-Carpeta O Medio Mariño: cadernos informativos e fichas de traballo: o medio, as plantas, as aves, os peixes, os crustáceos, os moluscos, varios, o home (1994-95)

1. "q
iS
q
¡t¡
q
.rl-
#4§
tB,
-¡
#l
§,
*§
*
('§
§
(§
m
F
L.
.gVI
.E
(§
El
¿E
[J
(J
r§
r
I
r----l
lffil
iaffilI
iffil
iffii
i4iq
#
]lffiiw1EGAtr
n3 I
rui
EII
l
GI
'ü
",!!

2. O medio mariño
IAS

3. O medio mari ño
AS AVE$
Adela Leiro Lois
Xosé Ramón Daporta Padín
Candea 1.994

4. íuorce:
Gaivota patiamarela
Outras aves
Características das aves
Clasificación das aves
Guía de observación
índice atfabético
Bibliografía
3
6
17
17
18
20
20

5. GAIVOTA PATIAMARELA
DESCRIPCIÓN EX.
TERNA:
Corpo cuberto de
plumas, de cor bran-
ca coa parte superior
do lombo gris pratea-
da e as ás da mesma
cor cunhas manchas
negras nas puntas.
Esta cor pode variar
asegún a época do
ano ou a idade. pode
medir ata 55 cm. de
lonxitude e 1,50 m. de
envergadura.
As prumas son unhas
formacións córneas da per que cubren o corpo formando unha capa
i1T,::^:?1-03
rlalios tameños e consistenciá sesundo a función que
máis grandes e fortes están nas ás (remeiras)
""r"uá-t"";lrl;) "";;resto do corpo (coberteiras e plumón).
O corpo está dividido en:
.cabeia oval e pequena, cun peteiro córneo grande e forte de cor amarela, formadopor dúas mandíbulas sin dentes (a superior sóbresae da inferior e dóblase na punta
cara abaixo a xeito de gancho e na inferior ten unha mancha encarnada) e con dous
orificios nasais que comunican coa boca. os ollos son ovalados, pequenos, de cor
amarela e situados lateralmente, con tres pálpebras (a terceira é transparente e verti-
cal permite limpa-los ollos sin perder visión). benaixo e detrás dos ollos están os ori-ficios auditivos.
*tronco oval alongado unido á cabeza por un pescozo cilíndrico, longo e con capaci-
dade para moverse en tédalas direccións, e rematado no exremo posterior nun rabocurto no que se asentan as prumas caudais.
*ás de forma trapezoidal, longas e es-
treitas articuladas no hombreiro e for_
madas por brazo, antebrazo, man e
dedos nos que se inxiren as prumas
remeiras creando unha ampla superfi_
cie que lle permite voar.
*patas articuladas na cadeira e forma_
das por un muslo curto, unha perna
cónica (que non se aprecian fora do
tronco) e un pé cilíndrico, longo sin prumas e cuberto dunhas placas córneas, seme-
llantes a escamas, de cor amarela, que se pousa en catro dedos (tres longos dirixidos
cara adiante, rematados en unllas débiles e unidos entre sí por ,nh, ,.,"'oán", e un
moicurto dirixido cara atrás.
protectora e
realizan: as
demais polo

6. DEScRTPclótt,¡t¡leRun:
ESQUELETO: a estructura dos osos é
lixeira e resistente xa que son ocos e
con refofzos internos. O esternón é
moi grande
''e
característico, ten unha
quilla onde se.,,inxiren os músculos
pectorais. A colúfina vertebral é ríxida
agás no pescozo'::e rabo xa que as
vértebras están soldadas. A caixa to-
rácica é moi resistente debido a que as
costelas te[e1 u¡has apófisis que fan
que se superpoñán unhas ás outras.
As ás únense ó tronco nunha articula-
ción na que destaca o coracoides, oso
exclusivo das aves que refoza a es-
tructura da caixa torácica e mantén o
esternón en posición fixa. A man está
formada por tres dedos e só o primeiro
pode realizar movementos indepen-
dentes..O tobillo está situado moi alto xa que os osos do tarso e o metatarso están
soldadós entre sí nunha rinica peza en posición vertical polo que só apoian os dedos
norchan.
'
MÚSCULOS: están ben desenvolvidos. Destacan especialmente os pectorais
(peitugas) que son os que moven as ás .
APAMTO DIXESTIVO:
formado"'pof esófago, es-
tómago' (dividido en dúas
partes, unha con función
quimicá e óutra, a muela,
corir función trituradora) e
un iirtestino que nemata
nunha cavidade máis am-
pla, a cloaca.
APARATO RESPIRATO-
RIO: composto de tráquea,
bronquios e dous pequenos
pulni'6its' dos que parten
unháS''iamificacóns espe-
cia¡s; ló§' sacos aéreos que
traquea
intestino
corazon
fígado
estómago cloaca
ocupan os espacios entre os órganos internos e incluso teñen ramificacións dentro
dos osos e serven como reservas de aire.
APAMTO CIR.CULATORIO: un corazón con dúas auriculas e dous ventrículos. A
circulación é doble e completa.
APARATO EXCRETOR: dous riles en posición dorsal quer desembocan na cloaca.
SISTEMA NERVIOSO: encéfalo non interior do cráneo, co cerebelo ben desenvolvi-
do; Os organos dos sentidos máis importantes son os ollos que están moi perfeccio-
nados. O oido é completo, sin orellas.
4
/ dedo l¡bre

7. APARATO REPRODUCTOR: son unisexuais. Os machos e as femias non se distin-
guen externamente. O aparato reproductor masculino está formado por dous testícu-
los situados debaixo dos riles que desembocan na cloaca. O aparato reproductor
femenino está formado por un ovario único (o esquerdo)e un oviducto que desembo-
ca na cloaca e no que están as glándulas da albúmina (que elabora a clara do ovo) e
da casca (que o reviste dunha cuberta dura e fráxil).
BIOLOXíA:
ALIMENTACIÓN: mantense de desperdicios de todo tipo, moluscos ou crustáceos
(que tira dente o aire para romperlles a cuncha e podelos comer) peixes, e incluso
ovos e polos doutras aves. E frecuente velas nos basureiros aproveitando restos.
RELACIÓN: oriéntase fundamentalmente coa vista axudada dun gran sentido do
equilibrio (gracias ó cerebelo moi desenvolvido). Teñen un oído fino e son especial-
mente sensibles ós cambios de presión.
Desplázanse fundamentalmente voando de dous xeitos: activamente (batendo as ás
como un abanico) ou planeando aproveitando as correntes de aire (especialmente as
que se producen sobre as ondas, nas beiras dos cantís ...)
Emite un son penetrante semellante a un berro.
Para mante-las plumas en boas condicións arranxaas co peteiro para librarse de pa-
rásitos e estende unha sustancia graxa que segrega unha gándula situada no rabo.
REPRODUCCIÓN: nidifica formando colonias en zonas
retiradas como cantís e praias con pedras nos meses de
abril maio e xuño. Os niños están no chan en fencias das
pedras ou lugares un pouco apartados con herbas. Des-
pois da cópula a femia pon dous ou tres ovos de 73 mm.
de lonxitude e de cor castaña-oliva con pintas escuras.
Poden facer varias postas de reposición. A incubación
dura 28129 días e túrnanse macho e femia. A partir do
segundo día os polos xa non necesitan a calor da nai e
comenzan a andar por fora do niño pero manténdose moi
perto. O cabo de dúas semanas alónxanse máis e en seis semanas máis empezan a
voar. Son alimentados tanto polo pai como pola nai, os polos pétanlle no peteiro e os
adultos devolven a comida a medio dixerir para que a coman.
Os exemplares inmaduros ou xuvenis teñen
a cor diferente dos pais: o primeiro ano cas-
taños con manchas, o segundo ano xa teñen
a parte do lombo gris e a punta do rabo es-
cura e ós tres anos collen a cor dos adultos
que é diferente no verán e no inverno
(cabeza cunhas pequenas manchas). Mudan
as plumas cada ano.
nÁa¡rRr:
Toda a zona costeira e zonas de basureiros.
No inverno vense pouco xa que emigran ca-
ra ó Sur.
DISTRIBUGION:
Toda Europa, norte de Áfr¡ca e parte de Asia ata Mongolia. É unha especie moi
abundante e en periodo de expansión o aumenta-los recursos alimenticios.
EXEMPLAR XUVENIL.

8. GAIVOTA ESCURA Latiusfúscus
Case igual que a anterior, a cor das ás e do
lombo é gris pizarra tirando a negra coas
beiras brancas. No inverno ten a cabeza
con manchas. Os exemplares inmaduros
son tamén algo máis escuros que os da
gaivota patiamarela.
Vive en toda Europa e inverna na Penínsua
lbérica. Empézase a ver cando marchan as
gaivotas patiamarelas cara ós sur.
No debuxo: adulto no inverno.
O gaivotón (Larus marinus) é semellante, pero de tamaño máis grande (ata 70 cm.
de lonxitude e 1,70 m. de envergadura) e coas patas de cor rosada. É haitual ver at-
gúns exemplares no inverno.
GAIVOTA CHORONA Larus ridibundus
A cor do verán é branca coa cabeza marrón
moi escura cun anel branco arredor do ollo,
lombo e ás gris crara, e a do inverno coa
cabeza branca e unha pequena mancha
escura detrás do ollo. As patas e o peteiro
son encarnadas. Mide de 35 a 38 cm.
Aliméntase de pequenos peixes e outros
animais, restos de comida...
Reprodúcese no Norte de Europa e inverna
na Penínsua lbérica tanto nas costas coma
no interior (lagoas, embalses...).
No debuxo á esquerda exemplar adulto no
verán, á dereita no inverno.
A gaivota pequena (Larus minutus) é semellante. De tamaño máis pequeno (ata 28
cm.) Cria en Rusia Central e ribeiras do mar Báltico. En Galicia vense algúns exem-
plares no inverno nas marismas e augas calmas da costa.
A gaivota tridáctila (Ríssa tridactyla) de cor branca co lombo e ás gris crara coas
puntas negras. As patas son de cor gris-verdosa escura e o peteiro amarelo. Mide ata
41 cm. Na nosa zona vense no inverno algúns exemplares.
Ocasionalmente pódense ver tamén:
* Gaivota gallada (Larus sabini): en pasos migratorios
* Gaivota papoia (Larus canus)'. no inverno
* Gaivota da altura (Larus hyperboreusl: inmaduros no inverno
No mar pódense ver unhas aves de aspecto similar ás gaivotas, de cor castaña-gris e
coas prumas do medio do rabo máis longas, que as perseguen para roubarlle-la co-
mida, son os merdeiros ou papamerdas (Sfercorarius parasiticus e S. skuaJ.
6

9. CARRÁN Sferna hirundo
Corpo blanco coa parte superior
da cabeza e a caluga negras, as
ás son longas e estreitas, grises
coas puntas máis escuras. O pe-
teiro é longo e aguzado, de cor
encarnada coa punta negra. As
patas son da mesma cor que o
peteiro. O rabo é longo, branco e
gallado. No inverno redúcese o
tamaño da rnancha da cabeza
delxando a frente branca e o ollo descuberto (debuxo en vóo). Mide ata 35 cm.
Aliméntanse de pequenos animais que captura lanzándose á auga en picado.
En Galicia é habitual sobre todo nos pasos migratorios do outono.
ESPECIES SEMELLANTES:
*Carrán cristado (Sterna sandvicens§ un pouco máis grande (41 cm.) e co peteiro
e as patas negras. Vese durante o paso migratorio de outono.
*Pirri ou carranciño (Sferna albifrons) máis pequeno (24 cm.) coa mancha da ca-
beza que nL¡nca cobre a frente, unha liña negra na beira das ás e o rabo máis curto e
ñ'tenos gallado. Vese nos pasos rnigratorios do outono ou en épocas de maltempo.
"Garrán mouro (Chlidonias niger) pequeno (24 cm.) de cor gris-afumada, máis es-
curo na cabeza e pescozo e case branco no rabo. Vese ocasionalmente en paso mi-
gratorio.
PARDELA FURABUNCHOS
Puffinus puffínus
Corpo escuro, case negro polo dorso
(cabeza, Iombo e parte superion das ás e
rabo) e branco por debaixo. O peteiro é
negro, curvado na punta, e as patas
rosadas. As ás son longas e estreitas.
Mide 35 cm. de lonxitude.
Ten un voo veloz con longos planeos a
rentes da auga, desprázase moi mal
pola terra á que só vai para criar.
E unha especie gregaria que vive case
sempre en alta mar. Aliméntase de
peixes, especiamente sardiñas. En Ga-
licia vese frecuentemente de maio a
outubro primeiro as mediterráneas, a partir de xullo (de cor máis escura por debaxo )
e logo a atlánticas tanto invernantes coma nos pasos migratorios.
ESPECIES SEMELLANTES:
Pardela xoube¡ra (Puffinus gravis): máis grande (46 cm.) ten unha banda branca
no rabo. En Galicia vese ocas¡onalrnente no verán e outono, nos pasos rnigratorios,
cando se aproxima á costa por maltempo.

10. Corpo negro agás unha franxa branca enriba do rabo (na
mitra) e unha liñas nas ás (máis estreitas na parte de arri-
ba). Peteiro negro e ganchudo no extremo, patas negras'
Mide ata 15 cm. de lonxitude.
Aliméntase de peixes, planton e residuos . Segue ós bar-
cos con voo irregular a rentes da auga coas patas colgan-
do. É peláxico, pódese ver durante todo o ano, especial-
mente no inverno e cando haitormentas.
Tamén se ve o paíño gallado (Oceanodroma leu-
corhoa), un pouco máis grande e co rabo gallado'
MASCATO Sula bassana
Corpo branco, ás grandes e estreitas
coas puntas negras. Cabeza amare-
la, peteiro longo e agudo de cor gris,
ollos rodeados dunha liña gris, patas
pardas mouras cos dedos grandes e
palmeados. Os xovénes son negros
con pintas brancas, a medida que se
fan adultos van cambiando a cor ata
branquear. Mide 92 cm. de longo e
175 cm. de envergadura.
Ave peláxica que vive en alta mar e
aliméntase de peixes e cefalópodos
que captura tirádose en picado den-
de moita altura (10 a 40 m.) Podendo
mergullarata 15 m. de profundidade.
Pódese ver como invernante ou nos
pasos nrigratorios dende mediados de agosto ata fins de outubro.
CORVO MARIÑO CRISTADO
P h al ac roc orx ar i stotel is
Corpo alongado e vertical co pesco-
zo,ás e rabo longos. Peteiro longo,
forte e ganchudo no extremo, de cor
amarela. patas fortes cos dedos gran-
des, de cor negor e Palmeados' A cor é
negra con refrexos verdes e en pruma-
xe nupcial amosa unha pequena crista.
Os inmaduros son de cor máis Parda e
co ventre máis craro. Mide uns 76 cm
de lonxitude.
Aliméntase de Peixes que caPtura
mergullándose (ata 15 m.de profundi-
dade). É caracteristico velos a secar | "
enriba dos cons ou en illotes coas ás abertas xa que a súa plumaxe non é imper-
meable. Voan cun bater de ás contínuo e co pescozo e as patas estiradas'
En Galicia é común e sedentario. Cria na illa de Ons, Cies e outras'
8
§d-

11. covo. ntÑ6..nmt:.j........,.....,....,...,,.
...'..........,....,.'l,'. :,:.:
,,,,¡,¡:¡¡:¡::¡ ,': , ,i,,,,, ,, ,,:,,,,,,,: ,,,: Phálaei or :,réátlbó
Semellante ó anterior, máis grande (90 cm.
de lonxitude e 140 cm. de envergadura. A cor
é totalmente negra agás unha mancha bran-
ca nas fazulas e na época núpcial outra nas
coxas. Os inmaduros son pardos e coa parte
inferior do corpo case branca.
Vive no mar pero tamén frecuenta as lagoas
costeiras, esteiros e encoros.
Vive no Sur de Europa, Asia, África e Ocea-
nía.
En Galicia aparece de setembro a mazo
procedente sobor de todo da Gran Bretaña e
nos pasos migrátorios.
E frecuente ver pequenos bandos que veñen
da illa de Ons pola mañán e volven á noitiña
umia e na Lanzada.
e pasan o día na zona da Enseada do
ARAO DO,§,,CONS ",,,Uiia'a'á'lÜé
Corpo alongado e vertical coas patas
situadas moi atrás e ás pequenas. A cor
é parda-negra na cabeza, pescozo e
Iombo e branca no peito e abdome. O
peteiro e as patas son negros. No inver-
no ten branca a parte dianteira do pes-
cozo. Mide 42 cm. de lonxitude e 70
cm.de envergadura. Cando está en terra
apóiase en todo o pé. Vive en mar
aberto.Aliméntase de animais mariños
que pesca buceando. En Galicia é se-
dentario e pouco abundante e ademáis
invernan exemplares europeos. E unha especie en perigo de extinción en Galicia.
OUTRAS ESPECIES SEMELLANTES:
*Arao romeiro (Alca torda), ten o peteiro aplanado verticaltnente. Vese no inverno.
*Arao piro ou mérgulo (Alle alle) máis pequeno (20 cm.) de corpo rechoncho. Vive
en alta mai e aparece ocasionatmente con maltempo durante o inverno.
*Arao paphgaio (Fratercula arctica), de 30 cm. peteiro triangular grande, aptanado
verticalmente e de cor amarela (con franxas encarnadas no verán) e unha mancha
branca na cara.
As mobellas ou colimbos son tarnén aves de corpo fusiforme e pátas mbi retrasadas
aínda que son doutra familia. Teñen o peteiro forte e aguzado e ás estreitas e longas.
A máis común é gavia immer que está presente no inverno na costa galega. Oca-
sionalmenté pódense ver tamén o can do mar (G. arctica) e Patoula (G. stellata)

12. GARZA,R,EAL Atdérea,'Cih,éiea
Corpo vertical e alongado co pescozo e as patas lon-
gas.A cor é gris, máis crara pola cabeza, pescozo e
peito e máis escura nas ás. Ten unha crista e un risco
ocular de cor negros. O peteiro é longo, agudo e de cor
amarela e as patas son pardo-verdosas cos dedos
grandes e sin membranas. Mide ata 90 cm" de lonxitu-
de e 170 cm. de envergadura.
Aliméntase de animais acuáticos ós que espera e
captura co peteiro cun rápido movennento do seu pes-
cozo. Vive en zonas de esteiros e lagoas pouco fon-
das. Nesta zona é relativamente abundante especial-
mente no inverno. Durante o verán quédanse algúns
exemplares inmaduros
l
GARZOTA Egretta
Sernellante á anterior, de menor tamaño
(55 cm. de altura), completamente branca
co peteiro negro e as patas negras cos de-
dos amarelos.
É relativamente abundante no inverno en
zonas de augas pouco fondas onde se po-
de ver ás veces mesturada coas gaivotas.
Como no caso da garza real no verán que-
dan nesta zona algúns exemplares inmadu-
ros.
Outra especie parecida e ésta e que temén
se pode ver no inverno é a garceta grande (Egrella alba), de cor branca co peteiro
negro e amarelo e as patas negras. Mide 89 cm'
ESPÁÍúLA' :,P:lata¡lea,,Ié'üCoiodi,a
Ave de tamaño grande coas Patas,
ás, rabo e peteiro (aplanado en for-
ma de culler) longos. Pode medir
ata 85 cm. A cor é branca crema, o
peteiro negro coa beira amarela e
as patas negras. En éPoca nuPcial
ten o peito e o mentón amarelos e
unha crista de prumas que lle col-
gan na testa Cando voa leva o Pes-
cozo e as ás estirados e forma os
típicos grupos en V,
Aliméntase en augas de Pouca fon-
dura avaniando e movendo o Petei-
ro dun lado a outro r¡tmicamente e
tocando a capa superior do limo para capturar pequenos animais.
Aparece en Galicia como invernante e ocasionalmente permanece algin,individuo no
verán na nosa zona (Enseada do Umia). Cría en Holanda e no sur da F. lbérica.
10

13. I
t
9AB!TA Haematopus osfralegus
Corpo oval co pescozo curto e o peteiro a as
patas longas. Mide uns 43 cm. de lonxitude. A
cor é negra pola cabeza, peito, lombo e ás e o
resto branca. O peteiro, os ollos e as patas son
encarnados.
Aliméntase de pequenos animais que viven nas
praias. E abundante no inverno na Enseada do
Umia e no verán quedan algúns exemplares
xuvenís qué non se reproducen.
MAZARICO CURLí Numenius
Corpo oval co rabo curto, pescozo, peteiro e patas
longas. Mide 53-58 cm. de lonxitude, A cor é castaña
crara con pintas escuras polo lombo, cabeza e peito
e branca polo abdome. Voando vénselle franxas
escuras e craras nas heiras das ás e no rabo.
O peteiro é de cor castaña, longo, fino e curvado
cara abaixo, máis curto no macho.
Aliméntase de pequenos animais (anélidos, molus-
cos, crustáceos, larvas de,insecto...) que desenterra
do fango co seu peteiro . E unha especie invernante
e en menor cantidade vense inmaduros no verán.
Criou recentemente na llla de Arousa.
MAZARICO GALEGO Numenius phaeopus
Semellante ó anterior, máis pequeno (41 cm.) e co
rabo máis estreito e a cabeza con bandas de cor
escura e crara. O peteiro e o pescozo son máis
curtos. Aliméntase de insectos, larvas, miñocas,
vexetais.
En Galicia vese nos pasos migratoriose como inver-
nante.
AGULLA,RABIPINTI Lim¡osa
Peteiro longo, moi fino e revirado lixeiramente cara
arriba. Patas longas e oscuras. Rabo curto e estrei-
to. No invérno é branco coa parte superior da cabe-
zae o lombo castañas con pintas escuras. No verán
ten o pescozo, peito e abdome de cor alaranxado.
Voando apréciase a mitra branca en V con franxas
castañas. Os inmaduros teñen o peito ocre. Mide 38
cm. de lonxitude. Vive en esteiros e areais. Alimén-
tase de vermes, miñocas, pulgas de mar, molus-
cos.,.E unha especie invernante e de pasos migratorios.
t
I
I
)
h
Semellante e menos abundante é a agulla rabinegra (Limosa limasa)
11

14. Corpo oval co pescozo curto e o rabo estreito e curto.
Mide ata 15 cm. O macho é branco co lombo castaño
craro e unhas manchas negras arredor dos ollos, na
testa e no extremo do rabo. As patas e o peteiro son
negras. A femia é máis crara coas manchas castañas.
Os inmaduros son semellantes ás femias coas manchas
máis reducidas.
Vive en zonas de dunas e praias onde se alimenta de
vermes, crustáceos, moluscos e insectos. Aniña en pe-
quenas depresións de area á partir de maio. pon 2t3
ovos que chocan tanto o macho como a femia durante
25 días. Os polos son niclífugos (como todos os das limí-
colas) e camúflanse perfectamente entre as herbas e
coa cor da area (ver debuxo). Cando se sinten atacados
finxen estar feridos e chaman a atención para protexe-
las crías. En Galicia está en perigo xa que só aniñan
unhas 50 parellas (recentemente aínda criaron na praia
da Lanzada) debido á excesiva presión que sofren as dunas e praias. Vese durante o
verán e moi escasamente no inverno.
ESPECIES SEMELLANTES:
Píllara redl l9haradrius hiaticula) máis grande (19 cm.) é invernante e pódese ver
tamén nos pasos migratorios en bandos numerosos (1.000 individuos na Umia,l.g79)
Píllara caréta (Charadrius dubius) é máis rara, vense algúns exemplares nos pasos
migratorios
P I.URADA . Pluviatis apricaria
Corpo oval co rabo curto, peteiro fino e patas longas.
Mide ata 28 cm. En plumaxe invernal a cor é branca no
abdome e castaña a pintas no lombo, cabeza e peito,
No verán t'áñen unhas manchas máis escuras na cabe-
za, peito e Fbdome.
Vive nas marismas, pradeiras e areais aliméntandose
de vermes, miñocas, insectos, moluscos...É invernante
e pódese ver tamén nos pasos migratorios.
ESPEC!ES SEMELLANTES:
*Píldora cincenta (Pluvialis squatarola): de cor gris con pintas no invemo e co pei-
to, abdomb e parte inferior da cabeza negras en ptumaxe de verán. É invemante e
vese nos pasos migratorios de primavera, máis abundante que a anterior.
*Píldora rá¡ada (Arenaria interprx): máis pequena (23 cm.) en voo ápréciase un
deseño ra¡ado de cor branca, castaña e negra nas ás . lnvernante e de paso migrato-
rio primaváral. Vive na beiramar rochosa ou areoso-rochosa.
12

15. PN.RO CURUEICO
C,orpo oval groso co pescozo e o rabo curtos e as
pdas e o peteiro longas. Mide 17119 cm. A cor
irvemal é branca polo abdome e polo resto cas-
taña-gris con pintas escuras cunha risca branca
enriba do ollo. No verán ten tamén pintas negras
no krmbo e unha mancha tamén negra no abdo-
me. Vive nas marismas e areais e aliméntase de
miñocas, moluscos e crustáceos. En Galicia pó- |
dese ver todo o ano. É a ave acuática máis abundante na Enseada do Umia con gu-
pos de máis de 5.000 individuos. Permanece no inverno e vese nos pasos migrato-
rios o resto do ano. Reprodúcese na tundra ártica.
Pilro groso (C. canutus), Pilro patimouro lC.minuta) e Pilro bulebule (C.alba) la-
mén se poden ver nos pasos migratorios ou como invernantes, pero en menor canti-
dade que o anterior.
E!!!R!CO ALILUXADO Trinsa totanus
Corpo oval co rabo curto e estreito, e o pescozo , as
patas e o peteiro longos. Mide 23 cm. A cor é branca
polo ventre, peito e parte inferior do pescozo con fi-
nas riscas castaña, e castañas a pintas polas partes
superiores. O peteiro é encarnado coa punta negra,
as patas encarnadas no verán e alaranxadas no in-
verno.
Vive en rnarismas e esteiros no inverno e no verán
en campos húmidos próximos a lagoas e ríos. Vese
como invernante e nos pasos migratorios.
*Bilurico patirroxo (7. erythopusl, Bilurico pativerde (7. nebutaria) e Bilurico
bailón (Actitis hypoleucos) son tamén invernantes en menos cantidade e vense nos
pasos migratorios.
*Bilurico alinegro (Tringa ochropus) vese só nos pasos migratorios.
Áves LlMicorAS
O grupo de aves estudiadas anteriormente (gavitas, mazaricos, agullas, píllaras, pil-
doras, pilros, biluricos e outras reciben o nome de limícolas por vivir en lugares la-
macentos ou próximos á auga como esteiros, praias, lagoas, ...ós que presentan
adaptacións especiais: patas e peteiros longos e cores miméticas.
becacina bilurico
TAMAÑO COMPARATIVO DALGUNHAS LIMíCOLAS
mazarico curlí
13

16. g,,no","e palmeados. Mide 58 crn' o macho e a femia son de diferente cor.
Macho: cabezae pescozo de cor verde irisado, un circulo branco arredor do pescozo
e un par oe prurnas negras rizadas sobre un rabo branco en forma de cuña' espelle-
te (franxa nas ás) matvá, abdorne branco e o resto castaño' Peteiro amarelo e patas
alaranxadas. Na plumaxe de eclipse (xullo a setembro) é de cores menos vistosas e
seméllase á femia.
Femia: castaña con pintas escuras e espellete malva'
Vive na beiramar, (especialmente nas riás e esteiros), en encoros, lagoas' rios"'
Aliméntase en superficie (non se mergulla) utilizando o peteiro a xeito de filtro e atra-
pando os alimentos (ptantas acuáticás, raíces, sementes, miñocas, moluscos e ou-
tros pequenos animais¡ coa axuda das mandíbulas finamente dentadas' E caracteris-
tico velos coa cabeza metida na auga equilibrándose coas patas no ar' Pode levan-
ta-lo voo directamente dende a auga'
E;;Á;
";pecie
seJentaria u ,eprádúcese por toda a zona' A femia constrúe o niño
no chan entre a vexetación e perto da auga. Desde marzo a xullo pon de 7.a 16 ovos
de cor branca-verdosa que cfrbca durante"2g días. Os polos seguen á nai ó pouco de
nacer e son frecuentemente víctimas das gaivotas'
No inverno súmanse exemplares procedentes do Norte' É o pato máis abundante na
zona contándose ás veces bandos de máis de 1'400 aves'
ALAVANCO REAL
Anas platYrhYchos
horizontal,Corpo en Poslclon
oval aplanado co Pescozo, o
rabo e as Patas curtas e o
peteiro aPlanado e relativa-
mente grande. Os dedos son
PATÓ CAREIO / PATO RABI-
LONGO Anas acuta
Mide 51 cm. Ten o peteiro grande e aplana-
do, máis ancho na Punta.
Macho: cabeza verde, peito branco, costas e
abdome castaños, parte dianteira das ás
azul, espellete verde, rabo branco e ne-
gro.Femia: castaña a pintas co espellete
verde e unha franxa azul nas as'
Aliméntasedeprantasacuáticasepequenosanimais'Vivenas
g;ár En Galiciá é invernante habitual de setembro a febreiro'
rías, esteiros e la-
Mide 56 cm.
Macho: cabeza e Parte Posterior
do pescózo de cor castaña-
ferruxe, lombo e costas grises con
pintas escuras, Peito e abdome
branco, esPellete verde e rabo
;ü["¿ ;;ü;.'il"iro negro cunha ,un.¡" uián.r' A femia é castaña con manchas
escuras e o espeltái. u"tá.. A¡iménteiá principalmente de plantas acuáticas (sebas'
lentellas...) e tamén de pequenos animais'
En Galicia é invernanie'(pouco abundante) , vive principalmente en zonas costeiras'
14

17. CERCETA REAL Anas crecca
E o pato de superficie máis pequeno (37
cm. de lonxitude e 60 cm. de envergadura)
Macho: cabeza castaña-tella cunha banda
ocular verde, peito ocre con pintas escu-
ras, lombo e costas grises cunha liña
branca e negra, ventre branco, espellete
verde e negro. Patas e peteiro grises.En
plumaxe de eclipse é semellante á femia.
F-emia: castaña a pintas co espellete verde e o ventre craro (detrás na imaxe).
Vive nas rías e lagoas. En Galicia cria en poucos sitios. Aparece como invernante.
OUTROS PATOS DE SUPERFICIE:
*Pato asubión (Anas pnelope): abundante no inverno
'Pato cincento (Anas strepara): invernante, máis escaso que o anterior
'cerceta do estío (Anas querquedula,): vese nos pasos migratorios
PARRULO CRISTADO Aythya futiguta
Mide 43 cm. Corpo en forma oval aplana-
do e co rabo cara abaixo.
Macho: costas e ventre brancos e o resto
do corpo negros. Na parte posterior da
c.abeza ten unha crista . peteiro azuado
coa punta negra e ollos amarelos.
Femia: castaña coas costas máis craras e a crista máis pequena.
Aliméntase de plantas acuáticas, crustáceos, moluscos, peixes...que captura mergu-
llándose alaT m. de profundidade e incluso máis.
Vive nas augas litorais, lagoas costeiras e en encoros. En Galicia é invernante .
*Parrulo chupón (Aythya ferina) un pouco máis grande que o anterior, o macho ten
a cabeza avermellada, o pescozo, peito e rabo negros e o resto gris crara. Vese du-
rante o inverno.
PARRULO PENTUMEIRO
Melanitta nigra
Mide 48 cm.
O macho é totalmente negro agás no
peteiro que ten a parte superior amare-
la alaranxada cun tubérculo na base.
A femia é parda escura coas fazulas e partes laterais do pescozo craras.
E totalmente mariño e ás veces achégase á costa. Aliméntase de moluscos, crustá-
ceos e plantas acuáticas. En Galicia é unha especie invernanle común.
OUTROS PATOS MERGULLADORES:
No inverno ou nos pasos migratorios pódense ver en pouca cantidade: parrulo ca-
becinegro (Aythia marila), parrulo mourelo (Metanitta fusca), parruto osculado
(Bucephala clangula) e havelda (Ctanguta hyematis).
15

18. MERGO CRISTADO
Mergus serrator
Mide 58 cm.
Macho: cabeza negra verdosa con
dúas cristas na caluga. Colar bran-
co, papo dourado a pintas, costas
grises,lombo e rabo negros. Peteiro
e patas encarnadas.
Femia: parle superior da cabeza castaña, fazulas e pescozo brancos, lombo, costas e
peito grises.
Vive nas rías e aliméntase de peixes.
Aniña no norte de Europa e en Galicia é invernante regular de novembro a mazo.
É abundante na Ría de Arousa, especialmente na llla de Arousa e Rianxo.
*Mergo pequeno (Mergus albellus) de menos talla (40 cm.) e moi escaso'
O macho é branco con manchas negras e a femia semellante á do mergo cristado,
pero máis branca. Vive tamén nas lagoas do interior e encoros.
MARTIÑO PEIXEIRO Alcedo atthis
Corpo oval, vertical, coa cabeza grande, o rabo curto e
o peteiro longo, forte e aguzado. Mide 16 cm.
A cor é azul con pintas craras pola parte superior do
corpo, peito, abdome e parte inferior das ás alaranxa-
das, gorxa branca, dúas manchas auriculares
(alaranxada e branca). Manchas verdes nas costas e
parte superior das ás. Peteiro negro e patas encarna-
das. As femias teñen o peteiro negro e encarnado.
Vive na beiramar e ribeiras de ríos. Nesta zona pódese
ver nas escolleras e zonas de pedras.
Aliméntase de peixes, insectos e larvas acuáticas...
Voa moi rápido a rentes da auga e lánzase a pescar dende pousadoiros elevados.
Aniña en buratos de paredes de turba ou terra onde excava galerías.
En Galicia é unha especie sedentaria aínda que pouco abundante. Tamén se poden
ver nos pasos migratorios de agosto-setembro.
16

19. AS AVES
características xer?is
A clase das aves é o grupo de vertebrados con maior variedade, comprende g.600
especies orgaizadas en numerosas familias. Caracterízanse fundamentalmente por
ter capacidade para voar e uns órganos especializados para elo, as ás, aínda que hai
especies como as avestruces, ou os pingüinos que non o fan.
*Corpo cuberto de pel con prumas que os protexen do frío e permitelles
voar
'Esquelete forte e lixeiro
'Musculatura pectoral moi desenvolvida
'Aparato respiratorio con ramificacións que se conectan cos pulmóns e
se extenden polo interior do corpo (sacos aéreos)
*Boca sin dentes, con peteiro
*Temperatura corporal autorregulada
*Reproducción ovipara con fecundación interna e incubación dos ovos.
AS AVES : clasificación
AS cies tratadas neste traballo
EXEMPLOS
iCARADRIFORMES
-alas longas e rematadas en punta
-patas grandes e fortes
PROCELARIFORMES
-peláxicas
-boas voadoras
.*t'-r? -,,- 1o--=;.
4--l;?r¡-:' (planeadoras)
o. incubación
i"¡'*
-.'rl
.É;r-$-.
PELECAN¡FORMES
{amaño grande
-con ás e peteiros fortes
-pés grandes cos catro dedos unidos con
membranas
T(
x1.
'§
j-
y)
,§,
¡ -{._.
*--'--- P,+
w'i,'
CICONIFORMES
tamaño medio/grande
-patas, peteiro e pescozo longos
-coloniais
ANSERIFORMES
-patas curtas, dedos palmeados
-plumaxe impermeable
-bos nadadores e voadores
-& CORACIFORMES
-plumaxe brilante
-aniñan en buratos
(a maioría son aves tropicais)
17

20. A conecta iecollida de datos sobre as cores e a súa situación vainos servir para identifica-la
especie e en moitos casos o seu sexo.
orificios
nasars
testa
sobrecella
peteiro
O peteiro é un ele-
mento determinante
para establecer unha
relación cos hábitos
alimenticios
caluga
orella
lombo
gorxa
fazulas
A postura xeral do corpo ven dada
pola situación das patas
beira da á
a(n
)
Vvertical
-_R,/t Y
l,/
Y'inclinada
a
f-)L--l
Irl
horizontal
pescador de
superficie
n.ffr' C, UIsonoeaoor
y fittradores
H ().-
Pescador-buceador
segadores
vÉ'
18

21. TRIANGULARES
gallado
@
€
ombico
B
É
en cuña
-a
""N
é
-¿Éescolaoo
ér -s
triangular
--€
Í=:. I
cadrado
é.,-rcI
rectangular
A forma e o tamaño das ás e os rabos
indican o tipo de vo e a capacidade que
teñen para realizalo.
As patas indícannos o hábitat ou o medio no
que se desenvolven as aves habitualmente
PATA TIPO
Jvadeadores
t,il
jA ll
/t
polegar
-*W/.*^É/
1/
tI
fl
lt
4marchador
arborícola
I
//,{
--t^(
lv
( trepador
-_)^,gr Jl ñwa 4 pameadas
lobuladas
19

22. INDICE ALFABÉTICO DE ESPECIES:
Gaivota escura
Gaivota gallada
Gaivota papoia
Garvota patiamarela
Gaivota pequena
Gaivota tridáctila
Gaivotón
Garceta grande
Garza real
Garzota
Gavita
Havelda
Martiño peixeiro
Mazarico curlí
Mazarico galego
Merdeiro
Mergo cristado
Mergo pequeno
Mobella
Paíño do mal tempo
Paíño gallado
Pardela furabunchos
Pardela xoubeira
Agulla rabinegra
Agulla rabipinta
Alavanco real
Arao dos cons
Arao papagaio
Arao piro
Arao romeiro
Biiurico aliluxado
B¡lurico alinegro
Bilurico bailón
Bilurico patirroxo
Bilurico pativerde
Can do mar
Carrán
Carrán cristado
Carrán mouro
Cerceta do estÍo
Cerceta real
Corvo mariño cr¡stado
Corvo mariño real
Espátula
Gairota chorona
Gaivota da altura
11
11
14
o
o
I
t5
IJ
13
13
I
7
7
7
15
tf,
I
ó
'io
6
o
6
o
6
3
6
b
ti
10
10
'10
11
15
to
11
11
b
16
16
o
8
8
7
7
Parrulo cabecinegro
Parrulo cristado
Parrulo chupón
Parrulo mourelo
Parrulo osculado
Parrulo pentumeiro
Pato asubión
Pato careto
Pato cincento
Pato cullerete
Pato rabilongo
Patoula
Píldora cincenta
Píldora dourada
Píldora raiada
Pilro bule bule
Pilro curlibico
Pilro groso
Pilro patimouro
Píllara careta
Píllara papuda
PÍllara real
Pirri
15
15
'15
15
'15
't5
l5
11
15
14
14
I
12
12
12
13
13
13
13
12
12
12
7
tsIBL¡OGRATíE:
*Garms,
Harry e outros: "plantas y animales de España y Europa,'. Eunsa. pamplona 1.g77
*Keith, stuart: "Guía de las aves de España y Europa,', omega. Barcelona 1.9g0
!en9s Patiño, X.M., pedreira López, c., e silvar, c: ,,Guía
das aves de Galicia"
Bahía. A Coruña 1.991.
*Puigcerver,
Manuel: "Aflas de Zoología (vertebrados),'. Edibook. Barcelona 1.9gg
"Rodríguez Pomares, Alvaro: "A Enseada do umia-o Grove. As aves". candea
Cambados 1.991
*sauer, Frieder: "Aves acuáticas". Guías de la Naturaleza. Blume. Barcelona 1.9g4
"swallon, su e outros: "La senda de la naturaleza, costas y playas,'. s.M. Madrid 1.gg1
varios :"Las aves de España". selecciones del Reader's Digest. Madrid 1.972
Villeneuve, F. e outros: "Las ciencias naturales". Muntaner y Simón. Barcelona 1.g77

23. acquavisi on lgalicia gmr¡f§*X P
ACQUAV|StON GAL|CtA, S,L, . Rúa Hospital 12-1c - Tlf,/Fax (986) 731246 - 36980 0 GRoVE (Pontevedra)