Лекц 1

1. ЕРӨНХИЙ ОНОШЛОХУЙ
Малын асаргааны Багш:
Г. Буяннэмэх

2. ХИЧЭЭЛИЙН ЗОРИЛГО
 Дианостик бол өвчний оношийг, өөрөөр хэлбэл
шинжлэгдэж байгаа малын өвчний нэрийг
тодорхойлохын тулд өвчний шинж тэмдгийн
нийлбэрийг шинжлэх замаар ямар нэг өвчний
процесст онцлог байдаг шинж тэмдгийг илрүүлэх
зорилготой.

3. ЛЕКЦ 1: ОНОШ СУДЛАЛЫН
ҮНДЭСҮҮД
 Дотор өвчний эмгэг, түүний эмчилгээг судлахдаа урьдаар
клиникийн таних аргын үндсийг эзэмших ёстой. Өвчнийг
таних арга диаг-ностик бол клиникийн бүх хичээлийн
оршил нь болдог.
 Өвчин таних аргыг эзэмшихдээ эхлээд
 Малтай харьцах,
 Малд үзлэг явуулах үндсэн арга,
 Үзлэгийн журам,
 Биемахбодийн ерөнхий үзлэгийг,
 Хоол боловсруулах эрхтэн зүрх судасны систем,
амьсгалын эрхтэн, шээс бэлгийн эрхтэн, мэдрэлийн
системийг шинжлэх аргуудыг дэс дараалалтайгаар тус тус
судалдаг. Өвчнийг тодорхойлохдоо үзлэг явуулхад илэрсэн
бүх шинж тэмдгийг ажиглах нь чухал. Ингэхдээ гол
анхаарлыг уг өвчинд зохицсон онцлог шинжүудийг
судалсны үндсэн дээр түшиглэн өвчинд онош тогтооно.

4.  Хүзүү чихний орчим хэвлийн хажуу талыг маажих замаар
үзлэг хийж эхэлнэ. Догшин авир муутай гахайд чихийг нь
тусгай хавчуураар хавчих буюу унагаж хэвтүүлсний дараа
үзлэг хийнэ.
 Нохойг голдуу эзэн буюу арчлагч хүнээр бариулж шинжилнэ.
Үзлэг хийхийн өмнө нохойн авирыг асууж лавлах замаар
мэдвэл зохино. Зуудаг нохойд үзлэг хийхийн өмнө хушуувч
углах буюу хушуунд нь гогцоо хийж чангалан уяна.
 Муурыг хавах самардахаас болгоомжилж ширээн дээр
хэвтүүлж толгой урд хөлөөс нь барьж бэхлэсний дараа үзлэг
хийнэ.
 Шувууг ширээг, дээр хэвтүүлж шинжилнэ. Тоншуулахаас
болгоомлож толгойг нь гараар барина.Заримдаа далавч,
хөлийг нь бэхлэх явдал чухал байдаг. Бүх төрлийн амьтад
шувууг шинжлэхдээ хувийн ариун цэврийн шаардлагыг чанд
сахиж гар ,хувцас,гутал шинжилгээний багажуудыг
бохирдуулахгүй цэвэр байлгавал зохино.Эдгээр нөхцөлийг
сахиж хангахгүй бол ажиллагч Хүнд малаас өвчин
халдварлаж болохоос гадна өвчний микробыг өөр малд буюу
аж ахуйд дамжуулан тарааж болно.

5.  Клиникийн шинжилгээний үндсэн аргууд
 Өвчний шинж тэмдгийг илрүүлэн олох оношийг
тодорхойлох явдал нь голдуу клиникийн
шинжилгээний замаар хийгдэнэ. Өвчтэй мал нэг
бүрийг шинжлэхэд ашигладаг.Кпиникийн шинж
тэмдэгийн ерөнхий аргуудаас
 Үзлэг хийх
 Биеийн хэмжүүр авах
 Барьж үзэх
 Тогших
 Чагнах
 Биеийн халууныг хэмжих аргуудыг элбэг
хэрэглэгдэнэ.

6. ОНОШИЙН АНГИЛАЛ
 Диагноз буюу онош гэдэг нь
 1 ) Бие махбодь түүний эрхтэн эдэд үүссэн өөрчлөлтийн
шинж байдал.
 2) Бие махбодид туүний системийн үйл ажиллагааны
хямралын хэлбэр буюу их багын хэмжээ
 3) Өвчнийг үүсгэсэн шалтгааны тухай тодорхойлолтуудыг
ойлгодог.
Бие махбодь дахь өөрчлөлтийн шинж байдлын
тодорхойлолтод үндэслэгдсэн оношийг анатомийн онол
гэнэ.
 Зөвхөн бие махбодыг өөрчлөлтийн шинж байдлыг
төдийгүй, мөн өвчнийг уүсгэсэн шалтгааныг тодорхойлдог
оношийг шалтгааны гэж нэрлэнэ.
 Хэрэв өвчний өөрчлөлтийн шинж байдал шалтгааныг
тодорхойлж болохгүйн улмаас түүний оношийг зөвхөн
онцлог шинж тэмдгийн нийлбэрээр тодорхойлбол үүнийг
шинж тэмдгийн онош гэнэ.

7.  Өвчнийг зөв тодорхойлсон эсэхээс шалтгаалан оношийг
 Зөв , тоймолсон, эргэлзээтэй , алдаатай гэж ялгана.
 Алдаатай дүгнэлтийг үгүйсгэсэн эргэлзээгүй шинж тэмдэг дээр
үндэслэгдсэн өвчний тодорхойлолтыг зөв онош гэж үзнэ.
 Ийм оношийг ялгаварлах оношийн тусламжгайгаар тавьдаг. Ялгаварлах
онош нь өөр өвчний төсөөтэй ерөнхий шинжүүдийг зааглаж, уг өвчний
онцгой үндсэн шинжүүдийг ялгаж өгнө.
 Тоймолсон эргэлгзээтэй онош нь уг сэдэвлэгдэж байгаа өвчинд
онцлог байдаг бүх шинж тэмдгийн нийлбэр бүрэн биш үед тохиолдоно.
 Алдаатай онош гэдэг нь дутмаг баримт дээр үндэслэгдсэн бөгөөд
түрүүчийн тавьсан оноштой харшилсан шинэ шинж тэмдгүүд гарч
ирсний улмаас өөрчлөгдөх оношийг хэлнэ.
 Өвчний тавилан (прогноз)-гийн тухай-ойлголт. Оношийг зөв, үнэн
тавьсан, өвчний явцыг мэдсэн үед олонхи өвчний үргэлжлэх дундаж
хугацаа, тохиолдож болох хүндрэл зэргийг тоггоож болохоос гадна,
зарим өвчний төгслийг урьдчилан хэлж болно.
 Өвчний төгсөл сайн, муу, эргэлзээтэй, болгоомжтой байж болно. Сайн
төгсөл нь хэрэв өвчтэй мал ажлын чадвар, ашиг шимээ алдахгүйгээр
бүрэн эдгэрэх үед хэлэгдэнэ. Муу төгслийг хэрэв өвчний явц, онош нь
өвчтэй мальн үхлийг тодорхойлж байгаа буюу уг малын ажлын чадвар,
ашиг шим алдагдах, өвчин нь эмчлэгдэх боломжгүй үед хэлэгдэнэ.
Өвчний төгслийг тодорхойлох баримт ,хангалтгүй байгаа үед
эргэлзээтэй буюу болгоомжтой гэж үзнэ.

8. ШИНЖ ТЭМДЭГ.
 Шинж тэмдэг гэдэг нь хавдах, ярших зэрэг
өвчннй процессын ил харагдах илрэлийг ба үйл
ажиллагааны гажуудлыг хэлнэ.
 Өвчний шинж тэмдэг ямагт адил жигд байдаггүй.
Эдгээрийг дотор нь:
 тоггмол ба тогтмол биш чухал ба чухал биш
хэвшмэл ба онцгой гэж ялгана.
Өвчний шинж тэмдэг ямагт адил жигд байдаггүй.
Эдгээрийг дотор нь тогтмол ба тогтмол биш,
чухал ба чухал биш, хэвшнэл ба онцгой гэж
ялгана. Онцгой шинж тэмдэг нь өвчний шинж
байдалд ямар ч эргэлзээгүйгээр бүгдийг бүрэн
илэрхийлдэг тул онцгой ач холбогдолтой байдаг.

9. Малд үзлэг хийх биеийн хэмжүүр авах тухай
 Гадна үзлэгийг багажгүй буюу багажны тусламжтайгаар хийнэ. Гадна
үзлэгээр эд эрхтний өөрчлөлтийн хэмжээ шинж байдал байрлалтыг
тодорхойлно.Биеийн хэмжүүр авах яүүлэх явдлыг зөвхөн өвчний
оношийг тодорхойлох. Эмийн тун тоггоох шаардлагатай үед хэрэглэнэ.
Барьж үзэх тогших явдлыг гарын хуруугаар шууд буюу шаардлагатай
үед хэрэглэнэ.Энэ аргын тусламжтайгаар өөрчлөгдсөн эрхтний мэдрэх
чадвар арьсны температур хавдрын хатуу зөөлнийг тодорхойлно.
 Тогшилтыг-Биеийн зарим хэсгийг хэлбэлзлийн байдалд оруулж авиа
үүсгэхийн тулд хийнэ. Авианы төлөвөөр тогшигдож байгаа хэсгийн
байдалд дүгнэлт хийж ингэснээрээ үндсэн болон нэмэлт шинжүүдийг
илрүүлж болно.
 Тогшилтыг шууд ба шууд биш хоер аргаар гүйцэтгэнэ.
 Шууд тогшилтыг ямарч багажны оролцоогүйгээр хуруугаар хийнэ.
 Шууд биш тогшилтыг:Хуруун дээр хуруугаар тогших Багаж хэрэглэж
хийнэ.
 Хуруун дээр хуруугаар тогшихдоо баруун гарыг нугалж тахийлгасан
долоовор хуруугаар шинжлэх тахийлгасан долоовор хуруугаар шинжлэх
хэсэгт сайн шахаж наалдуулсан зүүн гарын хуруунуудьг цохиж тогшино.
Ийм тогшилт нь цэвэр авиа өгдөгөөс гадна багажгүй хийж болдог
учраас тохиромжтой байдаг.

10. ЧАГНАХ АУСКУЛТАЦИ
 Чагналтыг зүрх, судас, хоол боловсруулах,
амьсгалах эрхтнүүдийн ажиллагааны үед үүсэх
авианы шинж байдлыг тодорхойлохын тулд
хэрэглэнэ.Үүнээс гадна мөн эхийн, хэвлий доторхи
хээлийн амьралыг тодорхойлоход хэрэглэдэг .Энэ
зорилгоор хээлийн биеийн аль нэгэн хатуу хэсэг
тулж байгаа хэвлийн хана орчмыг чагнана.
Хээлийн хөдөлгөөн, зүрхний цохилтыг тодорхойлох
нь практийн чухал ач холбогдолтой
 Клиникийн шинжилгээнд шууд ба шууд биш
чагналтыг хэрэглэдэг.

11.  Шууд чагналт гэдэг нь:Чихээ малын биеийн
шинжлэгдэх хэсэгт сайтар наалдуулан чагнахыг тулд
чагнагдах газрыг урьдчилан алчуураар бүтээнэ.Том
малын биеийн урд талын хэсэгт орших эрхтнийг
чагнахдаа шинжлэгч хүн нүүрээ малын толгой тийш
харуулж өшигүүлэхээс өөрийнтөө хамгаалахын тулд
шинжилгээ хийж дуусах хүртэл малын хажуу талд нэг
гараараа түүний сэрвээ буюу нуруунаас барьж зогсоно.
Зүүн талын урд хэсгийг баруун чихэээр баруун талын
урд хэсэгт оршдог эрхтнийг шинжлэхдээ өшиглүүлэхээс
болгоомжилж малын бөгсөн бие тийш харж зогсоно.
Мөн өшиглүүлэхгүйн тулд догшин тогтвор муутай
адууны урд талын нэг хөлийг өргөж толгойг нь сайн
бэхлэж барина.
 Шууд бол чагналтыг Стетоскоп Фонендоскон гэдэг
тусгай багажийн тусламжтайгаар хийнэ.
 Кпиникийн шинж тэмдэгний ерөнхий аргуудын
тусламжтайгаар илрүүлэн олсон шинж тэмдэгүүд нь уг
өвчнийг тодорхойлоход хангалттай биш бол
шинжилгээний тусгай аргуудыг хэрэглэнэ

12. ГЭРИЙН ДААЛГАВАРТ
Уншиж дэвтэрт тэмдэглэл
хөтөлнө.

13. АНХААРАЛ ХАНДУУЛСАНД БАЯРЛАЛАА.