S.ML101

1. МОНГОЛ УЛСЫН СОЁЛ УРЛАГИЙН ИХ СУРГУУЛЬ
СОЁЛЫН СУРГУУЛЬ
ХИЧЭЭЛИЙН ХӨТӨЛБӨР
МОНГОЛ ХЭЛ БИЧИГ, НАЙРУУЛГА ЗҮЙ
(MONGOLIAN LANGUAGE, SCRIPT AND STYLISTICS SYLLABUS)
Хичээлийн код: S.ML101
Хичээлийн хэлбэр: Лекц, семинар
Хичээлийн багц цаг: 3 кредит
Судлах улирал: Намар, хавар
Хичээл заах тэнхим/профессорын баг: Хүмүүнлэгийн ухааны тэнхим
Хичээлийн хөтөлбөр боловсруулсан:
Багш Магистр (MA) Ш. Гантулга
албан тушаал гарын үсэг цол, зэрэг, нэр
Хичээлийн хөтөлбөрийг зөвшөөрсөн
Тэнхмийн эрхлэгч Магистр (MA) Д.Энхбаяр
албан тушаал гарын үсэг цол, зэрэг, нэр
Улаанбаатар
2015

2. Хичээлийн хөтөлбөр: Монгол хэл бичиг, найруулга зүй
Улирал: Намар, хавар
Хичээлийн задаргаа: 2:1 (лекц: семинар)
Хичээл заах багш: Ш. Гантулга
Багшийн код: C.CS23
E-мэйл хаяг: gantulga_0922@yahoo.com
Ажлын утас: 70137052
Утас: (976)-99034594
Ажлын өрөө: СУИС-ийн хичээлийн 2 дугаар байр 211 тоот
Ажиллах цаг: Даваа-Баасан, 9:00-18:00.
Хичээлээр ашиглах ном сурах бичгийн жагсаалт:
1. Баттөгс Ш, Сүхбат.Г. Үгийн сан, найруулга зүйн дасгалын хураамж УБ.,2003
2. Базаррагчаа М, нар. Монгол хэл 7-р анги УБ.,2007
3. Батзаяа. Г., нар Эх хэлний соёл хэрэглээ УБ., 2011
4. Баттогтох Д. Зуун эхийн зуун задлал УБ.,2004
5. Батцогт Д, Батзаяа.Г. Кирил монгол бичиг УБ.,2009
6. Вонь Дун Ё нь Бүх талын боловсрол олгох сургалтын 5 талт зарчим УБ.,1999
7. Даваасүрэн.Н., Энхчимэг.Б., Зөв бичихэд тань тусалъя, УБ.,2013
8. Дамдинсүрэн.Ц.,Осор.Б. Монгол үсгийн дүрмийн толь УБ.,1984
9. Китцоми Сонь Уншихуйн урлаг УБ.,2010
10. Лочин.С., Сонины нийтлэл дэх алдаа ташаарлын тухайд, УБ.,2014
11. Мишэль де Монтень, Сонгомол эсээ,УБ.,2010
12. Монгол хэл соёл, ШУТИС, УБ.,2012
13. Монгол хэлбичиг, 2-р боть, Монгол Улсын Төрийн хэлний зөвлөл, УБ.,2006
14. Монгол хэлний зөв бичихзүйн толь. Монгол хэл соёл-4, УБ.,2011
15. Монгол хэлний тайлбар толь, Монсудар, УБ.,2011.
16. Мөөмөө.С. Зөв бичих дүрмийн толь УБ.,1962.
17. Нямгэрэл.Т., Бигэрмаа.Р., Албан бичиг боловсруулах, түүний найруулга УБ.,2005
18. Нарантуяа. Ш., Монгол хэлний язгуур соёл УБ.,2013
19. Поварнин.С.И., “Номыг хэрхэн унших вэ”, УБ.,1924
20. Орчин цагийн монгол хэл. Хамтын бүтээл. УБ.,2008
21. Отгонсүрэн.Д., Монгол хэлний үгийн сангийн найруулга зүй УБ.,1993
22. Отгонсүрэн.Д., Ярианы найруулга соёл, УБ.,1979
23. Оюун.Ц. Зөв бичгийн дүрмийн тогтолцоот хураамж-3 УБ.,2013
24. Оюунцэцэг. Д Үгийн сан – утга судлал УБ.,2012
25. Оюунцэцэг. Д., “Монгол хэлний найруулга зүй” УБ.,2012
26. Өнөрбаян.Ц., Батбаатар.Ж., Эсээ бичихүйн үндэс УБ.,2006
27. Поварнин.С.И., Номыг хэрхэн унших вэ УБ., 1924
28. Пүрэв-Очир.Б., нар, Монгол хэл – 11, УБ.,2013
29. Пүрэв-Очир.Б., Судалбар эсээнүүд, УБ.,2012
30. Самбуудорж. О., Монгол хэлний зөв дуудах зүйн толь УБ.,2011
31. Сүхбат.Г., Батбаатар.С. Найруулах эрдэм, хэл ярианы соёл УБ.,2007
32. Түдэв.Л., Үгэн бороо, УБ.,2002
33. Хатанбаатар.Х. Уншихуйн гайхамшиг УБ.,2011
34. Хатанбаатар.Х. Хурдан ном унших арга УБ.,2003
35. Цэвэл.Я., Монгол хэлний товч тайлбар толь, УБ.,1966
36. Чимгээ.Б., Оюун.Д., Алтанцог.Д., Монгол хэлний гарын авлага, УБ.,2012
37. Эмүжин.Р., Яруу найргийн түүвэр. УБ.,2009
38. Эрдэнэсан.Д., Монгол хэлний эх задлалын сорилго – 2, УБ.,2014
39. Эсээний гайхамшиг, УБ.,2013

3. 40. Эх хэл бичиг, Олон нийтийн хэлний боловсролд зориулсан сэтгүүл, УБ.,2013
41. Эх хэлний хэрэглээ, соёл. Дадлагын ном. МУБИС-НХУС-МХТ УБ.,2015
Үндсэн сурах бичиг:
1. Эх хэлний хэрэглээ, соёл. Дадлагын ном. МУБИС-НХУС-МХТ УБ.,2015
2. Г. Сүхбат, С. Батбаатар Найруулах эрдэм, хэл ярианы соёл УБ.,2013
Нэмэлт материал: Ц. Сүхбаатар Орчин цагийн монгол хэлний найруулга зүй УБ.,2004
Хичээлийн өмнөх холбоо:
Хичээлийн товч тодорхойлолт: Монгол хэл, бичиг, найруулга зүйн хичээлээр кирил
бичгийн зөв бичих дүрмийн ерөнхий тогтолцоо, ярианы соёл, түүнд харшлах зүйлсийг
мэдэж авахын зэрэгцээ уншиж судалж мэдсэн зүйлээ өөрийн гаргасан төлөвлөгөөний
дагуу цэгцтэй зөв ярьж илтгэх, зөв найруулах учир холбогдлыг ойлгож, найруулгын алдаа
хэрхэн үүсдэг, найруулгын онч, дүрслэх ур маягийн талаар мэдлэг, чадвартай болно.
Хичээлийн зорилго:
Суралцагч мэргэжих болон суралцах үйлд эх хэлээ чадварлаг ашигладаг байхын
тул унших, ярих, бичих, ухаарах, эргэцүүлэх үйлийн үр дүнд санаа бодлоо ярианы болон
бичгийн найруулгын зохих шаардлагын дагуу зөв, соёлтой илэрхийлдэг чадвар, дадалтай
болох, эх хэл соёлоо хүндэтгэх үзэл, хандлагатай болж, Монгол хэлний тухай хуулийг
хэрэгжүүлэгч, түгээн дэлгэрүүлэгч болоход чиглэнэ.
Үнэлэх хэлбэр: Суралцагч тухайн хичээлээр нийт 100 оноо цуглуулна. Үүнээс явц 70
оноо, батлах шалгалт 30 оноотой байна. Явцын 70 оноо нь дараах хэсгүүдээс бүрдэнэ.
Үүнд:
Ирц-10
Идэвх,оролцоо-10
Бие даалт- I - 10
Бие даалт- II - 10
Явцын сорил I- 15
Явцын сорил II - 15
Бие даалтын даалгаварыг үнэлэх арга: Оюутны мэдлэг, чадвар, сонирхол, хэрэгцээнд
тохируулан даалгавар, бие даалт өгч явцын хяналт, үнэлгээг тогтмолжуулна. Улиралд
уншиж, судлах ном зохиол, бие даан гүйцэтгэх ажлын жагсаалтыг улирал бүрийн эхэнд
өгч, биелэлт үр дүнг тооцно. Илтгэл бэлтгэх, эсээ бичих сэдвүүдийг тухайн ангийн
оюутнуудын мэргэжлийн онцлог, хэрэгцээ сонирхолд нийцүүлэн харилцан ярилцаж
сонгон, бие даасан ажил гүйцэтгүүлнэ. Тухайн улиралд тодорхой бүлэг сэдвүүдийг үзэж
дууссаны дараа улиралд 2 удаа сэдвийн шалгалтыг аман би бичгийн хэлбэрээр авч,
үнэлгээ дүгнэлт хийн анхаарч ажиллана.
Бие даалтын ажлын бичвэр - 20 оноо
Хичээлд суусан/оролцсон байдлыг үнэлэх арга:
Жишээ нь: Ирцийн оноог оюутны хичээлд хамрагдсан байдлаар тооцно. 1 цагийн хичээл
0,312 оноо байна.Семинарын хичээлд оролцсон идэвхи оролцоогоор үнэлнэ.
№ Үнэлгээ өгөх ажлууд Хугацаа Үнэлгээ
1 Ирц 10 оноо
2 Идэвхи оролдлого 10 оноо
3 Явцын шалгалт I, II (20%) 8, 15 дэх 7 хоногт 30 оноо

4. 4 Бие даалт I 10, 14 дэх 7 хоногт 20 оноо
5 Улирлын шалгалт 30 оноо
Хичээлээр эзэмших мэдлэг, ур чадвар ба хичээлийн агуулгын хамаарал
1. Монгол хэлний зүй болон зөв бичих зүй тогтлыг ойлгох, уншсан зүйлээ тэмдэглэх,
эшлэх, хурааж товчлох, өөрт төрсөн сэтгэгдлээ оновчтой бичих, хэлц нэгжээр санааг
хурааж илтгэх чадвартай болно. Үүний тулд Монгол хэлний зүйг сэргээн давтах, зөв
бичих зүйн ерөнхий ба тусгай дүрэм, зөв унших сурах асуудлыг онол практикийн үүднээс
ерөнхий боловсролын чадварт суурилан авч үзнэ.
2. Зөв найруулах учир холбогдлыг ойлгож, найруулгын алдаа хэрхэн үүсдэг, тэдгээрээс
хэрхэн зайлсхийх, засаж залруулах аргууд, найруулгын онч, дүрслэх ур маягийн талаар
мэдлэгээ практикт ашиглах чадвар эзэмшинэ. Найруулгад хэлний нэгжүүдээс оновчтой
сонгох, бүтээлч, шинэ санаагаар эргэцүүлж бичих, бусдын бичсэн, ярьсанд хүндэтгэлтэй
хандах, үнэлгээ дүгнэлт өгөх, бичгийн найруулгын зохих шаардлагын дагуу зөв, соёлтой
илэрхийлдэг чадвар, дадалтай болох, тус тусын мэргэжилдээ холбогдох албан бичиг, эх
төлөвлөх, үйлдэх чадвар эзэмшүүлнэ.
3. Өөрийн үзэл санаагаа зөв илэрхийлэн ярих бичих, анхан болон дунд шатны эсээ бичих,
илтгэх ярианы найруулгын хэм хэмжээний дагуу зөв сайхан ярих, сонсох чадварт
суралцах, Монгол хэлний үгийн олон утга, өвөрмөц онцлогийг ойлгон ухаарч,
хэрэглээний чадамжтай болох, зохион найруулах, задлан шинжилж, ойлгох чадвар
эзэмшинэ.
Хүснэгт 1. Хичээлээр эзэмших мэдлэг, ур чадвар ба хичээлийн агуулгын хамаарал
Хичээлийн цөм агуулга
Хичээлээр эзэмших мэдлэг, ур чадваруудын
хамаарал
Зөв бичиж, уншиж сурах нь 1, 2, 3
Монгол хэлний найруулгын төрөл,
хэрэглээ
1, 2
Яриа, бичгийн соёл 2, 3
Хүснэгт 2. Хичээлийн төлөвлөгөө
№ Агуулга Судлах цаг
/Үндсэн сурах бичгийн
харгалзах бүлэг/
Зөв бичиж, уншиж сурах нь /модуль-1/.
(16 цаг)
Лекц Сем
1.
Монгол хэлний хэлзүйн мэдлэгийг
сэргээх нь
2 2
-Ц.Өнөрбаян, Орчин
цагийн монгол хэлний
үгзүй, УБ., 1994, 5-13 тал
-П.Бямбасан, Хэлзүйн
утга, хэлбэр, категори,
УБДС-ийн
ЭШАБ¹1(XIV), 1981, 67-
77 тал
- http:// Кhelzasag.mn/
вейб сайт
2.
Бичгийн хэлний зөв бичих дүрмийн
хэрэглээ-1, жишээ
2 2
-Д. Батцогт, Г. Батзаяа,
Кирил Монгол бичиг,
УБ., 2009, 8-34 тал
-Г. Ариунжаргал,

5. Монгол хэлний зөв
бичих зүйн дүрэм ба
дасгал, УБ., 2012., 20-38
тал
- МУБИС, Эх хэлний
хэрэглээ, соёл, УБ., 2015,
38-58
3.
Бичгийн хэлний зөв бичих дүрмийн
хэрэглээ-2, жишээ
2 2
-Д. Батцогт, Г. Батзаяа,
Кирил Монгол бичиг,
УБ., 2009, 8-34 тал
-Г. Ариунжаргал,
Монгол хэлний зөв
бичих зүйн дүрэм ба
дасгал, УБ., 2012., 20-38
тал
-МУБИС, Эх хэлний
хэрэглээ, соёл, УБ., 2015,
58-69
4.
Бүтээлчээр уншиж сурах нь 2 2
-МУБИС, Эх хэлний
хэрэглээ, соёл, УБ., 2015,
6-31
-Ш. Нарантуяа, Монгол
хэлний язгуур соёл, УБ.,
2013, 122-127
- И.Поварнин ″Номыг
хэрхэн унших вэ″ 1924
Монгол хэлний найруулгын төрөл,
хэрэглээ
/модуль-2/. (32 цаг)
лекц сем
1.
Найруулга зүйн шаардлага, хэм
хэмжээ
2 2
-МУБИС, Эх хэлний
хэрэглээ, соёл, УБ., 2015,
69-109
-Найруулах эрдэм, хэл
ярианы соёл, УБ., 2013,
35-42
2.
Найруулгын алдааг олох, тодорхойлох
ба засах нь
2 2
-Г. Сүхбат, С. Батбаатар.,
Найруулах эрдэм, хэл
ярианы соёл, УБ., 2013,
35-42
- Хамтын бүтээл, Орчин
цагийн монгол хэл. УБ.,
2008, 379-395
3.
Найруулга дахь үгийн сангийн
хэрэглээ, жишээ
2 2
-Г. Сүхбат, С. Батбаатар.,
Найруулах эрдэм, хэл
ярианы соёл, УБ., 2013,
-Хамтын бүтээл, Орчин
цагийн монгол хэл. УБ.,
2008, 381-389
4. Найруулга дахь хэлц хэллэгийн
хэрэглээ, жишээ
2 2
-Чимгээ.Б., Оюун.Д.,
Алтанцог.Д., Монгол

6. хэлний гарын авлага,
УБ., 2012, 19-99
1
5.
ЭШ-ний найруулгын шаардлага,
хэрэглээ
2 2
-Г. Сүхбат, С. Батбаатар.,
Найруулах эрдэм, хэл
ярианы соёл, УБ., 2013,
35-42
-МУБИС, Эх хэлний
хэрэглээ, соёл, УБ., 2015,
69-109
- Хамтын бүтээл, Орчин
цагийн монгол хэл. УБ.,
2008, 405-408
6.
Ойлгомжтой, товч тодорхой ярьж,
илтгэж сурах нь /багшийн яриа/
2 2
-Ш. Нарантуяа, Монгол
хэлний язгуур соёл, УБ.,
2013, 7-27
-МУБИС, Эх хэлний
хэрэглээ, соёл, УБ., 2015,
125-142
- Хамтын бүтээл, Орчин
цагийн монгол хэл. УБ.,
2008, 412-417
7.
Эшлэл зүүлт, ном зүй хийх нь
/диплом, курсийн ажил бичих /
2 2
-МУБИС, Эх хэлний
хэрэглээ, соёл, УБ., 2015,
97-124
8.
Албан бичгийн найруулгын
шаардлага, хэрэглээ
2 2
-МУБИС, Эх хэлний
хэрэглээ, соёл, УБ., 2015,
97-124
- Хамтын бүтээл, Орчин
цагийн монгол хэл. УБ.,
2008,399-402
Яриа, бичгийн соёл /модуль-3/. (16 цаг)
лекц сем
1.
Ярианы соёл, хэрэглээ, тавих
шаардлага
2 2
-Чимгээ.Б., Оюун.Д.,
Алтанцог.Д., Монгол
хэлний гарын авлага,
УБ., 2012, 84-99
-Ш. Нарантуяа, Монгол
хэлний язгуур соёл, УБ.,
2013, 17-31
2.
Найруулгын хэв маяг, түүнийг ялгаж
сурах нь
2 2
-Чимгээ.Б., Оюун.Д.,
Алтанцог.Д., Монгол
хэлний гарын авлага,
УБ., 2012, 84-99
-Чимгээ.Б., Оюун.Д.,
Алтанцог.Д., Монгол
хэлний гарын авлага,
УБ., 2012, 34-36
3. Зохион найруулж бичих аргачлал,
эсээ бичих нь
2 2
-МУБИС, Эх хэлний
хэрэглээ, соёл, УБ., 2015,

7. 143-162
-Л. Түдэв, Үгэн бороо.,
УБ., 2001, 5-65
-Ц. Өнөрбаян, Ж.
Батбаатар, Эсээ
бичихүйн үндэс., УБ.,
2006, 7-12
4.
Цахим хэрэглээний соёл, жишээ 2 2
-Д. Батцогт, Г. Батзаяа,
Кирил Монгол бичиг,
УБ., 2009, 50-53 тал
-
Нийт 32 32
Хичээлийн хөтөлбөр бэлтгэсэн: Ш. Гантулга (MA)
Шинэчилсэн боловсруулсан огноо: 2015 оны 9 дүгээр сарын 15