1. TOPIK 1 PERKEMBANGAN SENI KANAK-KANAK 1.4.2 Teori Perkembangan Artistik Kanak-kanak oleh Lowenfeld
1.1 KANAK-KANAK DAN SENI VISUAL dan Britain
Kanak-kanak dilahirkan dengan mempunyai sifat yang dinamik serta (a) Peringkat Scribbling (2-4 Tahun)
berkembang mengikut fitrah semula jadi proses tumbesaran Pada peringkat ini kanak-kanak menghasilkan contengan secara
mereka. Hasil kerja seni visual yang dihasilkan berfungsi sebagai rawak dan tidak terkawal. mereka mula melukis dari peringkat
alat komunikasi dan merupakan refleksi pemikiran kanakkanak. contengan kepada lukisan garisan lurus dan melintang kepada
melukis bulatan.
1.2 KEPENTINGAN PENGAJARAN MATA PELAJARAN (b) Peringkat Preschematic (4-7 Tahun)
PENDIDIKAN SENI VISUAL KEPADA KANAK-KANAK Peningkatan daripada contengan bulatan kepada percubaan
(a) Aspek Kognitif pertama untuk melukis objek yang terdapat di sekelilingnya dengan
Penganjuran aktiviti seni visual yang tersusun dan terancang dapat menggunakan garisan.
melahirkan kanak-kanak yang mempunyai keupayaan (c) Peringkat Schematic (7-9 Tahun)
menyelesaikan masalah serta mampu membuat penilaian dan bijak Lukisan mula dihasilkan mengikut skema atau konsep tertentu.
membuat keputusan. Penekanan lebih diberikan kepada cara penyusunan objek dalam
(b) Aspek Fizikal imej selain daripada imej manusia dan objek yang terdapat di
Penggunaan alat dan bahan memberikan satu bentuk latihan sekelilingnya. lukisan yang dihasilkan adalah spontan, bebas dan
berkesan kepada otot tangan (psychomotor) dan koordinasi tangan berskala besar.
serta mata. (d) Peringkat Dawning Realism atau The Gang Age (9-12 Tahun)
(c) Aspek Kreativiti kanak-kanak terus melukis dengan mengekalkan konsep dan skema
Latihan dan projek yang bersifat terbuka dapat membantu murid tertentu. imej yang dilukis secara realistik dan teliti. Imej lukisan
untuk mengembangkan aspek kreativiti mereka. Aktiviti dan projek mula mengecil dari segi saiz dan kanak-kanak mula menunjukkan
di dalam pendidikan seni visual mengutamakan proses, berbanding sifat kritikal dengan hasil karya sendiri. Mereka mula
dengan hasilan akhir. membandingkan karya dengan karya rakan sebaya dan ini
(d) Aspek Persepsi menjadikan mereka berhati-hati dan sedikit individualistik serta
murid boleh mempertingkatkan dan menajamkan penggunaan menitikberatkan kualiti karya yang dihasilkan.
pancaindera dan deria melalui proses penghasilan dan hasilan seni, (e) Peringkat Pseudonaturalistic atau Reasoning (12-14 Tahun)
produk dan objek yang terdapat di sekeliling mereka. Pada peringkat ini, kanak-kanak mula peka dengan konsep realistik
(e) Aspek Sosial dan Emosi di dalam menghasilkan lukisan. Mereka menitikberatkan konsep
Murid boleh berinteraksi dan meningkatkan keupayaan bersosial kedudukan dan saiz rasional imej. Mereka lebih gemar untuk
selain meningkatkan keyakinan diri. Mata pelajaran pendidikan seni melukis melalui konsep peniruan atau melalui objek
juga menganjurkan semangat bekerjasama di dalam aktiviti di hadapan mata berbanding dengan lukisan menerusi imaginasi.
berkumpulan yang dibentuk. (f) Peringkat Period If Decision atau Adolescent Art in High
School (14-17 Tahun)
1.3 KANAK-KANAK DAN SENI LUKIS Peringkat ini merupakan peringkat penekanan terhadap proses
(a) Melukis sebagai Medium Komunikasi penghasilan karya seni dan penciptaan objek. Peringkat ini
Lukisan merupakan bentuk komunikasi awal kanak-kanak sebelum memperlihatkan kematangan di dalam membuat keputusan dan
mereka berupaya untuk bertutur. Ianya dijadikan alat perhubungan pemilihan bahan yang sesuai untuk menghasilkan karya
yang berkesan untuk berinteraksi. seni.
(b) Melukis sebagai Cara Mencapai Kepuasan Diri
Melukis merupakan aktiviti yang mampu memberikan kepuasan 1.4.3 Teori Perkembangan Artistik Kanak-kanak oleh Georges-
kepada kanak-kanak. Melalui lukisan, kanak-kanak dapat Henri Luquet
meluahkan perasaan dan emosi selain dapat membina kekuatan (a) Peringkat Fortuitous Realism
otot. Aktiviti sebegini juga dapat membantu menajamkan daya intuisi Peringkat ini ialah peringkat awal lukisan kanak-kanak di mana
kanak-kanak. imejan yang cuba dihasilkan pada peringkat contengan telah
(c) Melukis untuk Meningkatkan Daya Penguasaan Kendiri (Self membentuk imej dan objek yang hampir sama dengan objek
Esteem) sebenar.
Aktiviti melukis dapat memberikan kepuasan kepada kanak-kanak (b) Peringkat Failed Realism
dalam meluahkan apa yang dilihat lalu dipindahkan semula dalam Imej yang diperolehi secara tidak sengaja diperbaiki dan diperhalusi
bentuk dan rupa imej yang unik mengikut tahap pemahaman bagi mendapatkan imej sebenar. Lukisan yang hampir sama
mereka.Melalui aktiviti melukis, kanak-kanak dapat meningkatkan dihasilkan berulang kali.
daya sensitiviti pancaindera. (c) Peringkat Intelectual Realism
Pada peringkat ini kanak-kanak mula melukis mengikut apa yang
1.4 PERKEMBANGAN ARTISTIK KANAK-KANAK mereka tahu dan apa yang mereka lihat. Bentuk lukisan yang lebih
1.4.1 Teori Perkembangan Artistik oleh Hurwitz dan Day ringkas namun dilukis dengan agak baik.
(a) Peringkat Manipulatif atau Zaman Awal Kanak-kanak (2-4 (d) Peringkat Visual Realism
Tahun) Melukis imej yang mempunyai perspektif dan kadar banding.
kanak-kanak tidak mempunyai kawalan pada pergerakan tangan. Percubaan untuk melukis imej 3 dimensi di atas kertas lukisan dapat
Lukisan yang dihasilkan juga selalunya tidak terkawal dan banyak dilihat pada peringkat ini dan percubaan melukis imej secara 3
terdapat di dinding, di atas meja dan kertas lukisan dengan dimensi dianggap satu kejayaan dan pencapaian baik.
menggunakan pelbagai jenis bahan dan medium seperti krayon,
pensil serta bahan-bahan lain. 1.5 KEINGINAN ASAS KANAK-KANAK
-tidak bersifat realistik dan banyak menggunakan lukisan (a) Untuk Bergerak, Berjaya dan Diiktiraf, Diterima dan Disanjung
garisan bagi menggambarkan sesuatu imej. (hasil karya di[uji,dipamerkan)
-terdapat empat peringkat contengan pada peringkat manipulatif (b) Untuk Bersaing, Ketangkasan Fizikal dan Memahami
iaitu contengan garisan tidak terkawal, contengan garisan terkawal, (pertandingan)
contengan rupa terkawal dan contengan rupa. (c) Untuk Meneroka, Pencapaian Kreatif dan Meluahkan Perasaan
(b) Peringkat Membuat Simbol (6-9 Tahun) (beri peluang meneroka dan bereksperimentasi.
kanak-kanak mula beralih ke peringkat menghasilkan simbol. Pada
peringkat ini, kanak-kanak sangat terpengaruh dengan keadaan
sekelilingnya.
(c) Pra-Remaja (10-13 Tahun)
Terdapat percubaan untuk melukis figura dengan saiz yang betul.
Lukisan figura pula mula dilukis dengan menitikberatkan daya saiz
sebenar objek.
2. TOPIK 2 TEORI-TEORI DALAM SENI mempunyai hubungan yang rapat dengan pandangan konstruktivis
2.1 DEFINISI SENI dan banyak diaplikasikan di dalam kaedah penyelesaian masalah.
Seni boleh dirujuk sebagai suatu proses dan manifestasi kepada - Di dalam konteks pembelajaran seni visual, teori Gestalt bukan
ekspresi diri, penilaian yang menentukan elemen-elemen yang sahaja melihat kepada produk atau hasil kerja tetapi memberikan
wajar diketengahkan di dalam hasil seni, di dalam menyampaikan penekanan yang tinggi ke atas proses penghasilan produk itu
idea, emosi, perasaan, kepercayaan di dalam bentuk yang sendiri.
difikirkan paling efektif.
2.5.2 Teori Sosial-Interaksi Piaget(ahli epistemologi genetik di
2.2 CIRI-CIRI PERKEMBANGAN dalam bidang biologi dan falsafah.)
Pergerakan estetik awal kanak-kanak mempunyai kaitan langsung -Piaget merumuskan bahawa kanak-kanak kecil bukanlah tidak
dengan emosi mereka kerana resepsi deria yang mengeluarkan mempunyai kapasiti untuk berfikir, cuma kanak-kanak dewasa
isyarat tersebut selalunya mempunyai hubungan terus dengan mempunyai lebih pengalaman yang mengasah minda mereka.
bahagian otak yang merangsang emosi. Jawapan kanak-kanak kecil berbeza daripada kanak-kanak dewasa
kerana cara berfikir mereka yang berbeza.
2.3 PERKEMBANGAN ESTETIK - prinsip penyelidikan biologinya :
Luahan estetik kanak-kanak amat berbeza dengan pergerakan (a) Penyerapan (Assimilation) dan Ubahsuai (Accommodation)
badan yang biasa. Di dalam kehidupan seharian, kita berkomunikasi Piaget menjelaskan dua proses yang digunakan oleh individu
secara verbal ataupun bukan verbal. Komunikasi bukan verbal sepanjang hayat dalam menyesuaikan diri mereka dengan
melibatkan pergerakan tangan, memek muka, pandangan mata persekitaran, iaitu asimilasi (assimilation) dan akomodasi
dan pergerakan bahagian badan yang lain. Pergerakan estetik pula (accommodation). Kedua-dua proses ini sentiasa berlaku dalam diri
menjurus kepada isyarat virtual. Isyarat virtual ini merupakan individu dan sentiasa menimbulkan ketegangan yang memerlukan
jendela kepada emosi dalaman kanak-kanak dan juga jiwa dan penyelesaian. Hasil daripada penyelesaian kepada ketegangan ini
pemikiran mereka. akan mempengaruhi perkembangan kognitif.
2.4 PERKEMBANGAN ARTISTIK (b) Refleksi, Skema, Struktur dan Hierarki
(a) Faktor sosioekonomi mempunyai pengaruh yang amat terbatas Piaget juga mengemukakan hipotesis bahawa setiap bayi dilahirkan
dalam peringkat awal pertumbuhan kanak-kanak. Kanak-kanak dengan skema fungsi yang dikenali sebagai refleksi. Refleksi pada
lelaki dan perempuan didapati melukis dengan cara yang sama di bayi ini berfungsi dalam membantu menyesuaikan diri dengan
peringkat awal pertumbuhan. persekitaran yang baru (daripada dunia janin ke dunia sebenar).
(b) Lukisan kanak-kanak dapat memberi lebih banyak maklumat Apabila bayi mula biasa dengan persekitaran yang baru, refleksi ini
tentang perkembangan mereka daripada catan kerana ianya akan digantikan dengan skema tersusun.
menggunakan krayon, pensil dan pen. Alatan ini lebih mudah
dikawal oleh kanak-kanak daripada berus dan warna. Perkembangan Kebolehan Kognitif
(c) Terdapat pertindihan yang agak ketara di antara peringkat- (a) Peringkat Deria-Pergerakan (0-2 Tahun)
peringkat perkembangan. Lukisan kanak-kanak mungkin Kanak-kanak masih belum dapat menguasai simbol ataupun bahasa
mempunyai elemen dua peringkat serentak dan tidak semestinya untuk menamakan objek di sekitarnya. Satu-satunya cara interaksi
elemen satu peringkat perkembangan sahaja. dengan persekitaran ialah melalui kesan deria dan gerak-gerinya.
Apabila umur bayi meningkat 10 bulan, bayi tersebut mula
2.5 TEORI-TEORI KOGNITIF memahami konsep ‘kekal’ (permanence) iaitu kesedaran bahawa
2.5.1 Teori Gestalt- Prinsip asas teori ini menitikberatkan walaupun sesuatu objek hilang daripada pandangannya, objek
keseluruhan daripada sebahagian. Dalam erti kata lain, melihat tersebut tidak ghaib begitu sahaja.
sesuatu objek secara keseluruhan (contohnya rumah) memberi (b) Peringkat Pra-olahan (2 – 6 Tahun)
makna yang lebih mendalam daripada melihat komponen- Di peringkat ini, kanak-kanak telah mula menguasai bahasa dan
komponen individu (tiang, lantai, dinding, pintu, tangga). Proses menggunakan nama untuk panggilan objek di sekelilingnya.
melihat secara keseluruhan melibatkan proses kognitif – minda Walaupun begitu, penguasaan ini masih baru dan terbatas dan akan
membuat anjakan daripada memahami setiap komponen dalam berkembang sepenuhnya sehinggalah kanak-kanak tersebut
menghasilkan makna daripada pandangan yang menyeluruh. mencapai peringkat pengolahan formal.
Hukum-hukum Teori Gestalt (c) Peringkat Pengolahan Konkrit (7 – 11 Tahun)
(a) Hukum Pragnanz Kebolehan kanak-kanak menguasai konsep pengekalan tentang
Hukum Pragnanz menyatakan bahawa apabila individu berhadapan paduan, nombor, berat dan padatan. Kebolehan ini membantu
dengan pengalaman yang baru, persepsi individu tersebut adalah mereka memahami konsep lain yang lebih rumit seperti susunan
tidak teratur. angka, pengklasifikasian bahan mengikut sifat, serta kemampuan
(b) Hukum Persamaan (Similarity) melihat sesuatu perkara daripada pelbagai perspektif.
Konsep hukum persamaan adalah lebih mudah untuk difahami. d) Peringkat Pengolahan Formal (12 Tahun ke Atas)
Individu akan lebih cenderung untuk mengklasifikasikan rangsangan Kanak-kanak ini mencapai tahap kemuncak kecerdasan mental di
yang mempunyai persamaan di dalam kumpulan yang sama. penghujung zaman remaja, namun kekurangan pengalaman
(c) Hukum Keintiman (Proximity) mengehadkan pengetahuan dan kebolehan mereka untuk
Mengikut hukum keintiman, pengklasifikasian setiap rangsangan menggunakan apa yang mereka tahu. Di peringkat ini juga,
adalah berdasarkan elemen jarak dan hubungan. Rangsangan- perkembangan fizikal kanak-kanak adalah lebih pantas berbanding
rangsangan yang mempunyai hubung kait di antara satu sama lain perkembangan mental apabila mereka mula melangkah ke awal
akan diletakkan di dalam kumpulan yang sama. alam remaja.
(d) Hukum Lengkap (Closure)
Hukum lengkap menganjurkan bahawa individu cenderung untuk Pendekatan Teori Sosial-Interaksi Piaget dalam Pembelajaran
meletakkan rangsangan yang telah lengkap di dalam kumpulan (a) Peringkat Pra-olahan (2-6 Tahun)
yang sama. Imaginasi kanak-kanak adalah sangat tinggi pada peringkat pra-
(e) Hukum Kesinambungan Positif (Good Continuation) olahan, iaitu apabila kanak-kanak mencapai umur dua hingga enam
Hukum ini menyatakan bahawa sifat sesuatu rangsangan tidak akan tahun. Adalah penting bagi guru-guru prasekolah ataupun ibu bapa
berubah, dan pada masa yang akan datang sifat yang sama akan menggalakkan kanak-kanak untuk berimaginasi kerana secara
dikekalkan. Contohnya, garis yang lurus dilihat sebagai akan tetap tidak langsung ia juga akan menggalakkan daya cipta kanak-kanak.
lurus pada masa yang akan datang dan tidak akan berubah sifatnya. (b) Peringkat Pengolahan Konkrit
(f) Hukum Ciri-ciri Bahagian (Membership Character) Di peringkat ini, kanak-kanak mempunyai kepetahan bercakap yang
Di dalam hukum ini, individu akan mentafsir sesuatu berdasarkan sangat tinggi dan sentiasa ingin bertutur untuk menarik perhatian.
pandangan mereka secara keseluruhan terhadap sesuatu objek Namun begitu, di dalam kelas yang sama
tersebut, dan bukannya melihat setiap bahagian daripada mungkin ada sebilangan kanak-kanak yang sangat petah bertutur
keseluruhan objek tersebut. dan sangat aktif, manakala sebilangan lagi lebih suka mendiamkan
diri.
- Teori Gestalt juga
3. (c) Peringkat Pengolahan Formal (12 Tahun ke Atas) sekeliling objek, atau jarak antara dua objek.
Di peringkat ini, pelajar telah mula faham konsep-konsep abstrak
dan mula membentuk identiti diri. Mereka mula memahami warna ialah pigmen pewarna kimia yang bertindak balas pada
kepentingan falsafah hidup dan prinsip, politik dan konsep agama. sesuatu permukaan. warna terbahagi kepada tiga kumpulan utama
Guru boleh membantu dengan mengadakan perbincangan dalam iaitu warna asas, warna sekunder dan warna tertier. Warna asas
topiktopik ini agar dapat dijadikan panduan oleh pelajar. Antara terdiri daripada warna biru, merah dan kuning; dan ianya boleh
bentuk perbincangan ialah membantu dalam menentukan hala tuju menghasilkan warna sekunder dan warna tertier. Warna sekunder
pelajar, persediaan yang perlu dilakukan serta menetapkan pula terdiri daripada warna hijau, jingga dan ungu; dan dapat
matlamat. dihasilkan daripada campuran dua warna asas. Sementara itu,
warna tertier terhasil daripada percampuran warna asas dan
Pendekatan Konstruktivis sekunder.
Pendekatan Konstruktivis dalam Pengajaran
Bruner telah menggariskan tiga prinsip utama di dalam konteks PRINSIP-PRINSIP REKAAN
pembelajaran menggunakan pendekatan konstruktivis. -Harmoni wujud di alam sekeliling apabila munculnya susunan atau
1. Pengajaran perlu menitikberatkan pengalaman pelajar serta ulangan unsur-unsur seni mengikut cara atau gaya yang
mengikut konteks kesanggupan pelajar untuk belajar (kesediaan). tertentuTujuan menghasilkan kesan harmoni adalah untuk menarik
2. Pengajaran perlu mengikut struktur atau urutan yang mampu perhatian pada sesuatu gubahan, objek atau imej.
difahami oleh pelajar dengan mudah (organisasi).
3. Pengajaran perlu dirangka untuk memudah cara penghasilan ilmu - Kontra wujud apabila salah satu daripada unsur-unsur seni
(melangkaui maklumat yang dibekalkan guru). mempunyai ciri-ciri yang bertentangan di antara satu sama. Ianya
bertujuan untuk menimbulkan kesan yang menarik pada sesebuah
Kaedah ini mengaplikasikan empat cara tertentu di dalam karya seni. Kontra berkait rapat dengan penegasan (semakin tinggi
penyampaian sesuatu topik. kadar kontra semakin jelas penegasan).
1. Menekankan perbezaan iaitu melatih pelajar agar bijak
membezakan jenis dan sifat maklumat yang diterima. - penegasan ialah sesuatu yang boleh menarik perhatian dan
2. Menstruktur maklumat agar lebih mudah diterima dan difahami tumpuan kepada pemerhatian tampak. Ianya berfungsi sebagai
3. Susunan paling berkesan di dalam menyampaikan material daya penarik, pemusatan
pengajaran karya, mengelak kebosanan dan menjadikan gubahan lebih
4. Sifat dan bentuk ganjaran (reward) atau hukuman (punishment) dramatik.
yang akan dikenakan sekiranya pelajar berjaya atau gagal
melakukan sesuatu. Imbangan ialah keadaan gubahan yang sama sempadan,
sama berat dan graviti, sama kecerahan warna, sama padan dan
TOPIK 3 BAHASA TAMPAK (ASAS-ASAS SENIREKA) sama gaya penampilan.
- Unsur-unsur seni reka terdiri daripada enam elemen asas yang Terdapat tiga jenis imbangan iaitu imbangan simetri, imbangan tidak
penting dalam simetri dan imbangan
penggubahan sesuatu karya seni visual iaitu: semua arah.
• Garisan
• Rupa Pergerakan wujud apabila terdapatnya keadaan yang bergetar,
• Bentuk bergoyang, bergegar, berayun, bersinar-sinar dan sebagainya.
• Jalinan Pergerakan bertujuan untuk memberi ‘nyawa’, rupa dan bentuk
• Ruang visual dalam seni tampak dua dimensi.
• Warna
Kepelbagaian merupakan keadaan penggabungan pelbagai gaya,
- Garisan ialah cantuman dari satu titik ke titik yang lain dengan nilai dan idea yang berbeza. Susunan atau ulangan unsur-unsur
mempunyai jarak-jarak tertentu. Aplikasi berbagai jenis garisan seni yang bertentangan arah dan berbeza saiznya akan
dapat mencipta rupa, jalinan, ton, corak serta menimbulkan mewujudkan kepelbagaian.
gambaran bentuk, ruang dan gerakan dalam seni visual.
Kesatuan merupakan olahan motif atau ulangan unsur-unsur seni
- Rupa secara sistematik, berpandukan grid berdasarkan tema atau idea
Rupa mesti mempunyai garisan luar (outline) dan sempadan yang sesuatu hasil karya. Susun atur yang kemas, teratur, lengkap dan
mengelilinginya. Ianya dapat dikategorikan kepada rupa geometri sempurna dapat mewujudkan kesatuan.
dan organik. Rupa geometri lebih kepada rupa yang mempunyai
sudut dan penjuru. Rupa organik pula yang mempunyai rupa bebas ORGANISASI REKAAN
dan tidak terikat pada bentuk yang khusus. Rupa ialah sesuatu
kawasan yang berbeza dari ruang di sekeliling dan bersifat 2-D Komunikasi visual merujuk kepada pembelajaran yang
(tidak berjisim). Merupakan hasil pertemuan antara penghujung membolehkan pelajar berkomunikasi secara visual melalui hasil
garisan dan permulaannya. kerja seni. Komunikasi visual terdiri daripada dua tumpuan utama
iaitu; reka bentuk grafik dan multimedia. Reka bentuk grafik meliputi
Bentuk mempunyai struktur jisim dan isipadu. Terdapat 2 jenis pengenalan reka bentuk grafik, poster, simbol, logo dan maskot,
bentuk iaitu bentuk konkrit dan bentuk ilusi. Bentuk dapat dihasilkan kaligrafi, tipografi, pembungkusan, grafik persekitaran, ilustrasi, dan
melalui lukisan, catan, arca, komputer dan kraf tradisi. Bentuk komputer grafik.
konkrit ialah bentuk sebenar yang bersifat 3 dimensi. Bentuk ilusi
ialah bentuk yang dilihat melalui gambar atau ilustrasi. Ianya bersifat Poster merupakan reka bentuk komunikasi yang berfungsi
rata dan boleh dihasilkan melalui lakaran, catan dan menyampaikan mesej dan intipati daripada gubahan idea. Ianya
lukisan berkomputer 3 dimensi. juga merupakan elemen dalam promosi, kempen dan sebagainya.
Jalinan merujuk kepada kesan yang terdapat pada permukaan Simbol
sesuatu objek. Ia dapat menunjukkan kesan rasa dan ekspresi Ialah reka bentuk grafik yang diringkas dan dipermudahkan
sesuatu objek kepada kita. Jalinan terbahagi kepada dua iaitu; daripada imej sumber alam semula jadi dan alam buatan manusia.
jalinan sentuh dan jalinan tampak. Jalinan sentuh ialah jalinan yang Simbol terdiri daripada flora dan fauna serta benda-benda yang
dapat dirasai melalui sentuhan, contohnya kulit buah durian (alam terdapat di sekeliling manusia. Ianya lebih ringkas dan mudah
semula jadi) dan jahitan sulaman (alam buatan manusia). Jalinan daripada tanda yang menggunakan teks.
tampak pula jenis jalinan yang hanya dapat dilihat tetapi tidak dapat Logo
dirasa melalui sentuhan. Logo ialah visual grafik yang menjadi identiti kepada firma
perniagaan, kelab, persatuan, organisasi dan bandan-badan
Ruang merupakan kawasan yang dikelilingi oleh garisan, atau tertentu.
kawasan kosong di
4. Maskot selesa, selamat dan sesuai dengan cita rasa pemiliknya. Reka
Maskot pula digunakan untuk menarik minat pada sesuatu sambil bentuk ruang dalaman terhasil daripada kombinasi beberapa
menampilkan ciri-ciri kemesraan. elemen asas seni bina seperti tiang, dinding, lantai, siling dan atap.
Tipografi (Muka Taip) Kategori reka bentuk hiasan dalaman terbahagi kepada dua iaitu
Tipografi merupakan seni menyusun atur atau merekaletak reka bentuk ruang kediaman dan reka bentuk ruang awam dan
sesebuah muka surat dengan menggunakan huruf untuk komersil.
mendapatkan hasil yang menarik. Terdapat 3 kumpulan muka
taip yang diaplikasikan dalam rekaan grafik iaitu muka taip serif, san REKABENTUK PERSEKITARAN
serif dan hiasan. Lanskap
Lanskap merupakan pemandangan yang boleh dilihat secara
Pembungkusan boleh dibahagikan kepada dua jenis iaitu semula jadi ataupun buatan manusia. Ianya boleh dibahagikan
pembungkusan jenis lembut dan pembungkusan jenis keras. kepada beberapa kategori yang merangkumi lanskap, kediaman,
Pembungkusan seni lembut terdiri daripada beg plastik, kertas, komersial, institusi, pinggir jalan dan kemudahan awam.
plastik pembalut dan kertas pembalut. Manakala pembungkusan Jenis-jenis Lanskap
jenis keras terdiri daripada kotak, tin, botol dan sebagainya. Lanskap lembut merangkumi penggunaan tumbuh-tumbuhan yang
meliputi pelbagai jenis pokok, tumbuhan renek dan tumbuhan tutup
Grafik Persekitaran bumi. Satu lagi jenis lanskap ialah lanskap keras atau kejur.
Ialah reka bentuk grafik yang ada pada alam sekeliling. Ianya Peranan dan Fungsi Lanskap
berkonsepkan pengiklanan untuk menyampaikan maklumat di Secara umumnya, lanskap mempunyai beberapa fungsi dan
samping mempromosi kepada pembaca dan pengguna. peranan utama.
Ilustrasi (a) Fungsi Fizikal Tumbuhan Lanskap
Ilustrasi merupakan seni yang menggambarkan idea dan kata-kata • mengawal hakisan tanah
dalam bentuk gambar. Pada zaman dahulu, ilustrasi digunakan • memberi perlindungan dan teduhan
untuk merakamkan legenda dan peristiwa bersejarah. Kini ianya • meredakan iklim
lebih bersifat komersial dan berkembang pesat seiring dengan • mengawal pencemaran alam
penemuan teknik percetakan. • menjadi tirai dan dinding
Komputer Grafik • mengarah pergerakan atau petunjuk arah
Komponen grafik dalam perisian menggunakan komputer grafik • imbangan ekologi dan kehidupan fauna
ialah teks, warna, bentuk, ilustrasi dan garisan yang boleh (b) Fungsi Estetik Tumbuhan Lanskap
membantu pelajar. Penggunaan komputer grafik membantu pelajar • membentuk ruang
meningkatkan mutu hasil kerja kerana komponen grafik telah • merangka pemandangan
tersedia dalam pelbagai perisian. • melembutkan
Multimedia • mengikat bangunan dan struktur dengan permukaan bumi
Multimedia ialah penggunaan komputer untuk sesuatu • menjadi penyatu pelbagai elemen
persembahan dengan menggunakan sokongan teks, grafik, audio (c) Fungsi Ekonomi Tumbuhan Lanskap
dan video. Ianya menggunakan rangkaian hubungan dan alat untuk Selain daripada yang dinyatakan di atas, tumbuhan lanskap mampu
membolehkan pengguna melayari, berinteraksi, mencipta dan menyediakan pemandangan yang baik dan indah serta memberikan
berkomunikasi. faedah kepada masyarakat dan negara dari segi rekreasi,
kesihatan, pendidikan dan pelancongan.
KRAF TRADISIONAL DAN DIMENSI BARU
Tembikar/Seramik
merupakan hasil kraf tradisional yang paling awal dapat dikesan TOPIK 4 MENINGKATKAN DAYA IMAGINATIF KANAK-KANAK
oleh tamadun manusia. Ia menggunakan tanah liat yang didapati di
kawasan persekitaran atau tepian sungai, sawah dan sebagainya. 4.1 kanak-kanak perlu dibekalkan dengan alatan yang bersesuaian
objek ini berfungsi sebagai bekas kegunaan harian, hiasan dan untuk dapat merangsang daya imaginasi mereka. Kreativiti dapat
dalam kematian. dihasilkan dengan memanipulasikan objek alam.
Anyaman
adalah warisan yang terkenal di kawasan luar bandar terutamanya 4.1.1 Pelbagai Jenis Alat dan Media
di negerinegeri Terengganu, Perak, Melaka dan Kedah. Anyaman (a) Alatan Asas
bukanlah produk tetapi lebih merupakan kemahiran dalam Alatan-alatan asas seperti kertas lukisan, berus, warna dan krayon.
penghasilan produk. Biasanya produk yang dianyam diperbuat (b) Gambar
daripada daun mengkuang atau pandan, dan dijadikan sebagai Gambar-gambar foto ini bolehlah digunakan daripada imej yang
perkakas atau objek harian seperti tikar, tudung saji dan pelbagai, contohnya gambar keluarga, haiwan, bangunan,
sebagainya. pemandangan dan pelbagai lagi objek alam yang lain. pelajar
Ukiran meniru imej di dalam foto untuk dimanifestasikan di dalam
Merupakan sejenis seni warisan yang menerapkan unsur-unsur karya lukisan mereka.
alam sekitar yang menjadi identiti ukiran mereka. Antara motifnya (c) Rakaman Video dan Penggunaan ICT
ialah awan larat yang mempunyai unsur-unsur flora dan fauna, guru boleh menggunakan rakaman video dan menayangkan kepada
kosmo, geometri dan lain-lain. para pelajar di bilik media atau bilik pandang dengar yang terdapat
Tekat di sekolah-sekolah.
Tekat lebih dikenali sebagai tekat bersuji atau sulaman timbul. Ia
merupakan seni sulaman benang pada kain dasar dan dibentuk Penggunaan ICT merujuk kepada penggunaan alatan digital dan
dengan menggunakan kertas yang diliputi benang emas. elektronik dengan memanipulasikan perisian-perisian yang
Batik ada. penggunaan komputer, pengimbas, kamera digital,
Produk batik mempamerkan kreativiti dan kehalusan seni tekstil pencetak dan Internet pembelajaran yang lebih kreatif dan
yang tinggi. Tidak hairanlah ia menjadi salah satu produk menyeronokkan.
pelancongan yang terlaris. Di antara jenis-jenis batik termasuklah
batik tulis/lukis, terap/blok, pelangi, skrin dan sebagainya. Motif yang 4.2 PENGALAMAN DERIA
digunakan adalah seperti flora dan fauna, geometri dan sebagainya.
Tenunan Setiap insan normal mempunyai lima deria iaitu deria rasa,
Tenunan adalah proses menjalinkan sehelai benang sehingga deria bau, deria dengar, deria lihat dan deria sentuh.
menjadi sebidang kain. Tenunan merupakan hasilan jalinan benang Penggunaan deria yang baik akan dapat melahirkan kanak-kanak
losen (benang dasar) dengan benang pakan (benang sisip). yang mampu membuat pemerhatian secara aktif, dan ianya
menggalakkan interaksi yang kritis dan kreatif dengan alam, alat
REKA BENTUK DALAMAN DAN LANSKAP dan bahan.
Salah satu cara peningkatan kehidupan dalam kediaman atau ruang 4.2.1 Cara Belajar
awam supaya dapat meningkatkan status ruang tersebut agar
5. 4.2.1.1 Belajar Secara Visual (a) Peringkat Rangsangan
Pelajar visual, secara amnya, dapatlah diklasifikasikan sebagai Pemikiran kreatif dirangsang dengan apa, mengapa, siapa,
pelajar yang gemar menggunakan deria penglihatan lebih daripada bagaimana dan sebagainya. Guru perlu merangsang minda pelajar
deria yang lain untuk mendapatkan maklumat semasa proses dengan
pembelajaran berlaku. Pelajar di dalam golongan ini lebih pelbagai soalan kritikal.
cenderung menggunakan maklumat bertulis, nota, diagram dan (b) Peringkat Penerokaan
gambar. Peringkat rangsangan telah berjaya merangsang murid untuk
4.2.1.2 Belajar Secara Auditori berusaha menjawab persoalan yang dikemukakan oleh guru atau
Pelajar auditori mendengar dengan tekun untuk memahami, dan permasalahan yang timbul.
proses menulis nota dilakukan kemudian. Adakalanya pelajar (c) Peringkat Perancangan
auditori tidak memahami maklumat bertulis dan perlu mendengar Peringkat ini menggalakkan pemikiran kreatif untuk merancang dan
dengan sendiri penjelasan guru. memetakan semua aktiviti dan merekodkan segala kemungkinan.
4.2.1.3 Belajar Secara Kinestetik Aktiviti pada peringkat ini akan dilakukan melalui 3 cara iaitu:
Pelajar golongan ini dapat belajar dengan lebih efektif melalui • Perancangan secara verbal iaitu perancangan melalui
sentuhan dan pergerakan. golongan ini memerlukan aktiviti yang perbincangan,
lebih berbentuk hands-on. pemerhatian, interaksi dan sebagainya.
• Perancangan secara visual dilakukan melalui visual, graf, imej
TOPIK 5 KREATIVITI DAN KANAK-KANAK lukisan dan sebagainya.
5.1 KREATIVITI (d) Peringkat Aktiviti
Lowenfeld (1975) percaya bahawa setiap kanak-kanak dilahirkan Pemikiran kreatif bermula dengan set idea. Justeru melahirkan
kreatif. Penyataan ini disokong dengan sifat semula jadi kanak- pemikiran kreatif melalui tindakan setelah merencana segala aktiviti.
kanak yang gemar meneroka, dan penuh dengan perasaan ingin Pada peringkat ini segala perancangan dibantu melalui persoalan-
tahu. persoalan seperti ‘’Bagaimana harus kita mengambil tindakan ke
atas cadangan tersebut?’’
5.2 PENGERTIAN KREATIVITI (e) Kajian Semula
Kreativiti berasal daripada perkataan Latin iaitu “creare” yang Peringkat ini menilai keberkesanan tindakan yang telah diambil bagi
membawa maksud “membuat”. Manakala daripada perkataan proses penambahbaikan selain melihat pencapaian objektif kerja.
Greek pula “creare” bermaksud “memenuhi’. Kamus Dewan, Murid-murid digesa untuk memberikan pendapat dan komen
(2002) mentakrifkan kreativiti sebagai satu kemampuan terhadap apa yang telah dilalui sebagai satu bentuk refleksi diri.
(kebolehan) mencipta daya kreatif, kekreatifan manakala kreatif
pula sebagai mempunyai kebolehan mencipta, menghasilkan Laura H. Chapman – 3 kaedah diperkenalkan :
dan mengembangkan sesuatu idea baru dan asli. (a) Kaedah Penjanaan Idea (Inception of Idea)
Kesimpulannya kreativiti adalah kebolehan dan kemampuan Di dalam menjana idea, pengkarya menetapkan objektif, haluan dan
seseorang menghasilkan sesuatu yang kreatif, baru dan asli. Ada tujuan penghasilan karya. guru dimestikan untuk membimbing
juga pendapat yang mentakrifkan kreatif dan kreativiti sebagai pelajar dalam menetapkan hala tuju penghasilan karya selain
penghasilan sesuatu yang tidak ada sebelumnya. menerangkan kaedah menjana idea.
(b) Pengolahan dan Pemurniaan (Elaboration and Refinement)
Proses pengolahan dan pemurnian idea dilakukan bagi
mendapatkan kajian visual yang lebih sistematik dan tersusun.
5.3 PANDANGAN TOKOH-TOKOH SENI VISUAL MENGENAI Proses ini digunakan oleh pengkarya bagi memastikan imej atau
KREATIVITI visual yang hendak dihasilkan atau dipilih bertepatan dengan tema
dan objektif penghasilan.
Ellis Paul Torrance atau lebih dikenali sebagai Paul Torrance
merupakan penyelidik dan ahli akademik yang tersohor dalam (c) Kemahiran Menggunakan Bahan (Execution in a Medium)
bidang kreativiti. Kerja-kerja penyelidikannya di dalam mendalami guru perlu membimbing murid melalui pengenalan terhadap bahan
bidang ini telah berjaya mengembangkan bidang kreativiti dan dan teknik penggunaan serta penghasilan. Guru perlu menjelaskan
beliau telah melalui demonstrasi dan tunjuk cara supaya pemilihan bahan oleh
diiktiraf dengan gelaran Bapa Kreativiti. murid mempunyai makna dan nilai tersendiri.
June King McFee pula mentakrifkan kreativiti itu sebagai keupayaan Calvin W. Taylor
seseorang mencipta sesuatu yang baru dan pada masa yang sama (a) Kreativiti Bersifat Ekspresif
mampu untuk mengolah idea. Kreativiti bersifat ekspresif berlaku secara rawak dan bebas.
Keadaan ini boleh dilihat melalui lukisan kanak-kanak yang
Carl Rogers telah menggariskan lima faktor yang menjadi asas dihasilkan secara spontandan bebas mengikut kemampuan yang
kepada individu yang sihat, yang dapat berfungsi dengan sesuai dengan perkembangan fizikal mereka yang belum stabil.
sepenuhnya dalam kehidupan. Kelima-lima faktor tersebut ialah Penghasilan lukisan pada peringkat ini banyak digambarkan melalui
keterbukaan kepada pengalaman, cuba menikmati kehidupan yang garisan dan contengan mudah.
dialaminya, menghargai diri sendiri, mengamalkan kebebasan dan (b) Kreativiti Melalui Penghasilan
akhirnya menjadi individu kreatif. Beliau percaya bahawa individu guru membantu murid untuk menambahbaik kemahiran sedia ada
yang bebas dan mempunyai rasa tanggungjawab akan cuba kepada kaedah yang lebih sistematik dan tersusun.
menyumbang kepada insan serta makhluk lain di persekitarannya. (c) Kreativiti Bersifat Inventif
Sumbangan ini boleh dinyatakan dalam bentuk kreativiti di dalam Kreativiti bersifat inventif merujuk kepada keupayaan mencipta
bidang seni ataupun sains, benda atau objek melalui proses eksprimentasi. Peranan guru pada
peringkat ini adalah memberikan motivasi dan galakan supaya
pelajar tidak cepat bosan dan putus asa.
Victor Lowenfeld - menjelaskan bahawa kreativiti seseorang murid (d) Kreativiti Bersifat Inovatif
itu boleh diukur melalui empat omponen utama iaitu Peringkat ini melibatkan modifikasi kepada konsep-konsep asas
kelancaran,( secara spontan serta pantas ) sedia ada kepada idea baru yang lebih bermakna. pelajar mula
fleksibel, (mampu menyesuaikan diri dengan pelbagai keadaan dan bertindak luar dari kaedah konvensional dan menghasilkan alternatif
situasi ) bagi setiap perancangan.
keaslian (mencari idea baru dan asli ) (e) Kreativiti Bersifat Emergen
kepekaan. (Penggunaan deria pancaindera seperti melihat, merasa, Ini merupakan bentuk kreativiti tertinggi di mana keseluruhan prinsip
mendengar, menghidu dan sentuhan digunakan secara sepenuhnya formal diterjemahkan dan muncul di dalam bentuk abstrak dan
sebagi proses engamatan dan merekod.) mudah. Sebagi contoh, figura manusia digambarkan tanpa
menitikberatkan bentuk formal dan bentuk asalnya oleh kanak-
TAHAP PERKEMBANGAN KREATIVITI kanak apabila melukis.
5.4.1 Perkembangan Kreativiti Fisher
6. CIRI-CIRI KREATIVITI (c) Pemerhatian
(a) Bersifat Fleksibel proses pemerhatian tidak tertumpu hanya pada deria pengamatan
Seseorang yang kreatif berupaya untuk menyesuaikan dirinya semata-mata malahan proses pemerhatian turut melibatkan deria
dalam pelbagai keadaan dan situasi selain mempunyai keyakinan yang lain seperti deria sentuhan, dan sebagainya.
optimis. (d) Percubaan
(b) Sensitif dan Peka Percubaan merujuk kepada usaha berterusan bagi mendapatkan
Individu ini mempunyai daya sensitiviti yang tinggi terhadap hasil terbaik. Individu yang kreatif akan terus bereksperimentasi bagi
keadaan sekelilingnya termasuk gaya hidup, keperluan, mendapatkan kesan dan hasil yang dikehendaki.
persekitaran dan turut sensitif menggunakan deria. (e) Penerokaan
(c) Gagasan/Idea yang Asli dan Tulen Penerokaan atau eksplorasi merujuk kepada galakan untuk
Seseorang yang dikategorikan sebagai kreatif sering kali memanipulasi pelbagai barangan dan alat yang terdapat di
mengutarakan idea dan sekeliling.
gagasan yang asli. Ini bermakna, cetusan idea bukanlah hasil (f) Memanipulasi
cedokan daripada murid mampu menggunakan objek dan bahan yang terdapat di
mana-mana sumber. Idea mereka unik dan menarik, malah tidak sekeliling untuk dijadikan hasilan seni. Dalam konteks pendidikan
stereotaip dan juga seni visual usaha ini mengajar pelajar supaya lebih
tidak kovensional. Mereka ini biasanya menghasilkan hasil kerja dan berjimat dan mengelakkan pembaziran.
karya mengikut (g) Aktiviti/Bermain
cetusan rasa. Hasil karya yang mereka hasilkan sering kali berbeza Kreativiti boleh dirangsang melalui aktiviti bermain. Bagi kanak-
daripada yang kanak, masa bermain merupakan masa yang penuh dengan
biasa. keseronokan dan cabaran. Justeru, rangsangan perlu diwujudkan
(d) Bersifat Terbuka melalui permainan berbentuk akademik. Sebagai
Mempunyai sifat keterbukaan di dalam menerima pandangan dan contoh, guru boleh menggalakkan aktiviti seperti membuat mural di
pendapat orang sekolah.
lain mengenai hasil karya dan kerja mereka. Mengamalkan sikap
bebas serta 5.7 MENINGKATKAN MOTIVASI
demokratik. Strategi dan saranan yang boleh digunakan oleh guru bagi
(e) Logik menyuburkan proses kreativiti.
Murid-murid peka dan sering berfikir secara logik dan rasional. (a) Memilih Bahan dan Alat
Mereka tahu Murid seharusnya diberikan peluang untuk memilih bahan dan
membezakan yang baik dan tidak baik. Selain menghargai masa alatan yang boleh digunakan untuk pelbagai aktiviti seni visual.
mereka juga sangat (b) Masa
menghormati masa. Rancang pelajaran dengan baik dan teratur supaya murid
(f) Berfikiran Bebas mempunyai masa yang cukup untuk berfikir, membuat
Golongan kreatif ini mempunyai daya pemikiran yang tidak eksperimentasi, dan meneroka.
terkongkong pada satusatu (c) Rangsangan
perkara sahaja. Golongan ini pandai dan bijak merancang agar Pamerkan hasil karya murid sebagai satu bentuk sokongan
projek dan berterusan. Pameran
perkara yang dirancang selamat dan berjalan lancar. Pada hasil karya murid boleh merangsang pelajar untuk menghasilkan
kebiasaannya mereka ini banyak lagi hasil
sangat berhati-hati dan bijak membuat keputusan. karya seni visual.
(d) Pengajaran dan Pembelajaran Fleksibel
5.6 STRATEGI MERANGSANG KREATIVITI Guru pendidikan perlu fleksibel dalam proses pengajaran. Mereka
5.6.1 Kaedah Sumbangsaran (Brainstorming) seharusnya bersedia untuk mengubah cara mengajar mengikut
(a) Kaedah Pertama minat idea dan cadangan daripada murid.
Elakkan membuat penilaian, terutama semasa proses awal (e) Hormat-menghormati
sumbangsaran. Ini boleh membantutkan usaha murid untuk Guru pendidikan seni visual perlu mempunyai sikap menghormati
menyalurkan idea kerana khuatir idea yang diberikan tidak mampu murid dan menghargai sumbangan dan komitmen yang ditunjukkan
dilaksanakan. (f) Memberikan Galakan dan Motivasi
(b) Kedah Kedua Elakkan daripada mengkritik keterlaluan sehingga pelajar patah
Elakkan pemilikan idea oleh kumpulan dan individu. Ini kerana semangat dan tidak berminat untuk meneruskan penghasilan karya.
apabila idea dan saranan dihakmilikkan oleh individu atau kumpulan (g) Penghargaan
ianya akan menyebabkan perasaan ego wujud lalu mengurangkan Galakkan dan berikan penghargaan kepada murid di atas usaha
kerjasama di kalangan murid. Keadaan ini biasanya mewujudkan dan komitmen yang mereka berikan di dalam kelas.
suasana tegang kerana mereka cuba untuk mempertahankan idea
dan secara tidak langsung menyebabkan kesukaran untuk
memperbaiki idea tersebut.
(c) Kaedah Ketiga
Menjelaskan kepada murid bahawa tidak menjadi kesalahan untuk
meminjam idea dan cara sedia ada bagi tujuan penambahbaikan
dalam proses kemudiannya.
(d) Kaedah Keempat
Menggalakkan sumbangsaran idea yang luar biasa yang
kadangkala tidak masuk akal. Galakan sebegini akan merangsang
murid untuk berfikir luar daripada kemampuan supaya murid
mempunyai idea menarik, tidak bersifat konvensional dan bersifat
biasa sahaja.
Teori Perkembangan Kreativiti Paul Torrance
proses memupuk dan mengembangkan kreativiti para pelajar.
(a) Penyoalan
Rangsangan melalui proses penyoalan melalui sesi kritikan seni.
(b) Penemuan
Proses penemuan merujuk kepada usaha untuk memberikan
galakan dan rangsangan oleh guru kepada murid bagi
menggalakkan penemuan-penemuan terbaru melalui penyelidikan
dan kajian.
