ερευνητική εργασία Α Γυμνασίου

1. ΜΟΡΦΩΣΗ, ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΑΙ
ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ ΑΓΟΡΙΩΝ ΚΑΙ
ΚΟΡΙΤΣΙΩΝ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ
PROJECT A’ ΤΑΞΗΣ 2015-2016
ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΤΣΑΓΚΑΔΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΡΙΛΕΝΑ

3. Εκπαίδευση
• Η εκπαίδευση στο Βυζάντιο δεν ήταν
υποχρεωτική.
• Σχολεία, δάσκαλοι και βιβλία ήταν
συγκεντρωμένα στις πόλεις.
• Τα σχολεία ήταν ιδιωτικά ή εκκλησιαστικά, τα
παιδιά πήγαιναν σ' αυτά σε ηλικία 6 έως οκτώ
ετών και οι γονείς τους πλήρωναν τα δίδακτρα
σε είδος ή χρήματα (όσοι μπορούσαν).

5. Βαθμίδες εκπαίδευσης
• Τρείς ήταν οι βαθμίδες εκπαίδευσης του Βυζαντίου:
• Α) Η προπαιδεία, που αντιστοιχεί στο σημερινό δημοτικό, διαρκούσε 3 ως 4 χρόνιαΗ
προπαιδεία είχε 4 τάξεις: στις δυο πρώτες οι μαθητές (δηλαδή τα αγόρια) μάθαιναν να
διαβάζουν, να γράφουν και να λογαριάζουν, ενώ στις μεγαλύτερες μάθαιναν ορθογραφία,
γραμματική, αριθμητική και ιστορίες από την Αγία Γραφή, τον Όμηρο και τους μύθους του
Αισώπου.
• Β) Η εγκύκλιος παιδεία, που αντιστοιχεί στο γυμνάσιο και το λύκειο, διαρκούσε 4 χρόνια και
φοιτούσαν μαθητές από τα 12 ή 14 χρόνια τους. Τέτοια σχολεία υπήρχαν στις περισσότερες
πόλεις της αυτοκρατορίας.
Διδάσκονταν γραμματική, ρητορική, φιλοσοφία, αριθμητική, μουσική, γεωμετρία και
αστρονομία. Τα δίδακτρα πληρώνονταν από τους μαθητές.
• Γ) Ανώτερη εκπαίδευση (σχολές ρητορικής και φιλοσοφίας σε Κωνσταντινούπολη, Αθήνα,
Αλεξάνδρεια, Αντιόχεια). Ξεχωριστή ακμή γνώρισε το
• Πανδιδακτήριο που ιδρύθηκε το 425 στα χρόνια του Θεοδοσίου του Β΄ του Μικρού. Εδώ
εκτός από τα νομικά διδάσκονταν η ρητορική , η φιλοσοφία , η λατινική και η ελληνική
γλώσσα . Μετα τη λήξη της εικονομαχίας λειτούργησε στην Κωνσταντινούπολη και η
Πατριαρχική Σχολή. Εκεί, όπως και στη Μαγναύρα, δίδαξαν μορφωμένοι κληρικοί και
λαϊκοί. Μελέτησαν τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς και κατέγραψαν σε χειρόγραφα βιβλία
και περγαμηνές ό,τι από τη αρχαία λογοτεχνία, τη φιλοσοφία και τις επιστήμες είχε διασωθεί.

8. Εκκλησιαστικά σχολεία – εκμάθηση
τεχνών
• Στα εκκλησιαστικά σχολεία φοιτούσαν και
ορφανά ή μαθητές από άλλες περιοχές
δωρεάν.
• Όσα αγόρια δεν πήγαιναν σχολείο μάθαιναν
τέχνες σε ειδικούς τεχνίτες (υποδηματοποιοί,
αγγειοπλάστες, κηροποιοί κλπ).
• Τα τελευταία αποτελούσαν πλειοψηφία σε
σχέση με όσα είχαν πρόσβαση σε κανονική
μόρφωση.

9. Κορίτσια
• Όλα τα παραπάνω ίσχυαν για τα αγόρια, αφού τα
κορίτσια δεν πήγαιναν σχολείο. Έμεναν στο σπίτι,
βοηθούσαν στις δουλειές και τα
διαπαιδαγωγούσαν οι γονείς και οι παππούδες
τους.
• Τα κορίτσια ασχολούνταν όλη την ημέρα με τον
αργαλειό, το κέντημα και γενικά την ευθύνη ενός
σπιτιού.
• Κάποια κορίτσια εύπορων οικογενειών (και πάλι,
πολύ λίγα) άρχισαν να φοιτούν σε σχολεία μετά
τον 11ο αι.

10. Διακρίσεις ανά ηλικία
• «Ίμφαντες» ή «νήπιοι» αποκαλούνταν τα
παιδιά κάτω των 7 ετών.
• «Άνηβοι» θεωρούνταν τα αγόρια από 7 ως 14
ετών και τα κορίτσια ως τα 12.
• «Αφήλικες» αποκαλούνταν τα παιδιά από τα
παραπάνω όρια έως τα 25 χρόνια.

11. Δικαιώματα-Υποχρεώσεις
• Στο Βυζάντιο, όπως και σε όλες τις κοινωνίες της
εποχής, το παιδί δεν αποτελούσε το κέντρο
ενδιαφέροντος της οικογένειας και η θέση του δεν ήταν
προνομιακή μεταξύ των μελών της.
• Τα παιδιά δεν αναγνωρίζονταν νόμιμα ως αυτοτελές
αγαθό ως τους τελευταίους αιώνες της Βυζαντινής
αυτοκρατορίας.
• Υποχρέωση του παιδιού ήταν να συνεισφέρει
οικονομικά σε μη εύπορη οικογένεια. Τα κορίτσια ήταν
υποχρεωμένα να ασχολούνται με τα οικιακά.
• Παρά ταύτα, τα παιδιά δεν ήταν εντελώς
απροστάτευτα.

12. Προστασία των παιδιών
• Η διάθεση του νομοθέτη να προστατεύσει τον παιδικό
πληθυσμό από κάθε επιβουλή εναντίον του είναι
εμφανής στην αυξανόμενη αυστηρότητα, με την οποία
τιμωρούνταν οι αξιόποινες πράξεις που στρέφονταν
κατά των ανηλίκων.
• Η μέριμνα αυτή επεκτεινόταν στα έμβρυα, τα οποία
είχαν τα ίδια δικαιώματα και θεωρούνταν
αναπτυσσόμενες ψυχοσωματικές οντότητες. Ο
σεβασμός προς το έμβρυο επέβαλλε την αναστολή
κάθε καταδίκης της μητέρας στη διάρκεια της
εγκυμοσύνης, αλλά ακόμα και την υποχρεωτική
αφαίρεση του κυήματος από την αποθανούσα έγκυο
λόγω πιθανότητας να είναι ζωντανό.

14. Προστασία ορφανών - νεογνών
• Η Πολιτεία φρόντιζε επίσης σε περιπτώσεις θανάτου του
πατέρα ή διαζυγίου να αναλάβει την προστασία του παιδιού
που θα γεννιόταν διορίζοντας «κουράτορα» (επίτροπο) που
οφείλει να μεριμνήσει για την ανατροφή του.
• Αποφασιστική ήταν και η παρέμβαση της νομοθεσίας στο
ευρύτατα διαδεδομένο φαινόμενο στις κοινωνίες της
αρχαιότητας, την έκθεση βρεφών: εκείνος που εξέθετε ένα
νεογέννητο χαρακτηριζόταν ως δολοφόνος.
• Ο νόμος θεωρούσε ένοχο όποιον έπνιγε, εξέθετε σε δημόσιο
χώρο ή αρνιόταν την τροφή σε βρέφος. Ο αυτοκράτορας
Ιουστινιανός κατάργησε το δικαίωμα του πατέρα να
απορρίπτει τα παιδιά του, απόρροια ενός αρχαίου
δικαιώματος που διαιωνιζόταν μέχρι τότε.

15. 15

16. Κακοποίηση παιδιών
• Η παντελής έλλειψη φροντίδας από τους γονείς προς τα
παιδιά τους επέσυρε νομικές κυρώσεις. Το κράτος
υποχρέωνε γονείς και κηδεμόνες να παρέχουν τη βασική
τροφή και υγειονομική περίθαλψη στα τέκνα τους.
• Στο θέμα όμως της βίας μέσα στην οικογένεια και στο
σχολείο η νομοθεσία διαφοροποιούσε τις ευθύνες των
σωματικών βλαβών που επιφέρονταν στους ανήλικους από
γονείς, δασκάλους και συγγενείς, αν ο σκοπός ήταν ο
σωφρονισμός. Σε αυτήν την περίπτωση η βία ήταν
δικαιολογημένη.
• Αντίθετα, δεν δικαιολογούνταν και τιμωρούνταν οι πράξεις
βίας ενήλικων κατά παιδιών, οι οποίες δεν συνδέονταν με
συγγενική ή παιδαγωγική σχέση μαζί τους.

17. Βία στο σχολείο - σωφρονισμός
• Στο σχολείο η παράδοση της σωματικής βίας
συνεχιζόταν από την αρχαιότητα, με στόχο τη
φιλομάθεια και την υπακοή.
• Καθ’ όλη τη διάρκεια της βυζαντινής περιόδου ο
ξυλοδαρμός ήταν όχι μόνον ανεκτό, αλλά
επιβεβλημένο μέσον σωφρονισμού του μαθητή από τον
δάσκαλο.
• Αυτή η παράδοση του Βυζαντίου, αλλά και της Δυτικής
Ευρώπης και της Ανατολής, διατηρήθηκε μέχρι τον 20
αι. (απορρίφθηκε από τον Διαφωτισμό, αλλά οι
σχετικές αντιλήψεις άργησαν να εφαρμοστούν).

18. ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΣΤΟ
ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΕΠΟΧΗ

19. ΔΟΜΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ
ΒΥΖΑΝΤΙΟ
• Προαιρετική
εκπαίδευση
• Ιδιωτικά σχολεία
• Προσιτή μόνο στους
εύπορους -Υψηλά
δίδακτρα
• Αποκλεισμός κοριτσιών
ΣΗΜΕΡΑ
• Υποχρεωτική
εκπαίδευση
• Δημοσία σχολεία
• Προσιτή σε όλους -
Μηδενικά δίδακτρα
• Ισότητα φύλων

20. ΔΟΜΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ
ΒΥΖΑΝΤΙΟ
• Προπαίδεια διάρκεια 3 έως 4
έτη
• Εγκύκλιος διάρκεια 3 έως 4
έτη
• Λιγοστά βιβλία που είχαν
στην κατοχή τους οι δάσκαλοι
• Αυστηρές τιμωρίες που
περιλάμβαναν και ξυλοδαρμό
ΣΗΜΕΡΑ
• Δημοτικό διάρκεια 6 έτη
• Γυμνάσιο – Λύκειο διάρκεια 6
έτη
• Δωρεάν βιβλία εκπαίδευσης
για όλους τους μαθητές
• Τιμωρίες με παιδαγωγικό
χαρακτήρα χωρίς ξυλοδαρμό

21. ΔΟΜΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ
ΒΥΖΑΝΤΙΟ
• Μικρές αίθουσες
διδασκαλίας χωρίς
θρανία ή φοίτηση
κατοίκον
• Γραφή σε πάπυρο ή σε
κέρινη επιφάνεια
ΣΗΜΕΡΑ
• Σχολεία με πολλές
αίθουσες διδασκαλίας
και θρανία
• Γραφή σε χαρτί, πίνακα
ή ηλεκτρονικό
υπολογιστή