http://qimia.blogspot.com კურსის ავტორები: მერაბ ჯელია, გიორგი მახარაძე, ნუნუ ჯავახიშვილი.

1. გაკვეთილი N 14
საშინაო დავალების შემოწმება:
1. 4Li + O2  2Li2O
4K + O2  2K2O
2Be + O2  2BeO
2Ca + O2  2CaO
2Mg + O2  2MgO
2Zn + O2  2ZnO
2Hg + O2  2HgO
Pb + O2  PbO2
Sn + O2  SnO2
4B + 3O2  2B2O3
Si + O2  SiO2
4As + 5O2  2As2O5
2. BaCO3  BaO + CO2
CaSO3  CaO + SO2
CuSO3  CuO + SO2
ZnSO3  ZnO + SO2
ZnCO3  ZnO + CO2
Cu(OH)2  CuO + H2O
2CuOH  Cu2O + H2O
Fe(OH)2  FeO + H2O
2Fe(OH)3  Fe2O3 + 3H2O
H2SO3  H2O + SO2
H2SO4  H2O + SO3
III ტესტის პასუხები
1. 4 2. 3 3. 4 4. 1 5. 3
6. 4 7. 1 8. 2 9. 1 10. 3
ფუძე ოქსიდების თვისებები
ფუძე ოქსიდები მყარი ნივთიერებებია. ფუძე ოქსიდების დიდი ნაწილი თეთრი
ფერისაა (Na2O, CaO, MgO). ზოგი შავია (CuO), ზოგი წითელია (HgO, Cu2O ) და ა.შ.

2. ფუძე ოქსიდები შედიან რეაქციაში წყალთან მჟავებთან და მჟავურ ოქსიდებთან.
1. ზოგიერთი ფუძე ოქსიდი რეაგირებს წყალთან, შესაბამისი მეტალის
ჰიდროქსიდის წარმოქმნით:
ფ.ო. + H2O  მეტალის ჰიდროქსიდი
Na2O + H2O  NaOH
MgO + H2O  Mg(OH)2
როგორც ვხედავთ, ამ რეაქციის შედეგად, მეტალის ჰიდროქსიდი ანუ ფუძე
მიიღება. სწორედ ამიტომ უწოდებენ შესაბამის ოქსიდებს – ფუძე ოქსიდებს.
ანალოგიური სქემით წყალთან რეაგირებს შემდეგი ოქსიდები: Li2O, K2O, CaO,
SrO, BaO. დანარჩენი ფუძე ოქსიდები წყალთან არ რეაგირებენ. ამიტომ არ
შეიძლება დავწეროთ რეაქციის ტოლობა
CuO + H2O
FeO + H2O
2. ფუძე ოქსიდები რეაგირებენ მჟავებთან შესაბამისი მარილისა და წყლის
წარმოქმნით:
ფ.ო. + მჟავა  მარილი + H2O
მაგ: CuO + 2HNO3  Cu(NO3)2 + H2O
მიღებული მარილის შემადგენლობაში შედის ფუძე ოქსიდის შესაბამისი
მეტალი (ამ შემთხვევაში Cu(II)) და აღებული მჟავის შესაბამისი ნაშთი (ამ
შემთხვევაში NO3(I)). ცხადია მარილის ფორმულის შედგენისას უნდა
ვიხელმძღვანელოთ ნივთიერების ფორმულის შედგენის წესით (იხ.
გაკვეთილი #12)
ანალოგიურად, 3CaO + 2H3PO4  Ca3(PO4)2 + 3H2O
3. ფუძე ოქსიდები რეაგირებენ მჟავურ ოქსიდებთან მარილების წარმოქმნით:
ფ.ო + მ.ო  მარილი
მაგ: Na2O + CO2  Na2CO3
K2O + SiO2  K2SiO3
ამ რეაქციის შესახებ დაწვრილებით ვისაუბრებთ მჟავური ოქსიდების
თვისებების შესწავლისას.
4. ფუძე ოქსიდების ურთიერთქმედებით აღმდგენლებთან შესაძლებელია
მიიღებიან მეტალები. აღმდგენლებია: H2, CO, C. ამ ნივთიერებებს შეუძლიათ
“აღადგინონ” მეტალები მათი ოქსიდებიდან.
M მაგ: Fe2O3 + 3H2  2Fe + 3H2O
CuO + CO  Cu + CO2
2MnO + C  2Mn + CO2

3. მჟავური ოქსიდების თვისებები
მჟავური ოქსიდები ჩვეულებრივ პირობებში გვხვდებიან აირად, თხევად და მყარ
მდგომარეობაში. აირებია: CO2, SO2. თხევადია N2O5, Mn2O7 . მყარია SiO2, P2O5, CrO3 და
სხვ. მჟავური ოქსიდები რეაგირებენ წყალთან, მეტალთა ჰიდროქსიდებთან და ფუძე
ოქსიდებთან.
1. ყველა მჟავური ოქსიდი, SiO2-ის გარდა, რეაგირებს წყალთან შესაბამისი მჟავას
წარმოქმნით:
მ.ო + H2O  მჟავა
მაგ: CO2 + H2O  H2CO3
N2O3 + H2O  2HNO2
2NO2 + H2O  HNO2 + HNO3
N2O5 + H2O  2HNO3
SO2 + H2O  H2SO3
SO3 + H2O  H2SO4
CrO3 + H2O  H2CrO4
Mn2O7 + H2O  2HMnO4
Cl2O7 + H2O  2HClO4
P2O5 + 3H2O  2H3PO4
As2O5 + 3H2O  2H3AsO4
რადგან წყალთან ურთიერთქმედებისას, აღნიშნული ოქსიდები მჟავებს წარმოქმნიან,
ამიტომაც ეწოდათ მათ მჟავური ოქსიდები. მჟავურ ოქსიდებს ზოგჯერ მჟავას
ანჰიდრიდებსაც ეძახიან.
2. მჟავური ოქსიდები რეაგირებენ მეტალთა ჰიდროქსიდებთან და მიიღება
მარილი და წყალი:
მ.ო. + მეტალის ჰიდროქსიდი  მარილი + H2O
მიღებული მარილი შედგება მეტალის ჰიდროქსიდის შემადგენლობაში
შემავალი მეტალისა და მჟავა ოქსიდის შესაბამისი მჟავას ნაშთისგან.
მაგ: როცა რეაგირებენ SO2 და NaOH მიიღება გოგირდოვანი მჟავისა (H2SO3) და
ნატრიუმის მარილი
I II
Na2(SO3)1  Na2SO3
SO2 + 2NaOH  Na2SO3 + H2O
თუ რომელ ოქსიდს რომელი მჟავა შეესაბამება, იხილე წინამდებარე
რეაქციებში.

4. თუ SO3-ს ავიღებთ SO2-ის ნაცვლად მივიღებთ Na2SO4, რადგან SO3-ის
შესაბამისი მჟავაა H2SO4 და მისი ნაშთია SO4(II).
SO3 + 2NaOH  Na2SO4 + H2O
ანალოგიურად: P2O5-ს შეესაბამება H3PO4, ამიტომ
P2O5 + 3Sr(OH)2  Sr3(PO4)2 + 3H2O
3. მჟავა ოქსიდები რეაგირებენ ფუძე ოქსიდებთან. (ეს რეაქციები მარტივად
განვიხილეთ ფუძე ოქსიდების თვისებების შესწავლისას)
მ.ო. + ფ.ო. მარილი
მაგ: 3CaO + P2O5  Ca3 (PO4)2
მიღებული მარილი შედგება ფუძე ოქსიდის მეტალისა და მჟავა ოქსიდის
შესაბამისი მჟავას ნაშთისგან.
II III
P2O5-ს შეესაბამება H3PO4. მარილის ფორმულაა: Ca3 (PO4)2  Ca3 (PO4)2
SO2 + MgO  MgSO3
SO3 + MgO  MgSO4
4. ისევე, როგორც ფუძე ოქსიდები, მჟავური ოქსიდებიც რეაგირებენ
აღმდგენლებთან.
SO2 + C  S + CO2
CrO3 + 3H2  Cr + 3H2O
ამფოტერული ოქსიდების თვისებების შესახებ მოგვიანებით ვისაუბრებთ.
საშინაო დავალება:
1. დაწერეთ მაგნიუმის ოქსიდის (MgO), ნატრიუმის ოქსიდის (Na2O),
რკინის(II) ოქსიდის და რკინის(III) ოქსიდის ურთიერთქმედების რეაქციები
მარილმჟავასთან (HCl), გოგირდმჟავასთან (H2SO4), აზოტმჟავასთან, (HNO3),
გოგირდის(VI) ოქსიდთან (SO3), აზოტის(V) ოქსიდთან (N2O5),
ფოსფორის(V) ოქსიდთან (P2O5).
2. დაწერეთ გოგირდის(IV) ოქსიდის (SO2) ურთიერთქმედების რეაქციები
კალიუმის ჰიდროქსიდთან (KOH), ბარიუმის ჰიდროქსიდთან (Ba(OH)2),
ნატრიუმის ოქსიდთან (Na2O), სტრონციუმის ოქსიდთან (SrO).
იგივე გაიმეორეთ გოგირდის(VI) ოქსიდისა და ფოსფორის(V)
ოქსიდისთვის.