1. Он тооллын шулуун
Манж Чин улсыг Өвөр Монголын 16
Нурхач хаан аймгийн чуулганаар Баруун Монгол
үндэслэн Өвөр Монгол Манжид Манжийн эрхшээлд
байгуулсан. дагаар орсон орсон
Монголын алтан Ар Монгол Манжид дагаар
ургийн угсааны орсон еслолын арга
сүүлчийн хаан хэмжээ болсон
цахарын лигдэн хаан
хөх нуурт нас барсан

2. 1911 оны Үндэсний эрх чөлөөний
хувьсгал

3. Үндсэний эрх чөлөөний
хувьсгал
Үндэсний эрх чөлөөний хувьсгал гэдэг нь:
Аль нэг колончлогч орны дарлалаас гарахын
төлөө тэмцэл юм.
Үндэсний эрх чөлөө гэдэг нь тухайн үндэстэн
аль нэг орноос хараат бус “өөрөө өөрийнхөө
эзэн”, “аль нэгэн улсын боол байх есгүй” гэсэн
утгыг илтгэнэ.
Хувьсгал гэж Аливаа тогтсон суурь харилцааг
үндсээр нь богино хугацаанд эрс өөрчлөх
нийгмийн үйл явц юм.

4. Зорилго:
1911 оны ҮЭЧХ-ын шалтгаан, түүхэн үр
дагаварыг танин мэдэх, ухаарал сургамж авах
Зорилт:
Манжаас Монголд хэрэгжүүлсэн үйл ажиллагаа
Хувьсгалын эхлэл, өрнөлтөнд холбогдох түүхэн үйл
явдлыг тодорхойлох
Хувьсгалын түүхэн үр дүн, ач холбогдолыг үнэлэх

5. Сэдвийн агуулга
ХХ зууны эхэн үеийн дэлхий ертөнц ба
монгол
 Манжийн Шинэ засгийн бодлого
 Монголын ихэс дээдсийн зөвөлгөөн
 Монголчууд Оросоос тусламж хүссэн нь
 Монголын тусгаар тогтнол сэргэв.

6. ÕÕ çóóíû ýõýí ¿åèéí äýëõèé åðòºíö áà Ìîíãîë
ÕÕ çóóíû áîñãîíä êîëîí÷ëîã÷ ã¿ðí¿¿ä äýëõèé äàõèíûã
õóâààõûí òºëºº øèð¿¿í òýìöýëäýæ áàéâ. ¯¿íä Îðîñ, ßïîí õî¸ð
Ìîíãîëä íºëºº òîãòîîõûí òºëºº èäýâõòýé ºðñºëäºæ 1907, 1910
îíä òýä íóóö õýëýëöýýð õèéæ Îðîñ Àð ìîíãîëûã, ßïîí ªâºð
ìîíãîë, Ç¿¿í õîéä Õÿòàäûã íºëººíèéõºº õ¿ðýýíä îðóóëàõààð
òîõèðîëöñîí áàéíà. ÕÕ çóóíû ýõíýýñ Ìàíæ-Õÿòàäûí òºð
Ìîíãîëûã á¿õ òàëààð áàðèìòëàí çàõèðàõ, óóñãàí íýãòãýõýä
÷èãëýãäñýí Øèíý çàñãèéí áîäëîãî /ØÇÁ/ õýðýãæ¿¿ëæ
ýõýëñýí íü áàéäëûã óëàì õ¿íäð¿¿ëñýí þì. Ìîíãîëîîð àÿëñàí
æóóë÷èä Ìîíãîë ìºõºæ áàéíà ãýæ ä¿ãíýëò õèéæ áàéâ. Ýíý
á¿õýí íü Ìîíãîë÷óóä ¿íäýñíèéõýý ýðõ ÷ºëººã îëæ àâàõûí òºëºº
ýâëýëäýí íýãäýæ, ýðñëýí áîñ÷ òýìöýõ øàëòãààí íºõöºëèéã
áèé áîëãîñîí þì.

7. Ìàíæèéí Øèíý çàñãèéí áîäëîãî
Ìàíæ ×èí óëñûí ýçýí õààí 1901 îíîîñ óëñ òºð, ýäèéí
çàñàã, ñî¸ëûí õ¿ðýýíä øèíý÷ëýë õèéæ ýõýëñíèéã ò¿¿õýíä
“Øèíý çàñãèéí áîäëîãî” /ØÇÁ/ ãýæ íýðëýäýã. ¯¿íä: Óëñ òºðèéí
õ¿ðýýíä: Ìîíãîëûí á¿õ àéìàã õîøóóäûí íóòãèéí çóðãèéã
çóðóóëæ, öýðýã, õàðóóëûí áàéðøèë, òîî, õîøóóäûí çàõ,
ãàçðûí íýð, áàÿëàã çýðãèéã àéìàã, õîøóóäààñ øààðäàí
ãàðãóóëæ áàéâ. Ýäèéí çàñãèéí õ¿ðýýíä: Õÿòàäûí õóäàëäàà,
ìºí㺠õ¿¿ëýã÷ ï¿¿ñ¿¿äèéã äýìæèæ Ìîíãîë÷óóäûã ýäèéí
çàñãèéí õóâüä óëàì á¿ð õàðààò áàéäàëä îðóóëàõûã
ýðìýëçýæ áàéâ. Ñî¸ëûí ñàëáàðò: Ìàíæ Õÿòàä õýëíèé
ñóðãóóëü áàéãóóëàí ìîíãîë õ¿¿õä¿¿äèéã õÿòàä áè÷èã ¿ñýã,
ñî¸ë, çàí çàíøèëä ñóðãàõ, øàøíû íºëººã áàãàñãàæ ëàì íàðûã
öýðãèéí àëáàíä òàòàõ, òàòâàð àâàõ áîëñîí áàéíà. ØÇÁ-ûí
öààä çîðèëãî íü Ìîíãîëûã àëäàõã¿é áàéõ, á¿ð ìºñºí ººðòºº
îðóóëæ àâàõ, õÿòàä÷èëàí óóñãàõ çîðèëãîòîé áàéâ.

8. Ìîíãîëûí èõýñ äýýäñèéí çºâëºãººí
VIII Áîãä Æèâçóíäàìáà, Äà ëàì Öýðýí÷èìýä,
×èí âàí Õàíääîðæ òýðã¿¿òýé Ìîíãîëûí óëñ òºðèéí
ç¿òãýëòí¿¿ä òºð óëñàà ñýðãýýõ òýìöëèéã
ìàíëàéëàí óäèðäàí Áîãä óóëñûí àðûí îé ìîäîíä
íóóöààð õóðàëäàæ 2 ç¿éëèéí ÷óõàë øèéäâýð
ãàðãàñàí áàéíà.
¯¿íä: 1. Îðîñ óëñààñ òóñëàìæ ãóéí ýë÷ ÿâóóëàõ, 2.
Òóñãààð òîãòíîëûí òºëºº ýâ ç¿÷ýý íýãòãýæ, óëñàà
çàðëàí òóíõàãëàõ áîëñíîî àðä ò¿ìýíäýý äóóëãàæ
Ë¿íäýí áóóëãàõ õ¿ñýëòèéã Æèâçóíäàìáà
õóòàãòàä ºðãºõººð áîëñîí áàéíà.

9. Ìîíãîë÷óóä Îðîñîîñ òóñëàìæ õ¿ññýí íü
Îðîñ óëñààñ òóñëàìæ ãóéõ òºëººëºã÷ººð ×èí
âàí Õàíääîðæ, Äà ëàì Öýðýí÷èìýä, Ò¿øìýë Õàéñàí
íàðûã ñîíãîí ÿâóóëàâ. Òýä Ìîíãîë óëñ òóñãààð
òîãòíîõîä òóñëàõûã ÷óõàë÷èëæ ãóéñàí àéëòãàë
áè÷ãýýñ ãàäíà, Ìàíæ, Õÿòàäûí äàðëàë, óëñ îðíû
íºõöºë áàéäëûã èëòãýñýí 21 ç¿éë á¿õèé òàéëáàð
áè÷ãèéã Îðîñûí ãàäààä ÿâäëûí ÿàìàíä ºðãºí
áàðüæýý. Îðîñ óëñààñ Ìîíãîë îäîî ×èí óëñààñ á¿ðýí
òóñãààðëàõ áîëîëöîîã¿é. Õàðèí ìîíãîëä õèéæ
áàéãàà øèíýòãýëèéã áîëèóëàõ òàëààð áýýæèíä
øàõàëò ¿ç¿¿ëíý. Õÿòàäààñ Ìîíãîë÷óóäûí ýñðýã
õèéæ áîëçîøã¿é àëëàãààñ ºì㺺ëíº õýìýýí õàðèó
ºãñºí þì.

10. Ìîíãîëûí òóñãààð òîãòíîë ñýðãýâ.
Îðîñîîñ òºëººëºã÷èä èðñíèé äàðàà Èõ õ¿ðýýíä òóñãààð
òîãòíîëûã òóíõàãëàõ, àæëûã ÿàðàâ÷ëàí 1911 îíû 9 ñàðûí 28-
íä Ìîíãîëûí äýýä íî¸ä, ëàì íàð Æèâçóíäàìáà õóòàãòàä àéëòãàë
ºðãºí àðä ò¿ìíýý ýðõ ÷ºëºº, òóñãààð îîãòíîëûí òºëºº ¿éë
õýðýãò çîðèãæóóëàí óðèàëñàí þì. 1911 îíû 9 ñàðûí 30-íä
òóñãààð òîãòíîëûí òºëºº ¿éë õýðãèéã øóóä óäèðäàí çîõèîí
áàéãóóëàõ “Õàëõûí õ¿ðýýíèé á¿ãä õýðãèéí ò¿ð åðºíõèéëºí
øèéòãýõ ãàçàð” –ûã áàéãóóëàâ. ¯¿íä: óëñûí ò¿øýý ã¿í
Ã.×àãäàðæàâ, ×èí âàí Õàíääîðæ, Äà ëàì
Öýðýí÷èìýä, Ã.Ãîìáîñ¿ðýí, Ö.Ãîìáîñ¿ðýí, Ã.Öýäýíñîäíîì, Ì.Íàìñð
àé íàðûí 7 õ¿í á¿ðýëäýõ¿¿íä íü áàãòàæ áàéâ. 1911 îíû 12
ñàðûí 29-íä Æèâçàíäàìáà õóòàãòûã Ìîíãîë Óëñûí øàøèí
òºðèéã õîñëîí áàðüñàí õààíààð ºðãºìæëºõ ¸ñëîë Èõ õ¿ðýýíä
áîëæ Ìîíãîë óëñûã ñýðãýýí òóíõàãëàâ.

11. Асуулт 1. Монголд шинэ засгийн бодлого
хэдэн оноос хэрэгжсэн бэ? Цаад зорилго нь
юу бэ?
Хариулт 1. 1901 оноос улс төр, эдийн
засаг, соѐлын хүрээнд шинэчлэл хийж
эхэлснээр ШЗБ хэрэгжсэн. Цаад
зорилго нь монголыг алдахгүй
байх, бүр мөсөн өөртөө оруулж
авах, хятадчилан нэгтгэх зорилготой
байв.

12. Асуулт 2. ХХ зууны босгон дээр Монгол
орныг дэлхийн хүчирхэг гүрнүүд хэрхэн
хуваалцаж авахаар тохиролцож байсан бэ?
Хариулт 2. 1907, 1910 онд тэд нууц
хэлэлцээр хийж Орос Ар Монголыг, Япон
Өвөр Монгол, Зүүн хойд хятадыг
нөлөөнийхөө хүрээнд оруулахаар
тохиролцсон байна.

13. Асуулт 3. Хэдэн онд ямар үйл явдлаар
Монголын тусгаар тогтнолыг сэргээн
тунхагласан бэ?
Хариулт 3. 1911 оны 12 сарын 29-нд
Живзундамба хутагтыг Монгол улсын
шашин төрийг хослон барьсан хаанаар
өргөмжлөх еслол Их хүрээнд болж Монгол
улсыг сэргээн тунхаглажээ.

14. Асуулт 4. Орос улсаас тусламж хүсэхээр явсан
төлөөлөгчдийг нэрлэ. Орос улс ямар хариу өгсөн
бэ?
Хариулт 4. Орос улсаас тусламж гуйх
төлөөлөгчөөр Чин ван Ханддорж, Да лам
Цэрэнчимэд, Түшмэл Хайсан нарыг сонгон
явуулав. Орос улсаас Монгол одоо Чин улсаас
бүрэн тусгаарлах бололцоогүй, харин монголд
хийж байгаа шинэтгэлийг болиулах талаар
бээжинд шахалт үзүүлнэ, Хятадаас Монголчуудын
эсрэг хийж болзошгүй аллагаас өмгөөлнө хэмээв.

15. Асуулт 5. Ноѐдын нууц зөвөлгөөн хаана
болсон, Хурлаас ямар шийдвэр гарсан бэ?
Хариулт 5. Богд уулын арын ой модонд
нууцаар хуралдаж 2 зүйлийн чухал
шийдвэр гаргасан байна. Үүнд: 1. Орос
улсаас тусламж гуйн элч явуулах, 2.
Тусгаар тогтнолын төлөө эв хүчээ нэгтгэж,
улсаа зарлан тунхаглах болсноо ард
түмэндээ дуулгаж Лүндэн буулгах хүсэлтийг
Живзундамба хутагтад өргөхөөр болсон
байна.

16. Дүгнэлт
 1911 оны ҮЭЧХ-ын зорилго: -Тусгаар
тогтнолоо сэргээх, Манжийн дарлалаас
ангижрах
Хувьсгалын үр дүн, ач холбогдол:
- Монголын ард түмэн манжийн 200
гаруй жилийн дарлалаас эх орноо
чөлөөлж, үндэстний төрт улсаа сэргээсэн.
Хувьсгалын түүхэн сургамж:
- Монголчууд үндэсний эрх чөлөөнийхөө
төлөө тэмцэх ухамсар төлөвшсөн.

17. Гэрийн даалгавар
1911 оны хувьсгалын түүхэн
зүтгэлтэн Чин ван Ханддорж,
Да лам Цэрэнчимэд, Хайсан
гүн, Богд Живзундамба , Сайн
ноѐн хан Намнансүрэн нарын
намтрыг бичиж ирэх.

18. VIII Богд МУ-ын анхны
Живзундамба Ерөнхий сайд
Хутагт Т.Намнансүрэн

19. Да лам Чин ван Хайсан
Цэрэнчимэд Ханддорж гүн