Παρουσίαση των βασικών χαρακτηριστικών των διηγημάτων του Παπαδιαμάντη

1. Ο διηγηματογράφος
Παπαδιαμάντης
ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΥΡΙΟΥ

2. Ο ρεαλισμός του Παπαδιαμάντη
◦ Αναφέρεται στο συγκεκριμένο, το καθημερινό.
◦ Δίνει λεπτομέρειες του τόπου και του χρόνου (πολλές ενδείξεις τόπου, χρόνου,
ηλικίας ηρώων).
◦ Στήνει ένα ρεαλιστικό σκηνικό όπου εντάσσεται ο ήρωας και οι πράξεις του.
◦ Σημαντικό! Πλούσια εικονοποιία (περιγραφές)

3. Η γλώσσα συμβάλλει στη ρεαλιστική απόδοση
◦ Η γλώσσα στις περιγραφές και τα αφηγηματικά μέρη είναι η καθαρεύουσα
◦ Η γλώσσα του διακρίνεται για το αίσθημα της ακριβολογίας και τη λεπτή ειρωνεία –
χιούμορ του.
◦ Όμως στα διαλογικά μέρη κυριαρχεί η ομιλουμένη – λαϊκή ιδιωματική γλώσσα
(για τα Σκιαθίτικα διηγήματα αυτή είναι η γλώσσα που μιλούσαν στη Σκιάθο)

4. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜ
Α ΑΠΟ ΤΗ
ΦΟΝΙΣΣΑ

5. Η ηθογραφία του
Παπαδιαμάντη
◦ Προβάλλει την απλή νησιώτικη ζωή, τη ζωή του
βοσκού, της χήρας, του αγρότη.
◦ Αναφέρει πολλά λαογραφικά στοιχεία, όπως είναι οι
εθιμοτυπικές προσευχές, οι αγροτικές ασχολίες, η
λαϊκή ονοματοδοσία σε τοπωνύμια.
◦ Όμως δεν στοχεύει στην ωραιοποίηση της ζωής των
ανθρώπων της υπαίθρου. Αντίθετα, ασχολείται με τις
κλειστές κοινωνίες της υπαίθρου και προβάλλει τις
σκοτεινές πλευρές τους: ανισότητα φτωχών –
πλουσίων, κοινωνική αδικία, εκμετάλλευση
(νατουραλισμός).

6. Ο ψυχογραφικός
Παπαδιαμάντης
◦ Οι ήρωές του βιώνουν
έντονες συναισθηματικές
καταστάσεις
◦ Βασανίζονται από
διλήμματα
◦ Έχουν πάθη και αδυναμίες.

7. Αφηγηματικές τεχνικές: με βάση το γραμματικό
πρόσωπο
Αφήγηση
• Πρωτοπρόσωπη: υφή προσωπικής μαρτυρίας, βιωματικότητα, αμεσότητα, αληθοφάνεια Παράδειγμα:«Ήμην πτωχόν
βοσκόπουλον εις τα όρη. Δεκαοκτώ ετών, και δεν ήξευρα ακόμη άλφα. Χωρίς να το ηξεύρω, ήμην ευτυχής».
• Δευτεροπρόσωπη: αποστροφή εις εαυτόν, εσωτερικός μονόλογος, υποκρύπτει ένα «εγώ» αποστροφή στον αναγνώστη πχ
Όνειρο στο κύμα
• Τριτοπρόσωπη: απόλυτη παντογνωσία ή σχετική γνώση του αφηγητή, αντικειμενικότητα, αποστασιοποίηση. Πχ στη
Φόνισσα: «Μισοπλαγιασμένη κοντά εις την εστίαν, με σφαλιστά τα όμματα, την κεφαλήν ακουμβώσα εις το κράσπεδον της εστίας, το
λεγόμενον «φουγοπόδαρο», η θεια-Χαδούλα, η κοινώς καλούμενη Γιάννου η Φράγκισσα, δεν εκοιμάτο, αλλ' εθυσίαζε τον ύπνον πλησίον εις
το λίκνον της ασθενούσης μικράς εγγονής της».

8. Αφηγηματικές τεχνικές: ποιος βλέπει την ιστορία;
◦ Η περίπτωση του παντογνώστη αφηγητή: Ο αφηγητής (αφηγείται σε γ πρόσωπο) βρίσκεται παντού και
πάντοτε και γνωρίζει τα πάντα, ακόμα και τις πιο απόκρυφες σκέψεις των προσώπων της αφήγησης, αλλά δεν
μετέχει στη δράση, δεν είναι δηλαδή ένα από τα πρόσωπα της ιστορίας. Μηδενική εστίαση.
◦ Η περίπτωση του αφηγητή- ανθρώπου: Σχετική γνώση/ Γνωρίζει όσα γνωρίζει ένας συγκεκριμένος
χαρακτήρας /Δραματοποιημένος/Εσωτερική εστίαση (Συνήθως πρωτοπρόσωπος).

9. Αφηγηματικές τεχνικές: Ποιος μιλάει;
◦ Εξωδιηγητικός αφηγητής: έξω από την ιστορία /Άγνωστη ταυτότητα
πχ Φόνισσα
◦ Ενδοδιηγητικός αφηγητής: ήρωας της ιστορίας που διηγείται μια άλλη
ιστορία με ήρωες τον εαυτό του ή/και άλλα πρόσωπα πχ Αποσώστρα,
Όνειρο στο κύμα

10. «Ο αφηγητής συμμετέχει στην ιστορία;»
◦ Ομοδιηγητικός αφηγητής: Πρωτοπρόσωπος /Συμμετέχει ως:
κεντρικός ήρωας (αυτοδιηγητικός, πχ Όνειρο στο κύμα»), πρόσωπο της
ιστορίας , μάρτυρας/θεατής ( πχ Η αποσώστρα)
◦ Ετεροδιηγητικός: Τρίτο πρόσωπο / Καμία συμμετοχή στην ιστορία πχ
Φόνισσα

11. Αφηγηματικοί τρόποι (είδος αφήγησης)
◦ - Διήγηση - τριτοπρόσωπη Αφήγηση
◦ - Διάλογος
◦ - Περιγραφή
◦ - Σχόλια (παρεμβολή σχολίων, σκέψεων, γνωμών από τον αφηγητή, έξω από τη ροή της αφήγησης, που στοιχειοθετεί,
όπως και η περιγραφή, μια επιβράδυνσή της).
◦ - Ελεύθερος Πλάγιος Λόγος (η πιστή απόδοση σκέψεων, διαθέσεων ή συναισθημάτων σε γ’ πρόσωπο και σε
παρωχημένο χρόνο. To τμήμα αυτό φαίνεται να ανήκει στην καθαρή αφήγηση, στην ουσία όμως εύκολα μετατρέπεται
σε ευθύ λόγο).
◦ - Εσωτερικός μονόλογος (η απόδοση των σκέψεων ή συναισθημάτων σε α’ πρόσωπο και σε χρόνο ενεστώτα).

12. Αφηγηματικοί τρόποι: Διήγηση- Μίμηση
◦ Όταν ο τριτοπρόσωπος αφηγητής ενσωματώνει τις φωνές όλων των προσώπων στη δική του,
μεταφέροντας τα λόγια τους σε πλάγιο λόγο ή σε ελεύθερο πλάγιο λόγο, και αποφεύγει την
καταγραφή διαλόγων ή έστω την παράθεση σε ευθύ λόγο όσων λένε τα άλλα πρόσωπα, έχουμε
διήγηση.
◦ Ενώ όταν ο αφηγητής είναι πρωτοπρόσωπος ή τριτοπρόσωπος αλλά παραθέτει σε ευθύ λόγο τα όσα
λένε τα άλλα πρόσωπα, έχουμε μίμηση, εφόσον ακούγονται αυτούσιες οι φωνές των πρωταγωνιστών
της ιστορίας.

13. Χρόνος αφήγησης: Η χρονική σειρά των γεγονότων
◦ Ευθύγραμμη : τα γεγονότα παρουσιάζονται με τη χρονολογική τους σειρά
Συχνά ο αφηγητής παραβιάζει την ομαλή χρονική πορεία για να γυρίσει προσωρινά στο παρελθόν ή αφηγείται ένα
γεγονός που πρόκειται να διαδραματιστεί αργότερα. Τις παραβιάσεις αυτές τις ονομάζουμε αναχρονίες και τις
διακρίνουμε σε:
◦ Αναδρομικές αφηγήσεις (η τεχνική κατά την οποία διακόπτεται η κανονική χρονική σειρά των συμβάντων για να
εξιστορηθούν γεγονότα του παρελθόντος - flash back)
◦ Πρόδρομες αφηγήσεις (ο αφηγητής κάνει λόγο εκ των προτέρων για γεγονότα που θα γίνουν αργότερα)

14. Παράδειγμα αναδρομής
◦ Από τη Φόνισσα
«'Οταν ήτο παιδίσκη, υπηρέτει τους γονείς της. Όταν υπανδρεύθη, έγινε σκλάβα του συζύγου της — και όμως, ως εκ του χαρακτήρος
της και της αδυναμίας εκείνου, ήτο συγχρόνως και κηδεμών αυτού· όταν απέκτησε τέκνα, έγινε δούλα των τέκνων της· όταν τα τέκνα
της απέκτησαν τέκνα, έγινε πάλιν δουλεύτρια των εγγόνων της (…)Όλ' αυτά τα ενθυμείτο, και οιονεί* τα ανέζη η Φραγκογιαννού,
κατά τας μακράς εκείνας αύπνους νύκτας του Ιανουαρίου».

15. Ρυθμός αφήγησης
επιτάχυνση – επιβράδυνση
◦ Επιβράδυνση: Ο ρυθμός της αφήγησης είναι μάλλον αργός και συχνά δίνει την αίσθηση της
στατικότητας που βαίνει παράλληλα με την έλλειψη της έντονης και φανερής δράσης και με τον
ασήμαντο μύθο. Η επιβράδυνση συντελείται κυρίως με τις χαρακτηριστικές εκτενείς παπαδιαμαντικές
περιγραφές (περιγραφικές παύσεις) που παρουσιάζουν με λεπτομέρειες το σκηνικό και τονίζουν
προσεκτικά τις γλωσσικές επιτηδεύσεις (λυρικές επιλογές) καθώς και με τα αφηγηματικά
◦ Επιτάχυνση: Η επιτάχυνση επιτυγχάνεται κυρίως με τα αφηγηματικά κενά ανάμεσα στα
«στιγμιότυπα» της ιστορίας.

16. ΑΣ ΤΑ
ΑΝΑΖΗΤΗΣΟΥΜ
Ε ΣΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ
ΤΟΥ
ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝ
ΤΗ