1. 3ο ΛΥΚΕΙΟ ΚΑΤΕΡΙΝΗΣ
ΜΑΘΗΜΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Α’ ΛΥΚΕΙΟΥ
«Πάμε μια βόλτα στην Αθήνα με τον Περικλή»
ΟΙ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΚΑΤΑ
ΤΗΝ ΚΛΑΣΣΙΚΗ
ΕΠΟΧΗ
Ομαδική εργασία Α’ Τετραμήνου
Μέλη ομάδας: Παυλίνα Χαματίδου, Βασίλης
Οικονόμου, Δημοσθένης Μέλλιος, Γιώργος
Λαμπαδαρίου

2. Περιεχόμενα
 Κλασική εποχή
 Ο όρος «επιστήμες»
 Τα μαθηματικά και η αστρονομία στην
κλασική εποχή
 Η ιατρική στην κλασική εποχή
 Η χωροταξία στην κλασική εποχή
 Επίδραση των επιστημών της εποχής στο
σήμερα
 Βιβλιογραφία
Κλασική εποχή
Η κλασική εποχή στην Ελλάδα, που εκτείνεται χρονικά από τις
αρχές του 5ου π.Χ. αιώνα έως το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, το
323 π.Χ., οδήγησε στο απόγειο της ακμής τους τις τέχνες, τα γράμματα,
τη φιλοσοφία, τις πολιτειακές δομές και θεμελίωσε αξίες διαχρονικές
στην παγκόσμια ιστορία της
ανθρώπινης διανόησης. Ο όρος
"κλασικό" ταυτίστηκε με την τελειότητα
και τη διαχρονικότητα.
Είναι η περίοδος της
αρχιτεκτονικής, που, σύμφωνα με το
οικοδομικό πρόγραμμα του Περικλή,
οικοδομείται η κλασική Ακρόπολη, ο
Παρθενώνας, τα Προπύλαια, το
Ερέχθειο. Η γλυπτική μετουσιώνεται σε
κυρίαρχο εκπρόσωπο της κλασικής
τέχνης, με άρτιες γλυπτές μορφές
διακατεχόμενες από αρμονία και
πάθος σε τέλεια ισορροπία, γαλήνη,
ήθος και βαθειά εσωτερικότητα.

3. Η διαμόρφωση και εδραίωση των δημοκρατικών θεσμών, οι μεταβολές
στις θρησκευτικές αντιλήψεις, η ανάπτυξη της ανθρωποκεντρικής
εκπαίδευσης, καθώς και οι πρωτοποριακές κατακτήσεις στις τέχνες και
τα γράμματα αποτελούν τις εκφάνσεις του κλασικού πολιτισμού στην
Αθήνα.
Η τέχνη των πρώτων χρόνων μετά τα Περσικά εξέφρασε με
συγκλονιστική μεγαλοπρέπεια και ρωμαλέα πλαστικότητα την αυστηρή
ισορροπία ανάμεσα στην ώριμη ένταση και την ήρεμη επίγνωση
ελευθερίας. Ακολούθησε το θαύμα που ονομάστηκε "κλασικό" και
ταύτισε τον όρο αυτό με τις έννοιες της διαχρονικής αξίας και της
τελειότητας. Στη διάρκεια μιας γενιάς δημιουργήθηκαν τόσα έργα
μοναδικής πνευματικής πυκνότητας και ασύγκριτης καλλιτεχνικής
αρτιότητας, ώστε δικαίως να θεωρείται η Αθήνα κοιτίδα ολόκληρου του
μετέπειτα δυτικού πολιτισμού. Ο θαυμασμός για την τέχνη αυτής της
εποχής συνδέεται με το πολυδιάστατο περιεχόμενο, τον εσωτερικό
δυναμισμό και την οικουμενική αξία αυτών των έργων.
Γιατί η επίφαση γαλήνης των κλασικών μορφών δεν οφείλεται σε
απουσία πάθους και εσωτερικών συγκρούσεων, αλλά στην αρμονική
σύνθεση των αντιθέσεων μέσα από τη συνειδητή και κοπιώδη
προσπάθεια του ανθρώπου να κατανοήσει τον κόσμο και τον εαυτό του.
Η ευδαιμονία που αποπνέουν αυτά τα έργα είναι αποτέλεσμα ευφυούς
συγκερασμού των παλαιών καθιερωμένων στοιχείων με νέες
ριζοσπαστικές λύσεις, της παρθενικής διαύγειας με τη συσσωρευμένη
εμπειρία, της νεανικής ικμάδος με την εγκρατή ωριμότητα.
Επιστήμες
Η ενότητα αυτή έχει ως σκοπό να επιβεβαιώσει την άποψη, ότι τα
πάντα ανάγονται στους αρχαίους Έλληνες. Η αρχαία Ελλάδα είναι ο
μοναδικός πολιτισμός στον οποίο η επιστήμη, ευτυχώς,
απαλλάχθηκε από τα δεσμά της θρησκείας και της θρησκοληψίας σε
αντίθεση με όλους τους άλλους μεγάλους νεκρούς σήμερα
πολιτισμούς όπως στην Αίγυπτο, στην Φοινίκη κ.α.
Με τον όρο φυσική οι αρχαίοι Έλληνες εννοούσαν το μέρος
εκείνο της φιλοσοφίας που περιελάμβανε καθετί που δεν μπορούσε
να υπαχθεί στην λογική και την ηθική. Παράλληλα εννοούσαν με την
λέξη αυτή όλες τις επιστήμες της φύσεως.
Η κλασική εποχή δίνει μια νέα ώθηση στην επιστημονική
μεθοδολογία. Μετά τον Πλάτωνα, ο Αριστοτέλης μελετά τον άνθρωπο
και τη φύση συστηματοποιώντας την έρευνα σε τομείς παρόμοιους με
αυτούς της σημερινής επιστήμης .Η ταξινόμηση, η παρατήρηση, το
πείραμα, η ανάλυση, αν και δεν χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά απ’
τον Σταγειρίτη φιλόσοφο, αποτέλεσαν τον άξονα της θεώρησής του για
τον κόσμο. Αργότερα η αριστοτέλεια μεθοδολογία θα υιοθετηθεί απ’ τον
Ευρωπαϊκό ∆ιαφωτισμό απ’ τον οποίο ξεπήδησε η επιστήμη των
ημερών μας.

4. Τα μαθηματικά στην κλασική
εποχή
Είναι γνωστό ότι η Αρχαία Ελλάδα έβαλε τα θεμέλια των
μαθηματικών Επιστημών και ειδικά στον τομέα της Γεωμετρίας και της
Λογικής. Ο ορθολογισμός της φιλοσοφικής σκέψης συντέλεσε στην
ανάπτυξη της επιστήμης. Την εποχή αυτή συστηματοποιήθηκαν οι
γνώσεις για την φύση και τον άνθρωπο. Οι περισσότεροι φιλόσοφοι,
από την αρχαϊκή εποχή έως και τον 4ο αιώνα π.Χ, ήταν και ειδικοί
ερευνητές που ασχολήθηκαν με τα μαθηματικά, την αστρονομία, τη
φυσική, τη βοτανική και τις άλλες επιστήμες. Τα έργα των αρχαίων
Ελλήνων Μαθηματικών όσα βέβαια διασώθηκαν αποτέλεσαν την βάση
για την πιο πέρα εξέλιξη των μαθηματικών Επιστημών.
Η αξιωματική τοποθέτηση των Μαθηματικών ξεκίνησε από την
αρχαία Ελλάδα. Τότε θεμελιώθηκε η επίλυση του μαθηματικού
προβλήματος με την διαδικασία ανάλυσης, σύνθεσης, απόδειξης καθώς
και της απόδειξης ισχύος του αντιστρόφου. Τα Μαθηματικά
αναπτύχθηκαν στην Αρχαία Ελλάδα για να εφαρμοσθούν στην
γεωργία, μηχανική, πολεμική τέχνη, αστρονομία, γεωδαισία.
Αναπτυχθήκανε όμως και για να αποτελέσουν προϊόν της ανθρώπινης
σκέψης και χρησιμοποιηθήκανε στην δομημένη λογική και την
φιλοσοφία.
Κύριοι εκπρόσωποι
Κύριοι πρωταγωνιστές της μεγάλης ανάπτυξης των Μαθηματικών
στην κλασική εποχή ήταν ο Μέτων ο Αθηναίος και ο Αρχύτας ο
Ταραντίνος.
 Αρχύτας ο Ταραντίνος

5. Ο Αρχύτας καταγόταν από τον Τάραντα, μια αρχαία ελληνική
αποικία στη Σικελία, ήταν γιος του Μνησαγόρα (ή Εστιαίου) και έδρασε
ανάμεσα στο 430 και 350 π.Χ. χωρίς να γνωρίζουμε με σαφήνεια το έτος
γέννησης και θανάτου του. Επρόκειτο για ισχυρή και έντονα πνευματική
προσωπικότητα, φίλος του Πλάτωνα και οπαδός του Πυθαγόρα.
Στοιχεία γι’ αυτόν διασώζει ο ∆ιογένης Λαέρτιος. Επίσης, για το βίο και
το έργο τού Α. έγραψαν ειδικές πραγματείες ο Αριστοτέλης ( « Η
φιλοσοφία τού Αρχύτα») και ο Αριστόξενος .Τα έργα όμως αυτά, εκτός
από λίγα αποσπάσματα , χάθηκαν.
Υπήρξε πολυμερής προσωπικότητα. Εκτός από τη φιλοσοφία,
ασχολήθηκε επίσης με τα μαθηματικά, τη μηχανική, την αστρονομία, τη
μουσική και την πολιτική.
Το 366 π.Χ., κατά το δεύτερο ταξίδι του στην Ιταλία, ο Πλάτωνας
συνδέθηκε στενά με τον Α. τού οποίου οι απόψεις επηρέασαν
σημαντικά τον Αθηναίο φιλόσοφο στη διαμόρφωση τής κεντρικής ιδέας
τής «Πολιτείας» του, σύμφωνα με την οποία, τις πολιτείες θα
έπρεπε να τις κυβερνούν οι φιλόσοφοι. Κατά το τρίτο ταξίδι στις
Συρακούσες, ο Πλάτωνας, όπως μάς λέει ό ίδιος προκάλεσε την
εχθρότητα τού τυράννου και είχε λόγους να φοβάται για τη ζωή του.
Συνεννοήθηκε λοιπόν με τον Αρχύτα και τούς άλλους φίλους του στον
Τάραντα και εκείνοι τού έστειλαν μία τριακόντορο στις Συρακούσες και
έπεισαν το ∆ιόνυσο να αφήσει τον Πλάτωνα να φύγει μ’ αυτήν. Έτσι, ο
Αρχύτας συνέβαλε στη σωτηρία τού φιλοσόφου. Επίσης, ο ίδιος ο
Πλάτων χρησιμοποίησε τις εργασίες του στα μαθηματικά και υπάρχουν
ενδείξεις ότι κι ο Ευκλείδης χρησιμοποίησε πολλά από τα
αποτελέσματα του Αρχύτα στο Η’ βιβλίο των Στοιχείων.
Ο Αρχύτας υπήρξε μεγάλος φιλόσοφος. Αυτό συνάγεται από το
γεγονός ότι ο Αριστοτέλης έγραψε ειδική πραγματεία γι’ αυτόν , καθώς
και από την πληροφορία ότι υπήρξε ό όγδοος αρχηγός τής Πυθαγόρειας
Σχολής. Ως οπαδός του Πυθαγόρα όχι μόνο έδωσε στα μαθηματικά και
τη μουσική πρωταρχική θέση, αλλά και τα συσχέτισε με πλατύτερα
θέματα. Επανέλαβε την αρχή τού Πυθαγόρα, ότι τα μαθηματικά είναι το
κλειδί για όλη τη φύση, είτε την εξετάζουμε σαν σύνολο είτε στις
λεπτομέρειές της, .'Ένα μέρας από τις μαθηματικές του εργασίες (πού
κατά γενική παραδοχή είναι αυθεντικό) δίνει επίσης υπόσταση στην
πίστη τού Πυθαγόρα, ότι οι αριθμοί είναι η δύναμη πού κυβερνάει όχι
μόνο το φυσικό κόσμο, αλλά και τις ανθρώπινες σχέσεις και ότι μόνο
όσο αυτοί είναι επικεφαλής μπορεί ή κοινωνία να οργανωθεί αρμονικά.
Αλλά και ως δάσκαλος τής φιλοσοφίας διακρίθηκε ο Αρχύτας. Είχε
μαθητές οι οποίοι έγιναν ένδοξοι, όπως ό 'Εμπεδοκλής κ.ά.
Το γεγονός όμως που τον καθιστά αθάνατο στην ιστορία, είναι η
πνευματώδης λύση ενός εκ των τριών γνωστών προβλημάτων της
αρχαιότητας που δεν είναι δυνατόν να λυθούν μόνο με κανόνα και
διαβήτη. Πρόκειται για το ∆ήλιο πρόβλημα (ο ∆ιπλασιασμός, δηλαδή,
του κύβου), το οποίο συνίσταται στην κατασκευή ενός κύβου με
διπλάσιο όγκο από ένα γνωστό κύβο πλευράς α. Ο απλός
διπλασιασμός του μήκους της ακμής του κύβου οδηγεί σε
οχταπλασιασμό του όγκου. Έδωσε την επίλυση θεωρώντας 3 στερεά,
τον ορθό κανονικό κύλινδρο ,τον ορθό κυκλικό κώνο και το στερεό που
παράγεται, αν ο κύκλος στραφεί γύρω από μία εφαπτομένη του. Το

6. γεγονός αυτό, αποδεικνύει τη μεγάλη εξοικείωσή του με τα σχήματα.
Εφηύρε ακόμα μια μέθοδο
επίλυσης της τετραγωνικής ρίζας.
Επίσης αυτός πρώτος διέκρινε
τρία είδη αναλογιών,
την «αρμονική», την
«αριθμητική» και τη
«γεωμετρική», και προσδιόρισε τη
διαφορά τής αρμονικής αναλογίας
(6, 8, 12) από την αριθμητική (1 ,
2, 3) και τη γεωμετρική (2, 4, 8).
Λέγεται ότι ο Αρχύτας
υπήρξε ο πρώτος πού
χρησιμοποίησε αριθμητικές αρχές
στη μελέτη τής μηχανικής. Οι
εργασίες του υπήρξαν πολύτιμες
και στην εφαρμοσμένη μηχανική.
Σ’ αυτόν αποδίδονται οι
εφευρέσεις τού «κοχλίου» και
τής «τροχαλίας». Επίσης,
επινόησε την πρώτη αυτόνομη
πτητική μηχανή της αρχαιότητας.
Τα όνομά της « Περιστερά». .
Αποτελούνταν από ένα ελαφρύ
αλλά ισχυρό κέλυφος που είχε τη
μορφή περιστεριού και έφερε
εσωτερικά τη κύστη ενός μεγάλου
ζώου. Η αεροδυναμική περιστερά ήταν τοποθετημένη με το άνοιγμα της
κύστης προσαρμοσμένο στο ανοικτό άκρο ενός θερμαινόμενου
στεγανού λέβητα (ή μιας ισχυρής εμβολοφόρας αεραντλίας). Όταν η
πίεση του ατμού ή του αέρα υπερέβαινε τη μηχανική αντοχή της
σύνδεσης, η περιστερά εκτοξευόταν και συνέχιζε την πτήση της για
μερικές εκατοντάδες μέτρα με τη βοήθεια της ορμής του εξερχόμενου
πεπιεσμένου αέρα της κύστης σύμφωνα με τις αρχές της
αεροδυναμικής.

7. Το επίτευγμα του Αρχύτα σε τόσο παλιά εποχή δίκαια προκαλεί
τη δυσπιστία και θα μπορούσε θαυμάσια να αποτελέσει αιτία για τη
συγγραφή έργου … επιστημονικής φαντασίας από κάποιον αρχαίο
συγγραφέα. Υπήρχε δηλαδή το επιστημονικό ερέθισμα και στο σημείο
αυτό διερωτάται κανείς για το ποια ήταν τα επιστημονικά δεδομένα της
εποχής και τι δυνατότητες υπήρχαν για την εξέλιξη της τότε
επιστημονικής γνώσης.
Υπήρχε παροιμία «Αρχύτου πλαταγή», γιατί ο Αρχύτας είχε επινοήσει
«πλαταγήν», δηλ. ένα είδος οργάνου πού προκαλούσε ήχο και κρότο.
Αυτό το έδιναν στα παιδιά, λέει ο Αριστοτέλης, για να παίζουν και να μη
θρυμματίζουν τα πράγματα τού σπιτιού, γιατί, όπως παρατηρεί ο
Σταγιρίτης φιλόσοφος «ού γάρ δύναται τό νέον ήσυχάζειν».
Από τις θεωρίες του, πού συνδέονται με τις θετικές επιστήμες,
δύο θεμελιώδεις αρχές αποκαλύπτουν τις κατευθύνσεις της σκέψης του.
Κατά την πρώτη από αυτές, δεν υπάρχει απόλυτη διαφορά ανάμεσα
στον οργανικό και τον ανόργανο κόσμο. Κατά τη δεύτερη, ο νόμος της
αιτιότητας δεν μπορεί να εξασφαλίσει την ερμηνεία των φαινομένων.
Ο Αρχύτας, όπως πολλοί άλλοι Πυθαγόρειοι (Εύφράνορας,
Φιλόλαος κ.α.), κατέγινε και με την αυλητική τέχνη. Όχι μόνο ήταν καλός
πλαγιαυλητής, αλλά έγραψε καί σύγγραμμα «Περί αυλών». Από τα
αποσπάσματα που σώθηκαν μαθαίνουμε ότι ερεύνησε το πρόβλημα
των μουσικών τόνων και διέκρινε τονικά γένη, το «έναρμόνιον», τό
«χρωματικόν» καί τό «διατονικόν». Στον Αρχύτα αποδίδεται η
παρατήρηση ότι, όταν το καλάμι τού αυλού είναι κοντό, παράγει υψηλό,
κι όταν είναι μακρύ, χαμηλό τόνο. Έλεγε ακόμη ότι οι οξείς φθόγγοι
κινούνται ταχύτερα και οι βαρείς βραδύτερα Ως άνθρωπος o Αρχύτας
χαρακτηριζόταν για την ευγένεια των αισθημάτων του, την καλοκαγαθία
και την ιπποτικότητα απέναντι στους εχθρούς του. Ήταν επίσης
προικισμένος με προσήνεια, πραότητα και αυτοκυριαρχία
Χαρακτηριστικό είναι το ανέκδοτο, πού μας διασώζει ο Αιλιανός : «όταν
κάποτε ένιωσε τη δυνατή παρόρμηση να πει κάτι απρεπές, κατόρθωσε
να καταπνίξει την ορμή του, μετά έγραψε στον τοίχο την άκοσμη φράση,
δείχνοντας έτσι εκείνο πού πιεζόταν να εκστομίσει, καθώς και ότι, παρά
την ισχυρή πίεση, δεν το είπε».
Οι πολλές αρετές τού Αρχύτα προκάλεσαν το θαυμασμό όχι
μόνο-των συμπολιτών του Ταραντίνων , αλλά και άλλων Ελλήνων της
Κάτω Ιταλίας. Γι’ αυτό και τον εξέλεξαν επτά φορές στρατηγό τού
«Κοινού των Ιταλιωτών», κατά παρέκκλιση του νόμου , ο οποίος όριζε
να παραχωρείται μία φορά μόνο στόν πολίτη η τιμή αυτή. Κατά
τον Αριστόξενο , ο Αρχύτας δεν νικήθηκε ποτέ ως στρατηγός στους
πολέμους πού έκαναν οί Ιταλιώτες κατά των Μεσαπίων, των Λευκανών
και των Συρακουσίων. Κατά τη διάρκεια της εξουσίας του, ο Τάραντας
γνώρισε ένα δημοκρατικό σύστημα διακυβέρνησης . Οι νεότεροι
μελετητές παραλληλίζουν τη θέση του Αρχύτα στον Τάραντα μ’ αυτήν
του Περικλή στην Αθήνα.
Υστέρα από μία ζωή υψηλής διανοητικής και πολιτειακής δράσης,
ο Αρχύτας πνίγηκε, κατά τη διάρκεια ταξιδιού του στην Αδριατική, και

8. θάφτηκε στο ακρωτήριο Μάτινουν της Απουλίας, όπως αναφέρει ό
Οράτιος στην ωδή πού του αφιέρωσε.
Από τα έργα του Αρχύτα μας είναι γνωστοί οι τίτλοι: «Περί
μαθημάτων», «∆ιατριβαί», «Περί δεκάδος», «Περί αύλών». Στόν ίδιο
αποδίδονται από το Στοβαίο, το Σιμπλίκιο, τον Ιάμβλιχο και τον
Αθήναιο, αλλά θεωρούνται ψευδεπίγραφα, και τα εξής: «Περί αρχών» ,
«Περί του όντος», «Περί του παντός», «Περί αντικειμένων», «Περί νου
και αίσθάσιος», «Περί παιδεύσεως ηθικής», «Περί ανδρός αγαθού καί
ευδαίμονος», «Περί σοφίας», «Περί νόμου καί δικαιοσύνης», «Περί
ψυχής», «Οψαρτυτικά», «Επιστολαί προς ∆ιονύσιον καί Πλάτωνα». Τα
ψευδεπίγραφα αυτά έργα πρέπει να αποδοθούν στους εκλεκτικής
φιλοσόφους του 2. και 1. αι. π.Χ., οι οποίοι είχαν την τάση
να εκλέγουν και να προσπαθούν να συμβιβάσουν και να συνδυάσουν
σε αρμονικό σύνολο τα, κατά τη γνώμη τους, ορθότερα και ισχυρότερα
στοιχεία των βασικότερων φιλοσοφικών θεωριών.
 Μέτων ο Αθηναίος
Ο Μέτων ήταν Έλληνας μαθηματικός, αστρονόμ
ος, γεωμέτρης και μηχα-νικός ο οποίος έζησε
στην Αθήνα τον 5ο π.Χ αιώνα. Είναι ο πιο γνωστός για
τους υπολογισμούς που αφορούν τον
επώνυμο Μετωνικό κύκλο που εισήγαγε το 432 π.Χ. το
σεληνιακό Αττικό ημερολόγιο.
Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΜΕΤΩΝΑ
Ο Αθηναίος Αστρονόμος
Μέτων (432π.Χ.) ανακάλυψε ότι 235
συνοδικοί μήνες ισοδυναμούμε 19
τροπικά (ηλιακά) έτη ή 6940
ημέρες.( 125 μήνεςΧ30 μέρες+110
μήνες Χ 29 μέρες=6940 μέρες.) Μέσα
στον 19 έτη κύκλο όλα τα ουράνια φαινόμενα
(πχ. Οι φάσεις της σελήνης) επαναλαμβάνονται με

9. την ίδια σειρά. Ο κύκλος αυτός είναι πρακτικά χρήσιμος, διότι αν
καταγράψουμε τις ημερομηνίες των φάσεων της σελήνης επί 19
συνεχόμενα έτη, οι φάσεις θα επανέρχονται στις ίδιες ημερομηνίες και
κατά την ίδια σειρά στα επόμενα 19 έτη κ.ο.κ. Η ανακάλυψη αυτή έκαμε
τεράστια εντύπωση στους Αθηναίους ώστε αποφάσισαν να γράψουν
“χρυσοίς γράμμασι” σε όλα τα δημόσια καταστήματα τον αριθμό που
φανερώνει την τάξη του εκάστοτε τρέχοντος έτους μέσα στον κύκλο του
Μέτωνα.
Σήμερα γνωρίζουμε ότι οι πανσέληνοι επαναλαμβάνονται
περίπου 1,5 ώρες νωρίτερα απ’ ότι πριν από 19 έτη. Έτσι από το 325
μ.Χ. ο κύκλος του Μέτωνα έχει ένα αθροιστικό σφάλμα Περίπου 5,5
ημερών.
Τα θεμέλια του παρατηρητηρίου του Μέτων στην Αθήνα είναι
ακόμα ορατά ακριβώς πίσω από το βάθρο της Πνύκας, το αρχαίο
κοινοβούλιο. O Μέτων βρήκε τις ημερομηνίες των ισημεριών και
ηλιοστάσια, παρατηρώντας την ανατολή του ηλίου από το
παρατηρητήριο του με τη χρήση του ηλιοτροπίου. Η θέση του
παρατηρητηρίου βρίσκεται σε μια ανατολική κατεύθυνση, ανάμεσα
στην Ακρόπολη και το Λυκαβηττό.
Το ηλιοτρόπιο (αστρονομικό όργανο) είναι ένα από τα πρώτα
αστρονομικά όργανα που χρησιμοποίησε ο άνθρωπος. Είναι ένα είδος
τελειοποιημένου γνώμονα. Μία από τις κύριες χρήσεις του γνώμονα
ήταν και η μέτρηση του μήκους της σκιάς του. Η μέτρηση του μήκος της
σκιάς του γνώμονα δεν μπορεί να γίνει με μεγάλη ακρίβεια διότι
υπάρχει η παρασκιά. Για να ξεπεράσουν αυτή τη δυσκολία οι αρχαίοι
Έλληνες τοποθέτησαν στην κορυφή του γνώμονα μια μικρή σφαίρα και
μετρούσαν το μήκος της σκιάς μέχρι το κέντρο της σφαίρας
αποφεύγοντας έτσι τα σφάλματα που οφείλονταν στην παρασκιά.
O Μέτων, εμφανίζεται για λίγο ως ένας χαρακτήρας στο παιχνίδι
του Αριστοφάνη «Όρνιθες» (414 π.Χ.). Έρχεται στη σκηνή με
τοπογραφικά όργανα και περιγράφεται ως γεωμέτρης.
Τα λίγα που γνωρίζουμε για τον Μέτων έρχονται σε μας μέσα από
αρχαίους ιστορικούς. Σύμφωνα με τον Πτολεμαίο, ένας πίνακας η
«Στέλλα» που ανεγέρθει στην Αθήνα περιείχε μια καταγραφή των
παρατηρήσεων του Μέτων, και μια περιγραφή του Μετωνικού κύκλου.
Κανένα από τα έργα του Μέτων δεν επιβίωσαν.
Με βάση λοιπόν τον κύκλο του Μέτωνα σχηματίσθηκε (από τους
Αλεξανδρινούς αστρονόμους) ο πίνακας των πανσελήνων του Πάσχα,
(Πασχάλιοι πίνακες) δηλαδή των μετά την 21η Μαρτίου Ιουλιανού
ημερολογίου πανσελήνων, που ακόμη και σήμερα χρησιμοποιούν οι
ορθόδοξοι Χριστιανοί, άλλοι αυτούσιο (π.χ. Ρώσοι) και άλλοι (π.χ. εμείς
οι Ελληνες) σε σχέση και με το Νέο (Γρηγοριανό) ημερολόγιο.
Αυτό συνεχίστηκε μέχρι το 1582 που η Καθολική εκκλησία καθιέρωσε το
νέο (Γρηγοριανό) ημερολόγιο (αυτό που έχομε σήμερα και εμείς) για να
διορθώσει τα συσσωρευμένο λάθος του παλαιού (Ιουλιανού)
ημερολογίου (π.η.) (τότε υπήρχε 10 μέρες καθυστέρηση του π.η.,
δηλαδή η εαρινή ισημερία του 1582 αντί να γίνει στις 21/3 έγινε στις
11/3).
Οι ορθόδοξοι Χριστιανοί, κυρίως από μίσος στον πάπα, δεν

10. δέχτηκαν την ρύθμιση αυτή και ορισμένοι (οι παλαιοημερολογίτες)
συνεχίζουν κανονικά μέχρι σήμερα να χρησιμοποιούν το π.η.
Όμως η Εκκλησία της Ελλάδας δέχθηκε το νέο ημερολόγιο (ν.η.) στις 10
Μαρτίου 1924, ακολουθώντας την Ελληνική πολιτεία που το είχε
αποδεχθεί το 1923, αλλά χωρίς μετακίνηση του Πάσχα και των κινητών
εορτών που εξακολουθούν να εξαρτώνται από το παλαιό ημερολόγιο.
 Αναξαγόρας
Ο Αναξαγόρας ήταν σπουδαίος αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος και
αστρονόμος. Γεννήθηκε στις Κλαζομενές της Ιωνίας περί το 500 π.Χ.
Ήταν γιος του Ηγησίβουλου ή Εύβουλου και ανήκε σε πλούσιο και
αριστοκρατικό γένος. Σε ηλικία 20 ετών εγκαταστάθηκε στην Αθήνα,
επιδιδόμενος σε φιλοσοφικές σπουδές, όπου και έζησε εκεί επί 30
χρόνια. Σύμφωνα όμως με την παράδοση κατηγορήθηκε για ασέβεια και
αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την πόλη.
Γενικά ο Αναξαγόρας προσπάθησε να ανανεώσει την ιωνική
φυσιολογία και να τη συνδυάσει με τις πνευματικές κατακτήσεις
του Παρμενίδη και του Εμπεδοκλή.
Για τη Γη ο Αναξαγόρας πιστεύει πως έχει τυμπανοειδές σχήμα,
και πως συγκρατείται στον αέρα, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη.
Για τον Ήλιο, ο ∆ιογένης Λαέρτιος αναφέρει πως ο Αναξαγόρας τον
θεωρεί ως διάπυρο λίθο, ενώ το μέγεθός του είναι μεγαλύτερο από την
Πελοπόννησο.
Για τη Σελήνη, ο φιλόσοφος πιστεύει πως είναι ετερόφωτη, αλλά
τη θεωρεί ως μια δεύτερη Γη που κατοικείται από ανθρώπους και άλλα
όντα.(κατά τον Πλάτωνα)
Για τα άστρα, πιστεύει ότι αυτά έχουν όμοια μορφή με αυτή του
Ηλίου. Για τους κομήτες, θεωρεί πως είναι πλανήτες, οι οποίοι

11. εκπέμπουν φλόγες, τους διάττοντες αστέρες θεωρεί ως "σπινθήρες"
που εκτινάσσονται από τον αέρα, και για τους μετεωρίτες, ο
Αναξαγόρας πιστεύει ότι είναι λίθοι που στροβιλίζονται και έλκονται
από τη Γη.
Μοντέλο του ηλιακού συστήματος
Τις πρώτες Αστρονομικές θεωρήσεις μπορούμε να τις
αποδώσουμε στους Πυθαγόρειους αστρονόμους - μαθηματικούς, που
προσπαθούσαν μέσα απ’ τα Ιερά Μαθηματικά τους να ανακαλύψουν τις
αρμονίες του Σύμπαντος. Το μοντέλο του ηλιακού μας συστήματος που
προτείνουν, περιλαμβάνει μια Κεντρική Εστία γύρω απ’ την οποία
περιστρέφονται όλα τα ουράνια σώματα που βρίσκονται κοντά στη Γη.
Παρουσιάζουν δηλ. ένα ηλιοκεντρικό σύστημα 2.000 χρόνια πριν απ’ τη
διατύπωσή του απ’ τον Κοπέρνικο. Επίσης πρώτος ο Πυθαγόρας (585 ή
565 - 500; π.Χ.) αναφέρεται στη σφαιρικότητα της Γης. Αργότερα την
ίδια άποψη υποστήριξαν ο Ικέτας και ο Έκφαντος οι οποίοι δίδαξαν και
την περιστροφή της Γης γύρω απ’ τον άξονά της. Στον αντίποδα των
πυθαγορείων υπολογισμών - και στην ίδια εποχή - ο Αναξίμανδρος
δεχόταν τη Γη μετέωρη στο διάστημα, αλλά και σαν κέντρο του κόσμου.
Αργότερα ο Πλάτωνας (428-348 π.Χ.) προσπάθησε να παρουσιάσει ένα
ηλιοκεντρικό μοντέλο με την αντίληψη της ομαλής κυκλικής κίνησης
των ουρανίων σωμάτων γύρω απ’ την κεντρική εστία, θέλοντας ίσως να
δώσει μια νομοτελειακή και μαθηματικά αρμονική όψη του Σύμπαντος.
Επηρεασμένος απ’ τις πλατωνικές ιδέες, ο Εύδοξος παρουσιάζει την
υφήλιο σαν ένα σύστημα ομόκεντρων σφαιρών.
Ο Αριστοτέλης (384-323/2 π.Χ.) υιοθέτησε το μοντέλο
του Εύδοξου, άλλαξε όμως το κέντρο του. Παρουσιάζει τον κόσμο σαν
“κρεμμύδι” που αποτελείται από 55 ομόκεντρες σφαίρες, στο κέντρο
των οποίων βρίσκεται η Γη. Το γεωκεντρικό σύστημα του Αριστοτέλη
έμελλε να επικρατήσει σ’ όλο τον δυτικό κόσμο μέχρι τον 16ο αι. μ.Χ.,
αφού υιοθετήθηκε απ’ την χριστιανική κοσμοθεωρία που επικράτησε
τους πρώτους αιώνες μ.Χ.
Κάποια σκοτεινά σημεία που άφηνε η αριστοτέλεια άποψη για
τον κόσμο, προσπάθησε να διορθώσει οΗρακλείδης ο Πόντιος (4ος αι.
π.Χ.), φτάνοντας στην υπόθεση ότι ο Ερμής και η Αφροδίτη κινούνται
γύρω απ’ τον Ήλιο κι όχι γύρω απ’ τη Γη. Πάντως και γι’ αυτόν ο Ήλιος
και οι υπόλοιποι πλανήτες περιστρέφονται γύρω απ’ τη Γη. Για να
εξηγήσει δε τις ημερήσιες κινήσεις των ουρανίων σωμάτων δέχτηκε ότι
η Γη περιστρέφεται και η ίδια γύρω απ’ τον άξονά της.
Η Ιατρική στην κλασική εποχή
Μια από τις σημαντικότερες επιστήμες ήταν η ιατρική .
Στην αρχαία Ελλάδα ο θεός της ιατρικής και της υγείας ήταν ο
Ασκληπιός. Κατά τη μυθολογία, ο Ασκληπιός ήταν υιός του θεού
Απόλλωνα και της Κορωνίδας, κόρης του βασιλιά της Θεσσαλίας,

12. Φλεγύα. Όταν η Κορωνίδα ήταν έγκυος,
περιμένοντας το παιδί του Απόλλωνα, ερωτεύτηκε
και παντρεύτηκε έναν θνητό, τον Ισχύ. Ο Απόλλων
οργίστηκε με αυτό και διέταξε την αδελφή του, την
θεά Άρτεμη, να σκοτώσει την Κορωνίδα, όπως και
έγινε. Ενώ το νεκρό σώμα της Κορωνίδας
καιγόταν ο Απόλλων έβγαλε το μωρό από την
κοιλιά της και το έδωσε στον Κένταυρο Χείρωνα
να το μεγαλώσει. Ο Χείρωνας έμαθε στον
Ασκληπιό ιατρική και κυνήγι.
Οι Έλληνες είχαν τον μεγάλο ναό του Ασκληπιού
στην Επίδαυρο και πολλούς άλλους ναούς σε όλη
τη χώρα που λέγονταν ``Ασκληπιεία΄΄ το
σημαντικότερο από τα οποία ήταν στο νησί Κω.
Στους χώρους αυτούς προσέρχονταν οι ασθενείς.
Εκεί οι ιερείς του θεού τους έδιναν διάφορα
φάρμακα από βότανα και τους συνιστούσαν την κατάλληλη δίαιτα. Οι
ασθενείς εξαγνίζονταν και προσέφεραν τα δώρα τους στους ναούς.
Κατόπιν κατέλυαν σε δωμάτια στα οποία τη νύκτα ερχόταν, υποτίθεται,
ο θεός μεταμορφωμένος – συνήθως σε φίδι – και τους θεράπευε. Στην
πραγματικότητα η θεραπεία γινόταν από τους ιερείς που
χρησιμοποιούσαν φυσικά φάρμακα και συχνά έκαναν και χειρουργικές
επεμβάσεις.
Αρχικά ο θεός λατρευόταν στο
ναό της Επιδαύρου. Το
Ασκληπιείο της Επιδαύρου
είχε περισσότερο θρησκευτικό
χαρακτήρα. Ο ναός του
Ασκληπιού στην Επίδαυρο
είχε στο εσωτερικό του το
χρυσελεφάντινο άγαλμα του
θεού που ήταν καθισμένος
στον θρόνο του κρατώντας ένα
ραβδί. Στο Ασκληπιείο
έρχονταν άρρωστοι από όλη
την Ελλάδα και μετά από όλο
τον γνωστό κόσμο. Οι
ασθενείς αρχικά έκαναν θυσία
στον πατέρα του Ασκληπιού,
Απόλλωνα, που ήταν και
αυτός ιατρός. Μάλιστα, ο
Απόλλωνας εθεωρείτο και αυτός θεός της ιατρικής και επιδέξιος
χειρούργος. Στο ιερό του Ασκληπιού υπήρχαν ιατρικά εργαλεία, όπως
νυστεριά, και γίνονταν και ιατρικές επεμβάσεις! Στο Ασκληπιείο της
Επιδαύρου υπήρχε ένας χώρος, το ``άβατον΄΄, όπου κοιμόταν ο
ασθενής. Κατά τον ύπνο του δινόταν με ενόραση ο τρόπος με τον
οποίον θα έπρεπε να ενεργήσει, ώστε να θεραπευτεί και να θεραπεύσει
και τους άλλους. Τον 4ο αιώνα π.Χ. στο Ασκληπιείο δημιουργήθηκε και

13. ιαματική πηγή και οι ασθενείς έκαναν τα ευεργετικά για την υγεία τους
ιαματικά λουτρά όπως κάνουν και σήμερα στις λουτροπόλεις. Την ίδια
εποχή στο μονόροφο κτίριο του Ασκληπιείου στην Επίδαυρο χτίσθηκαν
άλλοι δυο όροφοι, για να εξυπηρετηθούν οι δεκάδες ασθενών που
συνέρρεαν από όλη τη χώρα.
Ο Ιπποκράτης (460 – 377 π.Χ.) είναι ο πατέρας της ιατρικής.
Έζησε στο νησί Κω. Ο πατέρας του ήταν ιερέας στο Ασκληπιείο της Κω
όπου συνέρρεαν ασθενείς από όλες τις περιοχές της χώρας. Η ιατρική
του άρεσε πολύ και έτσι αποφάσισε να ασχοληθεί με αυτήν. Οι μελέτες
του απομυθοποίησαν την αρρώστια που θεωρείτο μέχρι τότε ως μια
τιμωρία από τον θεό και την έκανε από αποκλειστικό θέμα των ιερέων
του Ασκληπιού, σε πεδίο άσκησης ιατρών – επιστημόνων. Κατά τον
Ιπποκράτη η αιτία της ασθένειας βρίσκεται στον ίδιο τον άρρωστο και ο
ιατρός χρειάζεται να τον εξετάσει ενδελεχώς για να την βρει. Ο
Ιπποκράτης θεμελίωσε την κλινική εξέταση του ασθενή (επισκόπηση,
επίκρουση, ψηλάφηση, ακρόαση – με το αυτί τότε) και προχώρησε σε
καινοτόμες μεθόδους θεραπείας με βότανα, αφεψήματα κτλ.
Αναφέρθηκε αλλού ότι αυτός ήταν ο πρώτος που ανακάλυψε την
θεραπευτική ιδιότητα της ιτιάς που περιέχει το ακετυλοσαλικυλικό οξύ
το οποίο στα τέλη του 19ο αιώνα η γερμανική εταιρία BAYER
παρασκεύασε σε συνθετική μορφή: την, γνωστή σε όλους μας,
ασπιρίνη! Η ασπιρίνη είναι παυσίπονο, αντιπυρετικό, αντιφλεγμονώδες
και προστατεύει από τις
καρδιοπάθειες και τη νόσο
Alzheimer (μορφή άνοιας).
Ο Ιπποκράτης ασχολήθηκε και
με την ανατομία. Επίσης,
επινόησε ειδικά χειρουργικά
εργαλεία και προχώρησε σε
δύσκολες χειρουργικές
επεμβάσεις. Τέτοιες ήταν η
διάνοιξη του θώρακα, ο
τρυπανισμός του κρανίου κ.α.
Τα χειρουργικά εργαλεία που
χρησιμοποιούσε ήταν νυστέρια,
λαβίδες, ενδοσκόπια, κρανιακά
εργαλεία για τις επεμβάσεις στο
κρανίο, εμβρυουλκοί για τον
τοκετό και πολλά άλλα
εργαλεία. Τα χειρουργικά
εργαλεία που χρησιμοποιούσε τα απολύμανε, πριν την εγχείρηση, σε
φωτιά ή σε παλιό κρασί (πλούσιο σε οινόπνευμα).
Η φήμη του Ιπποκράτη ήταν τεραστία και επηρέασε όλους τους
μετέπειτα φιλοσόφους και ιατρούς . Ο Ιπποκράτης έγραψε και τον
περίφημο όρκο στον οποίον ακόμα και σήμερα ορκίζονται οι απόφοιτοι
όλων των ιατρικών σχολών του πλανήτη.
Ο Ιπποκράτης είχε σχολή στην Κω. Πρώτος μίλησε για τις ασθένειες

14. οξείας μορφής που, όπως έλεγε, σκοτώνουν τους
περισσότερους ασθενείς. Μίλησε και για τις χρόνιες
ασθένειες. Επίσης, περιέγραψε πολλές ασθένειες και
συμπτώματα όπως την πλευρίτιδα, την πνευμονία, τον
``φρενίτιν΄΄ (πυρετός με παραλήρημα), τον λήθαργο, τον
``καύσον΄΄ (υψηλός πυρετός) κτλ. Ο Ιπποκράτης έδωσε
τεράστια σημασία στην πρόληψη των ασθενειών και είναι
γνωστή η φράση του: ``κάλλιον (καλύτερα) τό
προλαμβάνειν, παρά τό θεραπεύειν΄΄. Αυτή ήταν και η
γενικότερη πεποίθηση των αρχαίων Ελλήνων που
ακολουθούσαν υγιεινή ζωή: με την σωστή διατροφή και την
συνεχή άσκηση. Παράλληλα, λίγοι γνωρίζουν ότι ο
Ιπποκράτης θεμελίωσε ακόμα και την ομοιοπαθητική, αιώνες πριν τον
ιδρυτή της.Ο Ιπποκράτης θεμελίωσε την ομοιοπαθητική με την
περίφημη φράση του: ``τα όμοια των ομοίων εισίν ιάματα΄΄, δηλαδή το
όμοιο μπορεί να θεραπευτεί με το όμοιο. ∆εν είναι διόλου απίθανο ο
Ιπποκράτης ή άλλοι ιατροί της αρχαίας Ελλάδος να χρησιμοποιούσαν
ομοιοπαθητικά φάρμακα, δηλαδή ισχυρά φάρμακα αραιωμένα σε τέτοιο
βαθμό που να μην είναι τοξικά, αλλά να προκαλούν συμπτώματα όμοια
με τη νόσο και με τον μηχανισμό αυτό να την θεραπεύουν.
Γενικά, οι αρχαίοι Έλληνες είχαν αναπτύξει την ιατρική που
γνώρισε ιδιαίτερη ανάπτυξη από την εποχή του Ιπποκράτη. Καταρχάς,
πρώτοι ανακάλυψαν την ανοσία που αποκτά ο οργανισμός μετά από
την προσβολή του από ορισμένες λοιμώξεις. Αυτό το περιγράφει και ο
Θουκυδίδης λέγοντας πως στον λοιμό στην Αθήνα το 430 π.Χ., όποιος
αρρώσταινε και επιζούσε, δεν ξανακολλούσε την ασθένεια. Επίσης, οι
αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν διάφορα θεραπευτικά μέσα, όπως
την αφαίμαξη,τη χορήγηση φάρμακων από βότανα, τη χορήγηση
αφεψημάτων, τον καυτηριασμό στις πληγές, την κατάλληλη δίαιτα σε
κάθε αρρώστια, τις χειρουργικές επεμβάσεις, καθώς και τα λουτρά. Με
αλλά λόγια πρώτοι οι αρχαίοι Έλληνες δημιούργησαν την ολιστική
ιατρική και έβλεπαν τον κάθε ασθενή ως ξεχωριστό, ως μοναδική
προσωπικότητα. ∆εν τον έβλεπαν ως νούμερο, εμπόρευμα και πελάτη
όπως η σύγχρονη ιατρική που έχει υποδουλωθεί στις φαρμακευτικές
εταιρίες και οι ιατροί είναι επαγγελματίες...
Οι αρχαίοι Έλληνες πέθαιναν συνήθως σε μεγάλη ηλικία, αν
εξαιρέσουμε τους θανάτους από πολέμους και τις επιδημίες. Αυτό
μπορεί να το διαπιστώσει ο αναγνώστης με τις αναγραφόμενες
περιόδους που γεννήθηκαν και πέθαναν οι αρχαίοι Έλληνες που
αναγράφονται στο βιβλίο αυτό. Οι περισσότεροι που αναφέρονται εδώ,
πέθαναν μετά τα 70. Οι απαράδεκτες ``έρευνες΄΄ κάποιων μη Ελλήνων
``μελετητών΄΄ από φθόνο παρουσιάζουν δήθεν χαμηλό μέσο όρο ζωής
των αρχαίων Ελλήνων. Ο χαμηλός μέσος όρος ζωής στην Ελλάδα ίσχυε
από τις αρχές ως τα μέσα του 20ου αιώνα μ.Χ. Γενικά, οι Έλληνες
χαρακτηρίζονται για την μακροζωία τους. Οι σημερινές εξαιρέσεις
οφείλονται στην υιοθέτηση του δυτικού τρόπου ζωής και ιδίως της
δυτικής διατροφής που προκαλεί καρδιοπάθειες και καρκίνο. Άλλωστε,
οι τοξικές και οι καρκινογόνες ουσίες βρίσκονται σήμερα παντού: στον
αέρα, στα τρόφιμα, στο νερό που πίνουμε, ακόμα και στο μητρικό
γάλα!!!

15. Τα φυσικά φάρμακα των αρχαίων Ελλήνων
περιείχαν τις ουσίες τις οποίες η φαρμακολογία
αργότερα απομόνωσε και προχώρησε στη συνθετική
τους παραγωγή. Στην αρχαία Ελλάδα υπήρχαν πολλές
ιατρικές σχολές όπως στην Κω και στην Κνίδο . Στην
Κνίδο γνωστός ιατρός ήταν ο Εύδοξος που έζησε τον
4ο αιώνα π.Χ. Επίσης, υπήρχαν πολλά Ασκληπιεία
που ήταν ναοί προς τιμήν του θεού Ασκληπιού. Στην
ουσία ήταν θεραπευτήρια και θα τα αποκαλούσαμε ως
τα πρώτα νοσοκομεία. Πάντως, σημειώνεται ότι όλοι
οι αρχαίοι Έλληνες είχαν ιατρικές γνώσεις και μάλιστα
στην Αθήνα και σε πολλές άλλες πόλεις οι νέοι
διδάσκονταν και το μάθημα της ιατρικής, στα πλαίσια
της σχολικής τους εκπαίδευσης! Αυτό δυστυχώς δεν
γίνεται στα σημερινά σχολεία…
Πέρα από τον Ιπποκράτη, στα μέσα του 5ου π.Χ.
αιώνα έζησε ο Φιλόλαος στον Κρότωνα της Κάτω
Ιταλίας. Ο Φιλόλαος ήταν πυθαγόρειος φιλόσοφος και ιατρός. Κατά τον
Φιλόλαο τις ασθένειες πρέπει να τις αναζητήσουμε στους χυμούς του
ανθρώπου, δηλαδή στο αίμα, στη χολή και στο φλέγμα. Αυτό το δέχεται
και η σύγχρονη ιατρική με τις εξετάσεις αίματος, τις βιοχημικές εξετάσεις
και την εξέταση πτυέλων. Ο Φιλόλαος έλεγε, επίσης, ότι η υπερβολική
ζεστή ή κρύο, καθώς και η υπερβολική τροφή μπορούν να
προκαλέσουν ασθένειες. Σχετικά με το υπερβολικό κρύο προκαλεί
κρυοπαγήματα και ευπάθεια στις λοιμώξεις, ενώ η υπερβολική ζεστή
προκαλεί θερμοπληξία.
Ακόμα και ο Αριστοτέλης είχε ιατρικές γνώσεις. Από τον πατέρα
του ο Αριστοτέλης έμαθε την ιατρική την οποία μετέδωσε και στον
μαθητή του Αλέξανδρο τον Μέγα. Στον Αλέξανδρο φάνηκε ιδιαίτερα
χρήσιμη η ιατρική στην εκστρατεία του στην Ασία και μάλιστα
συνιστούσε ειδικές δίαιτες σε ασθενείς στρατιώτες του.
Ρυμοτομία
Η Ρυμοτομία είναι κλάδος της πολεοδομίας που ασχολείται με τη
διαρρύθμιση του χώρου, μέσα στον οποίο πρόκειται να κτιστεί
οικισμός, πόλη ή οποιοδήποτε οικοδομικό συγκρότημα. Η διαρρύθμιση
περιλαμβάνει αρχικά τη χάραξη οικοπέδων, δρόμων, πλατειών, το
εύρος αυτών, τις οικοδομικές γραμμές κ.λπ. και στη συνέχεια μετά την
προέγκρισή τους στη διάνοιξη αυτών.
Έτσι φθάνουμε στην αρχαία κλασσική περίοδο όπου παρόχθιες
και παραθαλάσσιες εκτάσεις ρυμοτομούνται κατά τετραγωνισμούς με
πλέγμα παράλληλων οριζοντίων και καθέτων οδών, ενώ
παρατηρούνται και οι πρώτες μετατροπές παλαιότερων υφισταμένων.
∆ιάσημοι υπήρξαν επ΄ αυτού οι αρχαίοι Έλληνες αρχιτέκτονες και
πολεοδόμοι όπως ο Ιππόδαμος με τις εξαιρετικές ρυμοτομίες του στη
Ρόδο και τον Πειραιά, καθώς και ο ∆εινοκράτης στη ρυμοτομία της
Αλεξάνδρειας που εκτός των άλλων εισήγαγαν και τον προσανατολισμό
του σχεδιασμού.

16. Ο Ιππόδαμος ο Μιλήσιος ήταν αρχαίος Έλληνας Αρχιτέκτων,
Πολεοδόμος, Φυσικός, Μαθηματικός, Μετεωρολόγος και Φιλόσοφος,
θεωρούμενος και ως ο «πατέρας της Πολεοδομίας». Ο Ιππόδαμος,
έζησε τον 5ο αιώνα π.Χ., στην ακμή δηλαδή της κλασσικής εποχής της
αρχαίας Ελλάδας. Εκπόνησε σχέδια ελληνικών πόλεων-αποικιών που
είχαν τάξη και κανονικότητα, σε αντίθεση με τον συγκεχυμένο τρόπο με
τον οποίο αναπτύσσονταν οι πόλεις μέχρι εκείνη την εποχή, ακόμα και
η Αθήνα. Θεωρείται επίσης ο εισηγητής της ιδέας ότι ένα σχέδιο πόλεως
μπορεί να ενσωματώνει μια λογική κοινωνική διάταξη.
Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη (στα Πολιτικά), ο Ιππόδαμος ήταν ο
πρωτοπόρος της Πολεοδομίας και σχεδίασε μία «ιδανική πόλη» για
10.000 πολίτες διαιρεμένους σε τρεις τάξεις (στρατιώτες, τεχνίτες και
αγρότες), με τη γη χωρισμένη επίσης σε τρεις κατηγορίες (ιερή, δημόσια
και ιδιωτική). Κατά τον Αριστοτέλη επίσης του άρεσε να τραβάει την
προσοχή: «Ορισμένοι τον θεωρούσαν υπερβολικό, με τα μακριά μαλλιά
του, τον ακριβό του στολισμό και την ίδια φθηνή και ζεστή ενδυμασία
που φορούσε χειμώνα-καλοκαίρι».
Ο Ιππόδαμος σχεδίασε για λογαριασμό του Περικλέους το επίνειο
του Πειραιώς στα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ. (το 460 π.Χ.) και η οποία
πολεοδομική μελέτη απετέλεσε πρότυπο για όλες τις πόλεις της
κλασικής εποχής. Επίσης, όταν οι Αθηναίοι ίδρυσαν την αποικία
Θούριοι στη Μεγάλη Ελλάδα το 443 π.Χ., συνόδευσε την αποστολή ως
αρχιτέκτονας, μολονότι δεν ήταν στην πραγματικότητα αρχιτέκτονας με
την έννοια του σχεδιαστή κτηρίων. Του αποδίδεται ακόμα (408 π.Χ.) η
νέα Πόλη της Ρόδου, ωστόσο, καθώς γνωρίζουμε ότι είχε ασχοληθεί το
479 π.Χ. με την ανακατασκευή της γενέτειράς του Μιλήτου, θα πρέπει να
ήταν υπέργηρος στην περίπτωση της Ρόδου, εβδομήντα χρόνια
αργότερα.
Το «διαμαντένιο πλέγμα» που επινόησε ήταν μια σειρά από
ευρείες και ευθείες οδούς που τέμνονταν σε γωνίες 45 και 135 μοιρών. Η
Μίλητος μας παρέχει το αρχετυπικό ιπποδάμειο σχέδιο, βάσει του
οποίου ξαναχτίστηκε το 479 π.Χ.. Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο του
σχεδίου είναι η εκτεταμένη κεντρική περιοχή, που με μακροχρόνια
πρόβλεψη, κρατήθηκε ελεύθερη για να αναπτυχθεί ως δημόσιο κέντρο,
η γνωστή «αγορά». Γύρω από αυτή την κεντρική περιοχή
αναπτύσσονταν τα οικοδομικά τετράγωνα των περιοχών κατοικίας,
οργανωμένα σε ένα ορθογώνιο δίκτυο δρόμων, χωρίς να λαμβάνεται
ιδιαίτερα υπόψη το τοπογραφικό ανάγλυφο.
Από τον Ιππόδαμο προήλθε και η πρώτη εισήγηση για την έννοια
του διπλώματος ευρεσιτεχνίας: πρότεινε ότι η κοινωνία θα έπρεπε να
ανταμείβει τους ανθρώπους που δημιουργούσαν πράγματα χρήσιμα για
αυτή. Ο Αριστοτέλης επέκρινε την πρακτική-χρησιμοθηρική προσέγγιση
του Ιπποδάμου και υπέδειξε ότι με την ανταμοιβή των ανθρώπων για να
κάνουν καλό, τα άτομα θα το κάνουν για δικό τους όφελος πρώτιστα και
όχι τόσο για την ωφέλεια της πολιτείας. Ο Αριστοτέλης ουσιαστικά είχε
προβλέψει τη διάσταση ανάμεσα σε ατομικά και κοινωνικά συμφέροντα.
Στο έργο του Ιππόδαμου περιλαμβάνονται η «Ιπποδάμειος μελέτη
Πειραιώς», η «Ιπποδάμειος Αγορά Πειραιώς», η «Ρυμοτομική Μελέτη
των Θουρίων», η «Ιπποδάμειος μελέτη Ρόδου» και η «Ιπποδάμεια
ιδανική πόλη», καθώς και τα συγγράμματα "Περί Πολιτείας" και "Περι

17. ευδαιμονίας" των οποίων μόνο μερικά αποσπάσματα σώζονται στο
έργο του Στοβαίου
Η «Πολεοδομική Μελέτη Πειραιώς» (451 π.Χ.) αποτέλεσε πρότυπο
για όλες τις πόλεις της κλασσικής εποχής. Κατασκευάστηκαν
«γειτονιές», μικρές ομάδες σπιτιών σε οικόπεδα των 240 τ.μ. για κάθε
σπίτι. Τα σπίτια έγιναν σε σειρά με μεσοτοιχία και προσανατολισμό
προς νότο. Όπως έδειξαν οι ανασκαφές, ήσαν κατοικίες για τους
ελεύθερους πολίτες. Κάθε σπίτι ήταν διώροφη μονοκατοικία με
καθημερινό, κουζίνα, ξενώνα και αυλή.
Η πόλη ανακαλύφθηκε το 2001. Το ακριβές σχέδιο της πόλης δεν
είναι γνωστό, καθώς την ισοπέδωσε ο Σύλλας, ενώ η κατασκευή του
σύγχρονου λιμανιού κατέστρεψε ή έθαψε ότι είχε απομείνει. Σώζεται η
περιγραφή του Αριστοτέλη: «’’Ιππόδαμος εύρε την των πόλεων
διαίρεσιν και τον Πειραιά κατέτεμε’’», καθώς και παρατηρήσεις του 19ου
αιώνα.
Η πόλη περιείχε επίσης υπερσύγχρονες δεξαμενές υδάτων, που
η κατασκευή τους στηρίζεται στον μαθηματικό τύπο αχ² + βχ + γ = 0,
(είχαν τη μορφή «παραβολοειδούς εκ περιστροφής», επινόηση που
προϋποθέτει σοβαρές γνώσεις Μαθηματικών και τεράστια εμπειρία), με
φρεάτια περισυλλογής ομβρίων υδάτων καθώς και αποχετευτικών
συστημάτων.
Η «Ιπποδάμειος Αγορά του Πειραιά» λεγόταν και «Αγορά των
∆ημοτών (Ελευθέρων)». Στην αγορά αυτή έφθαναν τα εμπορεύματα από
το εξωτερικό, αφού πληρωνόταν ‘’τέλος εκτελωνισμού’’ ίσο με το 1/50
της αξίας τους. Η Ιπποδάμειος αγορά δε σώζεται, ακόμη και η θέση της
αμφισβητείται.
Η αγορά αυτή ανεγέρθηκε στο Κέντρο της εσωτερικής πόλης,
παρόλο που υπήρχε άλλη κοντά στο λιμάνι, διότι το εσωτερικό μέρος
του Πειραιά αποτελούσε ξεχωριστό τμήμα από το λιμάνι. Η Ιπποδάμειος
προοριζόταν για τους κατοίκους της Ζέας και της Μουνιχίας και είχε
οικογενειακό χαρακτήρα. ∆εδομένου ότι εκεί σύχναζαν για την αγορά
τροφίμων και γυναίκες, δινόταν προσοχή, ώστε να μην προσεγγίζουν
σε αυτήν ακαθόριστης προέλευσης ξένοι. Με το διαχωρισμό αυτό των
αγορών επιτυγχανόταν η απόλυτη ελευθερία κινήσεων των ξένων στην
καθαρά λιμενική περιοχή, όπου συγκεντρώνονταν κόσμος υπόπτων
ξένων και ελεύθερων γυναικών, ενώ το άλλο μέρος της πόλης, το
καθαρό αστικό, διατηρούσε τα έθιμα και τις ελευθερίες του, χωρίς τον
κίνδυνο της διαφθοράς των νέων από την επαφή με τυχοδιωκτικά
στοιχεία της λιμενικής πόλης. Η Ιπποδάμειος αγορά χρησιμοποιούνταν
επίσης για την συγκέντρωση των κατοίκων σε περίπτωση εξωτερικού
κινδύνου. Ήταν ακόμη η καταλληλότερη θέση για την γνωστοποίηση
δημοτικών αποφάσεων, για την αντιμετώπιση ασθενειών και άλλων
κινδύνων.
Η "Ιπποδάμειος" φαίνεται ότι διασταυρωνόταν με μία κεντρική
οδό, που έφθανε μέχρι την οπίσθια πλευρά του θεάτρου, που
οικοδομήθηκε στα τέλη του 3ου αι. π.Χ. και με μία άλλη οδό
παρελάσεως των εκκλησιαστικών πομπών, η οποία ήταν κάθετη στην
πρώτη. Η δεύτερη αυτή οδός ξεκινούσε από το μυχό του κεντρικού
λιμένα, περνούσε από τον οίκο των ∆ιονυσιαστών και κατέληγε
διαμέσου της αγοράς στο ιερό της Μουνιχίας Αρτέμιδος. Επίσης στο

18. τείχος του πολεμικού λιμανιού της Ζέας, υπήρχε πύλη προς την
Ιπποδάμειο αγορά.
Η Ιπποδάμειος αγορά περιβαλλόταν από ιδιωτικές οικίες και
δημόσια οικοδομήματα, η ακριβής θέση των οποίων παραμένει
άγνωστη. Υπήρχαν ιερά και βωμοί, από τα οποία γνωρίζουμε μόνο το
ιερό της Εστίας, και επίσης Αγορανόμοιο, για τη ζύγιση των τροφίμων,
τον έλεγχο των τιμών, τις νοθεύσεις και τις αποκρύψεις.
Η «ρυμοτομική μελέτη της πόλης των Θουρίων» στην Κάτω Ιταλία έγινε
το 444 π.Χ. Η νέα πόλη κτίστηκε κοντά στη Σύβαρη, στον κόλπο του
Τάραντα, που είχε καταστραφεί το 510 π.Χ. Ο Ησύχιος αναφέρει: «....
διελόμενος την πόλιν κατά μεν το μήκος εις πλατείας τέσσαρας, κατά δε
το πλάτος εις τρεις».
Η «πολεοδομική μελέτη της Ρόδου» έγινε το 408 π.Χ.
Αν και δεν ασχολήθηκε με την πολιτική, ο Ιππόδαμος μελέτησε τα
πολιτειακά προβλήματα. Του αποδίδονται τα συγγράμματα: «Περί
Πολιτείας» και «Περί Ευδαιμονίας». Και από τα δύο σώζονται
αποσπάσματα στο έργο του Στοβαίου. Το έργο του «Πυθαγορίζουσαι
Θεωρίαι» σχολίασε και κατέκρινε ότι είναι ουτοπικό ο Αριστοτέλης. Ο
τίτλος του έργου ενισχύει την άποψη των Πυθαγορείων, ότι ο
Ιππόδαμος ήταν οπαδός τους.
Το «Ιπποδάμειο Σύστημα»
Τα πρώτα ορθογωνικά σχέδια πόλεων χρονολογούνται από τις αρχές
της δεύτερης χιλιετίας π.Χ., στους οικισμούς της Ινδίας, της Αιγύπτου
και της Μεσοποταμίας. Ωστόσο ο κάναβος ως ουσιαστικό εργαλείο
οργάνωσης μιας νέας πόλης αποκρυσταλλώθηκε με τον πιο
ολοκληρωμένο τρόπο στις πόλεις των ακτών της Ιωνίας μεταξύ του 7ου
και 5ου αιώνα π.Χ.
Το σύστημα ρυμοτομίας του Ιππόδαμου εφαρμόστηκε αργότερα και σε
άλλες πόλεις, όπως απέδειξαν ανασκαφές στις Κασσώπη, Πριήνη,
Όλυνθος Μεσσήνη και Αλεξάνδρεια. Η αγορά της Αίγειρας ειναι
οργανωμένη σύμφωνα με το ιπποδάμειο σύστημα, με προσανατολισμό
Β.-Ν.
Το σύστημα αυτό βασιζόταν στη χάραξη παράλληλων δρόμων,
που τέμνονται κάθετα, ώστε να δημιουργούνται οικοδομικά τετράγωνα
και κανονικές πλατείες και ονομάστηκε Ιπποδάμειος νέμησις. Τα
οικοδομικά τετράγωνα είχαν χαραχθεί με ακρίβεια και χωρίστηκαν σε
οικόπεδα ίσου εμβαδού. Οι δρόμοι ήταν ευθύγραμμοι και ευρείς και οι
πλατείες ευρύχωρες. Οι θέσεις των διοικητικών κτιρίων, των ναών και
των κατοικιών ήταν καθορισμένες με ακρίβεια. Για να εξασφαλίσει την
υγιεινή λειτουργία των πόλεων ο Ιππόδαμος σχεδίαζε την υδροδότησή
τους, φρόντιζε να εφοδιάζονται με άφθονο νερό και τις προσανατόλιζε
έτσι ώστε οι κατοικίες να έχουν ήλιο το χειμώνα και δροσιά το
καλοκαίρι. Πρόβλεψε κλίσεις στους δρόμους για την απομάκρυνση των
νερών της βροχής. Τοποθετούσε τους ναούς και τα δημόσια κτίρια σε
περίβλεπτες και οχυρές θέσεις, ώστε να εξυπηρετείται η
λειτουργικότητα και να εξασφαλίζεται η άμυνά τους.
Κατ' αναλογία, δύο χιλιετίες αργότερα, κατά την εποίκιση της Αμερικής,
ο κάναβος προτιμήθηκε στα σχέδια των πόλεων των Βορειοευρωπαίων
αποίκων, με πιο χαρακτηριστικό την αποθέωσή του στην περίπτωση
της Νέας Υόρκης.

19. Κοινωνικές Αντιλήψεις του Ιπποδάμειου συστήματος
Κατά τον Ιππόδαμο η ιδανική πόλη πρέπει να έχει 10.000 άνδρες
κατοίκους, που με τον ανάλογο αριθμό γυναικών, παιδιών, δούλων και
ξένων θα φτάνει τους 50.000 κατοίκους. Μελετώντας τα προβλήματα
λειτουργίας των πόλεων διαπίστωσε ότι ήσαν συνδεδεμένα με το
πολιτειακό σύστημα διοίκησης. Χώρισε τους πολίτες σε τρεις τάξεις:
γεωργούς, τεχνίτες και πολεμιστές. ∆ιαίρεσε τη γη σε τρεις μορφές
ιδιοκτησίας: ιερή, δημόσια και ιδιωτική: Η Ιερή ιδιοκτησία είναι κρατική
και προορίζεται για θρησκευτικές ανάγκες (χτίσιμο ναών, ιερών κλπ). Η
δημόσια είναι ιδιοκτησία που προσφέρεται για την ικανοποίηση των
αναγκών των πολεμιστών και είναι και αυτή κρατική. Η τρίτη μορφή
ιδιοκτησίας είναι ατομική. Ο κάθε γεωργός έχει τη δική του γη, που δεν
θα έπρεπε να ξεπερνά κάποιο όριο.
Οι νόμοι οργανώνοντας σε τρεις κατηγορίες, την απρόκλητη
επίθεση, τη ζημία, και την ανθρωποκτονία και οι δικαστές επρόκειτο να
ανταποκριθούν σε τρία θέματα, τα δημόσια θέματα, τα θέματα σχετικά με
τους αλλοδαπούς, και τα θέματα σχετικά με τα ορφανά. Όλοι οι
άρχοντες της πόλης θα πρέπει να είναι εκλεγμένοι. Ο Αριστοτέλης
αναφέρει ότι ο Ιππόδαμος: «....πρώτος των μη πολιτευομένων
επεχείρησε να είπη τι περί της αρίστης πολιτείας, διαιρέσας την
μυρίανδρον τω πλήθει πόλιν εις τρία μέρη, ήτοι το περιλαμβάνον τους
τεχνίτας, το τους γεωργούς και το προπολεμούν και τα όπλα έχον. Την
χώραν εις την ιεράν, την δημοσίαν και την ιδίαν...».
Η επίδραση στο σήμερα
Η κλασική εποχή αποτελεί το απόγειο του αρχαίου αλλά και σύγχρονου
ελληνικού πολιτισμού. Η συνεισφορά εκείνης της εποχής στην
διαμόρφωση την νέας είναι τεράστια. ∆εν χρειάζεται να αναφέρουμε ότι
όλος ο δυτικός κόσμος, οι αντίστοιχες επιστήμες, η δημοκρατία και
γενικότερα ολόκληρος ο πολιτισμός, στηρίζεται στο πρότυπο του
αρχαιοελληνικού πολιτισμού της κλασικής εποχής. Αξίζει να σημειωθεί
ότι ο Νεύτωνας 2.000 χρόνια περίπου μετά τον Αρχύτα, μελετούσε τις
σημειώσεις του Έλληνα επιστήμονα, δίχως τον οποίο
κινητήρες εσωτερικής καύσης, ατμομηχανές, ανυψωτικά μηχανήματα,
εργοστάσια και γενικά ότι άλλο επίτευγμα συναρμολογείται με κοχλίες ή
και βίδες δεν θα μπορούσε να υπάρξει.
Πολλές πόλεις ανά τον κόσμο, αποφάσισαν να ακολουθήσουν το
Ιπποδάμειο σύστημα για την χωροταξική οργάνωση της περιοχής τους
θεωρώντας αυτό το καταλληλότερο. Ο Ιπποκράτης είναι ο πατέρας τόσο
της κλασικής ιατρικής, όσο και της ομοιοπαθητικής-ολιστικής ιατρικής.
Ίδρυσε πρακτικές εξέτασης που ακλούθησαν όλοι οι γιατροί ανά τους
αιώνες.
Συνεπώς είναι προφανές ότι χωρίς την προσφορά της κλασικής
εποχής, ο κόσμος τόσο στις επιστήμες όσο και στους άλλους τομείς δεν
θα ήταν όπως τον γνωρίζουμε. Ας μην ξεχνάμε, λοιπόν, αυτούς στους
οποίους οφείλεται αυτή η τεράστια κληρονομιά.

20. Βιβλιογραφία
Για την αναζήτηση πληροφοριών έγινε κυρίως χρήση του διαδικτύου,
αλλά και έρευνα σε εγκυκλοπαίδεια.
Ιστοσελίδες: www.wikipedia.com
www.mousa.gr
www.koukfamily.blogspot.com
www.stoxasmos-politikh.blogspot.com
www.pygmi.gr
users.sch.gr
www.diodos.gr
www.astronomia.gr
www.ideografhmata.gr
Εγκυκλοπαίδεια: ∆ομή