1. ANTROPOLOGI
ANTHROPOLOGY

2. BAHAN BACAAN
Glinka, Joseph. 1985. Perkembangan Alam Hidup.
Flores, Nusa Indah
Glinka, Joseph. 1986. Sekitar Terjadinya Manusia
(Antropogenese). Flores, Nusa Indah.
Haviland, Willian A. 1988. Antropologi. Jilid 1 & 2.
Edisi Keempat. Terj. R.G. Soekadijo. Jakarta,
Erlangga.
Ihromi TO (ed.). 1980. Pokok-pokok Antropologi
Budaya. Jakarta, Gramedia

3. Keesing, Roger M. Antropologi Budaya. Suatu
Perspektif Kontemporer. Jilid 1 & 2. Edisi kedua.
Terj. Samuel Gunawan. Jakarta. Erlangga
Koentjaraningrat. 1990. Pengantar Ilmu
Antropololgi. Jakarta, Rineka Cipta
Koentjaraningrat.1985. Beberapa Pokok
Antropologi Sosial. Jakarta, UI Press
Wignjosoebroto, Soetandyo. 1987. Diktat
Pengantar Antropologi Budaya. Surabaya.
FISIP –UNAIR. Bahan kuliah tidak diterbitkan

4. POKOK-POKOK BAHASAN
1. LINGKUP STUDI DAN SEJARAH
PERKEMBANGAN
2. CABANG ILMU ANTROPOLOGI DAN METODE
3. ETNOGRAFI
4. EVOLUSI BIOLOGI
5. EVOLUSI SOSIAL DAN BUDAYA
6. KONSEP KEBUDAYAAN, WUJUD DAN UNSUR
7. KARAKTERISTIK KEBUDAYAAN

5. 8. KEBUDAYAAN DAN KEPRIBADIAN
9. MULTIKULTURALISME
10. BAHASA DAN KOMUNIKASI
11. DAUR HIDUP DAN PERKAWINAN
12. KELUARGA DAN KEKERABATAN
13. AGAMA DAN MAGI
14. PERUBAHAN KEBUDAYAAN

8. AAnnttrrooppoollooggii
(( AAnntthhrrooppoollooggyy ))
AAnnttrrooppooss == mmaannuussiiaa
LLooggooss == iillmmuu
AAnnttrrooppoollooggii ==
IIllmmuu//ssttuuddii//kkaajjiiaann tteennttaanngg mmaannuussiiaa..
SSttuuddii aassppeekk ffiissiikk,, bbuuddaayyaa,, ddaann
ppeerriillaakkuu mmaannuussiiaa uunnttuukk mmeennddaappaatt
ppeennggeerrttiiaann tteennttaanngg kkeerraaggaammaann
mmaannuussiiaa..

9. SSeejjaarraahh AAnnttrrooppoollooggii ::
((KKooeennttjjaarraanniinnggrraatt 11999900))
FFaassee PPeerrttaammaa ((aabbaadd 1155--1188))::
 AAkkhhiirr aabbaadd 1155 oorraanngg EErrooppaa mmuullaaii mmeennjjeellaajjaahh ddaann mmeennddaattaannggii
ssuukkuu--ssuukkuu bbaannggssaa ddii bbeennuuaa AAffrriikkaa,, AAssiiaa,, ddaann AAmmeerriikkaa..
 PPeennjjeellaajjaahhaann iittuu mmeenngghhaassiillkkaann kkiissaahh--kkiissaahh ppeerrjjaallaannaann ddaann llaappoorraann,,
yygg..mmeerruupp.. ttuulliissaann ppaarraa mmuussaaffiirr,, ppeellaauutt,, ppeennddeettppeenneerrjjeemmaahh,, ddaann
ppeeggaawwaaii kkoolloonniiaall..
 KKiissaahh & llaappoorraann ttssbb.. mmeennaarriikk ppeerrhhaattiiaann oorraanngg EErrooppaa kkrrnn..
PPeerrbbeeddaaaann aaddaatt,, ssuussuunnaann mmaassyy..,, ddaann cciirrii--cciirrii ffiissiikknnyyaa.. BBaahhaann
ppeennggeettaahhuuaann iinnii mmeerruupp.. bbaahhaann eettnnooggrraaffii,, yygg.. uummuummnnyyaa ttiiddaakk tteelliittii,,
kkaabbuurr,, ddaann hhaannyyaa mmeennddeesskkrriippssiikkaann hhaall--hhaall yygg.. aanneehh ssaajjaa..
 AAkkhhiirr aabbaadd 1188,, bbaahhaann eettnnooggrraaffii yygg.. ““aanneehh”” ttssbb.. mmeennaarriikk ppeerrhhaattiiaann
iillmmuuwwaann EErrooppaa,, sshhgg.. aaddaa uussaahhaa mmeennggiinntteeggrraassiikkaann bbaahhaann--bbaahhaann
eettnnooggrraaffii ddii sseelluurruuhh dduunniiaa mmeennjjaaddii ssaattuu..

10. FASE KEDUA (PERTENGAHAN AABBAADD 1199))
MEMPELAJARI MASYARAKAT DAN KEBUDAYAAN
PRIMITIF DENGAN MAKSUD UNTUK
MENDAPATKAN SUATU PENGERTIAN TENTANG
TINGKAT-TINGKAT KUNO DALAM SEJARAH
EVOLUSI DAN SEJARAH PENYEBARAN
KEBUDAYAAN MANUSIA
Þ TIMBUL KARANGAN YANG MENYUSUN
BAHAN ETNOGRAFI BERDASAR CARA
BERFIKIR EVOLUSI DAN DIFUSI

11. FASE KKEETTIIGGAA ((PPEERRMMUULLAAAANN AABBAADD 2200))
MEMPELAJARI MASYARAKAT DAN
KEBUDAYAAN SUKU-SUKU BANGSA DI LUAR
EROPA GUNA KEPENTINGAN PEMERINTAH
KOLONIAL DAN GUNA MENDAPAT SUATU
PENGERTIAN TENTANG MASYARAKAT MASA
KINI YANG KOMPLEKS
ÞBERKAITAN DENGAN KEMANTAPAN
KEKUASAAN NEGARA-NEGARA PENJAJAH
EROPA

12. ANTROPOLOGI
MAKHLUK MAKHLUK
BIOLOGI SOSIO-BUDAYA
ANTROPOLOGI MEMADUKAN SECARA
INTEGRATIF TINJAUAN BIOLOGI DAN
TINJAUAN SOSIO-BUDAYA TERHADAP PERI-KEHIDUPAN
ANTROPOS
ANTROPOLOGI MELAKUKAN KAJIAN OBYEK
STUDINYA (MANUSIA) SECARA MENYELURUH,
YAITU PADA SEMUA MANUSIA DI MANA PUN
DAN KAPAN PUN JUGA.

13. CABANG-CCAABBAANNGG AANNTTRROOPPOOLLOOGGII::
1. ANTROPOLOGI FISIK/BIOLOGI/RAGAWI:
STUDI SISTEMATIS TENTANG MAKHLUK
MANUSIA SEBAGAI ORGANISME BIOLOGIS
A. PALEOANTROPOLOGI:
MEMPELAJARI ASAL-USUL DAN
PERKEMBANGAN MANUSIA SECARA BIOLOGIS
B. SOMATOLOGI:
MEMPELAJARI SEJARAH TERJADINYA ANEKA
WARNA MAKHLUK MANUSIA DIPANDANG DARI
SUDUT CIRI-CIRI TUBUHNYA

14. 2. ANTROPOLOGI 2. ANTROPOLOGI BBUUDDAAYYAA::
A. ETNOLINGUISTIK:
MEMPELAJARI SEJARAH ASAL,
PERKEMBANGAN DAN PENYEBARAN ANEKA
WARNA BAHASA YANG DIUCAPKAN MANUSIA
B. PREHISTORI:
MEMPELAJARI SEJARAH PERKEMBANGAN,
PENYEBARAN DAN TERJADINYA ANEKA
WARNA KEBUDAYAAN MANUSIA SEBELUM
MENGENAL TULISAN
C. ETNOLOGI:
MEMPELAJARI KEBUDAYAAN-KEBUDAYAAN
DALAM KEHIDUPAN MASYARAKAT DARI
SEBANYAK MUNGKIN SUKU BANGSA YANG
TERSEBAR DI DUNIA.

15. ANTROPOLOGI
ANTRO.
FISIK
ANTRO. BUDAYA
1. PALEOANTROPOLOGI
2. SOMATOLOGI
1. PREHISTORI
2. ETNOLINGUISTIK
3. ETNOLOGI
5. ANTRO. TERAPAN
6. ANTRO. SPESIALISASI

16. ANTROPOLOGI SPESIALISASI:
1. ANTROPOLOGI KESEHATAN
2. ANTROPOLOGI EKONOMI
3. ANTROPOLOGI PEDESAAN
4. ANTROPOLOGI PERKOTAAN
5. ANTROPOLOGI PENDIDIKAN
6. ANTROPOLOGI KEPENDUDUKAN
7. ANTROPOLOGI VISUAL
8. ANTROPOLOGI FORENSIK
9. ANTROPOLOGI DENTAL
10. ANTROPOLOGI PEMBANGUNAN
11. dll

17. FASE 4 ((SSEESSUUDDAAHH SSEEKKIITTAARR TTHH 11993300))
ADA 2 PERUBAHAN PENTING:
a. TIMBUL ANTIPATI TERHADAP KOLONIALISME
b. MAKIN HILANGNYA BANGSA-BANGSA PRIMITIF
ANTROPOLOGI SEOLAH-OLAH KEHILANGAN
LAPANGAN, SEHINGGA MENGEMBANGKAN
LAPANGAN PENELITIAN BARU.
TUJUAN AKADEMIS:
MENCAPAI PENGERTIAN MAHKLUK MANUSIA
UMUMNYA DENGAN MEMPELAJARI ANEKA WARNA
FISIK DAN KEBUDAYAANNYA
TUJUAN PRAKTIS
MEMPELAJARI ANEKA WARNA MASYARAKAT SUKU
BANGSA DI DUNIA GUNA MEMBANGUN BANGSA
TERSEBUT

18. MMEETTOODDEE AANNTTRROOPPOOLLOOGGII::
1. DESKRIPTIF:
MEMBERI PELUKISAN/GAMBARAN TENTANG
KEHIDUPAN MANUSIA DARI BERBAGAI TEMPAT DAN
WAKTU
2. HOLISTIK:
MENGKAJI KEHIDUPAN MANUSIA DARI SUDUT
TINJAUAN YANG JAMAK DAN MEMETAKANNYA
KE DALAM SUATU GAMBARAN YANG TOTAL
DAN MENYELURUH

19. 3. KOMPARATIF:
MEMBANDINGKAN KESAMAAN DAN PERBEDAAN
CIRI-CIRI FISIK DAN BUDAYA MANUSIA. ADA DUA
CARA:
A. DIAKRONIK:
MEMPERBANDINGKAN LINTAS WAKTU
B. SINKRONIK:
MEMPERBANDINGKAN LINTAS TEMPAT
4. KUALITATIF:
TEKNIK PENGUMPULAN DATA DILAKUKAN DENGAN:
• PENGAMATAN
• WAWANCARA MENDALAM
• FGD

20. CIRI KHAS METODE PENELITIAN
LAPANGAN ETNOGRAFI:
• HOLISTIK – INTEGRATIF /SISTEMIK
• THICK DESCRIPTION
• ANALISIS KUALITATIF UNTUK
MENDAPATKAN NATIVE’S POINT OF VIEW
PENGUMPULAN DATA:
OBSERVASI PARTISIPASI DAN WAWANCARA
MENDALAM DAN TERBUKA DALAM WAKTU
YANG RELATIF LAMA

21. PENGAMATAN
MERUPAKAN KEGIATAN PENGUMPULAN DATA PALING
AWAL DIKENAL DALAM SUATU PENELITIAN
PENELITIAN ANTROPOLOGI (KUALITATIF) TIDAK
BISA DIPISAHKAN DARI METODE PENGAMATAN
MEMUNGKINKAN PENGAMAT MELIHAT
SITUASI SOSIAL APA ADANYA

22. JENIS PENGAMATAN:
OBSERVASI BIASA OBSERVASI PARTISIPASI
PENGAMATAN
TERBUKA
PENGAMATAN
TERTUTUP
PENGAMATAN
LATAR ALAMIAH
PENGAMATAN LATAR
BUATAN

23. 3 ELEMEN YANG DIAMATI
LOKASI
PELAKU/ACTOR KEGIATAN/AKTIVITAS

24. WAWANCARA
Wawancara merupakan salah satu
teknik untuk mengumpulkan data, yaitu
untuk mendapatkan informasi dengan
cara bertanya langsung kepada subyek
yang diwawancara

25. TIGA PENDEKATAN DALAM MELAKUKAN
WAWANCARA
1. PERCAKAPAN INFORMAL, MENGANDUNG UNSUR
SPONTANITAS, SANTAI, TANPA POLA/ARAH
YANG DITENTUKAN SEBELUMNYA
2. MENGGUNAKAN LEMBAR BERISI GARIS-GARIS
BESAR POKOK MASALAH UTK PEGANGAN
DALAM WAWANCARA
3. MENGGUNAKAN DAFTAR PERTANYAAN YG
LEBIH TERINCI, NAMUN TERBUKA

26. EMPAT FAKTOR YANG MEMPENGARUHI
PROSES WAWANCARA
SITUASI WAWANCARA
Waktu
Tempat
Hadirnya orang lain
Sikap masyarakat
PEWAWANCARA
Motivasi
Rasa aman
Ketranmpilan
Karakteristik
sosial
ISI PERTANYAAN
Tingkat kepekaan
Tingkat kesulitan
Tingkat minat
Sumber
kekawatiran
RESPONDEN/
INFORMAN
Karakteristik
sosial
Kemampuan
menangkap
pertanyaan