Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Επιστήμη

1. ΕΠΙΣΤΗΜΗ
«Η επιστήμη χωρίς θρησκεία είναι χωλή.
Η θρησκεία χωρίς επιστήμη είναι τυφλή.»
Αϊνστάιν

2. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
ΟΡΙΣΜΟΣ: Η συστηματική, αντικειμενική μελέτη των φαινομένων, καθώς και
το σύνολο των γνώσεων που προκύπτουν από αυτή..
ΣΚΟΠΟΣ
 η αναζήτηση της αλήθειας..
 η γνώση του κόσμου..
 η ανύψωση (πνευματική, ηθική, υλική) του βίου του ανθρώπου..
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ
 οι ανάγκες της κοινωνίας..
 οι απαιτήσεις της ζωής, της παραγωγής..
 η πρακτική δραστηριότητα του ανθρώπου..
 η κοινωνική εξέλιξη – πρόοδος..
 το πνευματικό επίπεδο της κοινωνίας..
ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΑΚΡΙΣΗ
 θετικές (αντικείμενό τους η φύση)
 θεωρητικές (αντικείμενό τους ο άνθρωπος)
ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΘΕΤΙΚΩΝ – ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ
ΘΕΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ
Καταλήγουν ευκολότερα σε ασφαλή
συμπεράσματα. Στηρίζονται στη
γνώση των βασικών φυσικών νόμων,
το πείραμα, την παρατήρηση και την
επανάληψη. Έτσι φτάνουν πιο εύκολα
στην απόδειξη.
Μελετούν πιο σύνθετα προβλήματα.
Οι νόμοι που διέπουν τα κοινωνικά
φαινόμενα ή την ανθρώπινη
συμπεριφορά είναι υπόγειοι, κρυφοί,
δυσδιάκριτοι.
Διέπονται από αντικειμενικότητα,
σαφήνεια, σταθερότητα.
Χαρακτηρίζονται από υποκειμενισμό
και σχετικότητα.
Έχουν συνήθως άμεση εφαρμογή στη
ζωή των ανθρώπων. Τα
αποτελέσματά τους είναι περισσότερο
χειροπιαστά και οι επιτεύξεις τους
υποβοηθούνται από τη δυνατότητα
πλατιάς χρήσης τους με άμεσες
συνέπειες στην καθημερινή ζωή.
Δεν έχουν σχεδόν ποτέ άμεσα και
απτά, εφαρμόσιμα αποτελέσματα. Η
επίδρασή τους είναι πολύ πιο αργή
και κυρίως όχι πάντα φανερή. Δεν
έχουν να παρουσιάσουν αντίστοιχα
«θαύματα».
2
ΕΠΙΣΤΗΜΗ

3. Γιατί στις μέρες μας γνώρισαν μεγάλη ανάπτυξη οι θετικές;
 διεθνής ανταγωνισμός  ανάγκες εμπορίου και βιομηχανίας για
μεγαλύτερη και ποιοτικότερη παραγωγή αγαθών..
 η ανάγκη καλύτερης εκμετάλλευσης των πλουτοπαραγωγικών πηγών και
εξεύρεσης νέων..
 ο Β΄ παγκόσμιος πόλεμος λειτούργησε ως επιταχυντικός συντελεστής και
ώθησε την ανάπτυξη τους..
 η δυνατότητα άμεσης και μαζικής εφαρμογής των επιτευγμάτων τους..
 συμβαδίζουν με το υλιστικό πνεύμα της εποχής..
 η μεγάλη αίγλη των ανακαλύψεών τους, καθώς και η προβολή τους από τα
ΜΜΕ..
 πληρώνουν καλύτερα..
Γιατί στις μέρες μας υποτιμήθηκαν οι θεωρητικές;
 δεν έχουν τα επιτεύγματά τους ούτε άμεση ούτε πλατιά εφαρμογή..
 δεν προβάλλονται οι επιτεύξεις τους..
 έρχονται σε σύγκρουση με το υλοκρατικό πνεύμα της εποχής..
 χαρακτηρίζονται από υποκειμενισμό – σχετικότητα..
 έχουν αργή (αν και φυσιολογική λόγω των δυσχερειών που
αντιμετωπίζουν) εξέλιξη και πρόοδο..
 παρουσιάζουν αδυναμίες στη διδακτική και στη μέθοδο..
 περιορισμένοι οι χορηγοί που θα επενδύσουν χρήματα στην έρευνά τους..
Η αναγκαιότητα των θεωρητικών επιστημών στις μέρες μας
Οι θεωρητικές επιστήμες χαρακτηρίζονται αναγκαίες σήμερα, ίσως
περισσότερο από ποτέ, γιατί μόνο αυτές μπορούν να δώσουν λύσεις στα
προβλήματα που εμφανίζονται σε μια εποχή κρίσης και κλονισμού των
σχέσεων, των θεσμών και των αξιών σα τη δική μας.. ιδίως:
 κρίση ηθικών αξιών..
 μαζοποίηση, αλλοτρίωση, μοναξιά..
 κρίση των ανθρωπίνων σχέσεων, εκμετάλλευση..
 αποπνευματοποίηση, μονομέρεια..
 τυποποίηση, εμπορευματοποίηση, εκχυδαϊσμός τέχνης..
 παρακμή πολιτικού βίου..
 αναγκαιότητα ύπαρξης θεωρητικών επιστημών..
Προσφορά της επιστήμης
 άνοδος βιοτικού επιπέδου – αφθονία αγαθών..
 ποιοτική βελτίωση της παραγωγής..
 ανέσεις, εξαπλούστευση ζωής, ελάττωση ανθρώπινου μόχθου, αύξηση
ελεύθερου χρόνου..
 πρόοδος ιατρικής, καταπολέμηση ασθενειών, αύξηση του μέσου όρου
ζωής..
 απαλλαγή από προκαταλήψεις και δεισιδαιμονίες..
 κυριαρχία στη φύση..
 διείσδυση στο μικρόκοσμο και στο μακρόκοσμο..
3

4. ΘΕΜΑ: «Μετά τις πολλές και σκληρές επικρίσεις που δέχθηκε η επιστήμη
στην εποχή μας, πολλοί επιστήμονες απολογούμενοι υποστηρίζουν ότι η
επιστήμη δεν είναι πολιτικά ουδέτερη. Ακόμη, θεωρούν ότι η επιστήμη δεν
πρέπει να ελέγχεται ηθικά. Ούτε έχει, ούτε δεν έχει ευθύνη. Ευθύνη γι αυτούς
έχουν όσοι χρησιμοποιούν με αλόγιστο τρόπο τα επιστημονικά επιτεύγματα.
Αναλύστε τις θέσεις των επιστημόνων και εκφράστε τις προσωπικές σας
απόψεις σχετικά με την ευρύτερη κοινωνική αποστολή και ευθύνη της
επιστήμης.»
Ανάλυση του θέματος
Πρόλογος
Το δυναμικότερο φαινόμενο της εποχής μας  η αλματώδης ανάπτυξη της
τεχνολογίας και των επιστημών  επίδραση σ’ όλους τους τομείς της
ανθρώπινης δραστηριότητας (θετική και αρνητική)  ποικίλες επικρίσεις για
τα οπλικά συστήματα, την οικολογική καταστροφή, τα επιτεύγματα της
γενετικής  οι επιστήμονες υπεραμύνονται των επιλογών τους..
ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ
Ζήτημα πρώτο: ανάλυση των απόψεων των επιστημόνων
Α΄ άποψη των επιστημόνων: η επιστήμη δεν είναι πολιτικά ουδέτερη
Δηλώνεται από μέρους των επιστημόνων η εξάρτησή τους από τους
πολιτικούς ως άλλοθι για όσα τους καταλογίζουν οι επικριτές.. ειδικότερα,
υποστηρίζουν πως:
 οι επιστήμονες εξαρτώνται οικονομικά από τις κυβερνήσεις που
χρηματοδοτούν τα ερευνητικά τους προγράμματα (υπαινιγμός για εκβιασμούς
διακοπής των επιχορηγήσεων, εφόσον οι επιστήμονες δεν συμμορφώνονται
στις επιταγές της πολιτείας)..
 η κάθε κυβέρνηση ασκεί ψυχολογική πίεση στους επιστήμονες –
υπαλλήλους της, καθώς δεσμεύονται και νομικά απέναντί της (απειλή
απολύσεων)..
 οι πολιτικοί επικαλούνται το πατριωτικό συναίσθημα των επιστημόνων, οι
οποίοι οφείλουν να φροντίζουν για την αμυντική κατοχύρωση της χώρας..
 ο επιστήμονας ως πολιτικό ον έχει τα πολιτικά του πιστεύω, την ιδεολογία
του.. όταν λοιπόν η κυβέρνηση συμβαδίζει με τις πεποιθήσεις του, είναι πιο
ευάλωτος στο να συναινέσει σε μελέτες που θα του ζητηθούν..
Η δική μας θέση
Πράγματι, η επιστήμη δεν είναι πολιτικά ουδέτερη.. τα επιχειρήματα των
επιστημόνων δεν είναι ανεδαφικά.. ωστόσο, αυτό δεν τους απαλλάσσει από
την ευθύνη τους.. οφείλουν να μην ενδίδουν σε πιέσεις της εξουσίας,
προκειμένου να υπηρετήσουν το σκοπό της επιστήμης.. δεν είναι λοιπόν
πολιτικά ουδέτεροι, θα έπρεπε όμως να είναι.. διότι σκοπός της επιστήμης
είναι να υπηρετεί τον άνθρωπο, το κοινό καλό και όχι στενά πολιτικά και
οργανωμένα στην ουσία πίσω από αυτά οικονομικά συμφέροντα..
4

5. Β΄ άποψη των επιστημόνων: η επιστήμη δεν πρέπει να ελέγχεται ηθικά
Οι επιστήμονες υποστηρίζουν την ηθική ουδετερότητα του χώρου τους και
μετατοπίζουν την ηθική ευθύνη αποκλειστικά στους χρήστες και στο κράτος
που έχει τη δυνατότητα της νομοθετικής παρέμβασης.. χαρακτηριστικά
επισημαίνουν ότι:
 ο επιστήμονας είναι υπηρέτης του πνεύματος, ταγμένος στην ανακάλυψη
της αλήθειας.. άρα, η ευθύνη του περιορίζεται στα πλαίσια του ερευνητικού
του προγράμματος..
 κάθε επίτευγμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί και αρνητικά.. επομένως, τι
ζητούν οι επικριτές; Να σταματήσει η εξέλιξη της επιστήμης;..
 αν η επιστήμη υποχωρούσε κάθε φορά που το απαιτούσε η ηθική της
εποχής, τότε θα βρισκόμασταν σε πρωτόγονο στάδιο ανάπτυξης.. άλλωστε, η
ιστορία δικαίωσε την επιστήμη (μεταγγίσεις αίματος, μεταμοσχεύσεις..)..
 η ευθύνη ας αναζητηθεί είτε στην πολιτεία που δε θέτει νομικούς φραγμούς
στην εφαρμογή των επιστημονικών ανακαλύψεων είτε σε εκείνους που
ενσυνείδητα χρησιμοποιούν τα επιστημονικά επιτεύγματα εις βάρος του
ανθρώπου..
 ο επιστήμονας σήμερα είναι απόλυτα εξειδικευμένος.. συχνά λοιπόν δεν
έχει γνώση του όλου έργου και κατά συνέπεια αγνοεί και τις επιπτώσεις του..
Η δική μας θέση
Ως ένα βαθμό οι επιστήμονες έχουν δίκιο.. και ευθύνη τους είναι η ανακάλυψη
της αλήθειας και σε καμία περίπτωση κανείς δεν πρέπει να ζητά την
κατάργηση της επιστήμης και ουσιαστική ευθύνη για τις όποιες παρεκτροπές
φέρουν η πολιτεία και οι χρήστες των επιστημονικών επιτευγμάτων.. ωστόσο,
οι κατηγορίες αφορούν πάντα εκείνους τους επιστήμονες που δρουν κατά
παραγγελία κάποιων πολιτικών ή στρατιωτικών ηγετών, εκείνους που
εργάζονται για λογαριασμό συμφερόντων.. η επιστήμη λοιπόν πρέπει να
ελέγχεται και ηθικά και να λειτουργεί στην κατεύθυνση του κοινού καλού.. είναι
ανεδαφικό οι επιστήμονες να δρουν ψυχρά, με βάση το δόγμα «η επιστήμη
για την επιστήμη» και να μη συνυπολογίζουν τις πιθανές επιπτώσεις των
ανακαλύψεών τους («πάσα επιστήμη χωριζομένη αρετής ου σοφία αλλά
πανουργία εστί», Πλάτωνας)..
Ζήτημα δεύτερο: ευρύτερη ευθύνη επιστημόνων
 οι επιστήμονες απαιτείται να είναι ανιδιοτελείς, να έχουν συνείδηση
κοινωνικού λειτουργού κι όχι στυγνού επαγγελματία, να λειτουργούν
ανθρωπιστικά και να αποσκοπούν στην ποιότητα ζωής όλων των πολιτών..
 η ευθύνη τους είναι ανάλογη της δυνατότητάς τους να προβλέπουν τις
συνέπειες του έργου τους, δυνατότητας που θεωρείται σχεδόν δεδομένη..
όταν λοιπόν συνειδητοποιούν ότι το επίτευγμά τους μπορεί να αποβεί και
επιζήμιο, ή θα πρέπει να το καταστρέφουν ή να ενημερώνουν την κοινή
γνώμη και τους κυβερνώντες, προκειμένου να ληφθούν τα απαραίτητα
προστατευτικά μέτρα.. κρίνεται ακέραια συνεπώς η ευθύνη τους να μη
δημοσιοποιούν έρευνες πριν βεβαιωθούν για την ορθή χρήση και
χρησιμότητα αυτών..
 ο επιστήμονας δεν είναι απλώς κατασκευαστής προϊόντων που η χρήση
τους έγκειται στους πολίτες.. είναι φορέας γνώσης και «η γνώση είναι
δύναμη»(Bacon).. και η δύναμη φορτώνει ευθύνη τον κάτοχό της..
5

6. διαφορετικά, η δύναμη στα χέρια ανθρώπων που δεν έχουν συναίσθηση της
ευθύνης τους αποβαίνει καταστροφική..
 ο επιστήμονας οφείλει να αρνείται την υποταγή του σε συμφέροντα
πολιτικά, οικονομικά, στρατιωτικά (όχι στο δόγμα «στρατευμένη επιστήμη»),
οφείλει να μην εγκλωβίζεται σε εμμονές του τύπου «ανακάλυψη των πάντων»
για το καλό της προόδου της επιστήμης, χωρίς να συνυπολογίζονται οι
επιπτώσεις (όχι στο δόγμα «επιστήμη για την επιστήμη»), οφείλει να
λειτουργεί ανθρωποκεντρικά, με βάση το δόγμα «επιστήμη για τον
άνθρωπο»..
 η επιστήμη πρέπει να έχει οικουμενικό χαρακτήρα, να μην περιορίζεται σε
εθνικά σύνορα και συμφέροντα..
 οι επιστήμονες έχουν χρέος να μεθοδεύουν ορθά την ερευνητική τους
πορεία, να ελέγχουν με ανθρωπιστικά κριτήρια τα μέσα και τις διαδικασίες
που ακολουθούνται, να μην επιτρέπουν την κακοποίηση των πειραματόζωων
(ζώων ή ανθρώπων) ούτε την όποια οικολογική καταστροφή..
 η επιστημονική κοινότητα επιβάλλεται να βρίσκεται σε συνεχή διάλογο με
την κοινή γνώμη (χρησιμοποιώντας εκλαϊκευμένο λόγο), να αφουγκράζεται τις
ανάγκες της και τους προβληματισμούς της..
 δεδομένου ότι σχεδόν κάθε επίτευγμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί θετικά ή
αρνητικά, οι επιστήμονες πρέπει να κινηθούν προς την προσπάθεια
σύστασης μιας διακρατικής επιστημονικής επιτροπής, που θα αποφασίζει για
το πώς, ποιος, πότε και κάτω από ποιες προϋποθέσεις θα μπορεί να
χρησιμοποιεί ορισμένα τουλάχιστον επιτεύγματα (από αυτά που δύνανται να
αποβούν μοιραία).. βέβαια, πρόκειται για μια δύσκολα υλοποιήσιμη πρόταση,
αλλά με τη βοήθεια της κοινής γνώμης και κάποιων «ρομαντικών» πολιτικών
ίσως ευοδωθεί..
 τέλος, όλοι οι επιστήμονες οφείλουν να αναπτύσσουν πλούσια κοινωνική
και πολιτική δράση.. το χρέος τους δεν εξαντλείται στην ερευνητική τους
δραστηριότητα.. πρέπει να ενημερώνονται, να ενδιαφέρονται, να συμμετέχουν
στα κοινά, να κρίνουν, να εκφράζουν τη γνώμη τους, να συμπάσχουν με το
κοινωνικό σώμα.. έχουν γνώση, οξύνοια, εξαίρετη αντιληπτική ικανότητα και
τόσες άλλες αρετές που δεν τους επιτρέπουν την αποχή τους..
6

7. διαφορετικά, η δύναμη στα χέρια ανθρώπων που δεν έχουν συναίσθηση της
ευθύνης τους αποβαίνει καταστροφική..
 ο επιστήμονας οφείλει να αρνείται την υποταγή του σε συμφέροντα
πολιτικά, οικονομικά, στρατιωτικά (όχι στο δόγμα «στρατευμένη επιστήμη»),
οφείλει να μην εγκλωβίζεται σε εμμονές του τύπου «ανακάλυψη των πάντων»
για το καλό της προόδου της επιστήμης, χωρίς να συνυπολογίζονται οι
επιπτώσεις (όχι στο δόγμα «επιστήμη για την επιστήμη»), οφείλει να
λειτουργεί ανθρωποκεντρικά, με βάση το δόγμα «επιστήμη για τον
άνθρωπο»..
 η επιστήμη πρέπει να έχει οικουμενικό χαρακτήρα, να μην περιορίζεται σε
εθνικά σύνορα και συμφέροντα..
 οι επιστήμονες έχουν χρέος να μεθοδεύουν ορθά την ερευνητική τους
πορεία, να ελέγχουν με ανθρωπιστικά κριτήρια τα μέσα και τις διαδικασίες
που ακολουθούνται, να μην επιτρέπουν την κακοποίηση των πειραματόζωων
(ζώων ή ανθρώπων) ούτε την όποια οικολογική καταστροφή..
 η επιστημονική κοινότητα επιβάλλεται να βρίσκεται σε συνεχή διάλογο με
την κοινή γνώμη (χρησιμοποιώντας εκλαϊκευμένο λόγο), να αφουγκράζεται τις
ανάγκες της και τους προβληματισμούς της..
 δεδομένου ότι σχεδόν κάθε επίτευγμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί θετικά ή
αρνητικά, οι επιστήμονες πρέπει να κινηθούν προς την προσπάθεια
σύστασης μιας διακρατικής επιστημονικής επιτροπής, που θα αποφασίζει για
το πώς, ποιος, πότε και κάτω από ποιες προϋποθέσεις θα μπορεί να
χρησιμοποιεί ορισμένα τουλάχιστον επιτεύγματα (από αυτά που δύνανται να
αποβούν μοιραία).. βέβαια, πρόκειται για μια δύσκολα υλοποιήσιμη πρόταση,
αλλά με τη βοήθεια της κοινής γνώμης και κάποιων «ρομαντικών» πολιτικών
ίσως ευοδωθεί..
 τέλος, όλοι οι επιστήμονες οφείλουν να αναπτύσσουν πλούσια κοινωνική
και πολιτική δράση.. το χρέος τους δεν εξαντλείται στην ερευνητική τους
δραστηριότητα.. πρέπει να ενημερώνονται, να ενδιαφέρονται, να συμμετέχουν
στα κοινά, να κρίνουν, να εκφράζουν τη γνώμη τους, να συμπάσχουν με το
κοινωνικό σώμα.. έχουν γνώση, οξύνοια, εξαίρετη αντιληπτική ικανότητα και
τόσες άλλες αρετές που δεν τους επιτρέπουν την αποχή τους..
6