1911 дүгнэлт

1. 1911 дүгнэлт
Б.Азбаяр(муис-хус-бтнс-2)

2. 1911 онд монголчууд Манжаас салж, бие даан үндэсний
тусгаар тогтнолоо олсон явдал нь өнөө цагийн
монголчуудын сэргэн мандалтын эхэн болсон нь
дамжиггүй билээ. Энэхүү түүхэн үйл явдалд оройлон
оролцсон VIII Богд Жавзандамба хутагтын улс төрийн үйл
ажиллагааны талаар товч өгүүлэхийг миний бие зорьсон
юм.

3. Дүгнэлт болгох нь
• 1911 онд Монголчууд Манж Чин гүрнээс салж, тусгаар тогтнолоо
сэргээн тунхагласан явдал бол монголчуудын түүхэнд шинэ эрин
үеийг нээсэн билээ. VIII Богд Жавзандамба хутагтыг хаанд
өргөмжилсөн нь Монгол туурга тусгаар улс болсоны шинж
тэмдэг болсон төдийгүй олон монголчуудын итгэл бишрэлийн
илэрхийлэл болсон юм. Богд Жавзандамба хутагтыг Монгол
Улсын эзэн хааны сэнтийд өргөмжлөөд, улсын цолыг Монгол,
оны нэрийг Олнаа өргөгдсөн, Их Хүрээг Нийслэл Хүрээ хэмээн
нэрийдэж, ХХ зууны эхээр Ази тивд Монгол улс сэргэн мандсаны
шинэ түүх эхэлжээ.

4. • Ийнхүү олон монголчуудын сэтгэлд нийцсэн амжилт олсон 1911
оны Монголын үндэсний хувьсгалыг санаачлан, зохион байгуулж,
удирдсан хүн бол VIII Богд Жавзандамба хутагт бээр мөн юм.
Манжийн эрхшээлд байсан үеийн Монголын ноёдын нөхцөл
байдал хийгээд Бурханы шашины тэргүүн VIII Богд
Жавзандамбын нэр хүнд, бие даасан байдал, нөлөөлөл зэргийг
Манжийн хаанаас хараат оршиж байсан монголын ноёдын байдал
лугаа харьцуулж үзвэл үндэсний хэмжээний хөдөлгөөнийг
санаачилж, түүнийг удирдах, зохион байгуулах боломж, бололцоо
Богд гэгээнд л илүүтэй байсан нь тодорхой харагдана. Богд
Жавзандамба хутагт ч тэрхүү боломжийг сайтар, алсын хараатай
ашиглаж чадсаны дүнд Монголын үндэсний тусгаар тогтнолын
төлөө тэмцлийн оройд нь ямагт байж чадсан удирдагч нь болсон
юм.

5. • Хүрээнд сууж байсан Оросын ерөнхий консул В.Ф.Люба Петербургт
илгээсэн 1912 оны 1 дүгээр сарын мэдээндээ: “Хэзээ нэгэн цагт
Монголын сүүлчийн жилүүдийн түүхийг бичих болбол түүхнээ
хамгийн аймшиггүй ухаантан ч энэ тухай бодохыг зүрхлээгүй тийм
зүйлийг хэрэгжүүлэгч VIII Богд гэгээний зоригтой, шийдвэртэй
санаачилгыг талархалтайгаар тэмдэглэх болно” хэмээн онцлон
тэмдэглээд цааш өгүүлэхдээ: “Монголыг эдүгээ эрх чөлөөтэй
залгуулсан энэ үйл хэргийг манлайлсан хүн нь яах аргагүй Хутагт
мөн” гэсэн буй. Энэ нь чухамдаа үнэнийг илэрхийлсэн хэрэг юм.
Хэрэв 1911 оноос өмнөх үед Богд Жавзандамба хутагт нь монгол
үндэстний шашны дээд шүтээн болж чадсан бол 1911 оны үндэсний
хувьсгалын дараа Монголчуудын шашны төдийгүй төрийн удирдагч,
эзэн хаан жинхэнэ утгаараа болжээ. Тэр бол монголчуудад дахин
сэргэлт өгсөн үндэсний хувьсгалын эцэг нь болсон юм.