wJ.
 rªij KGtJ« cyfkakh¡f¥gL« NHš fhuzkhf mik¥ò¢ rhuh¤ bjhÊyhs®fË‹
thœÃiy ehŸnjhW« eÈtilªJ tU»wJ. Étrha¡ TÈ¤ bjhÊyhs®fŸ cŸË£l 85% rjåj
ciH¥ò¢ r¡âia¥ ãuâ Ãâ¤Jt¥ gL¤JnthU¡fhd ghJfh¥ò¢ r£l§fŸ xU§»izªj r_f¥
ghJfh¥ò¤ â£l§fŸ nfhÇ gy jiyKiwfshf¥ nghuh£l« elªj ã‹dU« Tl mt‰iw Ãiwî
brŒak¤âa,khÃymuRfŸïJtiuVJ«brŒaÉšiy.
 mid¤J mik¥ò¢rhuh bjhÊyhs®fS¡F« Ãuªju ntiythŒ¥ig cWâ¥gL¤j njitahd
elto¡if vL¡f¥glnt©L«. ït®fS¡fhd ntiyia Kiw¥gL¤Jtj‰F¤ njitahd
r£l¥ghJfh¥ò k‰W« Ã®thf elto¡if ngh‹wt‰¿‰F K¡»a¤Jt« mË¡f¥glnt©L«. gy
mik¥ò rhuh bjhÊš ãÇîfŸ ghJfh¥ghd r£l« mšyJ eythÇa§fË‹ Ñœ tUtâšiy. ehL
ÉLjiyailªJ 61 M©LfŸ br‹w ãwF« eh£oš cŸs 85% bjhÊY¡F ãu¢rid¡fhd Ô®î
eilKiwfnshL KjyhË, bjhÊyhË cwî Kiw Ãuªju ntiy¡fhd cWâ, ntiy¢ NHY¡fhd
bjhÊyhs® ju Ã®za§fŸ, Fiwªj g£r TÈ tH§f¥gLtj‰fhd c¤âuthj« ngh‹wt‰iw
cŸsl¡»a vªjr£ltiuaiwí«»ilahJ.
 mid¤J tifahd bjhÊšfS« Äf¤ÔÉukhf, Äf ÉÇthf¥ gÇÓyid brŒa¥g£L gÂÆš
nj®¢áa‰w, Fiwªj msnt nj®¢á bg‰w, Äf¢ áwªj nj®¢á bg‰w bjhÊš tiffS¡nf‰g
Fiwªj g£r¡TÈ tiuaiw brŒa¥glî«, mkyh¡f¥gl¤ j¡f tifÆš “g£oaÈl¥g£l
gÂfS¡nf‰g”Fiwªjg£r¡TÈ¢r£lkhdJâU¤j¥glnt©L«.
 mik¥ò¢rhuh¤ bjhÊšfS¡F£g£l, gšntW JiwfS¡bfd F¿¥ghf Étrha¤
bjhÊyhs®fS¡fhd ghJfh¥ò¢ r£l§fŸ cUth¡f¥gl nt©L«. ï¢r£l« gÂahs® -
gÂak®¤Jnth® cwî, gÂÃiyikfŸ, njit¡nf‰w Fiwªjg£r¡ TÈ, jhth¡fis¤
Ô®¤Jit¡F« mik¥ò k‰W« ïju ãu¢áidfnshL bjhl®òila gšntW bjhÊyhs® cÇikfis
ÉÇthfcŸsl¡»ajhfïU¡fnt©L«.
mik¥ò¢rhuh¤ bjhÊyhs®fË‹ mid¤J¥ ãÇÉdU¡F« M©L btFkâ gÂ¡bfhil,
XŒñâa«, kU¤Jt¢ rYif, fl‹ trâ, Ég¤J Ãthuz« ngh‹wt‰iw cŸsl¡»a r_f¥
ghJfh¥ò¤â£l«cWâ¥gL¤j¥glnt©L«.
mid¤J¤ bjhÊyhs®fS¡F« njit¡nf‰w thœñâa« (Fiwªj g£r¡ TÈ) cÇikahf
cWâ¥gL¤j¥glnt©L«. ïu©L tUl§fS¡F xUKiw ïªj Câa« kh‰w¥glnt©L«.
muáaš r£l¤â‹ 11 tJ ãÇÉš Fiwªj g£r TÈ¢ r£l« bjhl®òila ÉâfŸ m¿É¡iffnshL
nr®¡f¥glnt©L«.
ïªâa muáayik¥ò¢ r£l¤âš ntiy¡fhd cÇik mo¥gil cÇikah¡f¥gl nt©L«.
xU§»izªj ntiy cWâ¤ â£l« x‹¿‹ _y« midtU¡F« ntiyia muR cWâ¥gL¤j
nt©L«.

10
f£ll trâ ïšyhjjhš ku¤joÆš fšÉ f‰F« khzt®fŸ.
br§fšg£L mL¤j xGÿ® »uhk¤âš muR MââuhÉl® ey eLÃiy¥ gŸË
khzt®fŸ f£ll trâ ïšyhjjhš ku¤joÆš mk®ªJ go¡f nt©oa mty Ãiy
V‰g£LŸsJ. br§fšg£L mL¤j xGÿ® »uhk¤âš muR MââuhÉl® ey¤Jiw
eLÃiy¥ gŸË cŸsJ. 1978« M©L Jt¡f¥g£lJ. ï¥gŸËÆš 184 khzt®fŸ
go¤J tU»‹wd®. jiu js« k‰W« ïu©L khofŸ bfh©l gŸË¡ f£ll¤â‹
nk‰Tiu flªj m¡nlhg® khj« kiHÆ‹ nghJ bga®ªJ ÉGªjJ. tF¥ò elªJ
bfh©oU¡F« nghnj nk‰Tiu bga®ªJ ÉGªjJ bgU« gugu¥ig V‰gL¤âaJ. jftš
m¿ªJ tªj »uhk k¡fŸ khzt®fis üyf¡f£ll¤âš j§f it¤jd®. mâfhÇfŸ
tªJ MŒî nk‰bfh©ld®. òâa f£ll« f£l jh£nfh _y« 35 y£r %ghŒ,
midtU¡F« fšÉ â£l¤â‹ Ñœ 11 y£r %ghŒ, v«.vš.V bjhFâ nk«gh£L ÃâÆ‹ Ñœ
ïu©Ly£r¤J50MÆu«%ghŒÃâxJ¡f¥g£lJ.
f£ll« f£l mâfhÇfŸ ïl« nj®î brŒí« nghJ mid¤J »uhk m©zh kWky®¢á
â£l¤â‹ Ñœ mik¡f¥g£l Éisah£L¤ âlÈš f£ll« f£lyh« vd bjÇÉ¤jd®.
m¥nghJ »uhk k¡fŸ ïJ khzt®fS¡fhd Éisah£L¤ âlš. vdnt ntW ïl¤ij
nj®î brŒí§fŸ v‹wd®. mâfhÇfŸ m§nfna f£ll« f£L«go bjÇÉ¤JŸsd®.
gÂia Jt¡f Koî brŒjnghJ mªj ïl¤â‰F xUt® cÇik bfh©lhodh®. ïJ
F¿¤J »uhk k¡fŸ fby¡l®, M®.o.X., jÅ jhášjhÇl« KiwÆ£ld®. mâfhÇfŸ
gÂia Mu«ãí§fŸ. eh§fŸ gh®¤J¡ bfhŸ»nwh« vd bjÇÉ¤JŸsd®. mjid¤
bjhl®ªJ flªj et«g® 5« njâ »uhk k¡fŸ ói# ngh£ld®. mj‰F ïl¤â‰F cÇik
bfh©lhoat®vâ®¥òbjÇÉ¤JŸsh®.
ïªÃiyÆš, cÇa fhy¤âš f£ll« f£l¥glhjjhš xJ¡f¥g£l Ãâia âU«g¥ bgW«
Ãiy V‰g£lJ. »uhk k¡fŸ flªj 9« njâ fhŠáòu¤âš kht£l mâfhÇfis rªâ¤J
f£ll« f£l VG eh£fS¡FŸ mDkâ tH§F«go nfhÇd®. ïšiybaÅš gŸË¡
FHªijfnshL, rhF«tiu c©zhÉujÄU¡f¥ nghtjhf m¿É¤jd®. mj‹
ã‹dU« mâfhÇfŸ elto¡if vL¡fÉšiy. bghJ k¡fŸ mL¤j f£l nghuh£l«
F¿¤Jmnyhridel¤âtU»‹wd®.
mâfhÇfŸ jLkh‰w«
mâfhÇfŸ cWâahd Koî vL¡fhj ÃiyÆš MââuhÉl® eLÃiy¥ gŸËÆš Iªjh«
tF¥ò tiu go¡F« khzt®fŸ, j‰nghJ »uhk¤âš cŸs Cuh£á x‹¿a bjhl¡f¥
gŸËÆš beU¡foahd ïl¤âš go¤J tU»‹wd®. ïjdhš, bjhl¡f¥gŸË
khzt®fS« ïu©L miwfËnyna go¡F« Ãiy V‰g£LŸsJ. eLÃiy tF¥ò
khzt®fŸ »uhk¤âš cŸs kfË® Ra cjÉ¡FG f£ll¤âY«, üyf f£ll¤âY«,
ku¤joÆY« go¤JtU»‹wd®. nfhil¡fhy« Jt§»íŸs ÃiyÆš, khzt®fŸ fL«
btÆÈš mk®ªJ go¡f nt©oa mty Ãiy V‰g£LŸsJ. mâfhÇfŸ cldoahf
f£ll«f£L«ãu¢rid¡FÔ®îfhznt©L«.
-âdky®, 20.2.09

11
No.NCPCR/Edu.1/07/39
9.8.2007
m‹òŸs jiyik¢ brayhsU¡F,
bghUŸ: gŸËfËš clš ßâahd
j©lidaË¤jš F¿¤J
ïªjh©L gŸËfŸ Jt§»aJ Kjyhfnt,
gŸËfËš khzt®fS¡F bfh^ukhd
j©lidfŸ tH§f¥gLtJ F¿¤j brŒâfŸ
btËtªJ bfh©oU¡»‹wd. cjhuzkhf
uh#ÞjhÅš gŸË khzt‹ xUtid
MáÇa® mo¤jâš ïu©L eh£fŸ fÊ¤J
mt‹ kuzkilªJÉ£lh‹. MªâuhÉš
gŸË MáÇa® xUt® jdJ khzt®fS¡F
Ä ‹ r h u m â ® ¢ á m Ë ¤ â U ¡ » w h ® .
mªj¥gŸËÆ‹ jiyikaháÇa® mjid
MjÇ¤jnjhL k£LÄ‹¿ Ãaha¥gL¤jî«
brŒâU¡»wh®. ïitahî« x‹W¡bfh‹W
bjhl®g‰w jÅ¤jÅ¢ r«gt§fshf¤
bjÇaÉšiy. ïit t‹Kiw rh®ªj
fyh¢rhu¤â‰fhd bfhŸif mkyh¡fk‹¿,
FHªijfŸ v‹w cz®nth mšyJ mt®fsJ
cÇikfŸ F¿¤j cz®nth ïšyhikia¤
jh‹R£L»wJ.
FHªijfŸ m¢r« fhuzkhf bgU«ghY«
bksdkhf ïU¥gnjhL, vªj¡ nfŸÉíÄ‹¿
j « i k t ‹ K i w ¡ F x ¥ ò ¡ b f h L ¤ J
ÉL»‹wd®. mt®fŸ jh§fŸ Äf gykhd
ghâ¥ò¡FŸsh¡f¥g£oU¡»nwh« v‹gij¤
j k J e l t o ¡ i f f Ÿ _ y « b t Ë ¥
gL¤J»‹wd®. Mdhš mit bgU«ghY«
ftÅ¡f¥glhjnjhL, mt®fŸ Ûjhd
t‹Kiw¥ãunahf« bjhl®ªJ bfh©L
jhÅU¡»wJ.
É u š _ £ L f Ë š m o ¥ g J , g Ÿ Ë
ikjhd¤ij¢ R‰¿ Xl¢ brhštJ,
kÂ¡fz¡»š KH§fhËl¢ brhštJ, Ã‰f¢
brhštJ, eh‰fhÈ nghy c£fhu¢ brhštJ,
mo¡nfhyhš mo¥gJ, »ŸSjš k‰W«
miwjš, ghÈaš ßâahf J‹òW¤JtJ,
á ¤ â u t i j b r Œ t J , t F ¥ g i w ¡ F Ÿ
khzt®fis¤ jÅna É£L¥ ó£oÉLtJ,
Ä‹rhu mâ®¢á cŸË£l všyh tifahd
mtkhd¥gL¤Jjš, ïÊî¥ gL¤Jjš, clš
ßâahf, csÉaš ßâahf fha nk‰gL¤JtJ,
mšyJ kuz« ÉisÉ¥gJ M»a ahî«
clÈašßâahdj©lidfshF«.
muR¥ gŸËfËš k£LÄ‹¿, jÅah®
gŸËfËY« Tl clš ßâahd j©lid
tH§F« Kiw khzt®fis xG§F
gL¤J»‹w xU rhjhuz elto¡ifahfnt
fUj¥gL»wJ. všyh tifahd gŸË
j©lidfSnk mo¥gilÆš kÅj cÇik
Û w š f n s a h F « . x U k h z t D ¡ F
bfhL§fha« ÉisÉ¥gJ k£LkšyhJ
mtdJ f‹d¤âš miwtJ Tl mtdJ
cÇik¡F¡ nfL ÉisÉ¥gjhF«. ïâš
á¿aJ bgÇaJ v‹W g£oaÈÆ£L, ïJ
ngh‹w brašfis 'Äf¢á¿a braš' v‹W
k‹Å¤J¡ ifÉ£L ÉLnthkhdhš, mitna
ã ‹ d h Ë š b g U ª Ô § F É i s É ¡ » w
t‹brašfS¡F É¤â£L ÉL«. ïjid
r£lßâahf mDkâ¡f KoahJ. c¢rÚâk‹w«
2000M« M©L or«g® 1m‹W gŸËfËš
j©lidia¤ jilbrŒjnjhL, všyh khÃy
m u R f S « “ g Ÿ Ë f Ë š k h z t ® f Ÿ
j©lidfS¡F c£gL¤jhâU¥gijí«,
mt®fŸ RjªâuK«, bgUÄj cz®nthL«,
m¢rÄšyhj NœÃiyÆš fšÉ bgWtijí«”
c¤juthj¥gL¤j nt©Lbk‹W c¤ju
É£LŸsJ.
bgÇat®fis¥ nghynt FHªijfS« kÅj
cÇikfS«, cz®îfS« cŸst®fns,
mt®fŸ ÄFªj m¡fiwnahL ghJfh¡f¥gl
nt©L«. FHªijfis¡ FHªijfshf¥
gh®¥gj‹ _ynk t‹KiwÆšyhj NHš
cUthF«. FHªijfŸ vªj tifÆY«
t‹Kiw¡nfh mšyJ jh¡FjY¡nfh
njáa FHªij cÇikfŸ ghJfh¥ò Miza« (NCPCR)
khÃy jiyik¢ brayhs®fS¡F
vGâa foj«

12
c£gL¤j¥gl kh£lh®fŸ v‹w e«ã¡ifia
FHªijfŸ k¤âÆš V‰gL¤j nt©oaJ
bgÇat®fË‹ flikahF«. ïªj Kiwia¥
n g Â t s ® ¥ g j ‹ _ y « b g Ç a t ® f Ÿ
É Ê ¥ ò z ® î c Ÿ s t ® f s h f î « ,
bghW¥òŸst®fshfî« kh¿, FHªijfis
kâ¡»‹w eilKiwfis ÛWnthiu nfŸÉ
nf£F«ÃiycUthF«.
ï¤jifa NœÃiyÆš, j©lidfËÈUªJ
FHªijfis¥ ghJfh¡F« bghW¥ò
MáÇa®fŸ, Ã®thf¤â‹ gy mL¡Ffis¢
nr®ªjt®fŸ k‰W« gŸË Ã®thf¤njhL
v š y h t i f f Ë Y « b j h l ® ò Ÿ s
všnyhiuínkrh®ªjjhF«.
njáa FHªij cÇikfŸ ghJfh¥ò
Miza« všyh khÃy§fis¢ nr®ªj fšÉ¤
J i w Æ d U « Ñ œ f © l t ‰ i w c W â
brŒa¡nfhU»wJ.
1. ãu¢rhu« k‰W« cÇa És«gu V‰ghLfŸ
_y« gŸËfËš j©lidfŸ F¿¤J
FHªijfŸ ahtU« Ék®rd« brŒaî«,
mâfhu k£l¤âš òfh® brŒaî« cÇik
cilat®fŸ v‹gij m¿a¢ brŒjš
n t © L « . j § f S ¡ F t H § f ¥ g L «
j©lidfŸ xU tH¡fkhd eilKiw vd
V‰W¡bfhŸtij ÉL¤J, mJ F¿¤J òfh®
brŒí« tifÆš FHªijfËilna e«ã¡if
cUth¡f¥glnt©L«.
2. gŸËfŸ, khzt® ÉLâfŸ, T®neh¡F
ïšy§fŸ, mdhij ÉLâfŸ jÉu
FHªijfŸ bjhl®ghd všyh¥ bghJ
ÃWtd§fËY« FHªijfŸ j§fsJ
fU¤J¡fis vL¤Jiu¡F« tifÆyhd
mik¥òfŸ ïU¤jš nt©L«. ïªj thŒ¥ig
tH§»l ï¤jifa bghJ ÃWtd§fŸ
VjhtJ j‹dh®t mik¥ò x‹¿‹ cjÉia¡
nfhÇ¥bgwyh«.
3. x›bthU gŸËÆY« FHªijfŸ j§fŸ
òfh®fis vGâ¥nghl (mit mdhknjakhf
ïU¥ãD« Tl) xU òfh® bg£o it¡f¥gl
nt©L«.
4. ï¤jifa òfh®fis¥ gÇÓÈ¡fî«,
mt‰¿‹ ÛJ elto¡if nk‰bfhŸsî«
bg‰nwh® MáÇa® r§f« gŸËÃ®thf¡FG
mšyJ »uhk fšÉ¡FG M»at‰¿‹
khjhªâu¡ T£l« jtwhJ el¤j¥gl
nt©L«.
5. F H ª i j f Ÿ r k ® ¥ ã ¤ j ò f h ® Û J
ãu¢áidfis jŸË¥nghlhkš mšyJ
ãu¢áid ÔÉu« mila thŒ¥gË¡fhj
tifÆš cldo elto¡if vL¡f bg‰nwh®
MáÇa® r§f« C¡f¥gL¤j¥gLjš nt©L«.
ntW tifÆš brhštjhdhš mË¡f¥g£l
òfhÇ‹ ÔÉu¤ij cz®ªJ gF¤j¿nthL
áªâ¤J¢brašgLjšnt©L«.
6. j©lid mË¡f¥gLtJ g‰¿ òfh®
mË¤jhš vâ®kiw ÉisîfŸ V‰gL« v‹w
m¢rîz®î ï‹¿, j©lid F¿¤J
b t Ë ¥ g i l a h f É k ® r d « b r Œ â l
bg‰nwhU¡F mnjnghy FHªijfS¡F«
mâfhukË¡f¥glnt©L«.
7. F H ª i j f Ë ‹ ò f h ® f Ÿ Û J
nk‰bfhŸs¥g£l gÇÓyid, mt‰¿‹ ÛJ
v L ¡ f ¥ g £ l K o î f Ÿ M » a t ‰ i w ¡
f © f h Â ¡ f k h Ã y , k h t £ l x ‹ ¿ a
msÉyhd eilKiw¡ nfh£ghLfŸ
fšÉ¤JiwahštF¡f¥glnt©L«.
nk‰f©l tÊfh£L be¿ KiwfŸ bjhl®ghf
nk‰bfh©l elto¡iffŸ F¿¤J všyh
khÃy§fS« ïu©L khj§fS¡FŸ njáa
FHªij cÇikfŸ ghJfh¥ò Miza¤â‰F
jftšmË¡fnt©L«.
Mœªjm‹òl‹
j§fŸc©ikíŸs
(x¥g«)xxxx
(rhªjhá‹Ah)
bgWjš:
mid¤JkhÃy/ôÅa‹ãunjr
jiyik¢ brayhs®fŸ

13
Ko»wjh vd 1,2-« tF¥ò khzt®fËl«
nf£nlh«. X£Lbkh¤j KoîfŸ e«ã¡if
C£Ltjhf ïšiy. ïu©L tUl§fŸ
gŸËÆš go¡F« xU khztD¡F 'x‹W,
ïu©L' brhšy¤ bjÇaÉšiy. IªJ
tUl§fshf¥ gŸË¡F¥ ngh»w ãŸis¡F
vËa fÊ¤jš fz¡FfŸ tuÉšiy. 8-«
tF¥ò go¡F« khztdhš 5-« tF¥ò¤ jÄœ
ò¤jf¤âÈUªJ xU ghuh go¡f KoaÉšiy.
ïJ jh‹ jÄHf¡ »uhk¤J¥ gŸËfË‹
c©ik Ãiy. jÄœeh£oš 3 Kjš 5 tiuÆyhd
tF¥ò go¡F« khzt®fËš, x‹wh« tF¥ò¥
ò¤jf¤ij¡ Tl thá¡f¤ bjÇahjt®fŸ 54.3
rjÉ»j«. ïj‹ njáa¢ rjÉ»j« 33.4,
f®ehlfh, c¤ju¥ãunjr«, mÞ[h« ngh‹w
k h Ã y § f Ÿ ã ‹ j § F t â š e « K l ‹
ngh£oÆL»‹wd. Mdhš, bghJthf k¡fŸ
k d â š ' ã ‹ j § » a ' k h Ã y § f s h f ¥
gâªâU¡F« Õfh®, k¤âa¥ãunjr«, r£OÞf®
ngh‹wit Mu«g¡ fšÉÆš K‹nd‰w«
f©oU¡»‹wd. mnj neu«, gŸË¡F¢
bršY« FHªijfË‹ v©Â¡ifÆš njáa
msÉš jÄHf¤J¡F ïu©lh« ïl«
»il¤âU¥gJÄf¢r‹dkhdMWjš!
c s É a š ß â a h f x U F H ª i j i a
cUth¡Ftâš Mu«g¡ fšÉ¡F Äf K¡»a¥
g § F c © L . M d h š , j Ä œ e h £ o š
všyh¡FHªijfS¡F« rkkhd fšÉ
»il¥gâšiy. Kjš jiyKiw fšÉ bg‰W
n t i y ¡ F ¥ n g h F « F L « g § f i s ¢
nr®ªjt®fŸ j§fŸ ãŸis bk£Ç¡ gŸËÆš
go¥gij Þnl£lÞ á«gyhf Ãid¡»‹wd®.
muR kU¤JtkidÆš ãurt« gh®¤jhš, mJ
cwÉd®fshš nfÈ brŒa¥gLnkh v‹W
Ãid¤J jÅah®. kU¤Jtkid¡F¢ bršY«
eL¤ju t®¡f¤âd®, mnj kdÃiyíl‹jh‹
j§fŸ ãŸisfis¤ jÅah® gŸËfS¡F
m D ¥ ò » ‹ w d ® . ' k ¡ F ¥ ã Ÿ i s j h ‹
oôõD¡F¥ nghF«' v‹w giHa Ãiy kh¿,
ï‹W ïu©lh« tF¥ò FHªijTl oôõD¡F
mD¥g¥gL»wJ. KG¡f KG¡f¡ fšÉ v‹gJ
tÂfkakh»É£lJ.
ï¤jid ghFghLŸs fšÉ Kiw cy»š ntW
vªj eh£oY« »ilahJ. Inuh¥ãa ehLfËš
jÅah® gŸË v‹w mik¥ng ïšiy. cy»‹
K‹nd¿a ehLfËš gŸË¡ fšÉ v¥nghJ«
“Xbu©L bu©L, <bu©L ehY, _bu©L
MW..” miu ouîrU¡FŸ xË¤Jit¤j ehtš
gH§fS«, ifÆš f£oa #›î Ä£lhŒ
th£¢Rkhf ty« tªj muR¥ gŸËÆ‹
thridia ahuhš kw¡f Koí«? jÅah®
gŸË¡Tl§fŸ bgU»¥ guÉÉ£l ÃiyÆš,
v ¥ g o ï U ¡ » ‹ w d e « » u h k ¤ J ¥
gŸË¡Tl§fŸ?
“ e « g k h £ O ® f Ÿ . . . Õ f h ® , # h ® f © £
khÃy§fisÉl Mu«g¡ fšÉÆ‹ Ãiy
jÄHf¤âš Äf nkhr«. 1,2,3 vd v©fis
v©z¡Tl¤ bjÇahj 2-« tF¥ò khzt®fŸ
ïªâahÉnyna jÄHf¤âš jh‹ mâf«.
ïªâah KG¡f 7 y£r« FHªijfËl«
el¤j¥g£l r®ntÆ‹ KoîfŸ mâ®¢á
mË¡»‹wd. 'xËU« ïªâah', 'tsU«
j Ä H f « ' v ‹ w b t Ë ¥ ó ¢ R ¡ F ¥ ã ‹
kiwªâU¡F« c©ik ïJjh‹. trâ
gil¤j FHªij¡F¤ jukhd fšÉ, ViH¡
FHªij¡F¤ juk‰w fšÉ v‹W fšÉiaí«
xU tÂf¥ g©lkh¡»É£l eh£oš,
ntbw‹d vâ®gh®¡f Koí«?”. - fh£lkhf¡
nf£»wh® trªânjÉ. jÄœehL bg©fŸ
Miza¤â‹ K‹dhŸ jiyÉ. 'fšÉ' v‹D«
mik¥ig¢nr®ªjKidt®.
ï ª â a k h z t ® f Ë ‹ f š É
K‹nd‰w¤J¡fhf K«igÆÈUªJ brašgL«
'ãuj«' v‹w mik¥ò M©LnjhW« ïªâa¡
fšÉ¢ NHš F¿¤J ehL jGÉa MŒîfis
nk‰bfhŸ»wJ. ïªj M©L ïªâa¡
»uhk¥òw Mu«g¡ fšÉ F¿¤J ïªâah
K G t J « 5 6 4 k h t £ l § f Ë š 1 6 , 1 9 8
»uhk§fis¢ nr®ªj Rkh® 7 y£r«
F H ª i j f Ë l « Ä f É Ç t h d M Œ î
el¤j¥g£lJ. jÄHf¤âš 870 »uhk§fis¢
nr®ªj 31 MÆu« FHªijfËl« MŒî
el¤j¥g£lJ. ïj‹ jÄHf¥ bghW¥ghsuhf
ïUªJ brašg£lt® trªânjÉ. “njáa
msÉš Äf mâfkhd khzt®fËl«
el¤j¥g£l Äf¥ bgÇa r®nt ïJ. neuoahf
å L f S ¡ n f b r ‹ W k h z t ® f i s ¢
rªâ¤njh«. 5-« tF¥ò khztÅl« 2-« tF¥ò
ghl¥ ò¤jf¤ij¥ go¡f¢ brh‹ndh«. 63-
25=? v‹w vËa fÊ¤jš fz¡F 3,4,5-«
tF¥ò khzt®fËl« nf£f¥g£lJ. 1 Kjš 9
tiuÆyhd v©fis milahs« fhz
f‰ã¡f frlw....
-Dr. V. trªânÉ

14
mtkhdkhf¡ fUJ»‹wd®. ï¥go muR¥
gŸËÆš go¡fhj, mj‹ njit F¿¤J m¿ahj
ïªj nkšj£L t®¡f¤âd® rfy trâfSlD«
g o ¤ J , m u á ‹ b f h Ÿ i f K o î f i s
Ã®zÆ¡F« ïl¤ij tªjilªJ ÉL»‹wd®.
bghJ¥ gŸËÆ‹ gadhËfŸ ïšyhj
ït®fS¡F muR¥ gŸËÆ‹ ts®¢á F¿¤J
vªjm¡fiwí«ïU¥gâšiy.
ï ‹ w s î « 8 0 r j É » j ¡ F H ª i j f Ÿ
»uhk§fËš jh‹ ïU¡»wh®fŸ. Mdhš,
ïªj¡ fšÉ mik¥ò mt®fS¡F vâuhfnt
ïU¡»wJ. bgU«gh‹ikÆdiu btËna‰W«
ïªj¡ fUiza‰w fšÉ Kiw xÊ¡f¥gl
nt©L«. mid¤J¡ FHªijfS¡F« xnu
Éjkhd fšÉ tH§F« rk¢Ó® fšÉKiw
bfh©Ltu¥gl nt©L«. mU»š cŸs
gŸËÆš jh‹ nr®¡f nt©L«, gŸË¡ fšÉ
KGtJ« muR¥ bghW¥ãš ïytrkhf
tH§f¥gl nt©L«. ïJ eilKiw¡F¢
rh¤âa Äšyhj Ãiy »ilahJ. bgU«ghyhd
ehLfËš mkÈš cŸs Kiwjh‹. mij
m¥gona ï§F eilKiw¥gL¤âdhš nghJ«”!
-m¡fiwíl‹ngR»wh®trªânjÉ.
Mdªj Éfl‹, 2009
muá‹ bghW¥òjh‹. všnyhU« å£o‹
mU»š ïU¡F« gŸËÆš jh‹ j§fŸ
FHªijia¢ nr®¡f nt©L«. ï§Fjh‹
15».Û, öuKŸs gŸËfËš FHªijfis¢
nr®¤J, ãŠRfis th£o tij¡»wh®fŸ. ïJ
FHªij¥gUt¤ijnaáij¡»wfšÉKiw.
bkh¤j cŸeh£L c‰g¤âÆš 15 rjÉ»j¤ij
uhQt¤J¡F xJ¡F« muR 2 Kjš 4
rjÉ»j« k£Lnk fšÉ¡F xJ¡F»wJ.
gŸËÆš ghl¢ Rik Äf mâfkhf ïU¥gJ« e«
eh£oš jh‹. mbkÇ¡fhÉš 10-« tF¥ãš
el¤j¥gL« ghl§fŸ, ï§F 7-«, 8-«
tF¥òfËnyna el¤j¥gL»‹wd. 8-« tF¥ò
ghl¥ gFâfis 7-« tF¥ò¡F kh‰¿ it¥gJ
jh‹ e« CÇš 'áygÞ ÇÉõ‹'. ï‹iwa
FHªij j‹ jFâ¡F Û¿a Rikfis¢
Rk¡»wJ.
'jhŒbkhÊ tÊ¡ fšÉjh‹ áwªjJ' v‹gJ
cy»š vªjÉj M£nrgidí« ïšyhkš
V‰W¡ bfhŸs¥g£l Koî. Mdhš, jÄHf¤â‹
Ãiy? flªj ïu©L jiyKiwfshf trâ
gil¤j FL«g§fis¢ nr®ªjt®fŸ jÄiH
xU bkhÊ¥ ghlkhf¡Tl¥ go¡fÉšiy.
mt®fË‹ ï‹iwa thÇRfŸ jÄœ go¥gij
jÄHf« KGtJ« FHªijfis fl¤â É‰w áWt® ïšy
Ã®th» ifJ
âU¢á muR kU¤JtkidÆš âUl¥g£l FHªijia nghärh® flªj thu« Û£ld®. ïJ
bjhl®ghf, yhšFoia nr®ªj jdkÂ v‹gtiu nghärh® ÉrhÇ¤j nghJ, FHªijfis fl¤â
É‰gid brŒí« F«gš g‰¿ bjÇªjJ. jdkÂ gy ïl§fËš ïUªJ FHªijfis fl¤â
tªJ bešiy kht£l« tŸËôÇš É‰WŸsh®. ïijaL¤J, ònuh¡f®fshf brašg£l
K¤JrhÄ,gukát‹M»nahiuifJbrŒJnghärh®ÉrhÇ¤jd®.
ÉrhuizÆš, gy ïl§fËš ïUªJ FHªijfis fl¤â tªJ tŸËô® mUnf cŸs m‹ò
áWt® ïšy« _y« É‰gid brŒjJ bjÇatªjJ. ïšy¤ij tŸËôiu nr®ªj uh#‹ v‹gt®
el¤J»wh®. ï§F 47 FHªijfŸ j§» go¡»‹wd®. ïªj ïšy«, k¤âa, khÃy muRfSl‹
btËeh£L cjÉiaí« bg‰W el¡»wJ. fl¤jš F«gš, gy FHªijfis fl¤â tªJ m‹ò
áWt® ïšy¤âš x¥gil¤JŸsJ. FHªijfË‹ mHF¡F V‰wgo fh¥gf Ã®th» uh#‹ %.2000
Kjš%.5000tiufl¤jšF«gY¡FbfhL¤âU¡»wh®.
ã‹d®, mªj FHªijfis FHªij ïšyhj j«gâfS¡F %. 40,000 - %. 50,000 v‹w Éiy¡F
uh#‹ É‰¿U¡»wh® v‹gJ« âU¢á nghärhÇ‹ ÉrhuizÆš bjÇatªjJ. ïijaL¤J,
uh#‹ É‰w 6 FHªijfis nghärh® Û£ld®. nkY«, uh#ghisa¤ij nr®ªj PhdFUÉ‹
x‹wiu taJ FHªij kfhy£RÄia âUo, É‰f ïUªjJ« f©L ão¡f¥g£lJ. mªj
FHªijia nghärh® Û£L bg‰nwhÇl« x¥gil¤jd®. uh#id ifJ brŒJ áiwÆš
mil¤jd®.
-âdfu‹, 2009

15
jukhd fšÉia tH§FtJ v‹gdt‰¿š
mj‹ brašghL rk¢Óuhf ïšiy. bjhiyöu
»uhk§fS¡F¤ jukhd fšÉia¡ bfh©L
brštâš jdJ F¿¡nfhis Ãiwnt‰w
tÊÆš Vuhskhd jil¡f‰fis¤ jh©o¢
bršy nt©oa ÃiyÆš cŸs #h®¡f©£
k h Ã y « ï j ‰ b f h U v L ¤ J ¡ f h £ l h f
És§F»wJ.
xU»uhk¤âšbrŒjMŒî
eh‹ rÛg¤âš #h®¡f©£ khÃy¤âš
fšÉa¿Éš mndfkhf¡ filá kht£lkhf
És§F« rhÏ¥fŠ¢ kht£l¤â‹ nghÇnah
x ‹ ¿ a ¤ â š c Ÿ s x U » u h k ¤ â ‰ F ¢
br‹¿Uªnj‹. (f‰nwh® É»j« 37% ,
bg©fËš f‰nwh® 26% , gH§Fo¥ bg©fËš
fšÉ f‰nwh® 2001-M« M©oš 13 % ) ïªj
x‹¿a¤â‹ k¡fŸ bjhifÆš 65 rjåj«
gH§FofŸ vd tiuaW¡f¥g£LŸsd®.
midtU¡F« fšÉ â£l¤âš mâfhu¥gutš,
f£lik¥ãš cŸS® NHY¡nf‰wthW beËî
RÊthd be»G« j‹ik M»at‰W¡F Äfî«
K¡»a¤Jt« mË¡f¥g£oU¥ãY« Tl,
ï¤â£l¤âdhš ï‹WŸs V‰w¤jhœthd
r_f¥ bghUshjhu¢ NHÈš v¤jifa
K ‰ n g h ¡ f h d k h ‰ w ¤ i j í « V ‰ g L ¤ j
ïayÉšiy v‹w c©ik cŸs§if
bešÈ¡fÅahf btË¥g£LŸsJ. ïªj¥
ãu¢áid mkyh¡f¤jhš V‰g£l x‹wšy.
khwhf ju« F¿¤j cz®î ï‹ik xU òwK«,
r _ f c w î Ã i y f i s í « ,
r _ f ¡ f £ L ¥ g h L f i s í « ò Ç ª J
bfhŸs¤jt¿aJ kWòwKkhf ïUÉj¡
fhuz§fS«ïizªnjcŸsd.
j h œ ¤ j ¥ g £ l k ¡ f Ÿ , g H § F o k ¡ f Ÿ
M»nahU¡F ntiythŒ¥ãš, F¿¥ghf
ca®k£l msÉyhd muR¥gÂfŸ, mYtš
gÂfŸ, M»at‰¿š ïl xJ¡ÑL v‹gJ
muáaš rhrd¤ânyna mË¡f¥g£oU¥ãD«
Tl, mit Ãu¥g¥glhkš fhÈahfnt ïU¡F«
Ãiy Úo¤JtU»wJ. mnj ntisÆš
ï«k¡fŸ m‹whl¡TÈfshfnt thœ¡if
el¤J« mtyK« bjhl®»wJ. ï¤jifa NHš
mo¥gil¡fšÉÆš mãÉU¤â fh©gj‰F
(F¿¥ghf Cuf¥ gFâfËš) Ka‰á brŒa
nt©oa njitia cUth¡»íŸsJ.
ïj‰fhd mo¥gil¡ f£lik¥òfis¢ rÇahf
ts®¤bjL¥gj‹ _y« ïWâahf ïl xJ¡ÑL
v‹w njitna V‰glhj msî¡F r_f¢ RHš
g©gL¤j¥g£LÉL« v‹W vâ®gh®¡f¥g£lJ.
ï¤jifa NHÈš x›bthU FHªijí«
fšÉÆš rk thŒ¥ò bgw nt©Lbk‹gj‰fhf
bjhiy öu¤âYŸs »uhk¡ FoÆU¥òfËš
Tl Mu«g¥gŸË¡ fšÉ br‹wilªJ, Mu«g¡
fšÉ midtU¡F« bghJthf És§»L«
neh¡»š 2002 M« M©L midtU¡F«
fšÉ ïa¡f« (Sarva SikshaAbhiyan) m¿Kf¥
gL¤j¥g£lJ. nkY«, gŸË nkyh©ikÆš
cŸS® r_f« braÿ¡f¤Jl‹ g§nf‰f
thŒ¥gË¡f¥gLtj‹ _y« r_f, t£lhu,
ghÈaš ßâahd ïilbtËia ï£L Ãu¥ã
ïiz¥ò V‰gL¤j¥gLtJ« ï¤â£l¤â‹
k‰bwhU F¿¡nfhshF«. SSA â£l«,
totik¡f¥g£l ntisÆš fšÉia xU r_f
ÃWtdkhf m§ÑfÇ¤J, ÃWtd¢ Óuik¥ò,
r_f cilik, âwid ts®¤jš, MáÇa®fsJ
brašghL, ngh‹w gšntW ãu¢áidfŸ ÛJ
ÔÉu ftd« brY¤j¥g£lJ. Mdhš ïJ
tiuÆš r_f¡ f£lik¥ig vâ®bfhŸtJ,
midtU¡F« fšÉ ïa¡f¤â‹
f£lik¥ãYŸs f£L¥ghLfŸ
#h®¡f©£ khÃy¤â‹ rhÏ¥ fŠ¢ kht£l¥gŸËfËš midtU¡F« fšÉ ïa¡f¤â‹
mkyh¡f« F¿¤J nk‰bfhŸs¥g£l MŒî KoîfŸ ï‹WŸs V‰w¤jhœthd r_f k‰W«
bghUshjhu¢ NHÈš kh‰w¤ij cUth¡»l K¡»akhditahf tÈíW¤j¥g£l
mâfhu¥gutš, beËî RÊthd be»G« j‹ikÆyhd fšÉKiw M»at‰iw¡ bfh©L
brštâš v›Éjkhd K‹nd‰wK« fhzÉšiy v‹gij m«gy¥gL¤âíŸsd. ïJ
midtU¡F« fšÉ ïa¡f« mË¡F« fšÉ jukhdjhf ïšiy v‹gijí«, ï¤â£l«
ï‹WŸs r_f cwîfŸ, f£lik¥ãYŸs f£L¥ghLfŸ M»at‰iw¥ òÇªJ bfh©L
totik¡f¥glÉšiyv‹gijí«bjËîgL¤J»wJ.

16
ït®fËš bgU«gh‹ikÆd® F¿¥ã£l
fhy§fËš nk‰F c¤ju¥ãunjr¤â‹ fU«ò
tašfS¡nfh mšyJ nk‰F t§f¤â‹ beš
tašfS¡nfh, fš muit MiyfS¡nfh
gUtfhy§fËš òy« bga®ªJ brš»‹wd®.
ïRyhÄa rKjha¡ FG¡fŸ bgU«ghY«
áWÉahghu«, âd¡TÈ, c¤ju¥ãunjr« k‰W«
blšÈ¡F¥ òy« bga®ªJ m§FŸs MiyfËš
n t i y b r Œ t J , Ã y ¡ f Ç É a h g h u «
M » a t ‰ i w ¢ r h ® ª J Ÿ s d . ï j u
ã‰gL¤j¥g£nlhÇš ca® k£l¤âYŸs xU
á y i u ¤ j É u , b g U « g h n y h u J
thœthjhu¤â‰F v›Éj c¤juthjK«
ïšiy. njitna‰gL« nghJ »uhk¤ij
É£L¢ brštJ mšyJ âU«òtJ v‹w
ÃiyÆš, ïªj »uhk« Vw¤jhH Vœik ÃiyÆš
ïU¥gjhfntfUj¥glïlK©L.
ï¡»uhk¤âš nk‰bfhŸs¥g£l JÇj
fâÆyhd MŒî, »uhk k¡fŸ bjhifÆš 32.4
rjåj« ng® fšÉ f‰wt®fŸ, 6.5 rjåj«
k¡fns ïilÃiy¡fšÉ Ko¤jt®fŸ, xnu
xU rjåj« k£Lnk g£ljhÇfŸ vd¡TW»wJ.
MÆD«, ïâš tF¥ò mšyJ ïd ßâahf Äf¥
bgÇa V‰w¤jhœî Ãyî»wJ. fšÉ f‰nwh®
åj¤âš ïªJ M©fŸ 53 rjåj« v‹w ca®ªj
msÉÈUªJ rªjhš, M©fŸ 20 rjåj« vd¡
ÑÊw§», rªjhš bg©fŸ 1.5 rjåj« vd
mjyghjhs¤âš åœªJ ÉL»wJ. gŸË¡Tl«
xU F¿¥ã£l ïl¤âš mikªJŸsJ jh‹
ï¤jifa Jau Ãiy¡F Xusî fhuz«
v‹gij eh« És¡fKoí«. gŸËÆÈUªJ
j§fsJ FoÆU¥ig¥ ãÇ¤J eLnt bršY«
ïU¥ò¥ghij rªjhš k‰W« ïRyhÄa¡
FHªijfŸ rªâ¡F« xU ãu¢áid. ïªj¥
ghijÆš ehbsh‹W¡F eh‹F mšyJ IªJ
Kiwfns bjhl®t©o flªJ brš»wJ
v‹whY« Tl, mJ Mg¤JÉisÉ¡F«
thŒ¥òŸsjhf, gŸË¡F khzt®fŸ tUif
FiwªJ nghtj‰fhd ãujhd fhuzkhf
ïU¡»wJ.
2002 et«gÇš midtU¡F« fšÉ¤â£l«
Jt¡f¥g£lnghJ, gŸË¡F tªJ brštâš
cŸs ïl®ghLfis¡ fistnj muá‹
K‹DÇik¡ flikahf És§»aJ. ïj‹
fhuzkhfnt mãah‹ (SSA) gŸËfŸ
ïRyhÄa¡ FoÆU¥ãš x‹W«, nkhÈ
FoÆU¥ãš x‹Wkhf (rªjhš FoÆU¥ig
bah£o) cUth¡f¥g£ld. mt‰¿š K‹dâš
go¤j cŸq® ïRyhÄa ïisP® xUt®,
eh‹ br‹w »uhk« 330 åLfŸ cŸs Xusî
bgÇa »uhkkhF«. 176 rªjhš k‰W« nkhÈ
(gH§FofŸ) åLfS«, 94 ïªJ (ïju
ã ‰ g L ¤ j ¥ g £ l t ® f Ÿ ( O B C S ) k ‰ W «
jÈ¤JfŸ) åLfS«, 60 ïRyhÄa åLfS«
cŸsd. »uhk¤â‹ eLnt bršY«
bjhl®t©o¥ ghij (Railway track) »uhk¤ij
ïu©lhf¥ ãÇ¡»wJ. xU gFâÆš ïªJ¡fŸ
tá¡»‹wd®. (mt®fŸ mªj¥gFâia
jÅbahU ïªJ¡ »uhk« v‹nw TW»‹wd®).
ï ‹ b d h U g F â Æ š g H § F o f S «
ï R y h Ä a ® f S « t á ¡ » ‹ w d ® . m u R
eLÃiy¥gŸË ïªJ¡fŸ FoÆU¥ã‹ (njhyh
tola v‹»‹wd®) ika¤âš cŸsJ. mnj
nghy¤jh‹ muR Rfhjhuika«, mŠrš
mYtyf«, Ef®bghUŸ tH§F« fil (Ration
shop) k‰W« bjhiyngá ika« M»aití«,
ïªJ k¡fŸ tá¡F« gFâ¡FŸnsna
mikªJŸsd. »uhk¤â‹ k‰w gFâÆš ïªj
trâfŸ vitínk ïšiy. Éâ Éy¡fhf
x U § » i z ª j F H ª i j f Ÿ t s ® ¢ á ¤
â£l¤â‹ ÑHhd m§f‹tho ika« x‹W
ï§FbrašgL»wJ.
ï ª j r _ f ¡ F G ¡ f Ÿ x › b t h ‹ ¿ ‹
t h œ t h j h u ¢ b r a š g h L f Ÿ a h î n k
x‹¿ÈUªJ k‰bwh‹W ntWg£ljhF«. jhF®,
F«Ah®, rhà, njÈ M»nah® cŸË£l ïju
ã‰gL¤j¥g£l tF¥ãd® eLÃiy¥gŸËaUnf
cŸs rhiyÆš tá¡»‹wd®. mt®fËš
bgU«ghnyh® fšÉ f‰wt®fŸ. mt®fËš
xUáy® jkJ rhâßâahd bjhÊšfŸ òÇí«
mnj ntisÆš mt®fsJ thœthjhu«
muR¤JiwfËš r«gs« bgW»w, ãujhdkhf
MáÇa¥gÂ, mjndhL t§»¤ bjhÊš,
fh¥ÕL, á¿a msÉyhd x¥gªj¥gÂfŸ
k‰W« ïjÊaš M»at‰iw neh¡»¢ br‹W
bfh©oU¡»wJ. ã‰gL¤j¥g£l tF¥ãdÇš
Vœik ÃiyÆš cŸst®fŸ jhœ¤j¥g£l
k¡fis¥ nghynt TÈ¤ bjhÊš brŒ»‹wd®.
ïj‹, Tlnt ifÉl¥g£LÉ£l, brašglhj
Ãy¡fÇ¢ Ru§f§fËš nrfu« brŒa¥gL»w,
m š y J n j á a m d š Ä ‹ f H f ¤ â ‹
bjhl®t©o¥ ghijfËÈUªJ fŸs¤jdkhf
mŸË¡ bfh©L tu¥g£l Ãy¡fÇia¡
bfh©L Éahghu« brŒ»‹wd®. rªjhš,
nkhÈ tF¥ãid¢ nr®ªjt®fŸ (_§»š
b j h Ê y h s ® f Ÿ ) b r h ª j k h f Ã y «
it¤âU¡»wh®fŸ. jkJ m¤âahtá¤
njitfS¡bfd ÉtrhaK« brŒtnjhL,

17
bghU¤jkhd fšÉ¤jFâ bg‰w gH§Fo ïd
ïisP®fŸ ïšyhjjhš ã‹dâš ïªJ OBC
ïisP® xUtU« ïizaháÇa®fshf
gÂak®¤j¥g£LŸsd®. FHªijfŸ
v©Â¡if mâfÇ¤jjhš ïUgŸËfSnk
M u « g ¥ g Ÿ Ë f s h f # & ‹ 2 0 0 6 š
juKa®¤j¥g£L, òâa Mu«g¥gŸËfŸ vd¥
g£oaÈl¥g£ld. ïRyhÄa¡ FoÆU¥ò¥
gŸËÆš ïU MáÇa®fS«, nkhÈ FoÆU¥ãš
xUtU« (ïªj Kiw go¤j rªjhš ïisP‹
xUt®) vd¡ TLjyhf ÃaÄ¡f¥g£ld®.
gŸË¡f£ol« k‰W« ïju cŸf£lik¥ò
t r â f S ¡ F m D k â a h » a J . f š É
f‰ã¤jÈš, gŸË¡F tªJ brštJ,
n j i t a h d c £ f £ l i k ¥ ò t r â f Ÿ
M»at‰¿š K‹nd‰w« bfhzUtJ Äf
K¡»akhdx‹WvdtÈíW¤j¥g£lJ.
òâa Mu«g¥gŸËfËš (NPS) kâa czî«
mË¡f¥g£lJ. fšÉÆaš ßâahd Mjhu
cjÉfS¡fhf bjhFâ ts Mjhu ika«
(CRS) x‹W ïilÃiy¥gŸË tshf¤ânyna
f £ l ¥ g £ l J . ( ï ¥ g Ÿ Ë 2 0 0 7 š c a ®
Ã i y ¥ g Ÿ Ë a h f j u K a ® ¤ j ¥ g £ l J )
MáÇa®fS¡F cjÉfukhf ïU¥gj‰fhf
et«g® 2005š fšÉÆaš bghW¥ghs®,
Äf¡F¿¥ghf fÂj« k‰W« m¿ÉaY¡bfd
xUt® ÃaÄ¡f¥g£lh®. K‹nd‰w¤â‰fhd
m¿F¿fŸ njh‹¿d. X›bthU FoÆU¥ãY«
Mu«g¥gŸË cUth¡f¥g£L, fšÉÆaš
ßâÆyhd Mjhu ts¤ij cUth¡Ftj‹
_y« jukhd fšÉ mË¡f¥gl nt©Lbk‹w
ftd¤njhL Tlnt, gŸË cŸf£lik¥ò
trâfŸnk«gL¤j¥g£ld.
xUx¥ÕL:
Juâ®Zl trkhf, fs¤âš cŸs ajh®¤j Ãiy
ï¤jifajhÆšiy. _‹W gŸËfË‹
Ãiyia x‹nwhL x‹W x¥ãLifÆš
»il¡F« Éil ftiyaË¥gjhf ïU¡»wJ.
bt›ntW ju¡nfh£ghLfŸ Ã®za« brŒtJ,
bt›ntW tif¥ gŸËfS¡fhd bt›ntW
ÉâfŸ, ïj‹ Éisthf muR¡fšÉ
mik¥ò¡FŸ xnu gFâÆnyna fšÉÆš
r k ¤ J t Ä ‹ i k Ã y î t i j ï J
R£o¡fh£L»wJ.
ïªJ¡ FoÆU¥ãš cŸs eLÃiy¥gŸËÆš
v£L Ãuªju MáÇa®fŸ, eh‹F Kiwahd
f£ol§fŸ, xU mog«ò, fÊ¥giwfŸ, xU
fÂÂ miw (Ä‹rhu« ïšyhjjhš ïJ
b r a š g l É š i y ) M » a i t c Ÿ s d .
j h œ ¤ j ¥ g £ l , g H § F o ¡ F H ª i j f Ÿ
midtU¡F« jhkjkhf ntD« ïytr
ò¤jf§fŸ »il¡»‹wd. ïJt‹¿ mt®fŸ
fšÉ¢ bryit <Lf£l fšÉ cjÉ¤bjhif
»il¡»wJ. jhœ¤j¥g£l gH§Fo¢ áWÄfŸ
jkJ fšÉia¤ bjhlu C¡FÉ¡F« tifÆš
#h®¡f‹£ fšÉ¤Jiwahš mt®fS¡F
Äât©o mË¡f¥gL»wJ. »uhk¤J k¡fËš
bgU«ghnyh® jkJ Mu«g¡fšÉia ïªj¥
gŸËÆš jh‹ bg‰WŸsd®. 2006 k‰W« 2008š
òâjhf¥ gŸËÆš nr®ªjt®fŸ v©Â¡if
TLjyh»íŸsJ. ïªj nr®¡if¥g£oaÈš
ïRyhÄa, gH§Fo¡FHªijfŸ FiwªJ
t U » ‹ w d . j ‰ n g h J m t u t ®
brhªj¡FoÆU¥òfËš gŸËfŸ Jt¡f¥g£L,
m§F nr®¡if v©Â¡if mâfÇ¤JŸsij
n k ‰ f © l g Ÿ Ë Æ š v © Â ¡ i f
Fiwªjj‰F¥ gšntW fhuz§fËš x‹W
vd¡ bfhŸsyh«. ïâš ftiyaË¡F«
Éra« v‹dbt‹whš, Mu«g¥gŸËÆš
f š É i a Ã i w î b r Œ í « ï R y h Ä a ¡
FHªijfŸ vtUnk jkJ fšÉia¤ bjhlu
ïªj ïilÃiy¥gŸË¡F tªJ nrUtâšiy
v‹gnj.
Ku©ghlhdfh£áfŸ:
ïu©L òâa gŸËfS¡F« br‹w nghJ
m§F f©l fh£áfŸ x‹W¡bfh©W
Kuzhf ïUªjd. ïRyhÄa¡ FoÆU¥ãš
cŸs gŸË¡F xU Kiwahd f£ol«, _‹W
MáÇa®fŸ, (ït®fŸ midtU« cŸq®
ïRyhÄa ïisP®fŸ), _‹W Kjš MW
taJ¡F£g£l FHªijfŸ ga‹bgW«
tifÆyhd xU ghšthoika«, r¤Jzî trâ
M»ait mikªJŸs mnj ntisÆš, nkhÈ
FoÆU¥ãš cŸs gŸË¡fh£á ïj‰F
vâ®kiwahf cŸsJ. f£ol¥gÂ ï‹D«
KoîwÉšiy. mªj¥gŸË ï‹dK«
»uhk¡fšÉ¡ FGÉ‹ jiyt® å£L¤
â © i z Æ š j h ‹ b r a š g L » w J .
v¥nghnjD« tU»w ã‰gL¤j¥g£l tF¥ig¢
nr®ªjMáÇa®ghl«el¤J»wh®.
»uhk¡fšÉ¡ FGÉ‹ jiyt® “eh‹ mtiu¥
g y K i w m i H ¤ n j ‹ . M d h š m t ®
tUtâšiy. flªj _‹W khjkhf gŸË
el¡fÉšiy. t§»¡F¢ bršy nt©L«
mšyJ xU T£l¤â‰F¢ br‹W m¿¡if

18
trâíŸst®fŸ Äõ‹ mšyJ jÅah®
gŸË¡F¤ jkJ FHªijfis mD¥ò»wh®fŸ.
k‰wt®fS¡F fšÉ kW¡f¥g£LŸsJ”
v‹gij mt® x¥ò¡ bfh©lh®. nkhÈ
gŸËÆ‹ x‹iwaháÇa® jkJ gŸË
r«kªjkhf gy ãu¢áidfis x‹w‹ ã‹
x‹whf mL¡»¡ bfh©nl ngh»wh®. gŸËÆš
nghJkhd cŸf£lik¥ò trâÆšiy, fšÉ
cjÉ¤bjhif ïšiy. jkJ FHªijfis¥
gŸË¡F mD¥òtij¡ fh£oY« fhš
eilfis nkŒ¡f mD¥òtj‰nf m¡fiw
fh£L»w bg‰nwhÇ‹ ngh¡F ï‹D« ïJ
n g h ‹ w g y , M Æ D « ï J j ¥ ã ¤ J ¡
bfhŸtj‰fhf TW»w rh¡F¥ ngh¡F v‹nw
bfhŸsyh«, VbdÅš FHªijfË‹ fšÉÆš
bg‰nwhU¡F m¡fiwÆšiy v‹gjhf
bg‰nwhiu¡ F‰w« rh£LtJ bghU¤jkhfhJ.
VbdÅš nkny És¡»aJ nghy c©ikahd
fhuz« mJtšy. c©ikÆš 2006-07š
rªjhš xUt® MáÇauhf ïUªjnghJ
FHªijfŸtUifmâfkhfïUªjJ.
mt® “ ï¥nghJŸs MáÇaiu Él vd¡F
TLjyhd fšÉ¤ jFâ ïU¡»wJ. Mdhš
v‹dhš tÈikahf thjhl ïayÉšiy.
Mfnt eh‹ ïªj¥ gŸËÆš 10 M©Lfhy
x¥gªj mo¥gilÆš xU cjÉahsuhf khj«
%.2000 r«gs¤â‰F ntiy brŒ»nw‹. eh‹
jh‹ vdJ FL«g¤ij¤ jh§fnt©L«. ïªj
tUthŒ vd¡F¥ nghjnt nghjhJ. ifô£L
bfhL¡f v‹Ål« gzÄšyhjjhš eh‹ ïªj
ntiyia¥bgwKoaÉšiy“ v‹WT¿dh®.
M Æ D « m t ® m ¡ n l h g ® 2 0 0 7 š
mUfhikÆYŸs x‹¿a¤âš »uhk¥òw ntiy
cWâaË¥ò¤ â£l¤ij mkyh¡F»w k¡fŸ
ey¥ gÂahsuhf¢ br‹W nrU« fhy« tiuÆš
ï¥gŸËÆš fLikahf ciH¤jh®. všyh¡
FHªijfS« e‹whf¥ go¡f nt©L« vd
mt® C¡f_£odh®. všyh Éra§fisí«
mt®rªjhÈbkhÊÆnynaÉs¡»dh®.
Kothf:
ï§F FHªijfŸ k‰W« MáÇa® M»a
ïUghyiuí« ghâ¡»w ghFghlhd xJ¡fš
Kiwia¥ ãuâgÈ¡»w ïu©L K¡»akhd
ãu¢áidfŸ cŸsd. Kjyhtjhf ïªj¥ òâa
Mu«g¥gŸËfËš Ãuªjukhf c£f£lik¥ò
t r â f Ÿ c Ÿ s d . M d h š ï ª j ¤
Jt¡f¥gŸËfËš gÆY« khzt®fS¡F¡
rk®¥ã¡f nt©L« v‹W mt® TW»wh®.
mâfhu ó®tkhf 75 FHªijfŸ gâî
brŒJŸs ïªj¥gŸË brašgLtnjÆšiy.
20 Kjš 25 FHªijfŸ jÅah® mšyJ ÄõdÇ
gŸË¡F¢ brš»wh®fŸ. eh‹ vdJ _‹W
F H ª i j f i s g h ¤ u h Ä õ ‹ g Ÿ Ë ¡ F
mD¥ò»nw‹. mj‰F¢ bryth»wJ. xU
FHªij¡F M©blh‹W¡F %.4,000 tiu
bryî brŒa nt©oÆU¡»wJ. ntbw‹d
brŒa?”v‹Wbrhš»wh®.
ïnj fU¤ij k‰w gyU« Mnkhâ¡»wh®fŸ.
cŸS® gŸËÆ‹ nkhrkhd Ãiyfhuz«
m t ® f Ÿ f š É ¡ F « m j n d h L
Mnuh¡»a¤â‰F« jkJ tUthÆš bgU«
gFâia¢ bryÉl nt©oÆU¡»wJ. 14
FHªijfŸ ï§»UªJ Vw¤jhH 5 Kjš 6 »nyh
Û£l® bjhiyÉš cŸs gh¤uh Äõ‹
g Ÿ Ë ¡ F « , m n j v © Â ¡ i f Æ y h d
FHªijfŸ ghÈâÆYŸs nAhÈ »uhÞ Äõ‹
gŸË¡F« br‹W gÆš»wh®fŸ. bgU«ghyhd
FHªijfŸ gŸË¡F m‹whl« elªnj br‹W
m›thnw âU«ò»wh®fŸ. jukhd fšÉbgw
ï›thW br‹W tUtJ j¡fnj v‹W
bg‰nwhU« fUJ»wh®fŸ. ïªj¥ gŸËfŸ
muR cjÉbgWgitašy. vdnt fšÉ¡
f£lz« Äf mâf«. khjªnjhW« 400 Kjš 500
%ghŒ tiu fšÉ¡ f£lz« c©L.
muR¥gŸËÆš gÆY« gH§Fo¡FHªijfŸ
muá‹ fšÉ cjÉ¤bjhif bgW»‹wd.
Mdhš ÄõdÇ gŸËfŸ muR m§Ñfhu«
bgwÉšiyahjyhš m§F gÆY« gH§Fo¡
FHªijfS¡F¡ fšÉ cjÉ¤bjhif
»£lhJ. mnj nghy kâa czî« ïšiy.
czî Äf K¡»a« v‹»w mnj ntisÆš
ïJngh‹w Vœikahd FoÆU¥ãš cŸs
F H ª i j f S ¡ F ¤ j u k h d f š É
tH§f¥glhikia v›tifÆY« Ãaha¥
gL¤jïayhJ.
eh‹ ïªj¥ ãu¢rid F¿¤J ïilÃiy¥
g Ÿ Ë Æ ‹ j i y i k a h á Ç i a Æ l «
Éthâ¤nj‹. mt® rªjhš tF¥ig¢ nr®ªjt®.
mt® “ïªj¥ òâa gŸËfŸ Mu«g¥gŸËfshf
j u K a ® ¤ j ¥ g £ L É £ l d . m ª j ª j ¥
gŸËfS¡bfd khzt® nr®¡if všiy
tiuaW¡f¥g£LŸsJ. Mfnt eh‹ nkhÈ
gŸËÆ‹ khzt® nr®¡if všiy¡F£g£l
FHªijfis ïªj eLÃiy¥ gŸËÆš
nr®¥gj‰F Éâ mDkâ¡fhJ” vd¥
ãu¢áidia És¡»dh®. “gz« bryÉl

19
fšÉ cjÉ¤bjhif bgW« jFâ ïšiy.
V‰fdnt brh‹dJnghy gH§Fo k¡fËš
b g U « g h ‹ i k n a h ® b r h ª j k h f Ã y «
it¤JŸsd®. Mdhš mt®fŸ thœÃiy
bfhoa tWikjh‹. FHªijfŸ m›t¥nghJ
gŸË¡F¢ brštij ÉL¤J ntiy¡F¢
brštj‰F ïJ xU fhuz«. FHªijfŸ
ïilÃiy¥gŸËÆš nr®¡f¥gLkhdhš
mt®fS¡F¡ fšÉ cjÉ¤bjhif »il¡F«.
Mdhš mt®fis ïilÃiy¥ gŸËÆš
nr®¡f Éâ¥go mDkâÆšiy. mt®fsJ
brhªj¥gŸËÆnyh fšÉ cjÉ¤ bjhif
»il¡fÉâïl«bfhL¡fhJ.
ïu©lhtjhf, muR m¿É¡ifÆ‹go, ïªj¥
òâa Mu«g¥gŸËfËš ïizaháÇa®fŸ
k£Lnk ÃaÄ¡f¥glyh«. mt®fŸ e‹Fgo¤j,
cŸSiu¢ nr®ªj ïisP®fshf ïUªjhY«
Tl khj« %.3000 v‹w r«gs¤â‰F x¥gªj¡
TÈfshf¤jh‹ ntiy brŒa nt©L«. fšÉ
f‰ã¡F« gÂÆš m¡fiwnahL brašgL«
ït®fŸ, tUthŒ Mjhu¤â‰F ntW
TLjyhd gÂfis¢ brŒjhf nt©oa
f£lha¢ NHÈš cŸsd®. mt®fŸ
ehbsh‹W¡F Äf mâfg£rkhf miu ehŸ
ghl« el¤J»wh®fŸ. #h®¡f©£ khÃy¤âš
ïiz MáÇa®fshf¥ gÂah‰WnthÇ‹
v©Â¡if¡ flªj ïu©L M©Lfshf¥
bgU» tU»wJ. ïªj ïU M©Lfshf
munrhL ït®fŸ gšntW f£l¥ng¢R
t h ® ¤ i j f Ÿ e l ¤ â K o ¤ j ã w F «
m ¿ É ¡ f ¥ g £ L Ÿ s ò â a t Ê f h £ L
be¿KiwfŸ c‰rhfkË¥gjhÆšiy.
khjhªâu¢ r«gs¤ij %. 5,100 tiu
ca®¤jyh«. mj‰F¢ áy ÃgªjidfŸ
cŸsd. ït‰¿š K¡»akhdJ mt®fŸ
v¡fhy¤âY« j«ik Ãuªjukhd muR
CÊa®fshf M¡f nt©Lbkd cÇik nfhu
ïayhJ. Mdhš ïj‰F khwhf, ÕfhÇš 60 taJ
tiuíŸs ïizaháÇa®fŸ midtiuí«
Ãuªju CÊa®fŸ vd m¿É¡f¥g£LŸsJ.
m t ® f S ¡ F k h j ¢ r « g s « % . 5 0 0 0 ,
_ ‹ w h © L ¡ b f h U K i w
khjhªâu¢r«gs¤âš %.500 ca®¤â
tH§f¥gL«.
Vw¤jhH bk£Ç¡Fnyr‹ fšÉia k£Lnk
K o ¤ j Ã u ª j u M á Ç a ® f Ÿ . ï ª j
ïizaháÇa®fis¥ nghy _‹W kl§F¢
r « g s « b g W » w N H È š , ï U É j
MáÇa®fS¡F ÄilnaíŸs r«gs ntWghL
gçbud¤ bjËthf¤ bjÇªjhY« Tl, òâa
m¿É¥ò xusî¡fhtJ ntiy brŒtj‰fhd
C¡fkË¥gjhf ïU¡»wJ. fšÉ¤ ju¤âš
K‹nd‰w« fh©gj‰F MáÇaÇ‹ C¡fnk
ika r¡â v‹w ÃiyÆš #h®¡f‹oš ïJ
Äfî«r¡âa‰W¥nghÆU¡»wJ.
Ãâ xJ¡ÑLfS¡F m¥gh‰g£L, fšÉ¤
ju¤ij ca®¤J« elto¡ifÆš k‰bwhU
jiypL bjhFâ, x‹¿a« k‰W« kht£l
m s É y h d t s M j h u i k a § f i s
cUth¡FtJ. bjhFâ ts Mjhu ika¤â‹
bghW¥ghs® RH‰á KiwÆš gŸËfS¡F¢
br‹W MŒî brŒtnjhL, Ãiwnt‰w nt©oa
xU Äf K¡»akhd flik, f‰ã¡F«
ghl§fËš ju¤ij ca®¤JtJ r«kªjkhf
jiyik MáÇa®fnshL xU Kiw, cjÉ
MáÇa®fnshL xU Kiw vd bjhFâts
Mjhu ika¤âš khjÄUKiw T£l« el¤j
nt©oaJ. Vuhskhd m¿¡iffŸ rk®¥ã¡F«
gÂna mâfsî Rikahf ïU¥gj‹
fhuzkhf fšÉÆaš r«kªjkhf ftd«
brY¤J« neu« Äf¡Fiwî vd mªj¤
bjhFâ ts Mjhuika¥ bghW¥ghs®
x¥òjyË¡»wh®.
»uhkthábahUt® v‹Ål« ngR« nghJ
“ï›tsî gz« brytÊ¡f¥g£l ã‹dU«,
m u R ¡ f š É K i w V ‹ b t ‰ ¿ f u k h f ¢
brašglÉšiy? jÅah® k‰W« ÄõdÇ¥
gŸËfËš ïJ ngh‹w ãu¢áid ïU¥gjhf¤
bjÇa Éšiyna?” v‹W nfŸÉ vG¥ãdh®.
ïj‰F v‹dhš cldoahf gâyË¡f
ïaÉšiy. Mdhš nk‰f©l fh£á gšntW
nfŸÉfis vG¥ò»wJ. t¿nahU¡F¡
fšÉaË¡f tH§f¥gL« Ãâ xJ¡ÑL,
tÈikahdt®fŸ thŒ¥ig¡ if¥g‰¿¡
bfhŸtij¤ jÉ®¥gj‰fhf Kiwahd
MáÇa® Ãakd Kiw, btWknd g¡f«
g¡fkhf m¿¡iffis¤ bjhF¤J mË¥gjhf
m‹¿ ne®ikahd KiwÆš ts Mjhu§fis
tH§»l MáÇa®fË‹ cjÉ k‰W« fšÉÆaš
ßâÆyhd cjÉ M»ait ïªj neu¤âyhtJ
mË¡f¥gl nt©L«. Mdhš fs¤âYŸs
c©ik Ãiy ïij¥ ãuâgÈ¥gjhÆšiy.
n k Y « g Ÿ Ë ¡ f š É K i w i a m u R
Mu«g¥gŸËfŸ, òâa Mu«g¥gŸËfŸ vd¥
ã Ç ¤ J ¥ g h ® ¥ g J v › t i f Æ Y «
c j É f u k h d j h Æ š i y . K ‹ d â š
n r ® ¡ f ¥ g L » w k h z t ® f S ¡ F f š É
cjÉ¤bjhif, Ãuªju MáÇa®fŸ všyh«

20
ïU¡F«nghJ ã‹dâš ïit vJînk ïšiy.
bjhiyöu¥ gFâfËš, muR¥gŸËfËš
nr®¡f¥gLtj‰F thŒ¥ãšyhj ÃiyÆš òâa
Mu«g¥gŸËfŸ ahî«, r_f¤â‹ Äf t¿a,
Äf ÉË«ò Ãiy¡F xJ¡»¤jŸs¥g£l,
f š É a ¿ É š Ä f ¥ ã ‹ j § » í Ÿ s
gFâÆdU¡fhfnt xJ¡f¥g£litahf
cŸsd v‹gij¤ bjËthf És§»¡ bfhŸs
ïaY«. MÆD« ï«k¡fŸ jh‹ MáÇa® ju«,
Ã â x J ¡ Ñ L M » a t ‰ ¿ š r Y i f f Ÿ
kW¡f¥gLtJ bjhl®ªJ Úo¡»w k¡fŸ
gFâÆduhf ïU¡»wh®fŸ. ïªâah j« k¡fŸ
midtU¡F« jukhd fšÉ mË¡f
nt©Lbkd c©ikahfnt ÉU«òkhdhš,
ïJngh‹w f£lik¥ò¡ f£L¥ghLfŸ
cldoahfmf‰w¥glnt©L«.
- Economic & Political Weekly, 2009
gŸËfS¡F m§Ñfhu« á¡fš Ô®¡f jÅ FG
gŸËfS¡F muá‹ m§Ñfhu¤ij bgW« nghJ«, òJ¥ã¡F«nghJ« V‰gL«
eilKiw¢ á¡fšfis vËik¥gL¤JtJ F¿¤J, gÇªJiu¡f, XŒî bg‰w
I.V.vÞ.,mâfhÇÉ#aFkh®jiyikÆš,FGmik¡f¥g£LŸsJ.
ïJ bjhl®ghf, gŸË¡fšÉ¤ Jiw Kj‹ik¢ bray® F‰whÈ§f«
T¿ÆU¥gjhtJ: muR cjÉ bgW« gŸËfŸ, RaÃâ¥ gŸËfŸ Jt¡f m§Ñfhu«
bgW« nghJ«, m§Ñfhu« òJ¥ã¡F« nghJ«, gŸË¡fšÉ¤ Jiw mšyhj ãw
JiwfËl«ïUªJjilÆ‹ik¢rh‹Wbgwnt©oíŸsJ.
m§ÑfÇ¡f¥g£l f£ll tiugl«, f£ll cÇk«, f£ll cWâ¢ rh‹W, Ôaiz¥ò¤
Jiw jilÆ‹ik¢ rh‹W, Rfhjhu¤ Jiw¢ rh‹W M»at‰iw bgWtâš mâf
fhy jhkj« V‰gL»wJ. ïjdhš, m§Ñfhu« »il¥gâš á¡fšfŸ cUth»,
bghJ¤nj®î¡F khzt®fŸ bršY« nghJ gŸË¡F m§Ñfhu« ïšyhj Ãiy
cUth»wJ.
vdnt, gŸËfS¡F m§Ñfhu« tH§F« eilKiwfis vËik¥gL¤JkhW
muR¡F gŸË Ã®thf§fŸ nfhÇ¡if mD¥ã tU»‹wd. Mu«g m§Ñfhu«
bgW« nghJ«, bjhl® m§Ñfhu« bgW« nghJ« V‰gL« eilKiw¢ á¡fšfis
vËik¥gL¤JtJ F¿¤j tÊfis MuhŒªJ, mur¡F gÇªJiu brŒa,
ca®k£l¡FGitmuRmik¤JŸsJ.
XŒî bg‰w I.V.vÞ., mâfhÇ v«.ã., É#aFkhiu jiytuhf¡ bfh©L, XŒî
bg‰w gŸË¡fšÉ ïa¡Fd® b#fehj‹, gŸË¡ fšÉ ïa¡Fd® bgUkhŸrhÄ,
bk£ÇFnyõ‹ gŸËfŸ ïa¡Fd® kÂ M»nah® cW¥ãd®fŸ.bk£ÇFnyõ‹
gŸËfŸ ïiz ïa¡Fd® ã¢ir cW¥ãd® brayuhfî« ïªj
ca®k£l¡FGÉšÃaÄ¡f¥g£LŸsd®.
ï¡FG, ïJg‰¿ gÇÓÈ¤J khzt® ghJfh¥ò, gŸË ey‹ M»at‰iw fU¤âš
bfh©L cÇa gÇªJiufis muR¡F rk®¥ã¡F«. ï›thW F‰whÈ§f«
bjÇÉ¤JŸsh®.
- âdky®, 21.1.09

21
t§f¤â‹ 24 g®fhdh kht£l¤âYŸs
r£lÉnuhj g£lhR¤ bjhÊ‰rhiyÆš Ãfœªj
ÔÉg¤âš 11 Kjš 15 taJ¡F£g£l _‹W
bjhÊyhs®fŸcÆnuhLfU»¥nghÆd®.
ïJ ngh‹w MiyfŸ Vw¤jhH všyht‰¿Ynk
ïu©L Éjkhd m«r§fŸ Ú§fhJ ïl«
bg‰WŸsd: ïªj MiyfŸ ghJfh¥ò ÉâfŸ
k‰W« gâî r«kªjkhd ÉâfŸ vt‰iwínk
ã‹g‰Wtâšiy. mnjhL ïit Vuhskhd
FHªijfis¥ gÂÆš mk®¤âíŸsd. ïit
ïu©oYnk muR¤JiwfŸ mYtšó®tkhd
m¿É¥òfŸ mšyJ m¿¡iffS¡F«
m§FŸs vjh®¤jkhd ÃiyikfS¡F«
v›Éj¤bjhl®òÄšiy.
2006M« M©L k¤âa muR, å£L¥
gÂahs®fshfî«, cztf§fŸ, ÉLâfŸ,
X Œ î ï š y § f Ë š á W t ® f i s ¥
gÂak®¤Jtj‰F« jilÉâ¤j ã‹d®
(ï¤jifa jilia bt›ntW JiwfS¡F«
F H ª i j ¤ b j h Ê y h s ® ( j i l k ‰ W «
xG§FgL¤Jjš) r£l« 1986‹ Ñœ ÉÇth¡f«
brŒjJ k¤âa muR) FHªij¤ bjhÊyhs®
Kiwia K‰whf xÊ¤âl xU brašâ£l¤ij
tF¤jnjhL, â£l mkyh¡f¤â‰bfd %. 18.65
f l ª j V ¥ u š 1 0 M « e h s ‹ W t l
kfhuhZouhÉ‹ #šnfhth‹ kht£l¤â‹
g n u h y h » u h k ¤ â Y Ÿ s g £ l h R ¤
bjhÊ‰rhiyÆš Ãfœªj Äf¥ bgÇa
btoÉg¤âš 10 bg©fŸ 6 FHªijfŸ c£gl
2 4 b j h Ê y h s ® f Ÿ g È a h » í Ÿ s d ® .
vâ®gh®¤jJ nghynt átnrdh f£áia¢
nr®ªj cŸS® efuh£á¤ jiytU¡F¢
brhªjkhd mªj Miy ghJfh¥ò ÉâKiw
ÛwY¡fhf cÇk« ïu¤J brŒa¥g£l ã‹dU«,
flªj MWkhj§fshf¢ r£l Énuhjkhf¢
b r a š g £ L t ª J Ÿ s J . ï ª j J a u ¢
r « g t ¤ â ‰ F ¡ f h u z k h d t ® f Ë ‹
F‰w¢braš nj®jš ãu¢rhu¡ fhy¤â‹
ïiu¢rÈš k§» kiwªJÉ£lJ. ïnj nghy
ïJ g‰¿a F‰wÉaš ÚâgâÆ‹ Érhuiz
KoîfS¡F« Tl, ïj‰F K‹d® ïJ ngh‹w
r«gt§fËš c¤juÉl¥g£L eilbg‰w
Érhuiz m¿¡iffS¡F V‰g£l fâna
V‰gL«vdeh«ô»¤J¡bfhŸsyh«.
ïªj M©L ã¥utÇ khj¤âš kfhuhZouhÉ‹
Õ£ kht£l¤âYŸs be¡}® »uhk¤â‹
g£lhR¤ bjhÊ‰rhiyÆš gÂneu¤âš
Ãfœªj ÔÉg¤âš gâidªJ Kjš gândU
taJ¡F£g£l VG áWÄfŸ kuzkilªjd®.
ïªj Miyí« Tl bjhÊ‰ rhiyfŸ
r £ l ¤ â ‹ Ñ œ g â î b r Œ a ¥ g l h k š
r£lÉnuhjkhfnt brašg£L tªjjhF«.
murh§fnkh mšyJ bghJk¡fnsh ïJ
ngh‹w Ég¤J¡fŸ F¿¤J v›Éjkhd
m¡fiwí« brY¤jhjj‹ fhuzkhf
ïJngh‹w r£lÉnuhjkhf¢ brašgL«
g£lhR¤ bjhÊ‰rhiyfËš ÃfG« kuz§fŸ
F¿¤j brŒâfŸ cz®¢áa‰w KiwÆš
Clf§fËš bjhl®¢áahf btËah»¡
bfh©oU¡»‹wd.
2008 MfÞ£ 27 m‹W ïuh#Þjh‹ khÃy¤â‹
gu¤ó® g£lhR¤ bjhÊ‰rhiy btoÉg¤âš 12
FHªijfŸ cŸË£l 27 bjhÊyhs®fŸ
kuzkilªj mnj ntisÆš, nk‰F
my£áa¤jhš ÃfG« gLbfhiy
mghafukhd c‰g¤â MiyfËš FHªijfŸ kuzkiltJ xU tH¡fkhfnt
ïU¡»wJ.v¥nghJeh«brašgl¥ngh»nwh«?
ïJ ngh‹w Ég¤J¡fŸ F¿¤J
v › É j k h d m ¡ f i w í «
b r Y ¤ j h j j ‹ f h u z k h f
ïJngh‹w r£lÉnuhjkhf¢
b r a š g L « g £ l h R ¤
b j h Ê ‰ r h i y f Ë š Ã f G «
kuz§fŸ F¿¤j brŒâfŸ
c z ® ¢ á a ‰ w K i w Æ š
Clf§fËš bjhl®¢áahf
btËah»¡ bfh©oU¡»‹wd.

22
v‹gnjhL, všyh Miyfisí« bjhl®¢áahf
cÇa fhy¤âš nrhjid brŒtj‰F¥
nghJkhd v©Â¡ifÆš gÂahs®fŸ
ïšiy v‹W rh¡F¥ngh¡FfŸ TWtJ«
tH¡fkhd x‹whF«. cjhuzkhf, bghrhÇ,
MF®â, Ã¡â k‰W« òndÉ‹ R‰W¥òw¥
gFâfËš cŸs MiyfËš (ï§bfšyh«
mghafukhd c‰g¤â¡ Tl§fŸ fhsh‹fis¥
nghy¥ bgU» tU»‹wd) bjhÊyf¥ ghJfh¥ò
k‰W« Rfhjhu Ãiyikfis nk‰gh®itÆL«
bghW¥ãYŸs mYty®, xUt® bjhÊyf¥
ghJfh¥ig mkyh¡f« brŒtâš, bjhÊyf¥
ghJfh¥ò k‰W« Rfhjhu¤Jiw¡F F¿¥ã£l,
xU všiy¡F£g£l gh¤âunk ïU¡»wJ vd¡
T ¿ a j h f g ¤ â Ç i f f Ë š b r Œ â
b t Ë t ª J Ÿ s J . j k J J i w ¡ b f d
É â ¡ f ¥ g £ l f l i k f i s K G i k a h f
Ã i w n t ‰ W k s î ¡ F ¤ n j i t a h d
MŸgyÄšiy. vdnt jkJ JiwÆ‹
bjhÊ‰rhiy MŒths®fŸ Miy¥ ghJfh¥ò
Éâfis KGikahf mkyh¡f nt©Lbkd
Miy KjyhËfis¥ ã‹ bjhl®ªJ br‹W
fhtšJiwÆdiu¥ nghy òydhŒî brŒth®fŸ
v‹W vâ®gh®¡f¡ TlhJ vdî«, Miy
Ã®thf§fŸ Miy¥ ghJfh¥ò Éâfis¤ jhnk
C¡f¤njhL mkyh¡f nt©Lbkdî«
m¥g¤âÇif¢ brŒâÆš mªj mYty®
R£o¡fh£oÆU¡»wh®.
FHªij¤ bjhÊyhs® Úo¤J tUtj‰F tWik,
rhÔa xL¡FKiw, r_f¥ òw¡fÂ¥ò M»a
F¿¥ãl¤j¡f fhuz§fŸ cŸsd. ïjdhš
FHªij¤ bjhÊyhs® Kiw bjhl®tj‰F
V J t h f ï U ¡ » ‹ w J . M Æ D « ï i t
Óuik¡f¥gl nt©oa mnj ntisÆš r£l
Énuhjkhd, mšyJ r£lßâahf mDkâ bg‰w
g£lhR¤ bjhÊ‰rhiyfË‹ cÇikahs®fS«,
mnjnghy všyhÉjkhd mghafukhd c‰g¤â
MiyfË‹ cÇikahs®fŸ cÇa KiwÆš
cŸsh£á mik¥òfshš f©fhÂ¡f¥gl
nt©oaJ« mnj msî¡F K¡»a¤Jt«
thŒªjjhF«. #šnfhth‹ k‰W« Õ£ M»a
ïl§fËš Ãfœªj Ég¤J¡fis mL¤J
bghJk¡fŸ Fuš X§» xÈ¤jJ nghy všyh
ï l § f Ë Y « Ã f œ ª j h š k £ L n k ï J
rh¤âakhF«.
-Economic & Political Weekly, 2009
nfhoia xJ¡ÑL brŒj Kjš khÃykhf
kfhuhZou khÃy« És§»aJ. khÃy¤â‹
všyh kht£l§fËY« brašgL« tifÆš
efuh£á Ã®thf§fŸ, fhtšJiw, j‹dh®t
mik¥ò¡fŸ M»at‰iw cŸsl¡»a
áw¥ò¥gÂ¡FG mik¡f¥g£lJ. Û©L«
2008š K«ig ca®Úâk‹w¤â‰F¤ jh‹
mË¤j cWâbkhÊ¥ g¤âu¤âš 2008M«
M © L K o t j ‰ F Ÿ F H ª i j ¤
bjhÊyhs®fis mghafukhd gÂfËš
<LgL¤Jtij K‰whf xÊ¡fî«, 2010
Koî¡FŸ khÃy¤â‹ všiy¡FŸ FHªij¤
bjhÊyhs® Kiwiana K‰whf xÊ¤J¡f£l
cWâíl‹ brašglÉU¥gjhfî« bjÇÉ¤jJ.
vÅD«, j‰nghJ K«igÆš FHªijfŸ å£L
n t i y b r Œ n t h u h f î « , X £ l š
b j h Ê y h s ® f s h f î « g Â b r Œ t J
k£LkšyhJ, Ma¤j Mil k‰W« my§fhu¤
ija‰gÂ¡ Tl§fËY«, thfd§fŸ
gGJgh®¡F« g£liwfËY«, gh¤âu§fŸ
jahÇ¡F« MiyfËY« Ú©l neu« ntiy
brŒtJ bjhl®ªJ bfh©LjhÅU¡»wJ. efu
všiy¡F btËnaí« Vuhskhd FHªijfŸ
å£onyna brašgL« á¿a c‰g¤â¡
Tl§fËšntiybrŒJtU»‹wd®.
ïJ ngh‹w Miyfisí«, mt‰¿š FHªij¤
bjhÊyhs®fis¥ gÂak®¤JtJ F¿¤J
f©fhÂ¡fî«, jilÉâ¡fî« r£lßâahd
tÊfS¡F¥ gŠrÄšiy. ïªâa¤ j©lid¢
r£l¤â‹ 374 tJ ãÇî, áwh® Úâ¢ r£l« 2000,
M»at‰nwhL bjhÊ‰rhiyfŸ r£l«,
n k h £ l h ® t h f d ¥ n g h ¡ F t u ¤ J ¤
b j h Ê y h s ® f Ÿ r £ l « , b f h ¤ j o i k ¤
bjhÊyhs®fŸ r£l«, filfŸ k‰W«
ÃWtd§fË‹ bjhÊyhs®fŸ r£l«,
Fiwªjg£r¡ TÈ¢ r£l« ngh‹w bjhÊyhs®
r£l§fËY« Tl ït‰W¡fhd tÊtiffŸ
c©L. nkY« ghJfh¥ò r«kªjkhd
m s î n f h Ÿ f i s ¥ b g h W ¤ j k £ o Y « ,
bjhÊ‰rhiyfŸ r£l« 1987, bto bghU£fŸ
r£l« 1884 btobghU£fŸ ÉâfŸ 1993 (ãw
r£l§fnshL Tlnt) M»a‰¿Y« Tl
gšntW mâfhu mik¥ò¡fŸ MiyfËš
fhyKiwÆš nrhjid brŒtJ F¿¤J
ÉâfŸ Kiw¥gL¤j¥g£LŸsd. vÅD«, ïJ
ngh‹w nrhjid elto¡iffŸ nghâa
m¡fiwnahL brŒa¥gLtâšiy, mšyJ
cÇa fhyKiwÆš brŒa¥gLtâšiy

23
gifik, F‰wîz®î, bt£f« M»at‰whš
miy¡fÊ¡f¥gL»wJ. eh£fŸ bršy¢ bršy,
kd¢nrh®î fhuzkhf j‹id¤jhnd
fha¥gL¤â¡bfhŸsš ftiy k‰W«
gj‰w¤â‰F Msh»ÉL»wJ. FHªij
jÅik¥g£L, kdrŠry¤â‰F c£g£L
mtsJvâ®fhy«ïUsl®ªJÉL»wJ.
cyf« KGtJ« FHªijfË‹ Ãiy
ftiyaË¡F« msî¡F ã‹ndh¡»¢
br‹wj‹ fhuzkhf I.eh.rig FHªijfŸ
cÇik¡fhd khehL x‹iw el¤âaJ.
x›bthU ehL« jdJ FHªijfŸ eyD¡fhf
Kjälhf¡ fUâ F¿¥ã£l bjhifia¢ bryî
brŒjš nt©L«. ã‹d® mt®fŸ ts®ªJ
bghW¥òŸs Fok¡fshf mt®fsJ ciH¥ã‹
g y i d m W t i l b r Œ a y h « . c y f «
KGikíŸs FHªijfË‹ K¡»a¤Jt«
fUâ x›nthuh©L« et«g® 19 m‹W
“FHªijfŸ ïÊî gL¤j¥gLtij¤ jL¡F«
ehshf”cyf«KGtJ«bfh©lhl¥gL»wJ.
j‰nghJ FHªijfis¡ ghÈÆš ßâahd
bfhLikfŸ Äf mâfkhf eilbgW»wJ.
rÛg¤âš nk‰bfhŸs¥g£l MŒÉ‹go,
ehŸnjhW« ïu©L FHªijfŸ ghÈÆš
ßâahf J‹òW¤j¥gL»‹wd. ïªâahÉš 10-
š xU FHªij ghÈaš ßâahf áij¡f¥
gL»wJ. Mdhš c©ikahd Ãfœî
ïijÉl¡ TLjyhf ïU¡F«. VbdÅš
rKjha« ghâ¡f¥g£lt® Ûnj fs§f¤ij¢
Rk¤J»wJ. bgU«ghyhd tH¡FfËš
F‰wthË ghâ¡f¥g£l FHªijÆdÇ‹
FL«g¤â‹e«ã¡if¡FÇatuhfïU¡»wh®.
MŒîKoîfŸ:
íÅbr~¥ (UNICEF) k‰W«, nrt¤ áš£u‹
(Save the children fund, UK) M»at‰¿‹
c j É n a h L , k ¤ â a b g © f Ÿ k ‰ W «
FHªijfŸ ey mik¢rf« el¤âa MŒÉš
FHªijfŸ ghÈaš ßâahf ÓuÊ¡f¥gLtJ
F¿¤j Éõa§fŸ btËtªJŸsd. ïªj
MŒî Mªâu«, nfush, âšÈ, uh#Þjh‹,
r_f be¿fŸ Ó®Fiy¡f¥gL«nghJ, ÔikfŸ
jiyÉÇ¤jhL«. bg©fŸ Ûjhd jh¡Fjš
ï¢r_f Ó®FiyÉ‹ xU btË¥ghlhF«.
mJnghynt FHªijfis¢ ÓuÊ¡»w
bfhLik ï¥nghJ všyh ïl§fËY« Ú¡fkw
ÃiwªâU¡»wJ. VbdÅš FHªijfŸ
rKjha¤â‹ xU bk‹ikahd, gyådkhd
gFâahÆU¡»wh®fŸ. všyh¡FHªijfS«
VjhtJ xU tifÆš bgÇat®fis¢ rh®ªJ
ïU¡f nt©oíŸsJ. vdnt, FHªijfŸ
ghÈaš ßâahd jh¡FjY¡F M£gL« thŒ¥ò
TLjyhf ïU¡»wJ. v›thwhÆD«
FHªijfŸ Mnuh¡»akhd ts®¢áia¡
fh©gj‰fhd r_f¢ NHiy cUth¡f
nt©oaflikek¡Fc©L.
FHªijfŸ Ûjhd ghÈaš jh¡FjšfËš
b g U « g h y h d r « g t § f Ÿ b t › n t W
fhuz§fshš òfh® brŒa¥gLtâšiy.
jh§fS« cl‹g£ljhf¡ F‰w¢rh£L vG«
v ‹ w m ¢ r « m t u J e © g ® f n s h
g Ê t h § F t h ® f Ÿ v ‹ w m ¢ r « ,
F‰wthËahnyh mšyJ mtuJ e©g®fnsh
gÊth§Fth®fŸ v‹w m¢r«, fhtš Jiw
eilKiwfis¡ F¿¤j m¢r« M»aití«
ïj‰F¡fhuz«.
FHªijfis¤ J‹òW¤JtJ F¿¤j
bghJ¡fU¤J:
F¿¥ã£l (F‰wthË) xUtÇ‹ braš
fhuzkhf, ntW (ghâ¡f¥g£lt®) xUt®
kdtU¤j«, jhœîkd¥gh‹ik, tŠád«
bfhŸtJ, mšyJ mâ®¢áailtJ v‹gnj
ï Ê t h f e l ¤ J t J v ‹ g j h f
tiuaW¡f¥g£LŸsJ. ïÊî v‹gJ
th®¤ijahfnth, csÉašßâahfnth
mšyJclÈašßâahfnthïU¡fyh«.
xU FHªij ï›thwhd ghÈaš jh¡FjY¡F
M£gL« nghJ ghâ¡f¥g£l eg® v‹w
KiwÆš FH¥gkhd NHY¡F ïiuah»
ÉL»wJ. xU FHªij (ghÈÆš ßâahf
ghâ¡f¥gL«) nghJ, mJ KjÈš m¢r«, ád«,
FHªijfis¢ ÓuÊ¡F« bfhLik¡F Koî?
- lh¡l®. I. r¤âa Rªju«

24
FHªijfis ïÊîgL¤J« ÃfœîfËš 50
rjåj ÃfœîfŸ FHªij¡F e‹F bjÇªj,
e«ã¡if¡FÇa, eg®fshnyna V‰gLtjhš
bgU«ghyhd FHªijfŸ vtÇl¤J« ïjid
òfhuhf brhštâšiy. k‰w ïu©L
ju¥ghiuÉl g¢ás« FHªijfŸ ãw® jk¡F
ÉisÉ¤j bfhLik F¿¤J bg‰nwhU¡F
cldoahf¤jftšbjÇÉ¤JŸsd®.
FHªijfŸ ghÈÆš t‹Kiw ÃfœîfËš
m Þ [ h « k h Ã y « ( 8 6 . 2 6 r j å j « )
Kjyhtjhfî«, Mªâu¥ãunjr« (72.83
rjåj«) ïu©lhtjhfî« cŸsd. nfus¤âš
ïJ 44 rjåj«. bg§fqiu¢ nr®ªj bjh©L
ÃWtd« x‹W el¤âa MŒÉ‹ go
ïªâahÉ‹ bgU efu§fËš cŸs áWÄfËš
80 rjåj« ng® VjhtJ xU Éj¤âš ghÈaš
J‹òW¤jšfis¢ rªâ¤JŸsd®. Rkh® 63
rjåj khzÉa® ïJ ngh‹w mâ®¢áô£L«
r«gt§fis¡flªJtªJŸsd®.
ïªâahÉš FHªij¤ bjhÊyhs®fŸ Äf
mâf«. r®tnjr¤ bjhÊyhs® Þjhgd« (ILO)
rÛg¤âš el¤âa MŒÉ‹go cyf«
KGikí« cŸs 250 ÄšÈa‹ FHªij¤
bjhÊyhs®fËš, 60 ÄšÈa‹ ïªâahÉš
cŸsd®. khÃy¤â‰F khÃy« v©Â¡if
ntWglyh«. ïªâahÉš MªâuhÉš jh‹ Äf
mâfkhd msthf 16.62 y£r« FHªij¤
bjhÊyhs®fŸcŸsd®.
ãujhdfhuz§fŸ :
b g ‰ n w h Ç ‹ f š y h i k f h u z k h f
FHªij¤âUkz« ngh‹w ÔakuòfŸ
Úo¥gj‹¿, bgUfî« brŒ»‹wd. áy
neu§fËš kugh®ªj tH¡f« mšyJ rhÔa
Kiw M»aití« Tl bg‰nwh® áªjidÆš
bršth¡F brY¤J»‹wd. bryit¡
F i w ¥ g j ‰ f h f b g ‰ n w h ® j « b g ©
FHªijfËš x‹W¡F nk‰g£nlhU¡F xnu
rka¤âš âUkz V‰ghLfŸ brŒí«
tH¡fK«cŸsJ.
ghÈaš elto¡iffËš xËîkiwÉ‹¿,
btË¥gilahf¢ brašgL« r_f§fËš Tl
FHªijfis¡ ghÈÆš ßâahf bfhLik¥
gL¤JtJ eilbgW»wJ. Mfnt, ekJ
k¤âa¥ãunjr«, c¤ju¥ãunjr«, Õfh®, nk‰F
t§f«, F#uh¤, kfhuhZuh, nfhth, Änrhu«
k‰W« mÞ[h« M»a khÃy§fËš 12, 447
FHªijfËilna el¤j¥g£lJ. ït®fnshL
2324 ts®ïs«gUt¤âdU«, mt®fis¢
rh®ªj2449ngU«ml§Ft®.
MŒÉ‹K¡»aKoîfŸã‹tUkhW :
 _‹¿šïu©LFHªijfŸ.
 ïªj 13 khÃy§fËY« 50 rjåj¤â‰F
mâfkhd FHªijfŸ VjhtJ xUtifÆš
clš ßâahf¤ J‹òW¤j¥g£LŸsdh®.
ït‰¿š54.68rjåj«M©FHªijfŸ.
 88.6 rjåj« FHªijfŸ bg‰nwhuhš clš
ßâahf¤J‹òW¤j¥g£LŸsd®.
 53.22 rjåj FHªijfŸ x‹W mšyJ
mj‰F nk‰g£l tot§fËš ghÈaš
J‹òW¤jšfis¢ rªâ¤jjhf¥ gâî
brŒa¥g£LŸsJ.
 5.69 rjåj« ng® ghÈaš ßâahf
áij¡f¥g£LŸsd®.
 ïu©oš xU FHªij (MnzhL,
bg©FHªijfS«) csÉaš ßâahf¤
J‹òW¤j¥g£LŸsJ.
ïªj MŒÉ‹go gŸË bršY« FHªijfËš
65 rjåj« ng® gŸËfËš clš ßâahd
j©lidfS¡F M£g£LŸsd®. 50.2
rjåj« FHªijfŸ jh§fŸ thu¤â‹ VG
e h £ f S « n t i y ¡ F ¢ b r š t j h f ¡
TW»‹wd®. ït®fËš gŸË brštjhf¥
gâªJŸnshU« ml§Ft®. 53 rj«
FHªijfŸ å£oš jkJ FL«g¤jhuhnyna
ïÊî gL¤j¥gLtjhf¡ TW»‹wd®.
csÉaš ßâahd J‹òW¤jšfS« Tl
K¡»akhdJjh‹. 44.13 rjåj FHªijfŸ
j h § f Ÿ j § f s J å £ o š , g Ÿ Ë Æ š ,
gÂÆl¤âš, bjU¡fËš ï‹W« brhštjh
j§fsJ ghJfh¥ò¡bfd cUth¡f¥g£l
ÃWtd§fËš Tl ïÊîgL¤j¥g£ljhf
gâî brŒJŸsh®. ït®fËš bgU«gFâahf
70.57 rjåj bg© FHªijfŸ j§fŸ
FL«g¤âš M© thÇRfS¡F Mjuthd
N H š ï U ¥ g n j h L , j h « c j h Ó d ¥
gL¤j¥gLtjhfî«òfh®brŒJŸsd®.

25
gÇnrhjid¡F tU« FHªijfËl« mit
F ¿ ¥ ã £ l f h a « F ¿ ¤ J v J î «
brhšyhÉ£lhY« Tl FHªijfË‹
bg©F¿Ænyh mšyJ mj‹ mU»nyh fha«,
mšyJ clÈ‹ bt›ntW ïl§fËš fha«
mšyJ áuhŒ¥ò ngh‹witnah áfbu£lhš
R£l mšyJ ntW VnjD« Ô¡fha§fŸ
cŸsjh vd ftdKl‹ Muha nt©L«.
FHªijÆ‹ el¤ijí« csÉaš ßâahf
rÇgh®¡f¥glnt©L«.
FHªijfŸ âUkz (jL¥ò¢) r£l« Äf¤
bjËthf tiuaW¡f¥gl nt©L«, FHªij¤
âUkz« bjhl®ghd F‰wthËfS¡F
eilbgW« tifÆY« r£l¤âš kh‰w§fŸ
b f h © L t u n t © L « . m u R r h u h
mik¥òfisí«, cŸsh£á mik¥òfisí«
FHªij¤ âUkz jL¥ò elto¡iffËš
<LgL¤JtJ áwªj gadË¡F«. všyh
â U k z § f S « g â î b r Œ t J
f £ l h a k h ¡ f ¥ g L k h d h š , F H ª i j ¤
âUkz§fŸ gâî brŒa¥glhJ ÃW¤j¥g£L
ïWâKoîV‰gL«.
FHªijfis ghÈÆš t‹Kiw ÃfœÉš,
ghâ¡f¥g£l FHªijÆ‹ ghJfh¥ò muá‹
bghW¥ghF«. FHªijÆ‹ òd®thœî¡F
K‹DÇik mË¡f¥gl nt©L«. r_f
x‰Wikí«, F‰w§fŸ g»u§f¥gL¤j¥gL«
v ‹ w m ¢ r K n k F ‰ w t h Ë f i s ¡
f£L¥gL¤J«, FHªij cÇikfŸ F¿¤j
gutyhd ÉÊ¥òz®î«, F‰wthËfŸ
fLikahf j©o¡f¥gLth®fŸ v‹w
cWâí«r_f¤â‹bghW¥ghF«.
- Social Welfare November -
n j r ¤ i j É l m § n f ï J F ¿ ¤ J
btË¥gilahf mQ»¤ Ô®¡f Ka‰á¡f
ïaš»wJ. FHªijfŸ ghÈÆš ßâahf
bfhLik¥ gL¤JtJ v‹gij¥ bghW¤jtiu,
ï ¡ F ‰ w « ò Ç g t ‹ v › É j x G § F
KiwfS¡F« c£glhj, ne®ik jt¿a xU
fh£LÄuh©oahth‹. xU á‹dŠáW
FHªijia ghÈÆš t‹KiwgL¤Jtâ‹
_y« jdJ Kiwa‰w fhknt£if¡F tofhš
njo¡bfhŸ»wh‹. ïªj Éra¤âš xUtuJ
mUtU¥ghd fhk ï¢iria¤ ö©L»w
ò¤jf§fS«, âiu¥gl§fS« vâ®kiw
fhuz§fshfïU¡»‹wd.
ekJ njr¤âš ïJngh‹w ãu¢áidfËš
Ô®îfhQksî¡F, fLikahd r£l§fnsh
m š y J â w i k a h d m u R v ª â u n k h
ïšiyba‹WTw¥gL»wJ.
v‹dbrŒant©L«?
FHªijfS¡F Äf ïs« taânyna clÈ‹
mªju§f ghf§fŸ F¿¤J És¡FtnjhL,
ešy bjhLif¡F«, nkhrkhd bjhLif¡F«
ïilnaahd ntWghLfis mt®fŸ
bjËthf milahs« fhz f‰ã¡f¥gl
n t © L « . F H ª i j f i s
ntiy¡fhu®fSlndh òâat®fSlndh
mšyJ å£L¡F tªJ f‰ã¥gtUlndh
jÅahfv¥nghJ«É£L¢bršy¡TlhJ.
ïªj¥ãu¢áidfis¡ ifahs vËjhd,
beËî RÊthd, E©ikahd r£l«
cUth¡f¥gLtj‹ _y« F‰w ÃfœîfŸ
c l d o a h f g â î b r Œ a ¥ g l î « ,
Ô®îfhz¥glî« ïaY«. ghâ¡f¥g£l
F H ª i j f i s v › t h W b k ‹ i k a h f
mQFtJ v‹gJ r£l¤â‹ cŸsl¡fkhf
ïU¡fnt©L«.
lh¡l®.Anuªâu oášth (njáa FHªijfŸ
ghJfh¥ò Miza«, ïy§if) mt®fŸ
brhš»wgo, njr¤â‹ všyh¤ JiwfËY«
FHªijfŸ Ûjhd ghÈaš t‹Kiw¡F
Koîfh©gJ, mnjhL FHªij cÇikfis
brayh¡FtJ F¿¤j xU§»iz¥ò njit.
rhjhuzkhf xU rªnjf« vGªjhš Tl,
my£áa¥gL¤jhkš ÔÉukhd Érhuiz
brŒa nt©L«. kU¤Jt®fŸ j§fËl«
ïªj¥ãu¢áidfis¡ ifahs
v Ë j h d , b e Ë î R Ê t h d ,
E © i k a h d r £ l «
cUth¡f¥gLtj‹ _y« F‰w
Ã f œ î f Ÿ c l d o a h f g â î
brŒa¥glî«, Ô®îfhz¥glî«
ïaY«.

26
mÅjh uhÍnlš mt®fŸ nk‰bfh©l
“ïªâahÉš bgU»tU« FHªij¤ âUkz«,
ïjdhš ïs« kfËÇ‹ kf¥ngWts«,
kf¥ngW ÉisîfŸ M»at‰¿š V‰g£LŸs
ghâ¥ò v‹w òâa MŒÉš (â yh‹br£, 2009
kh®¢ 10) njáa FL«g ey MŒî 3 I (NFH 3)
nk‰nfhshf¡ bfh©L 20 Kjš 24 taJŸs
bg©fËš 44.5 rjåj« bg©fŸ 18 taJ
Ãiwî bgWtj‰F K‹ng âUkz« brŒJ
it¡f¥g£LŸsd®. 22.6 rjåj« bg©fŸ 16
taij¤ bjhLtj‰FK‹ng âUkz«
elªJŸsJ. 2.6 rjåj« bg©FHªijfS¡F
1 3 t a J K o t j ‰ F Ÿ n s â U k z «
eilbg‰WŸsJ vd¡ F¿¥ãl¥g£LŸsJ.
m n j h L , F H ª i j ¤ â U k z ¤ â ‹
bjhl®Éisîfshf ca®ªj g£r¡ FHªij¥
ãw¥ò, Kjš FHªij¥ãw¥ò¡F K‹d®
v›Éjkhd f®¥g¤jil c¤âfisí«
ga‹gL¤jhjJ, 24 khj§fS¡FŸshfnt
m L ¤ j F H ª i j Æ ‹ ã w ¥ ò ,
v©Â¡ifÆyl§fhj msî¡F nt©lhj
kf¥ngWfŸ, fU¡fiy¥ò, bg©fS¡F
fU¤jil mWit á»¢irfŸ M»ait
cl‹tU»‹wd.
ïªj MŒî KoîfŸ”. “k‰w tsU« ehLfŸ
bgU«ghyhdt‰¿š eilKiwÆš cŸsJ
nghy ïªâahÉš, v§F« gutyhf ÃfœªJ
t U « F H ª i j ¤ â U k z ¤ â ‹
v©Â¡ifia¡ Fiwa¢ brŒtij c‰rhf¥
gL¤J« msî¡F bghUshjhu« k‰W«
b g © f Ÿ K ‹ n d ‰ w ¤ â š r Û g f h y
K ‹ n d ‰ w n k h m š y J F H ª i j ¤
âUkz¤ij¤ jL¤J ÃW¤jî«, kf¥ngW
k‰W« FHªij ey ts®¢áÆš m¡fiw
brY¤J»w bfhŸifnah mšyJ â£lÄ£l
brašKiwnahïšiy”vd¡TW»‹wd.
ï i t 4 8 . 4 r j å j b g © f Ÿ
FHªijahÆU¡F« nghnj âUkz« brŒJ
i t ¡ f ¥ g £ L , m t ® f Ÿ 1 8 t a J
Ãiwtiltj‰F K‹dnu FHªij bg‰W¡
b f h Ÿ t J « , v › t h W b g © f Ÿ ï s «
jË®fshf ïU¡F« nghnj ntuW¡f¥g£L,
r_f¤jhš mt¡nflhfî«, ghFghlhfî«
el¤j¥gL»wh®fŸ v‹w c©ikia
R£o¡fh£Ltjhf ïU¡»wJ. nkY« xUt®
ï ¤ j i f a g ¢ á s « b g © F H ª i j f Ÿ
kzkfshf, kUkfshf (Fiwthfnth mšyJ
TLjyhfnth) KobtL¥gâš v›Éj
mâfhuK« m‰w, mšyJ Fiwªj msnt
mâfhu« bfh©l FL«g msÉyhd k‰W«
ghÈaš t‹Kiw¡F v¥nghJ« gÈah»w
mghafukhd NHÈš mšyšgL»w FHªij¤
bjhÊyhs®fshf å£oY« taš btËfËY«
ghLg£lhf nt©oa mtyÃiyÆš v›thW
á¡»¡ bfhŸ»wh®fŸ v‹gij jhnk ô»¤J¤
b f h Ÿ s y h « . m J t ‹ ¿ , F H ª i j ¤
âUkz¤jhš cUth¡f¥gL»w r_f¢ NHš
fhuzkhf, ï¡FHªijfŸ bgÇat®fshf
ts®ªj ã‹dU« Tl FHªij¥ ngW
r « g ª j k h f m t ® f s J R a É U ¥ g «
f£L¥gL¤j¥gL»wJ.
FHªij¤ âUkz¤ij¤ jL¤J ÃW¤Jnth«!
FHªij¤ âUkz¤ij¤ jil brŒí« r£l« mkyh¡f¥g£L v£L jiyKiwfŸ flªj
ã‹dU«, mit r®trhjhuzkhf eilbg‰W¡ bfh©oU¡»‹wd. FHªij¤
âUkz¤ij¤ jilbrŒí« r£l« ïªâahÉš 1929 Kjny mkyh¡f¤âš ïUªJ
tU»wJ. m¢r£l« 1949 k‰W« 1978š âU¤j¥g£lJ. ï¥nghJ FHªij¤ âUkz¤
jil¢ r£l« 2006 Ãiwnt‰w¥g£LŸsJ. ï‹iwa ehŸ tiuÆY« m¤jifa
âUkz§fŸ všyh ïl§fËY« eilbg‰W¡ bfh©Ljh‹ ïU¡»‹wd. ïj‰F
kugh®ªj fyh¢rhu tH¡F Kiwjh‹ fhuz« vd btWknd T¿Él ïayhJ. 10tJ
Iªjh©L â£l« (2002 -07) F¿¤j ïil¡fhy kâ¥Õ£L m¿¡if “òâa á¡fyhd
fhuz§fŸ” njh‹¿íŸsJ F¿¤J R£o¡fh£L»wJ. Mdhš ï¥ãu¢áid F¿¤j
rÛg¤âaMŒîTWtJv‹d?

27
FHªij¤ âUkz¤ jil¢ r£l« 1929š
âUkz taJ 12 vd tiuaW¡f¥g£L, ã‹d®
1978š 18 Mf ca®¤j¥g£lJ. Mdhš 2005-
06š ehLKGikÆY« cŸs 20 Kjš 24 taJ
tiuíŸs bg©fËš Vw¤jhH rÇghâ
n g U ¡ F r £ l ¥ g o a h d 1 8 t a J
Ã i w t i l t j ‰ F K ‹ n g â U k z «
Ã f œ ª J Ÿ s J . ï ¤ j i f a
»uhk¥òw¥gFâfis¢ nr®ªj, t¿a,
KGikahd fšÉ kW¡f¥g£l áWÄfshd
ït®fËš eh£o‹ k¤âa k‰W« »H¡F¥
g F â f i s ¢ n r ® ª j t ® f Ÿ ï ¤ j i f a
FHªij¤âUkz eilKiwfS¡F vËâš
gÈah»wt®fshf eÈªj ÃiyÆš ïU¥gJ
r®trhjhuzkhf eilKiwÆš cŸs
FHªij¤âUkz¤ij vâ®bfhŸS«
msî¡F tÈika‰W¥ nghŒÉ£l ï‹iwa
N H š F H ª i j ¤ â U k z « F ¿ ¤ j
bghJ¡bfhŸif njhšÉailªJŸsijna
R£o¡fh£LtjhÆU¡»wJ. â£l¡FG
T¿íŸs òâa á¡fyhd fhuz§fŸ F¿¤j
g£oaš “ áWÄfS¡F¥ ghJfh¥ã‹ik k‰W«
mt®fS¡bfâuhd t‹Kiw bgUFtJ,
ghÈaš ßâahd òw¡fÂ¥ò k‰W« my£áa«
f h u z k h f t s ® ï s « g U t ¤ â n y n a
f U î W j š t s ® ª J t U t J , g š n t W
fhuz§fshš Mu«g¡fšÉ¡F¥ ãwfhd
fšÉ bgw ïayhkš ïilÃ‰F« ngh¡F
bgU»tUtJ, Éisah£L, Mnuh¡»akhd
bghGJngh¡F, go¥gj‰fhd trâfŸ
k W ¡ f ¥ g L t J ” v d Ú Ÿ » w J .
bg©fU¡bfhiy vD«nghJ, bg©
FHªijÆ‹ r_f mªjÞJl‹ FHªij¤
âUkzÃfœî« Tl MHkhd bjhl®ig¥
bg‰WŸsJ. nkY« bg© FHªijÆ‹
bghUshjhu kâ¥ÕL F¿¤j my£áakhd
gh®ití« ïjndhL ïizªnj cŸsJ.
c©ikÆš bg©FHªij r_f-bghUshjhu
ßâahd xU Rikahfnt fUj¥gL»whŸ.
v d n t m t s J f š É k ‰ W «
Mnuh¡»a¤â‰bfd mâfkhf vªj bryî«
brŒahkš v›tsî Éiuthf ïaYnkh
m›tsî Éiuthf mtis¤âUkz«
Ko¤J mD¥ã ÉLtnj áwªjJ vd¡
fUj¥gL»wJ. v›tsî JÇjkhf¤ âUkz«
Ko»wnjh mªj msî tuj£ridí«
Fiw»wJ. ãw M©fsJ bjhšiyÆÈUªJ
jkJ kfis¡fh¡f jkJ kfis mtsJ
fztÅ‹ ghJfh¥ãš x¥gil¥gnjhL
bg‰nwhÇ‹kd¡ftiyí«Koî¡FtU»wJ.
ï¥nghJ brŒa nt©oaJ jh‹ v‹d?
FHªij¤ âUkz¤ jil¢r£l« 2006 -‹ go
ghâ¡f¥g£l áWtaJ kzkfŸ k‰W«
á W t a J k z k f ‹ M » n a h ® j k J
âUkz¤ij¢ bršyhJ vd m¿É¡f¢ brŒa
ïaY«. mtS¡F kWkz« eilbgW« fhy«
t i u Æ Y « m t s J g u h k Ç ¥ ò ¡ f h d
ghJfh¥ò¥bgw cÇikí©L. ïJngh‹w
FHªij¤ âUkz§fS¡F V‰ghL brŒnth®,
e l ¤ â i t ¥ n g h U ¡ f h d j © l i d
mâfÇ¡f¥g£LŸsJ. Äf¢ rÛg¤âš (or«g®
2007š c¢r Úâk‹w¤âš) rk®¥ã¡f¥g£l
ïªâa r£l Miza¤â‹ 205tJ m¿¡if 16
taJ¡F¡ Fiwthf cŸst®fS¡F Ãfœªj
FHªij¤ âUkz« bršy¤jfhjJ vd¥
gÇªJiu brŒJŸsJ. mnjhL, mtsJ
kWkz« tiuÆš mtsJ guhkÇ¥ò bjhlu
nt©L«. FHªijfŸ, VnjD« ïU¥ã‹
mit r£lßâahditahfnt fUj¥gL«.
ghÈaš cwî¡fhd r«kj« mË¡F« taJ 16
Mf ca®¤Jjš. nkY« všyh âUkz§fS«
gâî brŒa¥gl nt©Lbk‹w Éâí«
c U t h ¡ f ¥ g £ L Ÿ s J . ï i t a ‹ ¿ ,
FHªij¤âUkz¤jil¢ r£l¤ij áwªj
KiwÆš mkyh¡f« brŒtij cWâ¥gL¤âl
b r a y h ¡ f e i l K i w f i s v › t h W
brGik¥gL¤JtJ v‹gJ g‰¿ bk‹nkY«
MŒîbrŒjšnt©L«.
Mdhš, r£l tÊKiwfnshL Tlnt, r_f
m o ¥ g i l Æ y h d â £ l § f S ¡ F « ,
brašKiwfS¡F« Ãâ xJ¡ÑL brŒa
nt©oaJ Äf mtáakhF«. FHªij¤
â U k z ¤ j h š V ‰ g L « m g h a « ,
b g © F H ª i j Æ ‹ â U k z ¤ i j ¤
jŸË¥nghL« ïil¡fhy mtfhr¤âš
mt®fS¡F¡ fšÉ m¿ñ£Ltjhš V‰gL«
g a ‹ f Ÿ M » a t ‰ i w K j È š
bg©FHªijÆ‹ bg‰nwh®, rKjha¥
bgÇnah®, kj¢rh‹nwh® M»nah® e‹F
czu¢ brŒâl nt©oanj ï‹WŸs
Kj‰flikahF«.
- Economic & Political Weekly, 2009

28
ï y £ r ¡ f z ¡ f h d U n k Å a ® f Ë ‹
bghUshjhu cÆ® eho maš ehLfS¡F¢
br‹W gÂ brŒtij¢ rh®ªnj mik»wJ.
M d h š 1 2 t a J Þ O g ‹ » ô n u i t ¥
bghW¤jtiu mtdJ jhah® mtid¥ ãÇªJ
å£L ntiy brŒtj‰fhf ï¤jhÈ¡F¢
br‹wJ kuz¤ijÉl nkhrkhd nfL
ÉisÉ¤J É£lJ. mt‹ Fâiu¢ rî¡if
b r ® Ç k u ¤ â š ã i z ¤ J ö ¡ » £ L
kuzkilªJ É£lh‹. ÞOg‹ Äf mikâahd
ïašòŸst‹, Äf¢á¿a xL§»a cUt«
b f h © l Þ O g D ¡ F m a š e h £ L
e h z a § f i s ¢ n r f Ç ¥ g J « , g a d ‰ W
v ¿ a ¥ g L « c n y h f ¥ b g h U £ f Ë d h š
É i s a h £ L ¡ f ¤ â f Ÿ b r Œ t J «
Äf¥ão¤jkhd bghGJ ngh¡F, ö¡»£L
ïwªJ nghFK‹ ÞOg‹ if¥ngáahš
j‹id¤jhndfiláahf¥gl«ão¤JŸsh‹.
m ª j ¥ g l ¤ â š m t ‹ k h ® ã š x U
J©L¢Ó£il¥ ãiz¤J it¤JŸsJ
bjÇ»wJ. “Ja® ÄFªj ekJ ãÇî¡fhf eh‹
tUªJ»nw‹” j‹id¤ jÅna É£L
m a š e h L b r š Y « j h a h i u ¤ j L ¤ J
ÃW¤Jtâš njhšÉailªj ÞOg‹ j‹ jhah®
mby¡yh‹oÇdhî¡F É£L¢ br‹w filá¢
brŒâ ïJjh‹. UnkÅa ciH¡F« k¡fËš
_‹¿š xU gFâÆd® bgUbtŸskhf¥
ò w ¥ g £ L m a š e h L f S ¡ F ¢ b r ‹ W
ghLgL»‹wd®. “Ú§fŸ vdJ ïWâ¢ rl§F
bryî F¿¤J ftiy¥gl nt©oaâšiy. e«
å£oÈUªJ vL¤J¢ br‹w ku§fS¡fhf
ek¡F xUt® gz« ju nt©oÆU¡»wJ. vdJ
rnfhjÇna, Ú e‹whf¥ go¡f nt©L«. m«kh,
Ú c‹id ftdkhf¥ gh®¤J¡ bfhŸs
nt©L«. Vbd‹whš, ïªj cyf« Äf
nkhrkhdJ. v‹Dila 'g¥ãia' e‹whf¥
g h ® ¤ J ¡ b f h Ÿ s î « ” ï J î « m ª j ¤
J©L¢Ó£ošvGâïUªjJ.
ï J Ã f œ ª J ï ¥ n g h J
ï u © l h © L f s h » É £ l J . 3 8 t a J
mby¡[h‹oÇdhî¡F¡ fzt® ïšiy.
_ ‹ W F H ª i j f Ë ‹ j h a h d
mby¡[h‹oÇdh x‰iw Mshf¤ j‹ 5
FHªijfis¡ fh¥gh‰w maš ehL br‹wh®.
nuh« efÇš mt® J¥òuî¥ gÂ brŒ»wh®.
mtiu¥ nghynt flªj 5 M©LfËš K¥gJ
ïy£r« UnkÅa®fŸ ntiy thŒ¥ò¡fhf
n k ‰ F e h L f i s n e h ¡ » x o ¡
bfh©oU¡»wh®fŸ. ÞOg‹ kuz¤â‰F¥
ã‹d® mt® jdJ k‰w ïu©L ïs«
FHªijfis¤ jÅna É£L¢ bršy nt©Lnk
v‹w ja¡f¤jhš Xuh©L fÊªJ É£lJ.
Mdhš ïWâÆš v‹d MdJ? UnkÅahÉš
ntiy thŒ¥ãšiy. mnjhL, UnkÅahit Él
n u h « e f Ç š _ ‹ W k l § F , m j h t J
khjbkh‹W¡F 770 lhy® tUthp£l
thŒ¥òŸs ÃiyÆš, m§F brštij¤jÉu
ntW tÊ ïšiy. nuh« efÇš cŸs mtnuhL
bjhiyngáÆš ciuahoa nghJ “ÞOg‹
kuz« v‹ thœehËnyna Äf¥ bgÇa Jau«.
Mdhš v‹id¢ NœªJŸs tWikÆš v‹
FHªijfS¡F czî nt©Lkhdhš eh‹
mt®fis¥ ãÇa¤jh‹ nt©oÆU¡»wJ”
v‹»wh®.
ïu©L nfhona ïUgJ ïy£r« k¡fŸ bjhif
b f h © l , g h š f ‹ t i s F l h e h l h d
UnkÅahÉ‹ ml¡FKiw M£á¡fhy¤âš
UnkÅahÉÈUªJ j¥ã¢ brštJ x‹nw
Fok¡fË‹ fdthf ïUªjJ. 1989š
UnkÅahÉš f«ôÅÞ£ M£á åœªjîl‹
J t § » a V u h s k h d ò y ¥ b g a ® î f Ÿ ,
ïu©lh©LfS¡F K‹ò UnkÅah Inuh¥ãa
x ‹ ¿ a ¤ J l ‹ ï i z ª j J «
Äf¤ÔÉukilªJŸsJ. ÞbgÆ‹, ï¤jhÈ
cŸË£l áy ehLfŸ »H¡F ehLfËÈUªJ
òy« bga®ªJ tU« bjhÊyhs®fis
<®¥gj‰fhf jkJ eh£L Fona‰w Éâfis
vËikah¡» ïU¡»‹wd. ts« bghUªâa
m©il ehLfËš cŸs bjhÊyhs®fŸ brŒa
ÉU«ghj, Þ£uh bg®Ç gH¤njh£l ntiy,
f£Lkhd ntiy, å£L ntiy ngh‹wt‰iw
f L « c i H ¥ g h Ë f s h d U n k Å a ® f Ÿ
brŒ»wh®fŸ. ï›thW ntiy¡fhf nt¿l«
brštJ njr¤â‰fhd tUthŒ thŒ¥ghf
ïUªjhY« Tl, mJnt brhªj njr¤â‹ ÛJ
ntW tiffËš ghâ¥ig cUth¡f¡ Toajhf
ïU¡»wJ. mašehL br‹WŸs UnkÅa¤
UnkÅa¡ FHªijfË‹ Jau«
rÛg¤âa MŒÉ‹go Vw¤jhH 1,70,000 UnkÅa¡ FHªijfË‹ bg‰nwhÇš xUt®
mšyJïUtUnkmašehLfËšgÂbrŒ»wh®fŸ.
- lh‹ igby~¥Þ»

29
bjhÊyhs®fŸ flªj M©L k£L« 10.3
ã š È a ‹ l h y ® f i s j k J e h £ L ¡ F
mD¥ãíŸsd®.
bjhl®áahd òy¥bga®îfŸ UnkÅahÉ‹
r_f xU§»iritna Ó®Fiy¤JŸsd.
ïjid r_f MŒths®fŸ “Þluh bg®Ç
mdhijfŸ” vd miH¡»‹wd®. nrhuÞ
~gî‹nlõ‹ rÛg¤âš el¤âa MŒÉ‹go
Rkh® 1,70,000 FHªijfË‹ bg‰nwhÇš xUt®
mšyJ ïUtUnk maš ehL br‹W gÂ
òÇ»‹wd®. ï›tifahd FHªijfŸ
ò i f ã o ¥ g J , k J m U ª J t J n g h ‹ w
g H ¡ f § f S ¡ F M £ g £ o U ¥ g n j h L ,
fhty®fnshL jfuhW brŒtJ, gŸËfËš
xG§»‹ik M»a ãu¢áidfnshL
cŸsd®. Mdhš ïj‰F khwhf j§fŸ
bg‰nwh® j«ik É£L¥ ãÇªJ br‹wj‰F¤
j h n k f h u z « v ‹ g j h d
kd¡FH¥g¤âyhœªJŸsd®.
òy« bga®ªj bg‰nwhÇ‹ FHªijfËilna
gÂah‰W« blÅ[h ïahbdÞF v‹w
c s É a š t š Y d ® , “ ï ¡ F H ª i j f Ÿ
kd¢nrh®î nehÆdhš ghâ¡f¥gLk thŒ¥ò
TLjyhfîŸsJ. F¿¥ghf, FHªijfis
É£L¢ bršgt® jhahf ïU¡F« ntisÆš
FHªijfŸ jh« ahUk‰w mdhijfshf
ifÉl¥g£L É£ljhf cz®»‹wd®.
UnkÅahÉš FHªijfis ftÅ¤J¡
bfhŸS« bghW¥ò jhahiu¢ rh®ªjnj. vdnt,
jhahiu¥ ãÇªj FHªijfŸ všyht‰iwínk
ïHªJ É£ljhf¡ fUJ»‹wd v‹»wh®
ïahbdÞF.
nrhuÞ~gî‹nlõ‹ MŒÉ‹go jÅna
É£L¢ bršy¥g£l FHªijfËš 14 ng®
j‰bfhiy brŒJ bfh©LŸsd®. ïJ flªj 3
M©LfËš k£Lnk. ÞOg‹ j‰bfhiyia¤
jÉu, ãw FHªijfŸ j‰bfhiy brŒJ
bfh©lj‰F mt®fsJ bg‰nwhÇ‹ ãÇî vªj
msî¡F¡ fhuzkhf ïUªjJ v‹gJ g‰¿a
bjËÉšiy. UnkÅahÉ‹ bghJthd
FHªijfŸ kuz åj¤ij Él ïJ mâfkh
m š y J F i w t h v ‹ g J « b j Ë t h f
És§fÉšiy.
UnkÅahÉ‹ bgU«gFâ »uhk¥òw§fshfnt
ïU¥gjhš, beU¡fkhd FL«g¥ãiz¥òfns
thœÉ‹ všyh m«r§fisí« Ô®khÅ¡»w
Þ£uhbg®ÇmdhijfŸ:
mo¥gil¡ Twhf ïU¡»wJ. ïjdhš, FL«g
cW¥ãd®fŸ òy« bga®ªJ brštjhš
FHªijfS¡F V‰gL« ghâ¥ò Äf¤ ÔÉukhf
ïU¡»wJ. nkY«, V‰fdnt xG§fikî
ïšyhj FL«g§fŸ òy¥bga®î fhuzkhf
KGtJkhf¢ áijªJ ÉL»‹wd vd
csÉaštšYd®fŸTW»‹wd®.
nrhuÞ ~gî‹nlõÅ‹ MŒî eoto¡iffis
xU§»iz¡F« Änfyh ÞO~bg‹ÞF
“eh£L¡FŸ tªJ FÉ»w ãšÈa‹ fz¡fhd
g z « m b y ¡ [ h ‹ £ Ç d h n g h ‹ w
jhŒkh®fS¡F jkJ FL«g¤â‹ tWikia¤
Jil¤bj¿a cjî»wJ. Mdhš mnj
ntisÆš òy¥bga®¢á fhuzkhf kugh®ªj
UnkÅa¡ FL«g§fË‹ cŸf£lik¥ò bgU«
khWjšfis¢ rªâ¤jhf nt©oÆU¡»wJ”
v‹»wh®.
òy« bga®ªj bg‰nwhÇ‹ FHªijfËš
Vuhskhdt®fŸ jkJ jh¤jh k‰W« gh£ofË‹
ftÅ¥ãš Él¥gL»wh®fŸ. ïªj Kânahuhš
t s U « F H ª i j f Ë ‹ n j i t f i s ¢
rÇtu¥òÇªJ bfh©L mt‰W¡F <LbfhL¡f
ïaYtâšiy. òy« bga®ªj jhí«, jªijí«
bt›ntW ehLfS¡F¢ br‹W gÂ brŒí«
NœÃiyÆš, Éthfu¤J¡fË‹ v©Â¡if
To¡bfh©nl brš»wJ. áy rka§fËš
FHªijfŸ KGtJkhf¡ ifÉl¥gLtnjh
mšyJ mdhij ïšy§fËš nr®¡f¥gLtnjh
Ãfœ»wJ vd FHªijfËilna gÂah‰W«
mik¥ò¡fis¢nr®ªjt®fŸTW»‹wd®.
v«Ä ÉUJ bg‰w “ïªj neu« c§fŸ FHªij
v‹d brŒJ bfh©oU¡»wJ v‹W ô»¡f
Koíkh?” v‹w Mtz¥ gl« njáa¤
bjhiy¡fh£áÆš xËgu¥g¥g£lJ. mâš “xU
jhŒ jdJ MW FHªijfisí«, FU£L¡
fztiuí« É£L å£L ntiy brŒa
b#®kÅ¡F¥ ngh»whŸ. m§nf mtŸ ntW
xUtnuhL ïizªJ bfhŸ»whŸ. âU«g
tuntÆšiy. ïj‹ Éisthf mtsJ
FHªijfŸ jkJ go¥ig¤JwªJ ntiy¡F¢
bršy neÇL»wJ. thœ¡if el¤j ntW
tÊÆšiy”.
“jkJ FHªijfË‹ kd¢ nrh®it mf‰w
Ka‰á¥gâš òy« bga®ªj bg‰nwh® m¡fiw
b f h Ÿ t â š i y . F L « g ¤ i j ¡
fh¥gh‰Wtj‰fhf¡ FHªijfis¥ ãÇªJ
behW§F«FL«g§fŸ:

30
bršynt©Lnk v‹»w mtkhd¤ijí«,
F‰wîz®ití« rkhË¥gj‰fhf mt®fŸ
m Ô j k h f b r y É L t n j h L , m s t ‰ w
fËah£l¤âY« <LgL»‹wd®”. v‹»wh®
ÞO~bgdÞF.
btËehLfS¡F¢ br‹W ntiy brŒtjhš
tU« tUthŒ FW»a fhynk Úo¡F«,
VbdÅš cyf« KGtJ« guÉ tU»w
bghUshjhu beU¡foÆš maš ehLfËš
ntiy thŒ¥ò mU» Vuhskhdt®fŸ jkJ
brhªj eh£L¡F¤ âU«g nt©oa Ãiy
V‰gL« vd¥ bghUshjhu tšYd®fŸ
v¢rÇ¡»‹wd®. UnkÅa®fŸ bgUthÇahf
maš ehLfS¡F¢ brštjhš V‰g£LŸs
beU¡foia¢ rkhË¡f UnkÅa¤ bjhÊš
Ã W t d § f Ÿ J U ¡ » , i r d h k ‰ W «
gz¡FÉayhšgy‹ c©lh?
ïªâahÉÈUªJ f£Lkhd, Étrha, berî¤
bjhÊyhs®fisïw¡FkâbrŒ»‹wd.
ÞbgÆ‹ k‰W« ï¤jhÈÆš gÂ brŒj
MÆu¡fz¡fhd UnkÅa®fŸ V‰fdnt jkJ
n t i y i a ï H ª J É £ l d ® . ï ª j
v©Â¡ifnkY« TLjyh», ntiya‰w
bgU« bjhÊyhs® gil ehL âU«g ÉU¥gjhš,
V‰fdnt jŸshL»w UnkÅa¥ bghUshjhu«
KGikahf behW§f¡ Toa mgha«
V‰g£LŸsJ. “òy¥bga®î fhuzkhf tªJ
FÉªJŸs FW»afhy bghUshjhu¥ ga‹fŸ
Ú©lfhy¥ bghUshjhu¥ ãu¢áidfis¤
Ô®¥gj‰F v›tifÆY« cjÉfukhf
ïU¡fhJ. RU¡fkhf¢ brhštjhdhš òy¥
bga®î v‹gnj xU njáa J‹ãaš
ehlfkhF«” v‹»wh® _¤j bghUshjhu
m¿Puhd uhL nrhÉahÅ (New York Times
News Service)
- Hindu 16.2.2009
%. 300 nfhoÆš 6000 khâÇ¥gŸËfŸ
Cuh£á x‹¿a msÉš òâjhf 6 MÆu« khâÇ¥ gŸËfis mik¡f %. 312 nfho
ïil¡fhy g£b#£oš xJ¡f¥g£LŸsJ. ïªj Ãâah©L¡fhd (2009-10) ïil¡fhy
g£b#£il mik¢r® ãuzh¥Kf®Í ehlhSk‹w¤âš â§fŸ»Hik jh¡fš brŒJ ïªj
m¿É¥ig btËÆ£lh®. Cuh£á x‹¿a¤J¡F xU gŸË v‹w mo¥gilÆš ehL KGtJ«
6 MÆu« khâÇ¥ gŸËfŸ mik¡f¥gL« v‹W ãujk® k‹nkhf‹ á§ V‰bfdnt
T¿ÆUªjh®. j‰nghJ ïil¡fhy g£b#£oš mj‰fhd Ãâ xJ¡ÑL m¿É¡f¥g£LŸsJ.
fšÉ¡F bkh¤j« %.41 MÆu¤J 978 nfho xJ¡ff¥g£LŸsJ. ïJ flªj M©il Él
%.4611.64 nfho mâf«. gŸË¡fšÉ¡F k£L« bkh¤j« %.28 MÆu¤J 799 nfho
xJ¡f¥g£LŸsJ. ca®fšÉ¡FxJ¡f¥g£lbjhif%.13MÆu¤J179 nfho.
kjurh gŸËfËš jukhd fšÉ mË¡f %.45 nfho xJ¡f¥g£LŸsJ. mJ nghš
áWgh‹ik fšÉ ÃWtd§fË‹ mo¥gil f£lik¥ò nk«gh£L¡F xJ¡f¥g£l Ãâ %. 4.5.
nfho. midtU¡F« Mu«g¡fšÉ â£l¤ij¤ bjhl®ªJ ïilÃiy¡ fšÉia
C¡FÉ¡f njáa ïilÃiy¡ fšÉ ïa¡f¤ â£l¤J¡F %.1143 nfho xJ¡f¥g£LŸsJ.
midtU¡F« Mu«g¡ fšÉ â£l« bt‰¿ milªjjhš mij¤ bjhl®ªJ njáa
ïilÃiy¡ fšÉ ïa¡f¤â£l« m¿Kf¥gL¤j¥gL»wJ. ca® fšÉ¥ãÇÉš
gšfiy¡fHf khÅa¡ FGî¡F ïil¡fhy g£b#£oš TLjyhf %.1062.75 nfho
xJ¡f¥g£LŸsJ. gšfiy¡fHf khÅa¡ FGî¡F xJ¡f¥g£l bkh¤j Ãâ %.6545 nfho.
11-tJ â£l fhy¤jš ca® fšÉ¡fhd xJ¡ÑL 9 kl§F mâfÇ¡f¥g£LŸsJ v‹W
mik¢r® ãuzh¥ Kf®Í T¿dh®. V‰bfdnt 15 k¤âa gšfiy¡fHf§fis mik¡f
c¤juÉl¥g£LŸsJ. 6 òâa IIofŸ mik¡f¥g£LŸsd. nkY« 2 IIofŸ k¤âa¥
ãunjr«k‰W«ïkhry¥ãunjr¤âšmik¡f¥gL«v‹wh®mt®.
- âdkÂ, 17.02.2009

Children’s Voices for Human Rights Newsletter – Issue no.53

Children’s Voices for Human Rights Newsletter – Issue no.53

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Viewers also liked

Viewers also liked (11)

Recently uploaded

Recently uploaded (6)

Children’s Voices for Human Rights Newsletter – Issue no.53