Tham luận của TS. Trần Đình Thiên (Viện Kinh tế học - Trung tâm KHXH&NVQG) tại Hội thảo khoa học: Kinh tế tri thức và những vần đề đặt ra đối với Việt Nam (2000) http://thuvienhoithao.blogspot.com/2015/05/kinh-te-tri-thuc-va-nhung-van-de-dat-ra.html

1. KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 115
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ VÊËN ÀÏÌ LÛÅA CHOÅN MÖ
HÒNH PHAÁT TRIÏÍN ÚÃ VIÏÅT NAM (Caác luêån àïì)
TS. TRÊÌN ÀÒNH THIÏN
Viïån Kinh tïë hoåc
Trung têm Khoa hoåc xaä höåi vaâ Nhên vùn Quöëc gia
"Kinh tïë tri thûác" laâ möåt khaái niïåm múái. Chuyïín sang nïìn kinh
tïë naây laâ möåt xu hûúáng toaân cêìu àang diïîn ra. Mùåc duâ nïìn kinh tïë
nûúác ta àang úã trònh àöå phaát triïín rêët thêëp, song aãnh hûúãng cuãa xu
hûúáng àoá laâ rêët maånh. Vò vêåy, viïåc xem xeát caác vêën àïì cuãa kinh tïë
tri thûác coá möåt yá nghôa àùåc biïåt quan troång, thêåm chñ, coá thïí noái coá
vai troâ quyïët àõnh, trong viïåc lûåa choån chiïën lûúåc phaát triïín cuãa
Viïåt Nam hiïån nay.
Vò nhiïìu lyá do - sûå múái meã, phaåm vi röång lúán, tñnh phûác taåp cuãa
hïå vêën àïì, baâi viïët naây chó cöë gùæng trònh baây möåt söë luêån àïì sú böå vïì
nïìn kinh tïë tri thûác cuäng nhû thöng qua àoá, tòm kiïëm nhûäng gúåi yá
cho viïåc phên tñch caác vêën àïì phaát triïín kinh tïë cuãa nûúác ta hiïån
nay.
I. NÏÌN KINH TÏË TRI THÛÁC LAÂ GÒ?
* Àõnh nghôa khaái quaát:
Nïìn kinh tïë tri thûác (knowledge economy - KE, hoùåc knowledge
based economy - KBE) àûúåc àõnh nghôa laâ nïìn kinh tïë, trong àoá quaá
trònh saáng taåo vaâ khai thaác tri thûác trúã thaânh thaânh phêìn chuã àaåo
trong quaá trònh taåo ra cuãa caãi. Trïn thïë giúái hiïån nay, caác nïìn kinh
tïë phaát triïín thuöåc OECD àûúåc coi laâ kinh tïë tri thûác vò taåi àêy 50%
GDP àûúåc saãn xuêët tûâ nhûäng ngaânh coá nïìn taãng laâ tri thûác.
Cuäng coá thïí àõnh nghôa àún giaãn hún: kinh tïë tri thûác laâ nïìn
kinh tïë, trong àoá khoa hoåc - cöng nghïå - kyä thuêåt trúã thaânh lûåc

2. KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 116
lûúång saãn xuêët trûåc tiïëp, laâ yïëu töë quyïët àõnh haâng àêìu viïåc saãn
xuêët ra cuãa caãi, sûác caånh tranh vaâ triïín voång phaát triïín. Vùæn tùæt
hún: khoa hoåc - cöng nghïå - kyä thuêåt laâ lûåc lûúång saãn xuêët thûá nhêët.
Caác àõnh nghôa trïn haâm yá:
- Thûá nhêët, trong nïìn kinh tïë tri thûác, vêën àïì khöng chó laâ taåo
ra tri thûác maâ caã thu nhêån, sûã duång vaâ truyïìn baá tri thûác.
- Thûá hai, kinh tïë tri thûác khöng chó bao haâm duy nhêët caác lônh
vûåc hoaåt àöång vúái cöng nghïå cao, sûã duång lao àöång tri thûác vaâ lao
àöång coá kyä nùng cao laâ chñnh maâ coân laâ quaá trònh tri thûác xêm nhêåp
vaâo vaâ chi phöëi têët caã moåi hoaåt àöång kinh tïë. êín cuãa nhêån àõnh naây
laâ nïìn kinh tïë tri thûác khöng nhêët thiïët coá cêëu truác ngaânh thuêìn
nhêët vïì trònh àöå phaát triïín, nghôa laâ khöng phaãi têët caã caác ngaânh
àïìu phaãi dûåa trïn nïìn taãng cöng nghïå - kyä thuêåt cao. Song àiïìu
chùæc chùæn laâ têët caã caác ngaânh, duâ úã trònh àöå naâo, cuäng àïìu hoaåt
àöång dûúái sûå chi phöëi cuãa tri thûác.
* Quy trònh thûåc tiïîn hoaá tri thûác vaâ vai troâ cuãa noá
Xûa nay, vïì cú baãn, tri thûác àûúåc coi laâ cuãa caãi tinh thêìn, tûác laâ
möåt thûá saãn phêím. Nhûng, tri thûác coân töìn taåi nhû möåt nguöìn lûåc
vêåt chêët (lûåc lûúång saãn xuêët), nùçm trong con ngûúâi, àûúåc vêåt chêët
hoaá trong caác phûúng tiïån cöng nghïå - kyä thuêåt. Noá àûúåc taåo ra do
con ngûúâi, thöng qua con ngûúâi vaâ caác nguöìn lûåc khaác àïí can dûå
trûåc tiïëp vaâo quaá trònh taåo ra cuãa caãi vêåt chêët vaâ tinh thêìn. Coá
nghôa laâ coá möåt quy trònh thûåc tiïîn hoaá tri thûác. Do trong nïìn kinh
tïë tri thûác, tri thûác àoáng vai troâ laâ lûåc lûúång saãn xuêët quyïët àõnh
nhêët nïn quy trònh thûåc tiïîn hoaá tri thûác cuäng laâ quy trònh saãn
xuêët chuã yïëu, quyïët àõnh sûå phaát triïín.
Quy trònh naây göìm 5 khêu:
Taåo ra,
Thu nhêån,
Àöìng hoaá, kiïën thûác. Àêy laâ nhiïåm vuå haâng àêìu cuãa phaát triïín.
Sûã duång,
Truyïìn baá
Viïåc xaác àõnh quy trònh thûåc tiïîn hoaá tri thûác cho thêëy:

3. KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 117
+ Thûá nhêët, trong tûâng giai àoaån phaát triïín xaác àõnh, khöng
phaãi caác quöëc gia cuâng coá nùng lûåc vaâ àiïìu kiïån thûåc tiïîn nhû nhau
trong viïåc giaãi quyïët 5 loaåi nhiïåm vuå trïn.
+ Thûá hai, khaã nùng àöìng hoaá, sûã duång vaâ truyïìn baá tri thûác
(tiïëp nhêån - hoåc hoãi, triïín khai hay aáp duång) laâ nhûäng khêu trûåc
tiïëp quyïët àõnh thaânh cöng trong nïìn kinh tïë, nhêët laâ xeát trong
ngùæn haån vaâ trung haån.
Trong böëi caãnh toaân cêìu hoaá hiïån nay, hai nhêån xeát trïn gúåi yá
hûúáng lûåa choån troång têm cuãa chiïën lûúåc phaát triïín cuãa möîi quöëc
gia. Àöëi vúái nhûäng nûúác ngheâo, coá trònh àöå phaát triïín thêëp, àïí giaãi
quyïët nhiïåm vuå phaát triïín, khöng nhêët thiïët phaãi traãi àïìu nguöìn
lûåc ñt oãi cuãa mònh cho têët caã nùm khêu cuãa quy trònh thûåc tiïîn hoaá
tri thûác. Àïí nhanh choáng thu heåp khoaãng caách tuåt hêåu phaát triïín,
hoå cêìn vaâ coá thïí têåp trung nöî lûåc vaâo ba khêu cuöëi. Mö hònh phaát
triïín Àöng aá mêëy thêåp niïn gêìn àêy dûåa trïn nguyïn tùæc chuã yïëu laâ
"bùæt chûúác" àïí àuöíi kõp, tûác laâ têåp trung vaâo ba khêu cuöëi. Thaânh
tñch maâ Àöng aá àaåt àûúåc cho thêëy sûå àuáng àùæn cuãa caách lûåa choån
naây.
* Àùåc àiïím cuãa kinh tïë tri thûác
Kinh tïë tri thûác coá nhiïìu àùåc àiïím cú baãn khaác biïåt so vúái caác
nïìn (hònh thaái) kinh tïë trûúác noá. Nhûäng àùåc àiïím naây coân àang
àõnh hònh vaâ tiïëp tuåc àûúåc phaát hiïån chûá chûa phaãi àaä böåc löå àêìy
àuã. Tuy nhiïn, coá thïí nïu ba àùåc trûng cú baãn coá tñnh xuyïn suöët.
1. Tri thûác khoa hoåc vaâ cöng nghïå cuâng vúái lao àöång kyä nùng
cao laâ lûåc lûúång saãn xuêët thûá nhêët, laâ lúåi thïë phaát triïín quyïët àõnh
Lõch sûã phaát triïín hiïån àaåi chûáng toã rùçng lúåi thïë vïì taâi nguyïn
thiïn nhiïn, vïì nguöìn nhên lûåc ngaây caâng giaãm búát. Trong khi àoá,
trònh àöå khoa hoåc - cöng nghïå vaâ nguöìn nhên lûåc kyä nùng cao (bao
göìm nhên lûåc trñ tuïå) caâng àoáng vai troâ quyïët àõnh thùæng lúåi trong
cuöåc àua tranh - caånh tranh phaát triïín.
"Caác nûúác àang phaát triïín khöng coân coá thïí mong chúâ àùåt sûå
phaát triïín cuãa mònh dûåa trïn lúåi thïë so saánh vïì lao àöång - tûác lao
àöång cöng nghiïåp reã - àûúåc nûäa. Lúåi thïë so saánh coá hiïåu quaã bêy giúâ
phaãi laâ ûáng duång tri thûác" (P. Drucker, 1994).

4. KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 118
2. Cêëu truác maång - toaân cêìu
Nïìn kinh tïë thïë giúái hiïån àaåi àang àûúåc cêëu truác thaânh möåt
maång lûúái toaân cêìu. "Maång" laâ thuöåc tñnh phên biïåt chuã yïëu hïå
thöëng naây vúái caác hïå thöëng trûúác. Vïì baãn chêët, hïå thöëng maång àûúåc
cêëu truác "ngang", khaác cùn baãn vúái caác nïìn kinh tïë trûúác àêy vêån
àöång trong cêëu truác chuã àaåo laâ hònh thaáp (cêëu truác "doåc"). Àêy laâ cú
súã àïí noái àïën tñnh caách maång hay bûúác ngoùåt lõch sûã cuãa quaá trònh
chuyïín sang kinh tïë tri thûác àang diïîn ra.
Maång lûúái toaân cêìu cuãa nïìn kinh tïë tri thûác àûúåc kiïën taåo búãi:
(i) Caác "chêët liïåu" phaát triïín cú baãn khaác trûúác (nhûäng cöng cuå
múái, vñ duå maáy tñnh, maång viïîn thöng, maång internet, caác loaåi vêåt
liïåu múái, cöng nghïå "gen", thûúng maåi àiïån tûã, v.v.), nhûäng nhên
vêåt múái (têìng lúáp caác nhaâ kyä trõ àoáng vai troâ quyïët àõnh, ngûúâi lao
àöång trñ thûác, caác "siïu" cöng ty xuyïn quöëc gia, v.v..) nïn cuäng vêån
àöång theo nguyïn lyá múái;
(ii) Hïå thöëng phên cöng quöëc tïë - toaân cêìu thay cho hïå thöëng
phên cöng lao àöång quöëc tïë, quöëc gia. Àêy laâ möåt cêëu truác múái vïì
nguyïn tùæc. Noá vêån àöång theo nhûäng quy tùæc saãn xuêët thûúng maåi
vaâ taâi chñnh múái (caác thïí chïë vaâ "luêåt chúi" toaân cêìu múái (WTO thay
GATT, WB vaâ IMF hoaåt àöång vúái caác chûác nùng vaâ sûá mïånh àang
àûúåc àoâi hoãi phaãi thay àöíi, tûå do hoaá thöng tin vaâ tri thûác, v.v.),
trong khöng gian toaân cêìu hoaá. Àùåc trûng cuãa khöng gian toaân cêìu
hoaá laâ thúâi gian ngùæn laåi, khöng gian thu heåp vaâ caác àûúâng biïn giúái
mêët dêìn;
(iii) Quaá trònh phi têåp trung hoaá cêëu truác kinh tïë - xaä höåi. Cêëu
truác maång gùæn vúái quaá trònh phi têåp trung hoaá cêëu truác. Quaá trònh
àö thõ hoaá diïîn ra theo nhûäng xu hûúáng vaâ quy tùæc múái. Caác àö thõ
khöíng löì khöng coân laâ sûå lûåa choån duy nhêët vaâ dûúâng nhû ngaây
caâng khöng phaãi laâ sûå lûåa choån chuã yïëu. Khaái niïåm vùn phoâng, chöî
laâm viïåc têåp trung haâng chuåc, haâng trùm, thêåm chñ haâng nghòn
ngûúâi kiïíu cöng xûúãng àaä thay àöíi maånh meä khi cöng viïåc chuã yïëu
cuãa xaä höåõ laâ saãn xuêët tri thûác, àûúåc tiïën haânh trong möi trûúâng tûå
àöång hoaá cao trïn cú súã maång thöng tin, vúái caác cöng cuå chñnh laâ
maáy vi tñnh nöëi maång;
(iv) Sûå thay àöíi cú cêëu quyïìn lûåc trong nïìn kinh tïë. Hònh thaái
phaát triïín dûåa trïn quan hïå lïå thuöåc - cai trõ cuãa caác nïìn kinh tïë

5. KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 119
trûúác àêy àûúåc thay thïë bùçng quan hïå tham dûå - bònh àùèng vïì chûác
nùng trong cú cêëu cuãa caác thaânh töë;
(v) Sûå khöng thuêìn nhêët cêëu truác cuãa nïìn kinh tïë tri thûác trïn
phaåm vi toaân cêìu. Trong maång lûúái kinh tïë toaân cêìu, vêîn töìn taåi
nhûäng maãng, vuâng cêëu truác (khu vûåc, quöëc gia, ngaânh) coá trònh àöå
phaát triïín thêëp xa caác maãng, vuâng khaác. Do àoá, sûå bònh àùèng vïì
nguyïn tùæc cuãa caác böå phêån cêëu truác maång khöng coá nghôa laâ sûå
bònh àùèng trïn thûåc tïë giûäa chuáng taåi tûâng thúâi àiïím xaác àõnh vaâ
trong nhûäng quan hïå xaác àõnh.
Nhûäng àiïìu noái trïn coá haâm yá:
+ Thûá nhêët, khaã nùng vûúåt boã hay tuåt hêåu phaát triïín cuãa möîi
quöëc gia (hay cuãa bêët cûá yïëu töë cêëu truác naâo) tuyâ thuöåc vaâo võ trñ - võ
thïë cuãa noá trong maång kinh tïë toaân cêìu, tûác laâ tuyâ thuöåc vaâo khaã
nùng xaác lêåp quan hïå vúái caác nhên vêåt múái, cöng cuå múái àïí coá àûúåc
caác àiïìu kiïån phaát triïín (caác lúåi thïë phaát triïín do thúâi àaåi taåo ra).
+ Thûá hai, nhêån xeát trïn coá nghôa rùçng muöën phaát triïín thò
phaãi gia nhêåp maång toaân cêìu, phaãi trúã thaânh thaânh viïn (yïëu töë
cêëu truác) cuãa maång.
+ Thûá ba, gia nhêåp maång haâm chûáa khaã nùng phaãi chõu "ruãi ro"
toaân cêìu. Sûå ruãi ro naây coá nguöìn göëc tûâ tñnh khöng thuêìn nhêët cuãa
cêëu truác maång (võ thïë khöng tûúng àûúng cuãa caác yïëu töë) - nguyïn
nhên gêy ra sûå bêët bònh àùèng thûåc tïë giûäa caác yïëu töë khi tham gia
maång. Trònh àöå phaát triïín caâng caách xa trònh àöå chung cuãa maång
thò àöå ruãi ro caâng lúán. Song kinh nghiïåm thûåc tïë cho thêëy rùçng
trong khi nhûäng ruãi ro do tham gia maång gêy ra laâ mang tñnh tiïìm
thïë thò ruãi ro do khöng tham gia maång laâ chùæc chùæn vaâ lúán hún bêët
kyâ ruãi ro naâo do tham gia maång.
3. Töëc àöå biïën àöíi cûåc cao:
Àùåc àiïím quan troång bêåc nhêët cuãa kinh tïë tri thûác laâ töëc àöå
biïën àöíi cûåc kyâ cao. Coá vö söë bùçng chûáng chûáng minh àiïìu àoá.
(i) Töëc àöå saãn sinh tri thûác tùng theo cêëp söë nhên. Theo möåt söë
tñnh toaán, hiïån nay, lûúång tri thûác cuãa loaâi ngûúâi àûúåc nhên àöi sau
möîi möåt 15 nùm vaâ vúái cêëp àöå chêët lûúång khaác hùèn(*). Caách àêy 100
nùm, àïí laâm viïåc àoá, loaâi ngûúâi cêìn gêëp hún 3 lêìn thúâi gian àoá.
Caâng luâi vaâo quaá khûá thò quaäng thúâi gian nhên àöi tri thûác caâng
lúán, ào bùçng thïë kyã vaâ thiïn niïn kyã.

6. KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 120
(ii) Töëc àöå thay àöíi giaá caã:
Chi phñ giao thöng, truyïìn thöng vaâ maáy tñnh (USD, 1990)
Cûúác vêån taãi
biïín vûúåt àaåi
dûúng vaâ phñ
caãng/têën
Cûúác haâng
khöng (doanh
thu 1
dùåm/haânh
khaách)
Cuöåc àiïån
thoaåi (3 phuát
tûâ New York
túái Luên àön)
Maáy tñnh (chó
söë 1990=100)
1930 60 0,68 245
1940 63 0,46 189
1950 34 0,30 53
1960 27 0,24 46 12.500
1970 27 0,16 32 1.947
1980 24 0,10 5 362
1990 29 0,11 3 100
(giaãm hún 1/2) (giaãm 6 lêìn) (giaãm 82 lêìn) (giaãm 125 lêìn)
UNDP. Baáo caáo Phaát triïín con ngûúâi 1999.
(iii) Töëc àöå ûáng duång cuãa phaát minh khoa hoåc vaâo thûåc tiïîn
Nhûng cuäng coá yá kiïën khaác cho rùçng quaäng thúâi gian àoá hiïån
nay ngùæn hún nhiïìu. "Möåt nhaâ khoa hoåc àaä nhêån àõnh: "Tri thûác
cuãa loaâi ngûúâi úã thïë kyã XIX cûá khoaãng 50 nùm thò tùng gêëp àöi;
sang àêìu thïë kyã XX, cûá 30 nùm tùng gêëp àöi; vaâo giûäa thïë kyã XX, cûá
10 nùm tùng gêëp àöi; àïën thêåp kyã 70, cûá 5 nùm tùng gêëp àöi; túái
thêåp kyã 80, cûá 3 nùm tùng gêëp àöi".
Thuöåc tñnh töëc àöå biïën àöíi cao haâm yá:
+ Thûá nhêët, sûå phaát triïín diïîn ra vúái àöå bêët àõnh cao vaâ viïåc dûå
àoaán khaã nùng xaãy ra caác biïën cöë trong xu hûúáng chuáng trúã nïn cûåc
kyâ khoá khùn.
+ Thûá hai, khaã nùng bùæt kõp caác nûúác ài trûúác cuäng lúán nhû
khaã nùng bõ tuåt hêåu xa hún. Mûác àöå hiïån thûåc hoaá möîi möåt khaã

7. KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 121
nùng tuyâ thuöåc vaâo nhiïìu yïëu töë chuã quan, trong àoá, trûúác hïët phaãi
kïí àïën tñnh húåp lyá cuãa mö hònh vaâ chiïën lûúåc "ài tùæt" àûúåc lûåa choån
cuäng nhû quyïët têm theo àuöíi noá.
+ Thûá ba, mö hònh "ài tùæt" àïí chuyïín sang kinh tïë tri thûác laâ
rêët cao. Àiïìu naây thïí hiïån trong baãn thên logic cuãa quaá trònh hiïån
thûåc hoaá tri thûác göìm 5 cöng àoaån nïu trïn vaâ khaã nùng "nhaãy voåt
cú cêëu" theo nguyïn lyá chu kyâ saãn phêím cuãa kinh tïë hoåc.
Ba àùåc àiïím nïu trïn laâ nhûäng thuöåc tñnh chuã yïëu cuãa kinh tïë
tri thûác. Chuáng cuäng laâ nguöìn göëc cuãa moåi cú may vaâ ruãi ro phaát
triïín, nhêët laâ àöëi vúái caác nïìn kinh tïë laåc hêåu.
Möëi quan hïå naây biïíu hiïån ra thaânh hai loaåi thaách thûác. Thûá
nhêët laâ thaách thûác gia nhêåp vaâ sinh töìn trong maång (hay höåi nhêåp
vaâ caånh tranh trong nïìn kinh tïë toaân cêìu). Thûá hai laâ thaách thûác
àua tranh töëc àöå àïí thoaát khoãi nguy cú tuåt hêåu phaát triïín. Vêën àïì
thúâi cú phaát triïín àûúåc hiïíu laâ töí húåp cuãa hai thaách thûác àoá.
II. NÏÌN KINH TÏË TRI THÛÁC TRONG SÚ ÀÖÌ PHAÁT TRIÏÍN TÖÍNG QUAÁT
Vïì nguyïn lyá chung: sûå xuêët hiïån cuãa kinh tïë tri thûác khöng
vûúåt khoãi sú àöì cuãa Marx vïì sûå tiïën hoaá cuãa lõch sûã thöng qua ba
hònh thaái kinh tïë.
Lûúåc àöì ba hònh thaái kinh tïë cuãa Marx
Hònh thaái thûá
nhêët
Hònh thaái thûá hai Hònh thaái thûá ba
Àõnh võ trong sú
àöì
Kinh tïë tûå nhiïn,
tûúng àûúng vúái
nïìn kinh tïë nöng
nghiïåp vaâ xaä höåi
nöng dên cöí
truyïìn
Hònh thaái thõ
trûúâng, tûúng
àûúng vúái nïìn
kinh tïë thõ trûúâng
cuãa thúâi àaåi cöng
nghiïåp cú khñ vaâ
xaä höåi cöng
nghiïåp
Hònh thaái cöång
saãn chuã nghôa,
tûúng àûúng vúái
nïìn kinh tïë coá
trònh àöå phaát
triïín rêët cao
(kinh tïë tri thûác
coá thïí laâ möåt caách
diïîn àaåt) vaâ xaä
höåi tûå do chên
chñnh(**)
Phûúng thûác töìn Tûå cêëp tûå tuác, Phên cöng vaâ Phên cöng vaâ

8. KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 122
taåi kheáp kñn trong
tûâng cöång àöìng
nhoã taách biïåt
trao àöíi bõ giúái
haån búãi caác biïn
giúái àõa phûúng,
quöëc gia
trao àöíi phöí biïën
thöng qua maång
liïn kïët toaân cêìu
khöng coá biïn giúái
Lúåi thïë phaát triïín
chuã yïëu
Taâi nguyïn thiïn
nhiïn
Cöng cuå kyä thuêåt
= lao àöång vêåt
hoaá
Tri thûác cuãa con
ngûúâi (khoa hoåc -
cöng nghïå), kyä
nùng lao àöång
Cú súã quyïìn lûåc Sûå lïå thuöåc caá
nhên trûåc tiïëp,
dûåa vaâo súã hûäu
ruöång àêët
Sûå lïå thuöåc vaâo
vêåt thöng qua tû
baãn (lao àöång vêåt
hoaá)
Tûå do caá nhên
dûåa trïn sûå phaát
triïín toaân diïån vaâ
khöng haån chïë
cuãa hoå
Nguöìn: K. Marx. Caác baãn thaão kinh tïë 1875-1861. Trong K. Marx - F.
Engels Toaân têåp. Têåp 46, phêìn I. NXB Chñnh trõ Quöëc gia, Haâ nöåi, 1998. Trang
166-167 vaâ caác trang khaác.
Tûâ lûúåc àöì trïn, coá thïí ruát ra möåt söë nhêån xeát:
Thûá nhêët, logic kinh tïë àûúåc hònh thaânh trïn nïìn taãng logic
phaát triïín lûåc lûúång saãn xuêët. Noái àuáng hún, àoá chñnh laâ logic phaát
triïín lûåc lûúång saãn xuêët trong sûå biïíu hiïån xaä höåi cuãa noá.
Thûá hai, coá sûå tûúng àöìng cú baãn cuãa nïìn kinh tïë tri thûác vúái
hònh thaái kinh tïë thûá ba trong sú àöì cuãa Marx. Deâ dùåt nhêët cuäng coá
thïí noái rùçng trong têët caã caác nïìn kinh tïë töìn taåi hiïån thûåc thò kinh
tïë tri thûác gêìn hún caã vúái hònh thaái kinh tïë thûá ba (Marx coi àêy laâ
hònh thaái cöång saãn chuã nghôa), mang nhiïìu àùåc trûng chêët lûúång cú
baãn cuãa hònh thaái naây. Ba yïëu töë chñnh cuãa hònh thaái nïu trong lûúåc
àöì àïìu chûáng toã àiïìu àoá. Riïng vïì cú súã quyïìn lûåc cuãa hònh thaái thûá
ba, trong àiïìu kiïån hiïån nay, coá thïí diïîn dõch ra thaânh "tri thûác vaâ
kyä nùng lao àöång cuãa con ngûúâi" maâ khöng gùåp möåt mêu thuêîn
logic naâo. Tuy nhiïn, àïí chûáng minh nhêån àõnh àoá, cêìn coá sûå
nghiïn cûáu vaâ trònh baây coá hïå thöëng hún - àiïìu khöng thïí thûåc hiïån
àûúåc trong khuön khöí baâi viïët naây.

9. KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 123
Haâm yá quan troång nhêët cuãa caác lêåp luêån trïn maâ baâi viïët muöën
àïì cêåp túái laâ úã àiïím khaác.
Àoá laâ: vúái viïåc chuyïín sang nïìn kinh tïë tri thûác, tûác laâ chuyïín
sang möåt hïå phaåm truâ múái, nguyïn lyá phaát triïín... àaä thay àöíi cùn
baãn. Nïìn taãng phaát triïín múái àoâi hoãi phaãi cêëu truác laåi toaân böå hïå
thöëng xaä höåi (bao göìm ûáng xûã caá nhên) dûåa trïn caác caác cú súã cuä, kïí
caã cú súã cöng nghiïåp hiïån àaåi nhêët cuãa thúâi àaåi cú khñ - laâ traång thaái
maâ hiïån nay, nïìn kinh tïë nûúác ta coân chûa àaåt túái. Trong nïìn kinh
tïë thöng tin toaân cêìu hoaá, tñnh hïå thöëng (cêëu truác maång) vaâ sûå höåi
nhêåp phaát triïín cuãa caác böå phêån cuãa maång gia tùng, ngaây caâng vûúåt
ra khoãi nhûäng raâng buöåc coá tñnh àõa phûúng vïì truyïìn thöëng vùn
hoaá, tön giaáo (vaâ hïå tû tûúãng). Loaâi ngûúâi, duâ úã nhûäng mûác àöå
khöng giöëng nhau úã tûâng böå phêån cuå thïí, àang bõ cuöën vaâo vaâ bõ chi
phöëi ngaây caâng maånh, caâng nhanh búãi nguyïn lyá (quyä àaåo) phaát
triïín múái.
* Tñnh khöng àöìng nhêët hay sûå giao thoa caác hònh thaái vaâ mêu
thuêîn phaát triïín.
Trïn thûåc tïë, sûå phaát triïín cuãa lõch sûã khöng diïîn ra hoaân toaân
theo caách tuêìn tûå - trûåc tuyïën. Luön luön coá sûå giao thoa cuãa 2 - 3
hònh thaái khaác nhau (ba laân soáng - Toffler) trong möîi nûúác vaâ trïn
phaåm vi toaân cêìu trong tûâng giai àoaån phaát triïín xaác àõnh. Nhûng:
a) Àöëi vúái möîi chuã thïí (caá nhên, àõa phûúng, quöëc gia), úã möåt
giai àoaån xaác àõnh, luön luön töìn taåi möåt hònh thaái (traång thaái) chuã
àaåo.
b) Trong böëi caãnh toaân cêìu hoaá hiïån nay, vïì mùåt thúâi àaåi, xu
hûúáng chuã àaåo duy nhêët laâ tiïën lïn kinh tïë tri thûác. ñt nhêët thò cuäng
phaãi noái moåi quaá trònh phaát triïín hiïån thûåc, úã bêët cûá quöëc gia naâo
cuäng bõ chi phöëi búãi xu hûúáng kinh tïë tri thûác vaâ caác yïëu töë cuãa noá
nhû laâ nhûäng lûåc lûúång quyïët àõnh.
Tñnh phûác taåp cuãa quaá trònh phaát triïín, thûåc chêët cuãa thúâi cú
hay thaách thûác nùçm trong sûå giao thoa - höîn húåp cuãa caác hònh thaái
trong khuön khöí töìn taåi möåt xu hûúáng chñnh nhû vêåy. Xeát trong
tiïën trònh chung vaâ lêëy kinh tïë tri thûác laâm möëc - muåc tiïu hiïån
thûåc thò trònh àöå xuêët phaát thêëp, yïu cêìu tñnh tuêìn tûå trong tiïën
trònh cú cêëu, sûå nñu keáo cuãa caác lûåc lûúång àaåi diïån cho caác hònh thaái
trûúác laâ nhûäng yïëu töë cú baãn gêy ra caái maâ Toffler goåi laâ "cuá söëc

10. KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 124
tûúng lai" (future shock), haån chïë khaã nùng tiïëp cêån àïën caác nguyïn
lyá phaát triïín múái cuãa xaä höåi vaâ cuãa möîi ngûúâi.
Sûå khaác biïåt cuãa hai hïå thöëng cêëu truác - cêëu truác doåc (hònh
thaáp), dûåa trïn quyïìn lûåc cuãa súã hûäu àêët àai (cuãa tiïìn vaâ cuãa tû
baãn) vaâ quyïìn lûåc chuyïn chïë, bõ giúái haån trong phaåm vi quöëc gia,
búãi nùng lûåc quöëc gia (hïå thöëng àoáng) cuãa xaä höåi nöng nghiïåp (vaâ xaä
höåi cöng nghiïåp) vaâ cêëu truác ngang (maång lûúái) dûåa trïn quyïìn lûåc
cuãa tri thûác, cuãa thöng tin vaâ cuãa chïë àöå dên chuã, àûúåc thûåc hiïån
trïn phaåm vi thïë giúái, búãi nùng lûåc toaân cêìu (hïå thöëng múã) cuãa xaä
höåi thöng tin laâ nguyïn nhên laâm bûúác chuyïín cêëu truác giûäa chuáng
trúã nïn vö cuâng khoá khùn.
Hai lûåc lûúång chuã yïëu xung àöåt vúái xu hûúáng àöíi múái:
1. Nhûäng ngûúâi àûúåc hûúãng lúåi tûâ viïåc duy trò cú cêëu cuä (caác caá
nhên vaâ nhoám àaåi diïån hïå thöëng).
2. Nhûäng ngûúâi thiïëu khaã nùng "nhêåp cuöåc" (thiïëu "tri thûác",
khöng coá nùng lûåc ? khöng coá cú höåi).
? Giaãi phaáp khùæc phuåc möîi loaåi yïëu töë caãn trúã laâ khaác nhau.
Cho loaåi 1: gaåt boã, thay àöíi.
Cho loaåi 2: tùng cûúâng nùng lûåc (phöí cêåp hoaá nùng lûåc nhêåp
cuöåc)
* Vïì sûå giao thoa cú cêëu kinh tïë: trong tûâng giai àoaån phaát
triïín xaác àõnh, sûå tröån lêîn cuãa caác trònh àöå khaác nhau trong möîi
ngaânh hay trong toaân böå nïìn kinh tïë laâ khöng traánh khoãi. Àöëi vúái
nhûäng nûúác chêåm phaát triïín, sûå töìn taåi úã võ thïë thöëng trõ hay chi
phöëi cuãa caác yïëu töë thuöåc cú cêëu cuä taåo nïn haâng loaåt raâng buöåc àöëi
vúái tiïën trònh chuyïín sang kinh tïë tri thûác. Nhûäng raâng buöåc àoá laâ:
- Lûåc lûúång lao àöång ñt tri thûác, thiïëu kyä nùng (lao àöång nöng
nghiïåp laåc hêåu) chiïëm tuyïåt àa söë laâm cho bûúác quaá àöå lao àöång
diïîn ra chêåm;
- Nguöìn lûåc taâi chñnh khan hiïëm.
- Tiïìm lûåc cöng nghiïåp vaâ khoa hoåc (tri thûác) yïëu vaâ thêëp keám.
- Caác möëi liïn hïå "múã" haån chïë.
Nhûäng yïëu töë naây tûå noá chûáa àûång nùng lûåc nhêåp "maång" yïëu,
caãn trúã khaã nùng tiïëp cêån caác cú höåi phaát triïín vaâ gêy ra sûå chêåm
chaåp cuãa quaá trònh biïën àöíi.

11. KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 125
III. MÖÅT SÖË YÁ KIÏËN VÏÌ VIÏÅC LÛÅA CHOÅN MÖ HÒNH PHAÁT TRIÏÍN CUÃA
VIÏÅT NAM DÛÚÁI TAÁC ÀÖÅNG CUÃA XU HÛÚÁNG CHUYÏÍN SANG NÏÌN
KINH TÏË TRI THÛÁC:
Nguyïn tùæc chung:
Viïåc lûåa choån mö hònh phaát triïín cuãa Viïåt Nam bõ raâng buöåc
búãi hai àiïìu kiïån cú baãn:
i) Tònh traång keám phaát triïín (ngheâo + laåc hêåu);
ii) Xu hûúáng toaân cêìu hoaá kinh tïë quöëc tïë àoâi hoãi phaãi ài nhanh
quaá trònh múã cûãa, höåi nhêåp quöëc tïë. Theo xu hûúáng naây, viïåc
chuyïín sang kinh tïë tri thûác trúã thaânh tiïìn àïì cuãa sûå phaát triïín.
Möëi quan hïå cuãa hai àiïìu kiïån naây chûáa àûång thûåc chêët cuãa
nguy cú tuåt hêåu vaâ thaách thûác phaát triïín maâ Viïåt Nam àang àöëi
mùåt: tònh traång yïëu keám, chêåm phaát triïín àöëi diïån vúái möåt thïë giúái
phaát triïín cao hún vaâ àang biïën àöíi vúái töëc àöå nhanh hún. Trong khi
àoá, àïí phaát triïín àûúåc, àïí vûúåt qua àûúåc tònh traång chêåm phaát
triïín, vúái têët caã sûå ngheâo naân vaâ thêëp keám vïì trònh àöå, Viïåt Nam
phaãi nhêåp vaâo quyä àaåo phaát triïín cuãa thïë giúái àoá, vêån àöång trong hïå
thöëng quy tùæc chung cuãa hïå thöëng toaân cêìu, bao göìm caã quy tùæc vïì
töëc àöå.
Àïí phaát triïín, Viïåt Nam bùæt buöåc phaãi giaãi quyïët nhiïåm vuå
"keáp": i) vûúåt thoaát khoãi sûå laåc hêåu cuãa nïìn kinh tïë vaâ xaä höåi nöng
dên; ii) chuyïín nhanh sang kinh tïë tri thûác (thûåc chêët laâ nhaãy
voåt//boã qua möåt trònh àöå, möåt thúâi àaåi kyä thuêåt). Hai nhiïåm vuå trïn
cuâng nùçm trïn möåt truåc phaát triïín. Song nöåi dung cuãa chuáng khöng
hoaân toaân àöìng nhêët. Nhiïåm vuå thûá nhêët nhêën maånh àïën àiïím
xuêët phaát (muåc tiïu vûúåt thoaát khoãi tònh traång hiïån taåi), àïën logic
tuêìn tûå cuãa sûå phaát triïín (chuyïín tûâ nïìn kinh tïë nöng dên - nöng
nghiïåp, tûác hònh thaái thûá nhêët, sang nïìn kinh tïë thõ trûúâng - cöng
nghiïåp, tûác hònh thaái hai. Nhiïåm vuå thûá hai nhêën maånh àïën àñch
phaãi àaåt àïën (muåc tiïu hûúáng àñch), àïën logic phaát triïín nhaãy voåt:
àõnh hûúáng vaâ taåo lêåp cú súã phaát triïín nïìn kinh tïë tri thûác (hònh
thaái thûá ba) ngay tûâ khi chûa hoaân toaân thoaát khoãi hònh thaái thûá
nhêët. Sûå kïët húåp àoá taåo thaânh phûúng thûác phaát triïín àùåc thuâ trong
thúâi hiïån àaåi: vûâa phaãi tuêìn tûå, vûâa phaãi nhaãy voåt (bao haâm sûå ruát
ngùæn nhûng khöng chó coá ruát ngùæn).

12. KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 126
Tònh huöëng bùæt buöåc giaãi quyïët àöìng thúâi hai nhiïåm vuå àoá àoâi
hoãi phaãi coá thaái àöå triïåt àïí vúái thõ trûúâng vaâ múã cûãa - höåi nhêåp
(àõnh hûúáng thïí chïë: quyïët àõnh), caác chñnh saách phaãi thûåc sûå xuêët
phaát tûâ muåc tiïu phaát triïín lêëy sûå giaâu coá cuãa nhên dên laâ lúåi ñch
töëi cao, laâ truåc cöët loäi cuãa caác cên nhùæc phaát triïín.
Cho àïën nay, thûåc tiïîn cho thêëy thõ trûúâng laâ cú chïë phên phöëi
nguöìn lûåc töëi ûu. Trong cú chïë naây, caånh tranh àoáng vai troâ laâ àöång
lûåc phaát triïín maånh nhêët. Àöëi vúái nûúác ta hiïån nay, khi xuêët phaát
tûâ chöî lêëy phaát triïín laâm lúåi ñch töëi cao, roä raâng cêìn phaãi àêíy nhanh
quaá trònh caãi caách thõ trûúâng (àöíi múái maånh meä khu vûåc DNNN,
thûåc sûå khuyïën khñch phaát triïín khu vûåc tû nhên thöng qua hïå
thöëng caác chñnh saách thõ trûúâng trong giai àoaån ngùæn vaâ trung haån
trûúác mùæt.
Àöëi vúái vêën àïì múã cûãa - höåi nhêåp, cêìn quaán triïåt roä khöng múã
cûãa - höåi nhêåp thò khöng coá bêët cûá cú höåi naâo àïí phaát triïín, chûa noái
àïën phaát triïín nhaãy voåt. Phaãi nhêån thûác rùçng khöng coá cú höåi phaát
triïín do khöng àêíy maånh múã cûãa, höåi nhêåp chñnh laâ ruãi ro lúán nhêët,
hún moåi ruãi ro maâ höåi nhêåp coá thïí gêy ra. Tñch cûåc múã cûãa vaâ höåi
nhêåp, theo nghôa àoá, laâ sûå lûåa choån duy nhêët, mang tñnh söëng coân
(tûå do hoaá mêåu dõch, möi trûúâng thu huát àêìu tû nûúác ngoaâi, caác thïí
chïë, chñnh saách, quy àõnh àûúåc sûãa àöíi hoaân chónh dêìn theo chuêín
mûåc (luêåt chúi) quöëc tïë.
iv) Möåt söë "nuát" àöåt phaá àïí chuyïín sang kinh tïë tri thûác
Nguyïn tùæc chung
Nhaâ nûúác cêìn ñt can thiïåp vaâo caác quyïët àõnh àêìu tû cuãa doanh
nghiïåp, kïí caã DNNN. Àoá chuã yïëu laâ chûác nùng cuãa thõ trûúâng. Chó
coá xuêët phaát tûâ caác tñn hiïåu àõnh hûúáng cuãa thõ trûúâng, múái coá thïí
chuyïín phûúng hûúáng àêìu tû nghiïng vïì thay thïë nhêåp khêíu,
hûúáng nöåi, dûåa vaâo baão höå, têåp trung phaát triïín maånh caác ngaânh
thêm duång vöën hún laâ thêm duång lao àöång thúâi gian qua sang
hûúáng dûåa trïn lúåi thïë, hûúáng vaâo lúåi thïë vaâ nêng cao sûác caånh
tranh. Àïí phaát triïín möi trûúâng kinh doanh thõ trûúâng laânh maånh,
möåt söë àiïím mêëu chöët cêìn phaãi laâm vúái vai troâ quyïët àõnh cuãa nhaâ
nûúác laâ:

13. KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 127
- Haån chïë töëi àa xu hûúáng àöåc quyïìn cuãa caác DNNN vaâ DN FDI
(cùn nguyïn cuãa sûå hònh thaânh caác nhoám lúåi ñch àöåc quyïìn - hûúáng
nöåi àûúåc thïí chïë hoaá).
- Thi haânh caác chñnh saách khuyïën khñch xuêët khêíu vaâ caånh
tranh quöëc tïë.
Cú chïë thõ trûúâng chùæc chùæn laâ phûúng thûác hûäu hiïåu nhêët àïí
thûåc hiïån bûúác quaá àöå lao àöång (giaãi quyïët aáp lûåc lúán nhêët hiïån nay
laâ viïåc laâm - thêët nghiïåp), cuäng laâ khêu troång têm cuãa quaá trònh
hònh thaânh cú cêëu kinh tïë húåp lyá, coá thïí diïîn ra thuêån lúåi vaâ coá hiïåu
quaã.
Lûåa choån mö hònh
* Àùåt vêën àïì:
Tûâ àiïím xuêët phaát thêëp, tiïìm lûåc yïëu, trong àiïìu kiïån sûå biïën
àöíi khoa hoåc - cöng nghïå trïn thïë giúái laåi diïîn ra rêët nhanh, liïåu
nûúác ta coá thïí àaåt àûúåc nhûäng thaânh cöng mong muöën trong viïåc
taåo ra nïìn khoa hoåc - cöng nghïå àaåt tiïu chuêín quöëc tïë trong möåt
thúâi gian tûúng àöëi ngùæn (10-20 nùm) khöng? coá thïí àaåt kïët quaã
trong 4 chûúng trònh khoa hoåc cöng nghïå ûu tiïn (cöng nghïå thöng
tin, cöng nghïå sinh hoåc, cöng nghïå vêåt liïåu múái vaâ cöng nghïå tûå
àöång hoaá) àuã laâm cú súã baão àaãm cho sûå phaát triïín kinh tïë trïn nïìn
taãng tûå chuã cöng nghïå khöng? v.v..
Coá thïí quy vïì möåt cêu hoãi thïí hiïån roä tñnh thûåc tiïîn hún: Bùæt
chûúác hay tûå saáng taåo laâ chñnh seä laâ mö hònh thñch húåp (hiïåu quaã)
hún cho nûúác ta trong giai àoaån 10-15 nùm túái? Thûåc chêët cuãa vêën
àïì mö hònh phaát triïín theo àõnh hûúáng kinh tïë tri thûác úã nûúác ta
hiïån nay laâ xûã lyá möëi quan hïå giûäa mö hònh nghiïng vïì tiïëp thu -
ûáng duång caác thaânh tûåu khoa hoåc - cöng nghïå (hay coân goåi laâ mö
hònh bùæt chûúác cöng nghïå) vaâ mö hònh nghiïng vïì taåo lêåp cú súã khoa
hoåc riïng àïí tûâ àoá, phaát triïín nïìn cöng nghïå - cöng nghiïåp cuãa mònh
trong 10-15 nùm túái. Ngùæn goån hún, àoá laâ vêën àïì vïì sûå lûåa choån
bûúác ài, lûåa choån trêåt tûå ûu tiïn phaát triïín khoa hoåc - cöng nghïå
trong quan hïå vúái phaát triïín kinh tïë cuãa giai àoaån túái.
Khi giaãi quyïët vêën àïì naây, mö hònh phaát triïín Àöng aá àûa ra
nhiïìu gúåi yá thiïët thûåc.

14. KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 128
Khoaãng caách khaá xa vïì trònh àöå phaát triïín (bao göìm trònh àöå
khoa hoåc - cöng nghïå) giûäa nûúác ta vúái thïë giúái; sûå haån chïë vïì tiïìm
lûåc vêåt chêët (taâi chñnh, nïìn taãng vêåt chêët - kyä thuêåt) cuãa nûúác ta àoâi
hoãi rùçng phaãi thiïët lêåp möåt trêåt tûå ûu tiïn àêìu tû cho nhiïåm vuå
phaát triïín kinh tïë nhanh vaâ nhiïåm vuå xêy dûång möåt nïìn khoa hoåc
cú baãn àaåt trònh àöå tiïn tiïën cuãa thïë giúái. Vïì mùåt kinh tïë hoåc, àêy laâ
sûå lûåa choån àêìu tû mang tñnh àaánh àöíi. Trïn têìm nhòn daâi haån,
xuêët phaát tûâ nhêån thûác vïì yïu cêìu thoaát khoãi nguy cú tuåt hêåu phaát
triïín vaâ tûâ caác kinh nghiïåm, tuy laâ phiïën diïån, cuãa mö hònh phaát
triïín Àöng aá, thiïët nghô rùçng sûå lûåa choån húåp lyá cuãa nûúác ta trong
giai àoaån vaâi chuåc nùm túái laâ mö hònh nghiïng vïì tiïëp thu - ûáng
duång (hay hoåc hoãi - khai thaác) khoa hoåc - cöng nghïå thïë giúái àïí àêíy
nhanh quaá trònh phaát triïín kinh tïë. Àûúng nhiïn, sûå lûåa choån naây
khöng coá nghôa laâ tuyïn nhiïn boã mùåc khoa hoåc. Vêën àïì àùåt ra laâ roä
raâng: cêìn ûu tiïn àêìu tû cho hoaåt àöång tiïëp thu - ûáng duång caác
thaânh tûåu phaát triïín cao àaä coá sùén trïn thïë giúái; chó têåp trung ûu
tiïn cho hoaåt àöång nghiïn cûáu khoa hoåc cú baãn möåt söë hûúáng maâ ta
coá thïí vaâ coá triïín voång lêu daâi trïn phaåm vi toaân cêìu.
Trong quan hïå vúái àõnh hûúáng phaát triïín kinh tïë tri thûác, möåt
trong nhûäng nöåi dung quan troång nhêët cuãa mö hònh phaát triïín laâ
phaát triïín nguöìn nhên lûåc, trong àoá, mêëu chöët laâ phaát triïín hïå
thöëng giaáo duåc - àaâo taåo.
Möåt yïu cêìu gay gùæt àang àùåt ra cho nûúác ta laâ phaãi nhanh
choáng caãi caách cùn baãn hïå thöëng giaáo duåc - àaâo taåo. Tñnh hiïín nhiïn
cuãa yïu cêìu naây caâng roä raâng khi àùåt tònh traång hïå thöëng giaáo duåc -
àaâo taåo hiïån thúâi àöëi diïån vúái àõnh hûúáng phaát triïín nïìn kinh tïë tri
thûác.
Vïì nguyïn tùæc, àiïím àêìu tiïn, coá tñnh quyïët àõnh àöëi vúái toaân
böå nhiïåm vuå caãi caách hïå thöëng giaáo duåc - àaâo taåo laâ thay àöíi quan
niïåm, tûâ chöî coi giaáo duåc - àaâo taåo laâ hoaåt àöång mang tñnh phuác lúåi
laâ chñnh sang quan niïåm coi àêy laâ hoaåt àöång àêìu tû laâ chñnh, thêåm
chñ laâ àêìu tû troång àiïím nhêët.
Cêìn nhêån thûác roä rùçng dûúái sûå chi phöëi cuãa quan niïåm coi giaáo
duåc - àaâo taåo laâ hoaåt àöång mang tñnh phuác lúåi laâ chñnh, khoá coá thïí
(thêåm chñ khöng thïí) nêng cao chêët lûúång giaáo duåc - àaâo taåo theo
kõp yïu cêìu, khöng thïí nêng cao hiïåu quaã àêìu tû cho lônh vûåc naây.
Viïåc duy trò quan niïåm àoá cuäng laâm cho nhiïåm vuå caãi caách, àöíi múái

15. KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 129
chûúng trònh giaáo duåc - àaâo taåo trúã nïn thiïëu tñnh khaã thi. Viïåc
chuyïín sang caách nhòn àêìu tû laâ caách thûác giuáp hoaåt àöång giaáo duåc
- àaâo taåo vêån haânh theo caác nguyïn tùæc phuâ húåp vúái cú chïë thõ
trûúâng, baão àaãm cho àõnh hûúáng saãn phêím cuãa hïå thöëng giaáo duåc -
àaâo taåo phuâ húåp vúái yïu cêìu phaát triïín kinh tïë. Möåt caách trûåc tiïëp,
sûå thay àöíi quan niïåm àoá seä quyïët àõnh khaã nùng chuyïín hûúáng cú
cêëu àêìu tû xaä höåi, trûúác hïët laâ àêìu tû nhaâ nûúác cho giaáo duåc - àaâo
taåo, khaã nùng phöëi húåp töët hún caác kïnh giaáo duåc - àaâo taåo àang
ngaây caâng múã röång.
* Möåt söë vêën àïì "múã" liïn quan àïën mö hònh phaát triïín
Thûá nhêët, tri thûác laâ loaåi saãn phêím mang nùång àùåc trûng cuãa
haâng hoaá cöng cöång, hiïån nay laåi coá àùåc àiïím laâ i) hêìu nhû trûåc tiïëp
trúã thaânh lûåc lûúång saãn xuêët (ûáng duång rêët nhanh) vaâ ii) chi phñ
ban àêìu rêët lúán. Tûâ caác àùåc àiïím àoá, naãy sinh haâng loaåt vêën àïì:
trong àiïìu kiïån tiïìm lûåc phaát triïín cuãa nûúác ta (tiïìm lûåc nhaâ nûúác,
tiïìm lûåc doanh nghiïåp, tiïìm lûåc gia àònh, caá nhên),
+ Ai, nhaâ nûúác hay doanh nghiïåp laâ ngûúâi chõu traách nhiïåm
chñnh trong saáng taåo khoa hoåc?
+ Nïëu doanh nghiïåp cuäng laâ möåt nhên vêåt saáng taåo chñnh thò
àoá laâ nhûäng doanh nghiïåp naâo (tiïìm lûåc taâi chñnh, cöng nghïå - kyä
thuêåt, v.v..)? Viïåt Nam coá caác doanh nghiïåp àoá chûa?
+ Cêëu truác doanh nghiïåp naâo baão àaãm thûåc hiïån caác khêu hiïån
thûåc hoaá tri thûác coân laåi (thu nhêån, àöìng hoaá, sûã duång, truyïìn baá)?
+ Trong chiïën lûúåc phaát triïín quöëc gia, caác cöng ty xuyïn quöëc
gia coá võ thïë nhû thïë naâo àïí giaãi quyïët vêën àïì àoá?
Thûá hai, múã cûãa thöng tin: nguöìn àêìu tû ban àêìu vaâ caác ruãi ro.
Múã röång caác kïnh giao tiïëp quöëc tïë laâ àiïìu kiïån söëng coân àïí
nûúác ngheâo coá thïí tiïëp cêån àûúåc tri thûác (thûúng maåi quöëc tïë, àêìu
tû nûúác ngoaâi, maång viïîn thöng, nöëi internet, liïn kïët khoa hoåc,
v.v..). Song àöëi vúái nûúác ngheâo, ñt nhêët coá ba vêën àïì naãy sinh:
+ Vöën àêìu tû àïí phaát triïín hïå thöëng giao tiïëp.
+ Chi phñ giao tiïëp (vñ duå chi phñ àiïån thoaåi vaâ internet cuãa ta
quaá cao).

16. KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 130
+ Caác ruãi ro vùn hoaá - àaåo àûác - chñnh trõ: cú chïë phoâng ngûâa laâ
gò? Àiïìu kiïån taâi chñnh - vêåt chêët - kyä thuêåt àïí thûåc hiïån sûå phoâng
ngûâa?
* Caác àiïìu kiïån töëi thiïíu àïí "nhêåp cuöåc":
Àïí coá thïí höåi nhêåp phaát triïín, àïí múã röång cú höåi tiïëp cêån vaâ
têån duång caác lúåi thïë phaát triïín maâ thúâi àaåi àaä taåo ra, nûúác ài sau
phaãi coá nhûäng àiïìu kiïån töëi thiïíu àïí nhêåp cuöåc. Tûâ têìm nhòn kinh
tïë tri thûác, coá thïí nïu möåt söë àiïìu kiïån "nhêåp cuöåc" töëi thiïíu laâ:
+ Phöí cêåp giaáo duåc úã bêåc cao;
+ Phöí cêåp cöng nghïå thöng tin, trûúác tiïn laâ trong nhaâ trûúâng,
kïí tûâ cêëp tiïíu hoåc;
+ Phöí cêåp ngoaåi ngûä (ñt nhêët laâ tiïëng Anh) tûâ cêëp tiïíu hoåc.
Viïåc xaác àõnh nhûäng àiïìu kiïån töëi thiïíu nhû vêåy cho thêëy caách
àùåt vêën àïì múái hoaân toaân vïì nguyïn tùæc àöëi vúái khaái niïåm "phöí cêåp
giaáo duåc". Nhûng coá leä chó coá caách àùåt vêën àïì nhû vêåy múái phuâ húåp
vúái logic chuyïín àöíi hïå phaåm truâ, tûâ hïå thöëng kinh tïë nöng nghiïåp
vaâ kinh tïë cöng nghiïåp "öëng khoái" sang kinh tïë tri thûác./.
(*) Nhûng cuäng coá yá kiïën khaác cho rùçng quaäng thúâi gian àoá hiïån nay ngùæn
hún nhiïìu. "Möåt nhaâ khoa hoåc àaä nhêån àõnh: "Tri thûác cuãa loaâi ngûúâi úã thïë kyã
XIX cûá khoaãng 50 nùm thò tùng gêëp àöi; sang àêìu thïë kyã XX, cûá 30 nùm tùng
gêëp àöi; vaâo giûäa thïë kyã XX, cûá 10 nùm tùng gêëp àöi; àïën thêåp kyã 70, cûá 5 nùm
tùng gêëp àöi; túái thêåp kyã 80, cûá 3 nùm tùng gêëp àöi". Cöng nghïå sinh hoåc, NXB
Àaåi hoåc Quöëc gia, Haâ Nöåi, 1998, tr. 3.
(**) Ghi chuá: Coá thïí coá möåt vaâi caách diïîn àaåt khaác vïì traång thaái phaát triïín
naây nhû xaä höåi hêåu cöng nghiïåp, kyã nguyïn thöng tin, v.v.. Tuy nhiïn, moåi
caách diïîn àaåt àïìu toã ra chûa àuã sûác khaái quaát. Cuâng lùæm, chuáng cuäng chó biïíu
thõ möåt caách phiïën diïån xu hûúáng tiïën àïën hònh thaái thûá ba trong sú àöì cuãa
Marx maâ thöi.

17. KKhhoo EEbbooookk mmiiễễnn pphhíí
eebbooookkffrreeee224477..bbllooggssppoott..ccoomm
CCơơ ssởở DDữữ lliiệệuu HHộộii tthhảảoo//TThhaamm lluuậậnn
tthhuuvviieennhhooiitthhaaoo..bbllooggssppoott..ccoomm
tthhuuvviieenntthhaammlluuaann..bbllooggssppoott..ccoomm
CCHHIIAA SSẺẺ TTRRII TTHHỨỨCC