บทความว่าด้วยเรื่อง ระบบอุปถัมภ์ในสังคมไทย

1. บทความนีเ ป็นของกลุ่มการศึกษาเพือความเป็นไท
ระบบอุปถัมภ์ในสังคมไทย ...ยังมีอยู่ไหม และ มาจากไหน?
โดย อภิชาต พงษ์สวัสดิ'
การพูดถึงระบบอุปถัมภ์ในสังคมไทย ดูเหมือนจะเป็นทีรับรู้รับทราบกันเป็นอย่างดีว่ามีความหมาย หรือสะท้อน
ปรากฏการณ์ใดทีเกิดขึน ในปัจจุบัน ด้วยความทีคนในสังคมไทยส่วนใหญ่เคยชินกับการอยู่ในระบบนีอ าจจะทัง ทีรู้ตัวและ
ไม่รู้ตัว การตัง คำถามของบทความนีจ ึงน่าสนใจทีเราจะได้นำมาศึกษาทบทวนว่า ระบบอุปถัมภ์มีอยู่ในสังคมไทยอีก
หรือไม่อย่างไร และเกิดขึน ได้อย่างไร จากข้อคิดเห็นทีน่าสนใจคือ สังคมไทยถูกปกครองโดยระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์
มาช้านาน โครงสร้างของระบอบการปกครองแบบนี อาศัยการปกครองตามลำดับชัน โยเฉพาะในระบอบทหารทีมี
ความสำคัญ โดยอาศัยยศและตำแหนง่เป็นหลัก และความสัมพันธ์ตามบังคับบัญชาทีมีพระมหากษัตริย์สถิต อยู่เหนือสุด
สายบังคับบัญชาจึงสำคัญกว่าเกณฑ์อย่างอืน เช่น เกณฑ์ความรู้ ความสามารถ เป็นต้น จึงเอือ ต่อการเกิด ระบบอุปถัมภ์
แต่ไม่ใช่โครงสร้างทางการปกครองราชการเพียงอย่างเดียวทีมีผลให้เกิดระบบอุปถัมภ์ได้ โครงสร้างทางสังคมตัง แต่ตัว
บุคคลจนถึงสถาบันครอบครัวก็เป็นปัจจัยหนึงเช่นกัน อาทิเช่น การทีผู้น้อย ต้องเชือฟังผู้ใหญ่ ต้องมีท่าทีแสดงความ
เกรงอกเกรงใจไม่ทำอะไรให้กระทบกระเทือนความรู้สึกของผู้ใหญ่ เป็นต้น
รวมถึงเหตุปัจจัยทีสังคมในอดีตมีระบบไพร่ โดยเฉพาะ ไพร่หลวง ทีมีนายเป็นคนดูแลควบคุมเพือใช้แรงงานารับใช้นาย
และหลวง แน่นอนว่า ไพร่ และ นาย มีความแตกต่างกันทัง วัฒนธรรม และอำนาจ ไพร่ จะต้องอย่ใูนการอุปถัมภ์ของนาย
อาศัยบารมีของนายในการมีชีวิตอยู่มีเพียงไพร่ส่วนหนงึ เท่านัน ทีดูเหมือนจะเป็นชนกลุ่มน้อยของสังคมทีทนการกดขีของ
นายไม่ไหว หนีเข้าไปอยู่ในป่า สังคมในสมัยนัน มองไพร่พวกนีว ่าเป็นพวกคน ทรยศ อกตัญ:ู ต่อนาย แน่นอนว่าสิงนี
สะท้อนมุมมองได้ชัดเจนว่า
สังคมไทยยังมีความคิดความเชือว่า การคอยมีนายอุปถัมภ์ เป็นเรืองทีจะทำให้ตนเองใช้ชีวิตในสังคมอย่างปลอดภัยและ
ก้าวหน้ากว่าคนทีไม่มีนาย หรือไม่มีพวก ไม่มีเส้นสาย การจัดระเบียบระบบไพร่ ในอดีตเช่นการสักชือทีมือของไพร่ ก็ยิง
เป็นการตอกยำ และเป็นเครืองพันธนาการอย่างหนงึของสังคม ยากทีจะเอาชนะระบบอปุถัมภ์ไปได้ ( AKin 1969.22)
ซงึสอดคล้องกับหลักศาสนาพุทธทีคนไทยเชือมาอย่างช้านานทีว่า คนเราเกิดมาย่อมไม่เท่ากัน เพราะขึน อยู่กับเวรกรรมที
ทำมา คนทีมีความก้าวหน้าในชาตินี ย่อมได้อานิสงส์จากบุญในชาติทีแล้ว ส่วนคนทีมีสถานะต้อยตำย่อมทำบุญในชาติที
แล้วมาน้อย แรงผลักดันเรืองระบบอุปถัมภ์ในสังคมไทยยิงทวีคูณเข้าไปอีก เมือคนไทยโดยส่วนใหญ่ยังมีความคิดความ
เชือว่า ความก้าวหน้าของตนไม่ได้ขึน อยู่กับความสามารถ หากขึน แต่ขึน อยู่กับการช่วยเหลือเกือ กูลของคนอืน แต่บทความ
นีจ ะมีข้อคิดเห็นทีเสริมว่า
ระบบอุปถัมภ์ทีเกิดขึน ในสังคมไทย ไม่ใช่สิงทีเลวร้ายอย่างทีกล่าวกันเกินไป โดยอธิบายว่ามีหลักการทีมาจากการ
ลอกเลียนแบบจากระบบครอบครัวและเครือญาติของไทย เช่น คำเรียกผู้อุปถัมภ์ว่า ลูกพี และเรียกผู้อุปถัมภ์ว่า ลูกน้อง ก็

2. บทความนีเ ป็นของกลุ่มการศึกษาเพือความเป็นไท
แสดงให้เห็นชัดว่ามีการลอกเลียนแบบระบบอุปถัมภ์มาจากความสัมพันธ์ในครอบครัวพีน้อง โดยมองว่าพีก็ควรจะดูแล
คุ้มครองปกป้องน้อง และ น้องก็ควรแสดงความกตัญ:ตู่อพีๆด้วยเช่นกัน (กรมดำรงราชานุภาพ 2502)
ซงึดูเหมือนระบบอุปถัมภ์ในสังคมไทยในปัจจุบันจะกระจัดกระจาย ทัง เป็นกลุ่มบริวาร กลุ่มแวดวง ซึงผิดแปลกไปจาก
สังคมในระบบอุปถัมภ์ในชาติอืนๆเช่น อิตาลี ลาตินอเมริกา เป็นต้น ทีเกิดขนึ คล้ายไม้เลือ ย สอดแทรกผู้โยงกับโครงสร้าง
ทางสังคม รวมถึงยังมีการให้ความเห็นว่าระบบอุปถัมภ์ทีเกิดขึน มาจากการทีสังคมไทยมีโครงสร้างทีหลวม เพราะ
ปราศจากกฎเกณฑ์ทีมีประสิทธิภาพในการบังคับใช้ สังคมไทยจึงมีแต่กลุ่มทีมีฐานบนความสัมพันธ์แบบระบบอุปถัมภ์ ใน
แง่ของผู้นำทางการเมืองโดยเฉพาะในสังคมชนบทมักมีฐานอำนาจในการจัดการระบบเศรษฐกิจภายในชุมชนได้ จน
สามารถสะสมทุนและสามารถสร้างระบบอุปถัมภ์ให้เกิดขึน ได้อย่างมีประสิทธิภาพ แม้แต่นักการเมืองระดับชาติเองยังมี
การติดต่อนักการเมืองท้องถิน เพือสร้างระบบอุปถัมภ์อย่างต่อเนืองและเป็นเครือข่ายทำให้ผู้ทีอยู่ภายใต้ระบบอุปถัมภ์ยาก
ทีจะหลุดพ้นได้
ในบทความนีย ังมีการเปรียบเทียบระบบอุปถัมภ์ของสังคมไทยและสังคมญีปุ่น โดยมองว่าสังคมญีปุ่นผู้อุปถัมภ์มีอำนาจ
เหนือผู้รับอุปถัมภ์ เพราะผู้อุปถัมภ์ครอบครองทรัพยากรธรรมชาติ ซึงรัฐบาลญีปุ่นก็เห็นดีเห็นงามต่อการกระทำ
เช่นนี ระบบการอุปถัมภ์ของญีปุ่นแบบนีค ่อนข้างมันคงมาก เพราะมีผู้รับอุปถัมภ์จงรักภักดีต่อผู้อุปถัมภ์มากด้วย แต่ดู
เหมือนระบบอุปถัมภ์ของสังคมไทยจะแตกต่างกัน เพราะไม่ได้เรืองเศรษฐกิจเป็นฐานหลัก แต่ดูเหมือนระบบอุปถัมภ์เกิด
จากการใช้ความรุนแรงและการควบคุมทางการเมืองเสียมากกว่า (Ammar1980.3)
ผู้เขียนเห็นว่าระบบอุปถัมภ์ในสังคมไทยยังมีอยู่ แต่อยู่ในสภาวะทีรู้เท่าทัน และมักหาเหตุปัจจัยหลดุพ้นอยู่เสมอ อีกทัง ยัง
เห็นว่า ผู้มีการศึกษาไม่ใช่กลุ่มคนทีจะต้องการหลุดพ้นจากระบบอุปถัมภ์มากไปกว่าผู้ทีไม่มีการศึกษา หรือชนชัน อืนแต่
อย่างใด ในทางตรงกันข้ามอาจจะมีมากกว่าเสียด้วยซำ โดยเฉพาะการใช้ชีวิตในสังคมอาชีพทีมีการปกครองตามสาย
บังคับบัญชาอย่างเคร่งครัด เช่น ข้าราชการ ผู้ทีอยู่ในระบบอาชีพเหล่านีม ักรู้สึกปลอดภัยกับการอยู่ในระบบอุปถัมภ์ และ
ส่งเสริมระบบนีอ ย่างไม่รู้ตัว ยิงผู้คนทีด้อยความสามารถก็มักสนับสนุนระบบนีอ ย่างมันคง เช่นเดียวกัน(อภิชาต2007:
ตลาดทุนใหม่)
วันอาทิตย์ที 19 ตุลาคม พ.ศ. 2557