1. 1
I. УДИРТГАЛ
Судалгааны зорилго:
Амьд организм бүхэн төрөлхийн өрсөлдөх хандлагатай байдаг. Амьдрал бол нэгэн тоглоомын
талбар бөгөөд тоглоомд оролцогчид бие биетэйгээ өрсөлдөж хожлыг авахыг эрмэлздэг. Энэ
бол тоглоомын онолын үндсэн үзэл санаа юм. Тоглоомын онолыг эдийн засаг, нийгэм, улс
төр, менежмент, маркетинг, сэтгэл зүй тэр ч бүү хэл биологийн шинжлэх ухаанд өргөнөөр
ашигладаг.
Манай судалгааны гол зорилго бол тоглоомын онолоор арилжааны банкуудын
өрсөлдөөнийг тодорхойлж, тэдгээрийн шийдвэрүүдийн харилцан уялдаа холбоог
загварчлахад оршино.
Судлах болсон шалтгаан:
“Арилжааны банкууд зээлийн хүүгийн стратеги, тоглоомын онолын хандлагаар сонгон
өрсөлдөх нь” сэдэвтэй судалгааны ажлыг П.Амармэнд, С.Мягмаржав нар 2004 онд хийж
байсан. Судалгааны үр дүнд мөнгөн хөрөнгө болон богино хугацаат хөрөнгө оруулалт ихтэй
арилжааны банкууд зээлийн хүүгээ бууруулснаар ашиг олох боломжтойг онцолсон ба
банкуудын зээлийн хүүгээ бууруулахгүй байгаагийн шалтгааныг нэмэлт эрэлт хангалттай
хэмжээнд хүрэхгүй байгаатай холбон тайлбарлажээ. Уг судалгааны ажил олон талаараа
шинэлэг, бүтээлч, өвөрмөц болж чадсан ч дутагдалтай талууд байсан. Судлах болсон шалтаан
маань тэрхүү дутагдалтай талуудыг залруулж тоглоомын загварыг илүү боловсронгуй
болгоход оршино.
Судалгааны ач холбогдол:
Монголын санхүүгийн системийг эрчимтэй хөгжүүлэхийн тулд санхүүгийн хүчирхэг
зуучлагчид зүй ѐсоор шаардагдана. Банкны хоѐр шатлалт тогтолцоог тус салбарт
нэвтрүүлснээс хойш арилжааны банкны улс орны хөгжилд үзүүлэх нөлөө асар их болсон.
Эдийн засгийн үйл ажиллагаа явагдах үндсэн нөхцлийг арилжааны банкуудын зээлжүүлэлт
хангаж байдаг. Зээлийн хүү нь нэг талдаа банкны орлогын гол эх үүсвэр, нөгөө талдаа
санхүүжилт болдог сайн талтай ч зээлийн хүүгийн өндөр түвшин зээлдэгчдийн зээлээ
эргүүлэн төлөх чадварыг бууруулж улмаар банк өөрөө хохирход хүргэдэг муу талтай. Иймээс
зээлийн хүүг аль болох бага түвшинд тогтоож, банк ашигтай ажиллах нөхцөлийг бүрдүүлэх
нь чухал ач холбогдолтой.
Иймээс тоглоомын загварыг сайтар боловсруулан ашигласнаар арилжааны банкуудын
хүүгийн стратегийг тодорхойлж, тэдгээрийн шийдвэр бие биедээ хэрхэн нөлөөлж байгааг,
арилжааны банк бүрийн хувьд ямар стратеги тохиромжтой болохыг дэлгэрэнгүй харж болно.

2. 2
II. ТОГЛООМЫН ОНОЛ
Тоглоомын онол бие биеэсээ хамааралтай олон талуудын шийдвэр гаргах зарчмыг судалдаг.
Тоглоомонд оролцогчид янз бүрийн хожилтой стратегиудаас сонголт хийнэ. Хожил нь мөнгө
ашиг, ханамж, шийтгэл гэх мэт юу ч байж болно. Тоглогч хожлоо хамгийн их байлгахыг
зорино. Өөрөөр хэлбэл тоглоомын онолын зарчим нь өрсөлдөгчөө дутуу үнэлэж болохгүй,
гэнэдүүлэх болон мартуулах стратеги барихгүйгээр жинхэнэ баталгаат хожлыг авах
зорилготой1
.
Энгийн тоглоомын онолын зарчмыг хялбархан тайлбарладаг хамгийн түгээмэл,
алдартай жишээ бол “Сэжигтний зарчим” юм. Гол зарчим, утга санааг нь анх 1950 онд АНУ-
ын эрдэмтэд Меррил Мийкс Флүүд болон Мелвин Дрешер нар танилцуулсан бол АНУ-ын
эрдэмтэн В.Тукер шоронгийн нөхцөл, үг өгүүлбэрээр томъѐолон уг нэрийг өгсөн байдаг.2
II.1 СЭЖИГТНИЙ ЗАРЧИМ
Нэгэн гэмт хэргийн улмаас А болон Б гэсэн хоѐр хүн сэжигтэнээр тооцогдон, байцаагдаж
байна гэж үзье. Мөрдөн байцаагч тэр хоѐрыг тус тусад нь өрөөнд оруулан “Чи хэргээ үнэн
зөвөөр мэдүүл, хэрвээ нөгөөх чинь мэдүүлэхгүй бол чиний авах ял 1 жил, чиний мэдүүлэг
дээр үндэслэн нөгөөх чинь 10 жил авах болно гэдгийг амалж байна. Хэрвээ та хоѐр хоѐулаа
мэдүүлбэл тус бүрдээ 3 жил авах болно” гэжээ. Үүнээс гадна сэжигтэнүүд, хэрвээ тэд нарын
аль нь ч мэдүүлэхгүй бол хэргийг хүлээлгэх баталгаат байдал буурах учраас ялын хэмжээ
бууран 2 жил болно гэдгийг мэдэж
байгаа гэж үзье. Эндээс сэжигтэн
тус бүрт мэдүүлэх болон дуугүй
байх гэсэн хоѐр боломжит стратеги
байна. Эдгээр хоѐр стратегийн 4
боломжит хослол тодорхойлогдох бөгөөд тус бүрд нь авч болох ялын хэмжээг дараах
хүснэгтэнд сөрөг тоогоор үзүүлсэн байна. Сэжигтэн тус бүрийн зорилго аль болох бага
жилийн ял авах буюу эдгээр сөрөг тооны абсолют утгыг бага байлгах явдал.
Эцсийн сонголт буюу тэнцвэр хаана тодорхойлогдохыг олохын тулд стратеги тус
бүрийн хувьд ашигтай байх хувилбарыг сонгож авъя.
1
Амармэнд.П, Мягмаржав.С (2004). “Арилжааны банкууд зээлийн хүүний стратегиа тоглоомын онолын
хандлагаар сонгон өрсөлдөх нь”
2
Лхагвасүрэн. Б, Баярмаа. Д, Дөлбадрах. С “Микро экономикийн үндэс” 2012 он
А
Мэдүүлэх Дуугүй байх
Б Мэдүүлэх -3; -3 -10; -1
Дуугүй байх -1; -10 -2; -2

3. 3
Сэжигтэн А-ийн хувьд, сэжигтэн Б мэдүүлэх стратегиа барьсан үед адилхан мэдүүлэх
стратегиа барьсан нь ашигтай, 3 жилийн ял авч байна. Сэжигтэн Б дуугуй байх стратегиа
барьсан ч гэсэн мэдүүлэх стратеги нь сэжигтэн А-ийн хувьд ашигтай, 1 жилийн ял авч байна.
Сэжигтэн Б-ийн хувьд, сэжигтэн А мэдүүлэх стратегиа барьсан үед адилхан мэдүүлэх
стратегиа барьсан нь ашигтай, 3 жилийн ял авч байна. Сэжигтэн А дуугүй байх стратегиа
барьсан ч гэсэн мэдүүлэх стратеги нь сэжигтэн Б-ийн хувьд ашигтай, 1 жилийн ял авч байна.
Сэжигтэн тус бүрийн хувьд нөгөөгийнхөө ямар ч стратегийн хариуд мэдүүлэх гэсэн нэг л
стратегиа бариад байх нь үр ашигтай байна. Өөрөөр хэлбэл тэнцвэр мэдүүлэх, мэдүүлэх гэсэн
стратегиудын огтолцол дээр тодорхойлогдож байна.
Тоглоомонд оролцогчдын хожлын утгыг стратеги тус бүр дээр нь нарийвчлан
харуулсан матрицыг хожлын матриц гэнэ. Энэ тоглоомын хувьд Наашийн болон Парето
тэнцвэр нь хаана оршиж байгааг судлан авч үзье.
Нэшийн тэнцвэр
Тодорхойлолт: H(x,y*)<H(x*,y*)<H(x*,y) байх (x*,y*) төлөвийг сөргөлдөөнт тоглоомын
оновчтой төлөв буюу Наашийн тэнцвэр гэнэ.
Өөрөөр хэлбэл тоглоомонд оролцогч бүрийн хувьд стратегиа өөрчлөх нь өөрт нь л
хохиролтой байгаа тэр төлөвийг Наашийн тэнцвэр гэж нэрлэдэг.
Наашийн тэнцвэр гэдэг ойлголт нь тухайн тоглоомонд оролцогчид хоорондоо
тохиролцох ямар ч боломжгүй бөгөөд бүгд бусад өрсөлдөгчдийнхөө боломжит стратегийг
мэдэж байгаа үед байж болох хамгийн баталгаатай хожлын төлөө явсны дүнд уг тоглоомонд
үүсэх тэнцвэрт төлөв байдал юм. Тоглоом бүхэнд Наашийн тэнцвэр орших албагүй.
Дээрх жишээн дэхь Нэшийн тэнцвэрийн цэг буюу тоглогч бүрийн хувьд оновчтой
байх төлөвийг олъѐ.
1. Нэгдүгээр стратеги буюу
хоѐулаа мэдүүлэх стратегийн
хувьд Б нь стратегиа
өөрчлөөгүй үед нь А тоглогч
стратегиа өөрчлөх юм бол Б тоглогчын 3 сар суух байсан ял нь 10 сараар суух болж
хохирч байна. Тиймээс А тоглогч энэ төлөв байдлыг хүсэх болно. харин Б тоглогчийн
хувьд стратегиа өөрчлөх юм бол дээрхтэй адил нөхцөл байдал үүснэ. Тиймээс энэ нь
Наашийн тэнцвэртэй төлөв байна.
2. Хоѐр тоглогч дуугуй байх стратегиа сонгох төлөвийн хувьд нөгөө тоглогч нь стратегиа
өөрчлөөгүй үед А тоглогч стратегиа өөрчлөн мэдүүлэх стратегийг сонгоход хожлын
А
Мэдүүлэх Дуугүй байх
Б Мэдүүлэх -3; -3 -10; -1
Дуугүй байх -1; -10 -2; -2

4. 4
утга буюу хоригдох хугацаа -2 –оос -1 болон сайжирч байгаа учир энд Наашийн
тэнцвэр тогтохгүй нь илт байна. Учир нь энд аль ч тоглогчийн хувьд стратегиа
өөрчлөх сонирхол байна.
3. (-10,-1) буюу А тоглогч хэргээ хүлээхгүй, Б тоглогч хүлээх төлөвийн хувьд эхний
тоглогч адилхан хэргээ хүлээснээр -10 биш -3 гэсэн хожил авах боломжтой байгаа
учраас тэр энэ төлөвийг сонгохгүй. Тиймээс энэ төлөв Наашийн тэнцвэр биш.
4. (-1,-10) төлөвийн хувьд мөн дээрхтэй ижил шалтгаанаар тэнцвэргүй төлөв болж байна.
Энэ тоглоомын хувьд мэдүүлэх, мэдүүлэх стратеги Наашийн тэнцвэр байна.
Паретогийн тэнцвэр.
Юуны өмнө Парето тэнцвэр гэсэн ойлголтыг тодорхойлох нь зүйтэй. Парето
тэнцвэртэй төлөв нь тухайн тоглоомонд оролцогчид хоорондоо тохиролцох боломжтой үед
бий болно.
Тодорхойлолт: Хэрвээ тоглоомонд оролцогчид сонгосон төлөв байдлаа өөрчлөхөд ядаж нэг
тоглогчийнхоо хожлын утгыг бууруулахад хүрч байвал тэр төлөв байдлыг Парето
тэнцвэртэй төлөв байдал гэнэ.
Эсрэгээр нь авч үзвэл, хэн нэгэн оролцогчийнхоо хожлын утгыг бууруулахгүйгээр
ямар нэгэн төлөв рүү шилжиж байвал тэр нь Парето тэнцвэртэй төлөв байдал биш байна.
1. (-2,-2) төлөв байдлыг авч үзье. Хэрвээ эндээс өөр аль нэг төлөв рүү шилжихэд хүрвэл
аль нэг оролцогчийнх нь
хожлын утга буурах учраас
энэ нь Парето тэнцвэртэй
төлөв байдал мөн байна.
2. (-3,-3) төлөвийн хувьд бусад
аль нэг төлөв рүү шилжихэд, тухайлбал (-2,-2) рүү шилживэл хоѐр тоглогчийн аль
алиных нь хожлын утга өсөж байна. Тиймээс (-3,-3) төлөв нь Парето тэнцвэртэй
нөхцөл байдал биш байна.
3. (-10,-1), (-1,-10) төлөвүүдийн хувьд өөр аль нэг төлөв байдал руу шилжихэд аль нэг
тоглогчийнх нь хожлын утга -1, -2, -3 болж буурах учир энэ төлөв Парето тэнцвэртэй
байна. Энэ бүхнийг нэгтгэн дүгнэвэл (-1; -10), (-10; -1), (-2; -2) төлөвүүд дээр
Паретогийн тэнцвэр оршин байна.
А
Мэдүүлэх Дуугүй байх
Б Мэдүүлэх -3; -3 -10; -1
Дуугүй байх -1; -10 -2; -2

5. 5
II.3 ТОГЛООМЫН ОНОЛООР ОЛИГОПОЛЬ ҮЙЛ ХӨДЛӨЛИЙГ ИЛЭРХИЙЛЭХ НЬ
Олон тооны үйлдвэрлэгчидтэй (тоглогчидтой) монопольт өрсөлдөөнт зах зээл болон ганц
үйлдвэрлэгчтэй (тоглогчтой) монополь зах зээл гэсэн хоѐр туйлуудын дунд орших олигополь
зах зээл нь монопольт өрсөлдөөнөөс бага, монополиос их үйлдвэрлэгчидтэй (тоглогчид)
байна. Олигополь зах зээл дээрх пүүсүүдийн шийдвэр гаргалт MR=MC зарчимд
үндэслэдэггүй, харин өрсөлдөгчдийнхөө хариу үйлдлийг урьдчилан тооцох шаардлагатай
стратегийн харилцан хамааралтай байдаг. Олигополь пүүсүүдын энэхүү чанар Олигополь зах
зээлийг тоглоомын талбар болгон хувиргадаг. Иймээс тоглоомын онолоор олигополь пүүсийн
шийдвэр гаргалтыг тайлбарлаж болно.
Жишээ: Одоо олигополь зах зээл дээрх пүүсүүд хэрхэн тоглоомын онолыг ашиглаж шийдвэр
гаргах талаар авч үзье.
Пүүс бүр “өндөр үнийн” болон “бага үнийн” гэсэн хоѐр боломжит стратегиас сонголт
хийнэ. Пүүс бүрийн олох ашиг өөрийнх нь сонгосон болон өрсөлдөгчийнх нь сонгосон
стратегиас хамаарна. Тиймээс энэ хоѐр пүүсийн хувьд бий болох дөрвөн боломжит
стратегийн хослол тус бүрийн хувьд пүүсүүдийн олж авах ашгийг доорх хүснэгтэнд үзүүллээ.
Кока Кола
Өндөр
үнийн
Бага үнийн
Пепси
Кола
Өндөр
үнийн
(22;22) (25;16)
Бага үнийн (16;25) (18;18)
Стратегийн харилцан хамааралтай байдал. Хүснэгтэнд өгөгдсөн тоон мэдээлэл нь
хэдийгээр хийсвэр боловч тэдгээрийн хоорондын харилцан хамаарал бодит байдлыг
илэрхийлж чадна. Өөрөөр хэлбэл, олигополь пүүс өөрийн үнийн стратегиа өөрчлөх замаар
өөрийнхөө ашгийг нэмэгдүүлэн, өрсөлдөгч пүүсийнхээ ашгийн хэмжээнд нөлөөлж чадна
гэсэн стратегийн харилцан хамааралтай байдлыг харуулж байна. Хэрвээ Пепси Кола компани
өндөр үнийн стратегиа сонговол түүний ашиг Кока Кола мөн адил өндөр үнийн стратегиа
сонгосон үед 22 сая ам.доллар байна. Гэтэл хэрвээ Кока Кола бага үнийн стратегиа сонговол
зах зээлд эзлэх хувиа нэмэгдүүлэн, ашигаа 22 саяас 25 сая ам.доллар болтол нэмэгдүүлж
чадна. Пепси Колагийн өндөр үнийн стратеги нь зөвхөн Кока Кола өндөр үнийн стратегиа
ашилаж байгаа үед л сайн стратеги болж чадна. Мөн үүнтэй адилаар хожлын матриц
олигополь зах зээлийн онцлог болсон хуйвалдах болон, хуурах хандлагыг харуулж чадна.
Тухайлбал: 2 пүүс хоѐулаа ижил ашигтай байх (22;22) төлөв дээр хуйвалдах хандлагатай.
Пүүс бүр хоѐр боломжит
стратегитай байна. Хаалтанд
байгаа тооны эхнийх нь Кока
Кола-гийн ашигийг илэрхийлэх
бол арынх нь Пепси Кола-гийн
ашигийг илэрхийлнэ.

6. 6
III. СУДАЛГААНЫ ХЭСЭГ
III.1 Банкны салбарын төлөв байдал
Банкны салбарт 2012 оны эцсийн байдлаар 14
банк, 1382 салбар, нэгжтэйгээр үйл
ажиллагаагаа явуулж байна. 2008 оноос хойш
хүмүүсийн банкинд итгэх итгэл сайжирч
байгааг нийт хадгаламж эзэмшигчдийн тоо 2.1
саяд хүрч, зээлдэгчдийн тоо 614.6 мянган
хүрсэн байдлаас харж болно. Төв банкны үнэт
цаасны хэмжээ 2012 оны эцсийн байдлаар
өмнөх оны мөн үеэс 14.6 хувиар буурсан.
Ингэснээр банкуудын хөрвөх чадвар илүү
өндөртэй буюу мөнгөн хөрөнгөд байршуулах
хөрөнгийн хэмжээ нэмэгдэж гэнэтийн гарах урсгалд хөрвөх чадварын эрсдлээ бууруулах
бололцоотой болоод байна.
Чанаргүй зээлийн хэмжээ 2008, 2009 онд өндөр байсан боловч сүүлийн жилүүдэд
эрсдлийн хэмжээ буурч, банкууд зээлийн нийлүүлэлтийг ихэсгэж, мөнгөний эргэлтийг
хурдасгаж байна. Ялангуяа 2012 онд уул
уурхайн салбарын хөгжлийг дагасан
нийт эрэлтийн өсөлт зээлийн эрсдлийг
бууруулж өгсөн.
Банкны зээлийн эрэлтийн хувьд
2011 онд хамгийн их буюу 2.4 их наяд
төгрөгт хүрч байсан. 2012 онд бага зэрэг
өсөлт нь саарсан боловч өндөр хэвээр
байв. Харин 2013 оны эхний улирлын
байдлаар банкууд зээл олголтоо
бууруулах байдал ажиглагдлаа. Энэ нь
магадгүй өнөөгийн эдийн засгийн
тогтворгүй байдлаас үүдэлтэй эрсдлийн хүлээлт арилжааны банкуудад бий болсонтой
холбоотой байх. Энэхүү бууралттай холбоотой үүсч буй зээлийн хомсдол угаасаа эрэлт
ихтэй байсан зээлийг бүр ч их эрэлттэй болгож байна.

7. 7
III.2 Тоглоомыг тодорхойлох нь
1. Тоглоомд оролцогчид ба стратеги
Бидний хамгийн түрүүнд хийх ѐстой ажил бол тоглоомонд оролцогчдыг тодорхойлох явдал.
Энэ тохиолдолд хожлын утгыг бодит байдалтай илүү ойртуулахын тулд зээлийн асуудлыг
маш том зээлдэгчдийн хувьд болон нийт зээлдэгчдийн хувьд тус тусад нь салган, зээлийн
хүүг бууруулах, эс бууруулах стратегийн сонголтыг орууллаа.
Арилжааны банкуудын жилийн тайланд их хэмжээний зээлийн хэмжээг тодорхой
тусгадаггүй. Харин Монгол банкинд их хэмжээний 20 зээлдэгчийн мэдээллийг илгээдэг
байна. Энэ нь манай судалгааны ажлын мэдээлэл цуглуулалтыг илүү хүндрүүлж байв.
Их хэмжээний зээл буюу 100 сая төгрөгөөс дээш хэмжээний зээл нь ойролцоогоор
нийт зээлийн өрийн үлдэгдлийн 30-40 хувийг эзэлдэг байна. Уг зээлийг гаргаж чадах
банкнуудыг буюу оролцогчдыг нийт актив, пассивийн харьцаа болон өөрийн хөрөнгийн
байдал зэрэг дээр үлдэслэн Хаан банк (нийт эрэлтийн 30.7% ханган), Хас банк (11.8%),
Худалдаа Хөгжлийн банк (29.7%), Голомт банк (27.8%) зэргийг сонгон авав. Эдгээр
банкуудын их хэмжээний зээл гаргах чадвар харьцангуй өндөр бөгөөд их хэмжээний зээлийн
нийт эрэлтийн 95-99 хувийг эдгээр банк хангах бүрэн боломжтой. Мэдээж хэрэг их
хэмжээний зээлийг олгохын тулд өндөр чадвартай (хадгаламж эзэмшигчдийн итгэлийг
хүлээсэн) санхүүгийн зуучлагч байх шаардлагатай.
Том зээлийн хувьд хамгийн чухал нь цөөн тооны тодорхой зээлдэгчидтэй учраас
зарим найдвартай зээлдэгчидээ зээлийн хэмжээнээс хамааруулан зээлийн хүүг бууруулах
зэрэг үйлчилгээ үзүүлж эрэлтээ нарийн тодорхойлох боломжтой байна3
.
2. Хожлын утга
Тоглоомын стратеги болон оролцогчдын талаар дээр өгүүлсэн. Одоо хожлын утгыг
тайлбарлая. Хожлын утгыг олохын тулд эхлээд 2013 оны зээлийн өрийн үлдэгдлийн талаар
таамаглал дэвшүүлэх хэрэгтэй.
3
Амармэнд.П, Мягмаржав.С “Арилжааны банкуудын зээлийн хүүгийн стратегиа тоглоомын онолоор сонгон өрсөлдөх нь”
0
2
4
6
8
2007 2008 2009 2010 2011 2012
зээлийн өрийн үлдэгдэл
зээлийн өрийн үлдэгдэл

8. 8
Нийт зээлийн өрийн үлдэгдэл 2010-2012 онд ерөнхийдөө шугаман хэлбэртэй, жигд өсөлттэй
байна. Иймээс Ирээдүйн утгыг таамаглах эконометрикийн хамгийн түгээмэл арга болох
регрессын тэгшитгэлээр үнэлбэл (1) гэсэн тэгшитгэл үүснэ.
Зээлийн өрийн үлдэгдэл2013=1423.929+979.9686*T (1) , (Хавсралт №1)
2013 онд зээлийн өрийн үлдэгдэл 8 283 709.2 сая төгрөг байна гэж үзье . Мөн 2007-2012 оны
мэдээллийг ашиглан хялбар тооцоолол хийж болно.
Хүснэгт 1.1 Нийт зээлийн өрийн үлдэгдэл (2007-2012)
он
Нийт зээлийн өрийн
үлдэгдэлийн хэмжээ /сая төг/
Өсөлтийн хурд
2007 2 056 060.8 100%
2008 2 635 551.6 128.2%
2009 2 655 000.4 100.7%
2010 3 264 778.0 123%
2011 5 641 223.7 172.8%
2012 6 990 546.3 124%
Дундаж өсөлт 24.78%
Эх сурвалж: Судлаачаас
Хүснэгт 1.1-ээс харахад жилийн өсөлт ойролцоогоор 24.78% байгаа учраас 2013 оны зээлийн
өрийн үлдэгдлийг тооцоолбол: 6990546.3+6990546.3*0.2478 буюу 8 772 803.7 сая төгрөг
байна. Тус онд их хэмжээний зээлийн хэмжээг ойролцоогоор 40% байна гэж үзвэл том
зээлдэгчдийн зээлийн эрэлт 3 509 121.5 болно. Зээлийн энэхүү эрэлтийг банкуудын нийт
актив болон өөрийн хөрөнгө зэргийг харгалзан дараах байдлаар хуваарилав.
Хүснэгт 1.2 Их хэмжээний зээлийн эрэлтийн хуваарьлалт
Банкууд ХХБ Хас Хаан Голомт
Хэмжээ 1 042 209.1 414 076.3 1 077 300.3 975 535.8
Нийт 3 509 121.5
Эх сурвалж: Судлаачаас
Банкуудын зээлийн хүүгээ бууруулах, эс бууруулах стратегиас хамааран их хэмжээний
зээлийн нэмэлт эрэлт үүснэ. Үүнийг хуваарилахын тулд Монгол банкнаас гаргасан “Монгол
улсын санхүүгийн тогтвортой байдлын тайлан 2012 он”-ны мэдээлэл хэрэг болов. Уг
тайлангийн гол зүйлсийг банкны салбарын төлөв хэсэгт дурдсан. 2008 оноос хойш зээлийн
эрэлт ихэсч, 2011 онд хамгийн их буюу 2.4 их наяд төгрөгөөр өссөн. 2012 оны байдлаар
зээлийн өсөлтийн хэмжээ 1.3 их наяд болж буурсан ч урт хугацаанд өсөх хандлагатай байна.

9. 9
Энэ нь зээлийн эрэлт их байгааг харууллаа гэж дүгнэсэн байна. Тиймээс зээлийн хүүгийн
бууралтын дүнд бий болох нэмэлт эрэлтийг ойролцоогоор 2013 онд зээлийн өрийн
үлдэгдлийн 50% байна гэж үзвэл 1 754 560.75 сая төгрөг болно. Энэхүү нэмэлт эрэлтийг
банкуудад хэрхэн хуваах нь банкуудын мөнгөн хөрөнгө болон богино хугацаат хөрөнгө
оруулалтын хэмжээнээс хамаарна.
Хүснэгт 1.3 Их хэмжээний зээлийн нэмэлт эрэлтийн хуваарьлалт
Банкуудын нэр
Мөнгөн хөрөнгө ба богино
хугацаат хөрөнгө оруулалт
/тэрбум төг/
Нэмэлт эрэлтийг хуваасан
хэмжээ /сая төг/
Худалдаа хөгжлийн банк 505.51 482 606.1
Хас банк 174.88 166 956.5
Хаан банк 729.6 696 542.9
Голомт банк 427.84 408 455.3
Нийт 1837.83 1 754 560.75
Эх сурвалж: Судлаачаас
Энэ хэмжээ бол банкуудын шинээр үүссэн эрэлтээс хичнээн хүслээ ч авч чадах хэмжээ. Бүгд
зэрэг хүүгээ бууруулсан тохиолдолд эрэлтээс бүгд жигд хүртэх бөгөөд үүний үр дүнд
хамгийн бага авч чадахаасаа эхлээд өөрийн боломжоор авсантай адил нөхцөл үүснэ.
Нийт зээлдэгчдийн хувьд дээрх стратеги болон оролцогчдыг үргэлжлүүлэн авч үзье.
Энэ тохиолдолд 2013 оны нийт зээлийн эрэлтийг 8 772 803.7 сая төгрөг байна гэж
тооцоолон, банкуудын өөрийн хөрөнгө болон нийт актив, пассивийн харьцаа зэргийг
харгалзан дараах байдлаар хуваарилав.
Хүснэгт 1.4 Нийт зээлийн эрэлтийн хуваарьлалт
Банкууд ХХБ Хас Хаан Голомт
Хэмжээ 2 605 522.7 1 035 190.8 2 693 250.7 2 438 839.4
Нийт 8 772 803.7
Эх сурвалж: Судлаачаас
Нийт зээлдэгчдийн хувьд авч үзэж байгаа тул нэмэлт эрэлтийг тооцохдоо банк тус
бүрийн зээлийн өрийн үлдэгдэл, зээлийн хүүгээсээ хэрхэн хамаарч байгаагаар
илэрхийлэгдэнэ.
Хүснэгт 1.5 Нийт зээлийн нэмэлт эрэлт /Банк тус бүрээр/
Банкууд ХХБ Хас Хаан Голомт
Зээлийн хүү 1%-
иар нэмэгдэхэд
-133.76 14.37 -209.5 -280.43

10. 10
Нэмэлт эрэлт
/5%-иар
бууруулахад/
668.8 -71.85 1047.5 920.3
Эх сурвалж: Судлаачаас
Банкууд бүгд зээлийн хүүгээ 5%-иар бууруулахад дээрх байдлаар нэмэлт эрэлт үүснэ.
3. Алдах утга
Хэрвээ тоглоомд оролцогчдын аль
нэг нь бусдаасаа өрсөж хүүгээ
бууруулах стратегийг сонгосон гэж
үзье. Энэ тохиолдолд онолын хувьд
тухайн банк тодорхой цаг хугацаанд
зээлдэгчдийг өөртөө татаж илүү орлого олох боломжтой. Харин бусад банк хэсэг хугацаанд
стратегийн байдлыг шинжилж, үйлчлүүлэгчдээ алдана.
Хувилбар 1: Бодит байдал дээр их
хэмжээний зээлдэгч нар нь
харилцагч банктайгаа урт хугацааны
гэрээ, хэлцэл хийсэн байдаг. Энэ
тохиолдолд банк болон харилцагч
хоѐр бие биедээ итгэдэг гэж үзнэ. Ингэснээр өөр нэг банк зээлийн хүүгээ бууруулсан ч
харилцагч нь өөрийн түнш банкыг дунд хугацаанд сонгосон хэвээр байна. Өөрөөр хэлбэл аль
нэг банк зээлийн хүүгээ бууруулж ашиг олж болох ч өрсөлдөгч банкуудын орлогын хэмжээ
өөрчлөгдөхгүй. Харин өндөр хүүгийн стратегиа урт хугацаанд үргэлжлүүлсээр байвал
зээлдэгчдийн шийдвэр өөрчлөгдөж болно.
Хувилбар 2: Бодит байдал дээр их
хэмжээний зээл урт хугацаанд
хамаардаг. Тухайлбал: Зах зээлд аль
хэдийн хөлөө олсон “А” компани
үйл ажиллагаагаа өргөтгөхийн тулд
“Б” банкнаас их хэмжээний зээлийг 8 жилийн хугацаатай авсан гэж үзье. Энэ тохиолдолд өөр
нэгэн “В” банк зээлийн хүүгээ “Б” банкнаас хамаагүй багаар тогтоосон ч “А” компани “Б”
банкыг сонгосон хэвээр байна. Учир нь “А” компани зээлийн хөрөнгийг ашиглан
“А” банк
Бууруулах Эс бууруулах
“Б”
банк
Бууруулах 3; 3 4; 1
Эс бууруулах 1; 4 2; 2
“А” банк
Бууруулах Эс бууруулах
“Б”
банк
Бууруулах 3; 3 4; 3
Эс бууруулах 3; 4 2; 2
“А” банк
Бууруулах Эс бууруулах
“Б”
банк
Бууруулах 3; 3 4; 3
Эс бууруулах 3; 4 2; 2

11. 11
өргөтгөлийн ажлаа эхлүүлчихсэн тул зээлийг хугацаанаас нь өмнө буцааж өгөх хөрөнгө
мөнгө байхгүй байна. Өөрөөр хэлбэл урт хугацаат банкны зээл бараг хөрвөх чадваргүй.
Хувилбар 3: Хувилбар 1, 2 дурдсанаар аль нэг банк хүүгээ бууруулах стратегиа ашиглаж
бусад банкны орлогод нөлөөлөхгүйгээр богино хугацаанд орлогоо нэмэгдүүлэх боломжтой.
Гэхдээ ямар нэг алдагдалгүй байдал нь оролцогчдын шийдвэр бие биедээ нөлөөлөх ѐстой
гэсэн зарчмыг зөрчиж тоглоомын загварыг бүрэн тодорхойлж чадахгүй байна.
Иймээс аль нэг банк хүүгээ бууруулах стратегиа сонгоход бусад банк зээлдэгчдээ
алдахгүй ч гэсэн мөн адил хүүгээ бууруулах стратегиа сонгосноор үүсэх нэмэлт орлогоо
алдах болно. Өөрөөр хэлбэл бидний алдах утга хүүгээ эс бууруулах стратегиа баримтласнаас
үүсэх алдагдсан боломжийн өртгөөр тодорхойлогдоно. Ингэснээр банкуудын шийдвэр бие
биенийхээ орлогод нөлөөлөх боломжтой болж, тоглоомын загварыг арай илүү бодитой
болгоно.
Хувилбар 4: Тоглоомын загварыг илүү бодитой болгохын тулд аль нэг оролцогчын шийдвэр
бусад оролцогчдод эерэг эсвэл сөрөг нөлөө үзүүлнэ гэж үзье. Хувилбар 1,2,3-т бид аль нэг
банк зээлийн хүүгээ бууруулах стратегиа сонгосноор бусад банкуудын орлогод ямар
нөлөөтэй байж болохыг зөвхөн их хэмжээний зээлдэгчдийн хувьд авч үзсэн. Харин одоо нийт
зээлдэгчдийн хувьд аль нэг банкны зээлийн хүүгийн бууралт бусад банкуудад хэрхэн
нөлөөлөхийг авч үзье.
Аль нэг банк хүүгээ бууруулах стратегиа сонгоход бусад банк тодорхой хугацаанд
зээлдэгчдээ алдана. Өөрөөр хэлбэл бидний алдах утга зээлдэгчид буюу хүүгийн орлого байх
болно. Энэхүү алдах утгыг тооцоолохын тулд банк тус бүрийн зээлийн эрэлтэд бусад банкны
зээлийн хүү хэрхэн нөлөөлж байгааг судлах шаардлагатай.
Хүснэгт 2.1 Зээлийн өрийн үлдэгдэл /сая.төг/ ба Зээлийн хүү /жилийн дунджаар/
Он
Зээлийн өрийн үлдэгдэл ба зээлийн хүүг /сая.төг/, /жилийн эцсийн, дундаж/
Худалдаа хөгжил Хас Хаан Голомт
2007 349 705.9 16.0 100 683.1 13.5 476 788.1 21.8 329 356.6 19.3
2008 431 431.8 17.4 149 749.7 25.5 608 364.7 21.1 442 755.3 19.3
2009 406 573.1 20.8 196 367.5 27.5 596 567.0 22.2 499 661.8 21.4
2010 469 282.2 18.8 324 880.4 22.1 791 128.0 20.4 762 599.0 18.9
2011 1 138 009.6 14.5 540 616.3 20.1 1 393 548.0 17.0 1 248 319.3 15.6
2012 1 544 911.0 15.6 636 486.5 22.6 1 758 252.8 19.5 1 417 303.9 16.7
Эх сурвалж: МУ-ын статистикийн эмхтгэл 2010-2012

12. 12
Хүснэгт 2.1-ын өгөгдлийг ашиглан банк тус бүрийн зээлийн эрэлтийн хувьд бусад банкны
зээлийн хүү хэрхэн нөлөөлж байгааг олон хүчин зүйлийн шугаман регрессийн тэгшитгэлээр
үнэлбэл:
1. Худалдаа хөгжлийн банкны зээлийн эрэлт бусад банкны зээлийн хүүгээс дараах
байдлаар хамааралтай байна. Өөрөөр хэлбэл ХХ-ийн Банк өөрөө болон бусад банкууд
зээлийн хүүгээ 1%-иар өсгөхөд тус банкны зээлийн эрэлт хэрхэн өөрчлөгдөхийг
харуулна. (ХХБ= -133.76; ХаБ= 49.16; ХБ= 243.07; ГБ= -442.61)
2. Хас банкны зээлийн эрэлт бусад банкны зээлийн хүүгээс дараах байдлаар хамааралтай
байна. (ХаБ= 14.37; ХХБ= 117.55; ХБ= 91.36; ГБ= -280.4)
3. Хаан банкны зээлийн эрэлт бусад банкны зээлийн хүүгээс дараах байдлаар
хамааралтай байна. (ХБ= -209.5; ХХБ= 52.06; ХaБ= 27.72; ГБ= -280.43)
4. Голомт банкны зээлийн эрэлт бусад банкны зээлийн хүүгээс дараах байдлаар
хамааралтай байна. (ГБ= -184.06; ХХБ= -44.75; ХaБ= 27.17; ХБ= -167.01)
Худалдаа Хөгжлийн Банк өөрийн зээлийн хүүгээ 1%-иар бууруулахад зээлийн эрэлт 133.76
тэрбум төгрөгөөр нэмэгдэх боломжтой байна. Харин Хас банк хүүгээ 1%-иар буурлахад
ХХБ-ны зээлийн эрэлт 49.16 тэрбум төгрөгөөр буурах, Хаан банк хүүгээ 1%-иар бууруулахад
243.07 тэрбум төгрөгөөр буурах, Голомт банк хүүгээ 1%-иар бууруулахад 442.61 тэрбум
төгрөгөөр нэмэгдэх хандлагатай байна.
Хүснэгт 2.2 Үүсэх боломжтой нэмэлт эрэлт /Банк тус бүрээр/
Бүх банкууд зээлийн хүүгээ бууруулах стратегиа
сонгоход үүсэх нэмэлт эрэлтийг Хүснэгт 2.2-оос
харж болно.
Аль нэг банк бусдаасаа өрсөн зээлийн
хүүгээ бууруулах стратегиа сонгосноор бусад
банкны зээлдэгчдийг өөртөө татаж, эрэлтээ
нэмэгдүүлсэн гэж үзье. Энэ тохиолдолд
зээлдэгчдээ алдсан бусад банкуудын орлого
богино хугацаанд буурах нь ойлгомжтой. Алдах
утгыг тодорхойлохын тулд банк тус бүрийн хувьд бусад банкны хүүгийн өөрчлөлт тус
банкны зээлийн эрэлтэд хэрхэн нөлөөлж байгааг харуулсан регрессийн тэгшитгэлийн утгаас
хамаарна.
1%-иар хүүгээ
бууруулахад
үүсэх нэмэлт
эрэлт /bill.tog/
5%-иар хүүгээ
бууруулахад
үүсэх нэмэлт
эрэлт /bill.tog/
ХХБ 133.76 668.8
ХаБ -14.37 -71.85
ХБ 209.5 1047.5
ГБ 184.06 920.3
Эх сурвалж: Судлаачаас

13. 13
Хүснэгт 2.3 Банкуудын зээлийн эрэлтийн хамаарал
Тухайлбал: ХХБ зээлийн хүүгээ 5%-
иар бууруулахад (-133.76)*(-5) буюу
668.8 тэрбум төгрөгийн нэмэлт эрэлт
үүснэ. Үүнтэй холбоотойгоор Хас
банкны зээлийн эрэлт (117.55)*(-5)
буюу 587.75 тэрбум төгрөгөөр буурах,
Хаан банкны зээлийн эрэлт (52.06)*
(-5) буюу 260.3 тэрбум төгрөгөөр буурах, Голомт банкны зээлийн эрэлт (-44.75)*(-5) буюу
223.75 тэрбум төгрөгөөр өсөх хандлагатай байна.
Хүснэгт 2.3-аас үзэхэд харьцангуй жижиг Хас банкны эрэлт бусад банкууд хүүгээ
бууруулснаар тэгтэй тэнцэх магадлалтай болж байна. Олигополь зах зээл дээр аль нэг
пүүсийн эрэлт хэзээ ч тэгтэй тэнцдэггүй гэдгийг онолын хэсэгт өгүүлсэн. Иймээс банк тус
бүрд тодорхой тооны үнэнч зээлдэгчид байдаг гэж үзээд алдах утгыг бууруулав.
Хүснэгт 2.4 ХХБ-ны шийдвэр, бусад банкны хувьд алдах утга
Үнэнч зээлдэгчид тухайн банкны өөрийн
хөрөнгөөс хамаарч, итгэх итгэл нь их
бага хэмжээтэй байна. Хүснэгт 2.4-т
ХХБ зээлийн хүүгээ 5%-иар бууруулахад
үүсэх бусад банкуудын алдах утгыг
болон банк тус бүрийн өөрийн
хөрөнгийг харуулсан байна. Тооцоолсон
утгыг олохдоо (Алдах утга – Алдах
утга*ӨХ/НХ) гэж олно. Өөрөөр хэлбэл
өөрийн хөрөнгө ихтэй банканд зээлдэгчид илүү итгэл хүлээлгэж байдаг гэж үзээд алдах утгыг
өөрийн хөрөнгийнх нь эзлэх хувиар бууруулж өгнө. Энэ нь зөвхөн (1,0,0,0) төлөв буюу
Худалдаа хөгжлийн банк зээлийн хүүгээ бууруулах стратегиа сонгож бусад банк эс
бууруулах стратегиа сонгосон төлөв байдлын хувьд ХХБ-ны шийдвэр бусад оролцогчдынхоо
зээлийн эрэлтэд хэрхэн нөлөөллийг харуулж байна. (Банкны шийдвэр хэрхэн бие биедээ
нөлөөлж байгааг Хавсралт №2-оос харж болно)
ХХБ ХаБ ХБ ГБ
ХХБ -133.76 49.16 243.07 -442.61
ХаБ 117.55 14.37 91.36 -280.4
ХБ 52.06 27.72 -209.5 -280.43
ГБ -44.75 27.17 -167.01 -184.06
Эх сурвалж: Судлаачаас
Өөрийн
хөрөнгө
Алдах утга Тооцоолсон
алдах утга
ХХБ 239.9 - -
ХаБ 97.8 587.75 511.79
ХБ 231.8 260.3 180.56
ГБ 187.2 -223.75 -168.4
Нийт 756.7 - -
Эх сурвалж: Судлаачаас

14. 14
IV. ТОГЛООМЫН ЗАГВАР
1-Зээлийн хүүгээ бууруулах стратеги
0-Зээлийн хүүгээ эс бууруулах стратеги
Тоглоом дөрвөн оролцогчтой (ХХБ, ХаБ, ХБ, ГБ) бөгөөд тус бүрдээ дээрх хоѐр стратегиас
сонголт хийх замаар тоглоно. Энэхүү тоглоомын бүх боломжит хувилбарыг доорх хүснэгтэд
харуулав.
Загвар 1:
 Зөвхөн их хэмжээний зээлдэгчдийн хувьд авч үзье.
 Зээлийн хүүг бууруулснаас үүсэх нэмэлт эрэлтийг 50% буюу 1 754 560.75 сая төгрөг
гэж үзье.
 Зээлийн хүүгийн бууралт 30%-20% байна.
 Нэмэлт эрэлтээс үүссэн зээлийг ХХБ-482.6 тэрбум, ХаБ-116.9 тэрбум, ХБ-696.5
тэрбум, ГБ-408.4 тэрбум тус тус хүртэнэ. Өөрөөр хэлбэл тоглоомд оролцогчид бүгд
зээлийн хүүгээ бууруулах стратегиа сонгосон тохиолдол зээлж чадах хамгийн дээд
хэмжээ.
 Аль нэг банк зээлийн хүүгээ бууруулах стратегийг сонгох замаар орлогоо нэмэгдүүлж
болох ч бусад банкуудын хүүгийн орлого буурахгүй гэж үзье. (Хувилбар 1, Хувилбар
2-ыг үндэслэв)
Боломжит
бүх төлөв
Боломжит зээллийн
хэмжээ /тэрбум төг/
Боломжит орлогын хэмжээ
/тэрбум төг/
Хожлын утга
/тэрбум төг/
байдал ХХБ ХаБ ХБ ГБ ХХБ ХаБ ХБ ГБ ХХБ ХаБ ХБ ГБ
1 (0;0;0;0) (1042.2;414.1;1077.3;975.5) (312.7;124.2;323.2;292.7) (0;0;0;0)
2 (1;1;1;1) (1524.8;581.1;1773.8;1384) (304.96;116.2;354.77;276.8) (-7.74;-8;31.57;-15.9)
3 (1;0;0;0) (1524.8;414.1;1077.3;975.5) (304.96;124.2;323.2;292.7) (-7.74 ;0;0;0)
4 (0;1;0;0) (1042.2;581.1;1077.3;975.5) (312.7;116.2;323.2;292.7) (0; -8 ;0;0)
5 (0;0;1;0) (1042.2;414.1;1773.8;975.5) (312.7;124.2;354.77;292.7) (0;0; 31.57; 0)
6 (0;0;0;1) (1042.2;414.1;1077.3;1384) (312.7;124.2;323.2;276.8) (0;0;0; -15.9)
7 (1;1;0;0) (1524.8;581.1;1077.3;975.5) (304.96;116.2;323.2;292.7) (-7.74; -8 ;0;0)
8 (0;0;1;1) (1042.2;414.1;1773.8;1384) (312.7;124.2;354.77;276.8) (0;0; 31.57; -15.9)
9 (1;0;1;0) (1524.8;414.1;1773.8;975.5) (304.96;124.2;354.77;292.7) (-7.74 ;0; 31.57;0)

15. 15
10 (1;0;0;1) (1524.8;414.1;1077.3;1384) (304.96;124.2;323.2;276.8) (-7.74 ;0;0; -15.9)
11 (0;1;1;0) (1042.2;581.1;1773.8;975.5) (312.7;116.2;354.77;292.7) (0; -8; 31.57;0)
12 (0;1;0;1) (1042.2;581.1;1077.3;1384) (312.7;116.2;323.2;276.8) (0; -8;0; -15.9)
13 (0;1;1;1) (1042.2;581.1;1773.8;1384) (312.7;116.2;354.77;276.8) (0; -8; 31.57; -15.9)
14 (1;0;1;1) (1524.8;414.1;1773.8;1384) (304.96;124.2;354.77;276.8) (-7.74; 0; 31.57;-15.9)
15 (1;1;0;1) (1524.8;581.1;1077.3;1384) (304.96;116.2;323.2;276.8) (-7.74; -8; 0; -15.9)
16 (1;1;1;0) (1524.8;581.1;1773.8;975.5) (304.96;116.2;354.77;292.7) (-7.74; -8; 31.57 ;0)
Дүгнэлт : Бүх боломжит хувилбаруудаас харахад 5-р төлөв дээр Нэшийн тэнцвэр буюу аль
нэг банк стратегиа өөрчилвөл зөвхөн өөрт нь хохиролтой байх тэнцвэр оршиж байна. Хэрэв
банкууд хоорондоо тохиролцох боломжтой гэж үзвэл 2, 3, 4, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16
төлөв дээр парето тэнцвэр оршино.
Тоглоомын загвар 1-ээс үзэхэд Худалдаа хөгжил, Хаан, Хас, Голомт зэрэг банкуудаас
зөвхөн Хаан банк л хүүгээ бууруулснаар орлогоо 31.75 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдүүлэх
боломжтой байна. Хэрвээ 2013 онд их хэмжээний зээлийн эрэлт бидний тооцоолсноос өндөр
байвал, магадгүй зээлийн хүүгийн бууралтаас шалтгаалсан нэмэлт эрэлт 50%-аас өндөр байж
болно. Энэ тохиолдолд бүх банкууд зээлийн хүүгээ бууруулж орлогоо нэмэгдүүлэх
боломжтой.
Зээлийн хүүгээ бууруулснаар орлогоо нэмэгдүүлэх боломж нэмэлт эрэлтийн
хэмжээнээс өндөр хамааралтай байгааг загвар 1-ээс харж болно. Нөгөөтэйгүүр зээлийн хүү
10% биш магадгүй 5-6% буурсан бол банкуудын орлого нэмэгдэх нь тодорхой.
Загвар 2:
 Зөвхөн их хэмжээний зээлдэгчдийн хувьд авч үзье.
 Зээлийн хүүг бууруулснаас үүсэх нэмэлт эрэлтийг 50% буюу 1 754 560.75 сая төгрөг
гэж үзье.
 Зээлийн хүүгийн бууралт 30%-25% байна.
 Нэмэлт эрэлтээс үүссэн зээлийг ХХБ-482.6 тэрбум, ХаБ-116.9 тэрбум, ХБ-696.5
тэрбум, ГБ-408.4 тэрбум тус тус хүртэнэ. Өөрөөр хэлбэл тоглоомд оролцогчид бүгд
зээлийн хүүгээ бууруулах стратеги сонгосон тохиолдолд зээлж чадах хамгийн дээд
хэмжээ.

16. 16
 Аль нэг банк зээлийн хүүгээ бууруулах стратегийг сонгох замаар орлогоо
нэмэгдүүлсэн тохиолдол бусад банкууд богино хугацаанд алдагдал хүлээнэ гэж үзье.
(Хувилбар 3-ыг үндэслэв)
Боломжит
бүх төлөв
байдал
Боломжит зээлийн хэмжээ
/тэрбум төг/
Боломжит орлогын
хэмжээ /тэрбум төг/
Хожлын утга ба
алдагдсан
боломжийн өртөг
/тэрбум төг/
ХХБ ХаБ ХБ ГБ ХХБ ХаБ ХБ ГБ ХХБ ХаБ ХБ ГБ
1 (0;0;0;0) (1042.2;414.1;1077.3;975.5) (312.7;124.2;323.2;292.7) (0;0;0;0)
2 (1;1;1;1) (1524.8;581.1;1773.8;1384) (381.2;145.27;443.45;346) (68.5;21.1;120.2;53.3)
3 (1;0;0;0) (1524.8;414.1;1077.3;975.5) (381.2;124.2;323.2;292.7)
(68.5; -21.1; -120.2;
-53.3)
4 (0;1;0;0) (1042.2;581.1;1077.3;975.5) (312.7;145.27;323.2;292.7)
(-68.5; 21.1; -120.2;
-53.3)
5 (0;0;1;0) (1042.2;414.1;1773.8;975.5) (312.7;124.2; 443.45;292.7)
(-68.5; -21.1; 120.2;
-53.3)
6 (0;0;0;1) (1042.2;414.1;1077.3;1384) (312.7;124.2;323.2; 346)
(-68.5; -21.1; -120.2;
53.3)
7 (1;1;0;0) (1524.8;581.1;1077.3;975.5) (381.2;145.27;323.2;292.7)
(68.5; 21.1; -120.2;
-53.3)
8 (0;0;1;1) (1042.2;414.1;1773.8;1384) (312.7;124.2;443.45;346)
(-68.5; -21.1; 120.2;
53.3)
9 (1;0;1;0) (1524.8;414.1;1773.8;975.5) (381.2;124.2;443.45;292.7)
(68.5; -21.1; 120.2;
-53.3)
10 (1;0;0;1) (1524.8;414.1;1077.3;1384) (381.2;124.2;323.2;346)
(68.5; -21.1; -120.2;
53.3)
11 (0;1;1;0) (1042.2;581.1;1773.8;975.5) (312.7;145.27;443.45;292.7)
(-68.5; 21.1; 120.2;
-53.3)
12 (0;1;0;1) (1042.2;581.1;1077.3;1384) (312.7;145.27;323.2;346)
(-68.5; 21.1; -120.2;
53.3)
13 (0;1;1;1) (1042.2;581.1;1773.8;1384) (312.7;145.27;443.45;346)
(-68.5; 21.1; 120.2;
53.3)

17. 17
14 (1;0;1;1) (1524.8;414.1;1773.8;1384) (381.2;124.2;443.45;346)
(68.5; -21.1; 120.2;
53.3)
15 (1;1;0;1) (1524.8;581.1;1077.3;1384) (381.2;145.27;323.2;346)
(68.5; 21.1; -120.2;
53.3)
16 (1;1;1;0) (1524.8;581.1;1773.8;975.5) (381.2;145.27;443.45;292.7)
(68.5; 21.1; 120.2;
-53.3)
Дүгнэлт: Загвар нэгээс ялгаатай нь бүх банкууд хүүгээ бууруулах стратегиа ашиглаж
орлогоо нэмэгдүүлэх боломжтой байна. Энэ тохиолдолд Нэшийн тэнцвэр 2-р төлөв буюу бүх
банкууд хүүгээ бууруулах стратеги дээр оршиж байна. Харин парето тэнцвэр 1, 3, 4, 5, 6, 7,
8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16-р төлөв дээр оршино.
Хамгийн тохиромжтой төлөв нь 2-р төлөв байдал бөгөөд хамгийн ихдээ Худалдаа
хөгжил-68.5, Хас-21.1, Хаан-120.2, Голомт-53.3 тэрбум төгрөгийн нэмэлт ашиг олох
боломжтой байна. Хэрэв бүх банкууд зээлийн хүүгээ эс бууруулах стратегиа баримталж
байсан гэж үзвэл аль нэг банк зах зээлийг бусдаасаа өрсөж мэдрэн хүүгээ бууруулах
стратегийг сонгож орлогоо нэмэгдүүлж болно. Энэ тохиолдолд бусад банкууд зээлийн
стратегийг судлах хугацаанд хүүгээ бууруулах стратегийг сонгосон байсан бол олж болох
байсан орлогоор алдагдал (алдагдсан боломжийн өртөг) хүлээнэ.
Загвар 3:
 Нийт зээлдэгчдийн хувьд авч үзье.
 Зээлийн хүүг бууруулснаас үүсэх нэмэлт эрэлтийг 2636.6 тэрбум төгрөг гэж үзье.
 Зээлийн хүүгийн бууралт 30%-25% байна.
 Нэмэлт эрэлтээс үүссэн зээлийг ХХБ 668.8 тэрбум, ХаБ -71.85 тэрбум, ХБ 1047.5
тэрбум, ГБ 920.3 тэрбум тус тус хүртэнэ. Өөрөөр хэлбэл тоглоомд оролцогчид бүгд
зээлийн хүүгээ бууруулах стратегиа сонгосон тохиолдол дээрх байдлаар эрэлтээ
өсгөнө.
 Аль нэг банк зээлийн хүүгээ бууруулах стратегийг сонгох замаар орлогоо
нэмэгдүүлсэн тохиолдол бусад банкууд богино хугацаанд алдагдал хүлээнэ гэж үзье.
(Хувилбар 4-ыг үндэслэв)

18. 18
Боломжит
бүх төлөв
байдал
Боломжит зээллийн
хэмжээ /тэрбум төг/
Боломжит орлогын хэмжээ
/тэрбум төг/
Хожлын утга ба
алдагдсан
боломжийн өртөг
/тэрбум төг/
ХХБ ХаБ ХБ ГБ ХХБ ХаБ ХБ ГБ ХХБ ХаБ ХБ ГБ
1 (0;0;0;0)
(2605.5;1035.2;2693.2;
2438.8)
(781.65;310.56;808;731.64) (0;0;0;0)
2 (1;1;1;1)
(3274.3;963.35;3740.7;
3359.1)
(818.6;240.84;935.2;839.8)
(36.95; -69.72;
127.24; 108.16)
3 (1;0;0;0)
(3274.3;523.41;2512.64;
3280.8)
(818.6;157.02;753.8;984.24)
(36.95; -153.54;
-54.2; 252.6)
4 (0;1;0;0)
(2437.6;963.35;2597;
2336.5)
(731.28;240.84;779.1;701)
(-50.37; -69.72;
--28.9; -30.64)
5 (0;0;1;0)
(1775.4;637.3;3740.7;
3067.6)
(532.62;191.2;935.2;920.3)
(-249.03; -119.36;
127.24; 188.66)
6 (0;0;0;1)
(4117;2256.3;3666.2;
3359.1)
(1235.1;677;1100; 839.8)
(453.45; 366.44;
292; 108.16)
7 (1;1;0;0)
(3274.3;963.35;2416.36;
2769.8)
(818.6;240.84;724.91;
830.94)
(36.95; -69.72;
-83.09; 99.3)
8 (0;0;1;1)
(3286.9;1858.5;3740.7;
3359.1)
(986.07;557.55;935.2;839.8)
(204.42; 247;
127.24; 108.16)
9 (1;0;1;0)
(3274.3;125.4;3740.7;
3236.1)
(818.6;37.62;935.2;970.83)
(36.95; -272.94;
127.24; 239.2)
10 (1;0;0;1)
(3274.3;1744.4;3485.54;
3359.1)
(818.6;523.3;1045.66;839.8)
(36.95; 212.74;
237.7; 108.16)
11 (0;1;1;0)
(1607.5;963.35;3740.7;
2965.3)
(482.25;240.84;935.2;889.6)
(-299.4; -69.72;
127.24; 157.96)
12 (0;1;0;1)
(3949.1;963.35;3570;
3359.1)
(1184.7;240.84;1071;839.8)
(403.05; -69.72;
263; 108.16)
13 (0;1;1;1)
(3119;963.35;3740.7;
3359.1)
(935.7;240.84;935.2;839.8)
(154.05; -69.72;
127.24; 108.16)
14 (1;0;1;1)
(3274.3;1346.5;3740.7;
3359.1)
(818.6;403.96;935.2;839.8)
(36.95; 93.4;
127.24; 108.16)

19. 19
15 (1;1;0;1)
(3274.3;963.35;3389.35;
3359.1)
(818.6;240.84;1016.8;839.8)
(36.95; -69.72;
208.84; 108.16)
16 (1;1;1;0)
(3274.3;963.35;3740.7;
3133.8)
(818.6;240.84;935.2;940.14)
(36.95; -69.72;
127.24; 208.5)
Дүгнэлт: Аль нэг банкны орлого бусад банкны стратегиас хамааралтай байгааг Загвар 3-аас
харж болно. Банк тус бүр 9 өөр хожил эсвэл алдагдлыг олох боломжтой. Бүх банкуудын
зээлийн хүүгээ бууруулах стратегиа сонгоход Хас банкнаас бусад бүх банк ашигтай ажиллах
боломжтой байна.
Худалдаа хөгжил, Хас, Хаан банкуудын хувьд хамгийн оновчтой төлөв (0, 0, 0, 1)
буюу Голомт банк зээлийн хүүгээ бууруулах үед бөгөөд Голомт банкны хувьд хамгийн
оновчтой төлөв (1, 0, 0, 0) буюу Худалдаа хөгжлийн банк зээлийн хүүгээ бууруулах үед
орлогоо хамгийн дээд хэмжээнд хүргэж чадна.

20. 20
V. СУДАЛГААНЫ ҮР ДҮН, САНАЛ, ДҮГНЭЛТ
Энэхүү судалгаагаараа Монгол дахь арилжааны банкуудын зээлийн хүүгийн стратеги
сонголтыг тоглоомын онолоор тайлбарлаж, банк тус бүрийн хувьд оновчтой стратегийг
илрүүлэхэд голлон анхаарлаа. Судалгааны үр дүнд дараах санал, дүгнэлтэнд хүрэв. Үүнд:
1. Арилжааны банкуудын зээлийн хүүгээ бууруулах эсэх нь зээлийн хүүгээ бууруулснаас
үүсэх нэмэлт эрэлтээс шалтгаална. Зээлийн эрэлт аль болох их байх тусам зээлийн
хүүгээ бууруулахад үүсэх нэмэлт эрэлт их байна. Гэхдээ нэмэлт эрэлт үүссэн ч зарим
банкууд ашигтай ажиллаж чадахгүй гэдгийг анхаарах хэрэгтэй.
2. Загвар 1-ээс үзэхэд зээлийн хүүгээ бууруулснаар зөвхөн Хаан банк л ашигтай ажиллах
боломжтой байна. Энэ нь зээлийн нэмэлт эрэлтийг хангах чадвараас шалтгаалж байна.
Харьцангуй жижиг банкуудын хувьд тэд нэмэлт эрэлтийг хангах чадваргүй тул
зээлийн хүүгээ бууруулах нь ашиггүй байгаа учраас тэд зээлийн хүүгээ өөрчлөхгүй.
3. Зээлийн хүүгээ 1%-иар бууруулахад арилжааны банкуудын эрэлт дараах байдлаар
өсөх боломжтой. Голомт банк 184.06, Хас банк -14.37, Хаан банк 209.5, Худалдаа
хөгжлийн банк 133.76 тэрбум төгрөгөөр тус тус өснө.
4. Арилжааны банк бүрийн шийдвэр бусад банкуудын шийдвэрээс ихээхэн хамааралтай
байгааг Загвар 3-аас харж болно. Хаан, Хас, Худалдаа хөгжил зэрэг банкуудын хувьд
хамгийн оновчтой төлөв (0,0,0,1) буюу Голомт банк хүүгээ бууруулах үед тэд орлогоо
нэмэгдүүлэх боломжтой байна. Харин Голомт банкны хувьд хамгийн оновчтой төлөв
(1,0,0,0) буюу Худалдаа хөгжлийн банк зээлийн хүүгээ бууруулах стратегиа сонгосон
тохиодолд байна.
5. Арилжааны банкуудын үйл ажиллагааны өргөжилт нь зээлийн хүүгээ бууруулснаар
орлогоо нэмэгдүүлэх боломжийг олгоно. Энэ нь үйл ажиллагааны өргөжилт зээл
болон активын өсөлтийг бий болгодогтой холбоотой. Өөрөөр хэлбэл банк зээлээ
гаргахын тулд хүүгээ бууруулан ажиллах шаардлагатай болдог. Ингэж зээлийн хүүгээ
бууруулснаар нэмэлт эрэлтийг үүсгэж, орлогоо нэмэгдүүлнэ. Гэхдээ зээлийн эрсдлийг
сайн тооцоолох нь чухал.
6. Банкуудын өөрийн хөрөнгө ба нийт активын харьцаа зээлийн хүүгээ бууруулж
орлогоо нэмэгдүүлэх боломжийг олгоно. 2001 оноос хойш МБ-ны ерөнхийлөгчийн
тушаалаар банкуудын дүрмийн сангийн доод хэмжээг 1 тэрбум төгрөгөөс 8 тэрбум
төгрөг хүртэл өсгөх арга хэмжээг шат дараатай авч хэрэгжүүлсэн. Энэ нь банкуудын

21. 21
өөрийн хөрөнгийг өсгөн, эрсдэл даах чадварыг сайжруулж, хүү төлөхгүй эх үүсвэрийг
өсгөж зээлээ нэмэгдүүлэх боломжийг бүрдүүлсэн.
7. Макро эдийн засгийн таатай уур амьсгал нийт зээлийн эрэлтийг нэмэгдүүлж
банкуудын хувьд хүүгээ бууруулснаар орлогоо илүү ихээр нэмэгдүүлэх боломжийг
олгоно. Иймээс банкууд урт, богино хугацааны зээлийн хүүгээ тогтоохдоо макро
орчны хүчин зүйлсийн нөлөөллийг тооцож, урьдчилсан таамаглал хийж түүнтэй
уялдуулан хүүг тогтоох нь чухал.