1. 20-р зууны эхэн үеийн түүх
• Дэлхий аж үйлдвэрлэлийн ачаар үсрэнгүй
хөгжив.
• Ази тив дэлхийн үсрэнгүй хөгжилөөс бүтэн
зуунаар хоцров.
• Монгол улс цаг үеэсээ дөрвөн зуунаар
хоцорсон байв.
• Монгол улсын, монгол үндэстний түүхэн
дэх хамгийн эгзэгтэй үе.

2. 20-р зууны эхэн үеийн түүх
• Õàðü ã¿ðí¿¿äèéí òóëãàñàí ýðõ òýãø áóñ
ãýðýý õýëýëöýýðèéã ×èí óëñ õ¿÷èí
ìºõºñäñºíèéõºº óëìààñ õ¿ëýýí çºâøººðñººð
ÕIÕ çóóíû äóíäóóð õàãàñ êîëîíè îðîí áîëîâ.
• 1901 îíä ×èí óëñàä ò¿ðýìãèé ãýðýý òóëãàí
õ¿ëýýëãýæ, 4 ä¿í÷¿¿ð, ìÿíãàí ò¿ìýí ëàí
ìºíãèéã 30 æèëä òºëºõ áºãººä õ¿¿òýéãýý
íèéëáýë 9 ä¿í÷¿¿ð 8000 ãàðóé ò¿ìýí ëàí
ìºí㺠áîëîõ àæýý.

3. 20-р зууны эхэн үеийн түүх
• Чин гүрний ноѐрхолд байсан олон үндэстэн
угсаатан тусгаар тогтнохыг зоьж бослого
тэмцэл дэгдээв.
• Энэ нь өөрлөлт шинэчлэлт хийлгүйгээр
Манжын төрийг аварч үлдэх боломжгүй
болохыг баталжээ.

4. 20-р зууны эхэн үеийн түүх
• Үүний үр дүнд Манжын төр Шинэ Засгйн
Бодлого (ШЗБ) гээчийг хэрэгжүүлэх
болжээ.
• 1900 онд ШЗБ-г бүтээх зарлиг гаржээ.
• 1906 онд ГМТЗЯЯ-г татан буулгаж Гадаад
Монголын Яам болгожээ.
• 1910 онд хүрээнд сууж байсан амбан сайд
Янь Чжи-гийн оронд Сань До ирэв.

5. 20-р зууны эхэн үеийн түүх
• ШЗБ-ыг эсэргүүцсэн бослого тэмцлүүд
монгол оронд олон гарах болов.
• 1900 îíä ×èí óëñûí çàñãèéí ãàçàðò
Õàëõûí 4 àéìãèéí ÷óóëãàíû äàðãà,
òóñëàõ æàíæèí, õýáýé, Èõ øàâèéí
øàíçóäáà, äà ëàì íàð íýð õàìòðàí
ýñýðã¿¿öýí çààëäñàí áîëîâ÷ àìæèëò
îëсонгүй.

6. 20-р зууны эхэн үеийн түүх
• 1901-1910 онд Өвөрмонголын Жирэмийн
чуулганы Горлос хошууны тайж
Энхбилэгийн Тогтох /1832-1922/ хамаатан
садан харьяат иргэдээ удирдан манжийн
түрэмгийлэгчид, тариалан эрхлэгч хятад
иргэдийн эсрэг тэмцэж байв.

7. 20-р зууны эхэн үеийн түүх
• Өвөрмонголын Харчин баруун хошууны
мэйрэн Б. Хайсан нар 1907 онд их хүрээнд
ирж, Түшээт хан аймгийн туслагч жанжин
засаг ноѐн М. Ханддорж Их шавийн Да лам
Г. Цэрэнчимэд нартай уулзан, Манжийн
дарангуйллаас хэрхэн, яаж ангижирч төрт
ѐсоо сэргээх тухай ярилцаж байв.

8. 20-р зууны эхэн үеийн түүх
• - Засагт хан аймгийн Дархан бэйсийн
хошууны харц ард Аюуш /Ард Аюуш/ нутаг
усныхнаа удирдан 1903 оноос эхлэн засаг
ноѐны бусармаг үйлдийг эсэргүүцэн
заргалдаж байжээ.
• - 1900 онд Улиастайд Манжийн эсрэг 2000
цэрэг бослого гарган цэргийн албанаас
зайлсхийн нутаг нутагтаа таран оджээ.

9. 20-р зууны эхэн үеийн түүх
Манжийн эрхшээлд байсан
Хятад, Түвэд зэрэг оронд үндэсний
ухамсар сэргэн, тэмцэл
хөдөлгөөнүүд гарч байлаа. Манж
нар эдгээр тэмцэл хөдөлгөөнийг
дарах арга замыг янз бүрээр
сүвэгчилж байв.

10. 20-р зууны эхэн үеийн түүх
• 1900 онд да лам Бадамдорж тэргүүтэй
элчийг Хаант Орос улсад илгээв
• 1904 онд Их Хүрээнд Далай лам айлчилж
ирэв
• 1910 онд Халхын ноѐд түшмэд, дээд эрх
бүхий лам нар Хүрээний Манж амбан Сань
До-той заргалдсан нь амжилтгүй болов.

11. 20-р зууны эхэн үеийн түүх
• 1911 îíû YI ñàðûí 21-íä Õàëõûí äºðâºí àéìãèéí õàí, ÷óóëãàí äàðãà,
æàíæèí òýðã¿¿òýé íî¸ä, õàìáà, øàíçóäáà íàðûí çýðýã ýðõ ìýäýëòýí
Èõ Õ¿ðýýíä öóãëàð÷, Æèáçóíäàìáà õóòàãòàä áàò îðøèë ºðãºõººð
Ýðäýíý Øàíçóäáûí ÿàìàíä íóóö çºâëºë㺺í õèéæ, ×èí óëñûí øèíý
çàñãèéí áîäëîãî ãýã÷èéã õ¿ëýýõ, ýñýõ òàëààð çºâëºëäæýý.
Òýãýõýä îëîíõè íü øèíý çàñãèéí áîäëîãî ìîíãîë÷óóäûí àìüäðàë, ¸ñ
ñóðòàõóóí, øàøèí ø¿òëýãòýé õàðøòàé ãýæ ¿çýýä, ò¿¿íèéã
á¿õýëä íü õ¿ëýýæ àâ÷ áîëîõã¿é õýìýýõ ñàíàë íü äàâàìãàéëæ,
êîëîíè÷ëîõ áîäëîãîîñ ìóëòðàõ àðãà ñ¿âýã÷ëýí õýëýëöýæ áàéõ ¿åýð
Ò¿øýýò õàí àéìãèéí æàíæèí Õàíääîðæ, ìºí àéìãèéí ÷óóëãàí äàðãà
×àãäàðæàâ çýðýã íî¸ä, Èõ øàâèéí äà ëàì Öýðýí÷èìýä íàð Áîãä õàí
óóëûí ìîäîíä ñýì õóðàëäàæ, Îðîñ óëñààñ òóñëàìæ àâ÷ ìîíãîë÷óóä
Ìàíæààñ ñàëæ, òóñãààð óëñ áîëîõ ñàíàë ñýäýæ, íóóö çºâëºãººíä
îðóóëàí õýëýëö¿¿ëýýä, óëìààð Æèáçóíäàìáà õóòàãòààñ ñî¸ðõëûã
îëæýý.

12. 20-р зууны эхэн үеийн түүх
• Æèáçóíäàìáà õóòàãò, Õàëõûí õàíãóóä íýð
õîëáîæ, Îðîñ óëñûí ýçýí õààíä áè÷ñýí àëáàí
áè÷ãèéã òºëººëºã÷èä àâ÷ ÿâàâ. Ò¿¿íýýñ
ãàäíà “ Õÿòàä ò¿øìýä Ìàíæ óëñûí ýðõèéã
ýäýëæ ýðò ýä¿ãýýä îëîí ìîíãîëûã õèëñ
áýðõýýð äàðëàí çîâîîæ õàðøóóëàí á¿õèé
ó÷ðûã ýä¿ãýý áèäíèé ìýäñýí àìññàí
òºäèé㺺ñ òîâ÷ëîí ãàðãàæ ìýä¿¿ëýõ íü"
ãýñýí 21 ç¿éëèéã ñèéð¿¿ëñýí àëáàí
áè÷ãèéã òºëººëºã÷èä áàñ àâ÷ ÿâàâ.

13. 20-р зууны эхэн үеийн түүх
• 1911 îíû XI ñàðûí 28-íä Ìîíãîëûí íî¸ä, äýýä
ëàì íàð Æèáçóíäàìáà õóòàãòàä
àéëòãàõäàà: “...Îäîî ºìíº ãàçàð èõ ñàìóóí
äýãäýæ îëîí øèíý òºð áàéãóóëàí óëñ áîëîí
òîãòîæ áóé ÷èìýý ìàøèä îëîí áîëñîí áà
Ìàíæèéí õààí àéìàãòíû ýðõ ìýäýë òóí ÷
º÷¿¿õýí áîëæýý. Èéìä øàâü íàð áèä á¿õýí
ÿàõèí õ¿ì¿¿æâýýñ ñàéí áîëîõûã
òîäîðõîéãîîð àéëäàõûã õ¿ñíý” ãýæýý.

14. 20-р зууны эхэн үеийн түүх
• ¯¿íèé õàðèóä Æèáçóíäàìáà õóòàãò ë¿íäýí [çàðëèã]
áóóëãàõäàà: “...Òàíû èéíõ¿¿ àñóóñàí íü ìàø ñàéí. Åð
íü àëèâàà þìàíä öàã õýìæýýã¿é íü îãò ¿ã¿é.
Ìàíæ, õÿòàäûí ýíý áàéäàë ìºí öàã áîëñíû òóëä áîëîé.
Îäîî ìîíãîë îâîãòîí á¿ãäýýð íèéëæ, ººðòºº óëñ áîëîí
òîãòíîæ, øàøíàà ìàíäóóëàí áóñäûí ýðõ ìýäýëä
äàðëàãäàõ çîâëîí ç¿äã¿¿ðèéã ¿çýõã¿é áîëîõ öàã
áîëñîí. Ãýâ÷ á¿ãäýýðýý íýãýí ñýòãýë õàìò õ¿÷èí
ãàðãàæ ÷àðìàéí ç¿òãýõèéã õàðãàëçàíà. Áàñ ëàì áè
îëîí ìîíãîë øàâü íàðàà öºìèéã íýãýí àäèë àâðàëäàà
àâñààð áºë㺺. Ìèíèé ýíý ¿ãèéã óëàì óëìààð ëàì íàäàä
ìºðãºõººð èðäýã îëîí ìîíãîë øàâü íàðò íèéòýýð íýãýí
àäèë ñîíñãîâîë çîõèíî”

15. 20-р зууны эхэн үеийн түүх
• 1911 îíû XI ñàðûí 30-íä Ò¿øýýò õàí àéìãèéí
÷óóëãàíû äàðãà çàñàã, óëñûí ò¿øýý ã¿í
×àãäàðæàâààð òîëãîéëóóëàí, ÷èí âàí
Õàíääîðæ, äà ëàì Öýðýí÷èìýä íàðûí 7 õ¿íèé
á¿ðýëäýõ¿¿íòýé áàéãóóëæýý. Ýíý áàéãóóëëàãà
íü ã¿éöýòãýõ ¿¿ðãýýðýý á¿õ Ìîíãîë äàÿàð
¿íäýñíèé ýðõ ÷ºëººíèé õºäºëãººí ºðíºæ áàéãààã
àøèãëàí, þóíû óðüä Èõ Õ¿ðýýí äýõ Ìàíæ ×èí óëñûí
çàõèðãààã ò¿ëõýí óíàãàæ, Ìîíãîëûí òºð óëñûã
ñýðãýýõ ÿâäëûã áýëòãýí çîõèîí áàéãóóëàõ ò¿ð
çàñãèéí ãàçàð øèíæòýé áàéëàà.

16. 20-р зууны эхэн үеийн түүх
• ÕÕÁÕÒÅØÃ áàéãóóëàãäìàãö Æèáçóíäàìáà
õóòàãòûí ë¿íäýíã ªâºð Ìîíãîëûí çàñàã
íî¸ä, Áàðãà, Àëàøàà, Õºõ íóóðûí Ìîíãîë÷óóäàä
ÿàðàëòàé äàìæóóëàõäàà, Æèáçóíäàìáà
õóòàãòûã Ìîíãîë óëñûí õààí øèðýýíä
ºðãºìæëºõ ãýæ áàéãààã íýãýí àäèë
ìýäýãäýæ, þóíû óðüä Õàëõûí 4 àéìãààñ
íýæãýýä ìÿíãàí öýðýã äàé÷ëàõ òóõàé
òóøààë ãàðãàæýý. Ò¿¿íýýñ õîéø 1-2
õîíîãèéí äîòîð Õ¿ðýýíèé îéðõ õîøóóäààñ 500
îð÷èì öýðýã öóãëàð÷ýý

17. 20-р зууны эхэн үеийн түүх
• 1911 оны 11 сарын 30-нд Манж сайд Сань
До-г Монголын хилээс гархыг шаардав.
• Мөн өдөр олон түмэнд Богд хаант
Монгол улсыг байгуулах тухай
тунхаглав.
• 12-р сарын 4-ний өдөр Сань До тэргүүтэй
манж хятад түшмэдийг Хиагт хүртэл
харгалзан Монгол нутгаас үлдэн хөөжээ.

18. 20-р зууны эхэн үеийн түүх
• XII ñàðûí 3-íä Ìàíæ ×èí óëñûí Õýâò ¸ñ
[Ñþàíüòóí]-íû îí òîîëëûã õàëæ, ìîíãîëûí 12
æèëèéí öàã òîîã áàðèìòëàí “öàãààã÷èí
ãàõàé” æèë ãýæ íýðëýõýýð øèéäâýðëýæ,
ìºðä¿¿ëýõ áîëñîí íü Ìîíãîëûã ñýðãýýí
ìàíäóóëàõ ¿éë õýðãèéí ýõëýë áàéâ.

19. 20-р зууны эхэн үеийн түүх
• 1911 îíû XII ñàðûí 29-íèé áààñàí ãàðèãò
Æèáçóíäàìáà õóòàãòûã Ìîíãîë óëñûí
øàøèí, òºðèéã õîñëóóëàí áàðüñàí õààí
øèðýýíä ºðãºìæëºí çàëàõ ¸ñëîë Èõ
Õ¿ðýýíä áîëæ, Îëíîî ºðãºãäñºí Ìîíãîë óëñûã
áàéãóóëñíûã àëáàí ¸ñîîð òóíõàãëàâ.

20. 20-р зууны эхэн үеийн түүх
• Ìîíãîëûí òóñãààð óëñ áàéãóóëàõ ¿éëèéã ñýäýæ, ¿íäýñíèé
ýðõ ÷ºëººíèé õºäºë㺺íèéã óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëñàí
• Ò¿øýýò õàí àéìãèéí æàíæèí, çàñàã, õîøîé ÷èí âàí
Õàíääîðæèéã Ãàäààä õýðãèéã ýðõëýí øèéòãýõ ÿàìíû,
• Èõ Õ¿ðýýíèé äà ëàì Öýðýí÷èìýäèéã Äîòîîä õýðãèéã á¿ãä
çàõèðàí øèéòãýã÷ ÿàìíû,
• Ò¿øýýò õàí àéìãèéí ÷óóëãàí äàðãà, çàñàã, óëñûí ò¿øýý ã¿í
×àãäàðæàâûã Ñàíãèéí õàìàã õýðãèéã á¿ãä çàõèðàí
øèéòãýã÷ ÿàìíû,
• Ñýöýí õàí àéìãèéí õàìààðñàí æàíæèí, çàñàã, áýéñ
Ãîìáîñ¿ðýíã Öýðãèéí õýðãèéã á¿ãä çàõèðàí øèéòãýã÷ ÿàìíû,
• Ò¿øýýò õàí àéìãèéí óëñàä òóñëàã÷ ã¿í, çàñàã Íàìñðàéã
Ø¿¿õ òàñëàõ õýðãèéã á¿ãä çàõèðàí øèéòãýã÷ ÿàìíû
òýðã¿¿í ñàéäààð òóñ òóñ òîìèëæээ.

21. 20-р зууны эхэн үеийн түүх
• ×èí óëñûí Àð Ìîíãîë äàõü çàõèðãààíû
÷óõàë òºâ-Óëèàñòàé, Õîâäûã àëü áîëîõ
ò¿ðãýí õóãàöààíä ÷ºëººëºõ íü ¿íäýñíèé
ýðõ ÷ºëººíèé òýìöëèéí öààøäûí
ã¿íçãèéðýëòýä ãàðöààã¿é íºëººëºõ áàéâ.

22. 20-р зууны эхэн үеийн түүх
• Èéìýýñ Õ¿ðýýíä Ìîíãîëûí òóñãààð
òîãòíîëûã òóíõàãëàõààñ ºìíº áàðóóí
àéìãóóäûí ÷óóëãàíä îðîí íóòãààñ öýðýã
äàé÷èëæ, óã ãàçðóóäûã äàðóé
÷ºëººëºõèéã òóøààñàí áèëýý

23. 20-р зууны эхэн үеийн түүх
• Òýð ¸ñîîð áàðóóí àéìãèéí ÷óóëãàí õîøóóä
õàðüÿàò íóòãààñàà äàé÷èëñàí öýðãèéí
õ¿÷ýýð Óëèàñòàé õîòûã ÷ºëººëºõººð
î÷èõîä, ýäíèé ìàíæ æàíæèí, ñàéä íàð íü
ãàäíààñ òóñëàõ õ¿÷èí àâàõ íàéäâàðã¿é
áàéñàí ó÷ðààñ 1912 îíû I ñàðûí 21-íä
ýñýðã¿¿öýëã¿é áóóæ ºãñíººð Óëèàñòàé
õîò ÷ºëººëºãäñºí þì.

24. 20-р зууны эхэн үеийн түүх
• Ховд хотыг 1912 оны 8 сарын 7-нд
чөлөөлсөнөөр Ар Монголын газар нутаг
бүхэлдээ манжын эрхшээлээс ангижирчээ.
Энэхүү тулаанд цэрэг удирдах ухаанаа
таниулсан Баргын гүн Дамдинсүрэнд
Манлайбаатар, Сайн ноён хан аймгийн гүн
Магсаржавд Хатанбаатар цолыг олгожээ.

25. 20-р зууны эхэн үеийн түүх
• 1914 оныг хүртэл Өвөр Монголыг
Хятадаас чөлөөлөх улс төр, цэрэг
дайны ажиллагаа явагджээ.
• Өвөр Монголын олон хошуу, Барга
зэрэг олон нэгдэж байв.
• Энэхүү Монгол үндэстний улсыг
байгуулах хувьсгал нь Дундад иргэн
улс болон Хаант Орос улсын
хавсайдлаар зогсжээ.

26. 20-р зууны эхэн үеийн түүх
• 1913 онд Бээжин хотноо ДИУ болон Хаант Орос
улсын хооронд монголын талаархи нууц хэлэлцээр
хийгджээ. Үүнийг “Îðîñ Äóíäàä õî¸ð óëñûí 1913 îíû
òóíõàã” гэж тэмдэглэжээ.
• Îðîñ, Õÿòàä, Ìîíãîë ãóðâàí ýòãýýäèéí áàãà õóðëûã
1914 îíû YIII ñàðûí 26-íä Ìîíãîë-Îðîñûí õèë äýýðõ Õèàãò
õîòíîî ýõëýâ.
• Энэхүү хурал 8 сар үргэлжилж 1915 оны 4н сард
Гадаад Монголыг ДИУ-н харъя, өөртөө захирах
эрх бүхий Автономит Монгол улс мөн болохыг
заралжээ. Үүнийг түүхэнд “Гурван улсын
хэлэлцээр” гэжээ.

27. 20-р зууны эхэн үеийн түүх
• 1919 оны 2 сард одооны ОХУ-н нутаг
Чита хотноо бүх Монголчуудын хуралдай
болов.
• ДИУ-аас Монгол улсад сууж байсан
төлөөлөгч Чен И Монголын ноёдод
шахалт үзүүлэв.
• 1919 îíû YII ñàðä õÿòàä ñàéä ×åí È-ãèéí
øàõàëòàä àâòñàí àâòîíîìèò Ìîíãîëûí ýðõ
áàðèã÷èä àâòîíîìèò çàñãèéã óñòãàõ òóõàé
ñýäâèéã óëñûí õóðëààð õýëýëö¿¿ëæýý

28. 20-р зууны эхэн үеийн түүх
• Дээрхи хэлэлцүүлгийг нийгмийн янз бүрийн
давхаргаас бүрдсэн улсын бага хурал эрс
эсэргүүцжээ.
• 1919 оны намар ДИУ генерал Сию Шужаныг
томоохон цэргийн хүчтэй монголд оруулав.
• Монголын автономийг устгах тухай бичгийг
11 сарын 17нд хүчээр гаргуулж 11 сарын 22нд
ДИУ-н ёрөнхийлөгч Монголын автономийг
устгах тушаал гаргажээ.

29. 20-р зууны эхэн үеийн түүх
• 1911 оны үндэсний эрх чөлөөний хувьсгал нь
Монгол үндэстэн тусгаар тогтносон улс
болон нэгдэх хувьсгалын шинж чанартай
үйл явдал байв.
• Хоёр зуу илүү жилийн дарангуйлал мөлжлөг
болон хятадын далд бодлогыг эсэргүүцсэн
үндэсний сэхээрэл байв.

30. 20-р зууны эхэн үеийн түүх
• Хожимын тусгаар тогтносон Монгол улсын
тулгар, үндэс суурийг тавьж өгсөн түүхт
үйл явдал мөн.
• Нийт Монгол угсаатны нэгдэн нийлэх гэсэн
энэхүү оролдлогыг Орос болон Хятадын
түрэмгийлэгчидийн хуйвалдааны үр дүнд
бүтэлгүйтсэнээр дуусгавар болжээ.