1. Document Transcript
1. .PYETJE-PERGJIGJE(EKONOMIA E SEKTORIT PUBLIK) 1.Roli I qeverise (shteti ne
ekonomi) Roli i shtetit ne ekonomi ka qen i ndryshem neper formacione dhe etapa te ndryshme
ekonomike shoqerore te zhvillimit njerzor. Shtetei qe nga formimet e tyre e deri me sot ishin dhe
mbeten bartesit,kryesore te politikes aplikative te cilet nepermjet organeve te tyre kompetente
ndermarrjet ne rrjedhat ekonomike ne kushte dhe rrethana te caktuara shoqerore dhe ekonomike.
Duke perjashtuar vendet me sistem socialist ku kemi ekonomi te derigjuar ne vendet me ekonomi
te tregut shteti ka keto funksione ne ekonomi: a)Percaktimi i bazes (infrastruktures) juridikeper
ekonomin e tregut. b)Ndikimi ne alkolimin e resureseve per te siguruar nje strukture optimale
ekonomike. c)Futja e programeve qe do te ndikojne ne permisimin e shperdarjes se te
aredhurave dhe. d)Stabilizimin e ekonomise nepermjet politikave makroekonomike. 2. Numero
objektivat e politikes fiskale? 1)Permbushja e nevojave publike permes nje sistemi te shendoshe
te financimit publik. 2) realizimin e punsimit te plote. 3) rritjen e normes se shtimit ekonomik.
4)ruajtjen e stabilitetit te cmimeve. 5)stabilitetin e bilancit te pagesave. 6)permisimi i kushteve te
punes duke perfeshire permisimin e struktures kualifikuese te fuqise puntore 7)stimulimin e
kursimeve 8)stimulimin e investimeve . 3. Principet e te dalurave publike? Keshtu qe shkenca
mbi te dalat shtetrore ka percaktuar disa rregulla apo principe per shpenzimet racionale te
mjeteve finaciare si dhe nje oferte efikase te sherbimeve publike. 1.Nje nga principet eshte edhe
principi i interesit te pergjitheshem –ka per qellim plotesimin e nevojeve te pergjithshme e jo ate
personale dhe individuale. 2.Principi i mateshmerise(mencurise) ku te dalat publike duhet te kene
karakterin e mbuleses se tyre me te hyrat publike. 3. Principi i plotesimit te nevojave ne menyre
proporcionale -qe ka si karakteristik per grumbullimin e mjetet ne ate nivel qe plotesohen nevojat
funksionale,qe te ariet interesi optimal publik 4.Principi i kursimit-njerin nga principet me te
rendesishem e teorise klasike,kuresimet ne finacimet publike nenkuptohen realizimin aritjen e
qellimeve te percaktuar sa me pak finaciare publike. 4 .Klasifikimi i te dalurave publike? Egzitojen
nje numer i madhe klasifikimit te te dalurave publike e cila nvaret nga qellimi dhe kriterjumi sipas
te cilave te dalat ndhen ose grupohen: 1)Te dalat e rregulleta dhe 2)Te dalat e jashtezakonshme.
Te dalat e rregulleta -publike konsiderohen ata te dala te cilat paraqite ne intervale te caktuara
kohore sidomosd nje here ne gjate vitit qe kane keto karakteristika: -mund te parashikohen qe me
para ne programe. -paraqiten ne shuma relative stabile -paraqite ne buxhetin e shtetit scilin vite.
Te dalat e jashtezakonshme-nuk paraqiten ne menyra te regullta dhe nukmunden te
parashikohen por jane si pasoje e gjendjeve te jashtezakoneshme(gjendje lufte,vershimet dh
fatekeqesit tjera natyrore) Sipas objektit te shpenzimeve mund te na paraqiten edhe te dalurat
1)Te dalat personale 2)Te dalat materiale. Te dalat personale-keto jane shpenzime qe behet per
pagesa e pagav dhe kompenzimeve te te punsuarve shtetrore.
2. Te dalat materiale-jane ajo kategori e shpenzimeve e cila behet per nevojet e organeve civile
dhe ushtarake Klasifikimi i te dalave mund te percaktohet edhe nga organet qe bejen kryerjen e
tyre si qe jane : 1)Pushteti lokal dhe 2)Pushteti qendrore Te dalat fuksionale i ndajem ne disa
grupe: a)Te dalat per regullimin shtetror. b)Te dalat per rende dhe siguri publike c)Te dalat per
mbrojtje d)Te dalat per sigurim social e)Te dalat per kultur dhe arsim f)Te dalat per sherbime
shendetesore. 5. Karakteristikat e te dalurave publike? Nje nga karakteristikat me kryesore mbi
te dalurat publike eshte klasifikimi ku si kriter meret d.m.th te dalat shtetrore per ekonomi
kombtare respektivisht efektet qe do te mundesonte per ekonomin e shtetit e cila do te ndahet ne
ate shpenzimet prodhuese dhe transferet ose transferet reale te cilat mund te ndahen ne : 1)Te
dalat reale. 2)Te dalat investicionale dhe 3)Transferet. Te dalat reale-perfeshin te dalat per paga
te te punsuareve si dhe te dalat tradicionale per ushtri, arsim, shendetesi adeministrat publike etj.
Te dalat investicionale-jane kategori ne vete sepse ndikojen ne ritjen e te hyrave kombtare,dhe
inderekte duke ritur edhe te hyrat shtetrore.(ndertimin e ifrastruktures energjetike dhe kerkimet
gjologjike) Te dalat transfere-ndikojen ne ritjen e te hyrave kombtare dhe kane efekte pozitive ne
planin ekonomik. 6. Shkaqet e te dalurave publike ? Si shkaqe te dalurave publike munde te
jene: 1)shkaqet e verteta. 2)shkaqet ekonomike. 3)shkaqet politike. 4)shkaqet finaciare 1)shkaqet
e verteta:ndikon qe te dalurat te riten ne menyre reale ,respektivisht ne raport me bruto prodhimin
2. shoqeror,vjen deri te ritet edhe ngarkes tatimore ku ne kete grup si faktor jane shkaqet
ekonomike,finaciare dhe politike. 2)shkaqet e natyres ekonomike: keto shkaqe jane te lidhura
ngushte me zhvillimin ekonomik,sepse me zhvillimin ekonomik ,krijohen nevojat te reja publikete
cilat shteti duhet ti plotesoje ne buxhetin e vet si ne sferen kulturore (ne gritjen e
shkollave,universitetevegalerive artistike ashtu edhe ne sferen sociale ngritjen e
spitaleve,klinikave,enteve sociale. 3)shkaqet politike:ndahet te jashtme dhe te mbrendeshme
Shkaqet e mbredeshme nvaret sistemi politik dhe decentralizimi,ne sistemin centralis te dalat
jane me te vogela se sa ne sistemet e decentralizuar. Shkaqet e jashtme jane te lidhura me
gjendjen politike dhe ushtarake si pasoje e rethines ndershtetrore apo fqinjesore 4)shkaqet
finaciare:ne kuader te ketyre shkaqeve duet dalluar pagimin e huase publike qe i rrite te dalat
publike dhe udheheqja e dobet ne rjetet publike gjate suficit buxhetore .7 .Forma e paraqitjes te
hyrave publike? Te hyrat publike munde te paraqiten ne forma te ndryshme edhe ate: 1) Te hyrat
fiskale 2) Te hyrat nga aktivitetet e organeve shtetror dhe enteve tjera gjate shfrytezimit te pasuris
publike dhe nga puna e ndermarejeve shtetrore. 3) Huate publike 4) Mjete nga emisioni monetar
3. 5) Tatimet ndihmese te cilat mund te paraqiten nga transferet burimore te vendit dhe nga
ardhurat e shteteve tjera. E para eshte e njohur si e hyre fiskale ,ndersa te tjerat jan te njohura si
te hyra jo fiskale ose te hyra jotatimore. 8. Klasifikimi i te hyrave publike? Te hyrat publike
klasifikohen ne disa grupe edhe ate: 1)te hyrat e regullta dhe te jashtezakoneshme. 2)te hyra
origjinere(burimore) dhe derivatet 3)te hyra nga pushteti qendrore dhe lokale. 4)te hyra me
qellime dhe te pergjithshme dhe 5)te hyra fiskale dhe jo fiskale. 1)te hyrat e regullta dhe te
jashtezakoneshme:mblidhen cdo vite regullisht prej burimeve te cilat perseriten vazhdimisht dhe
perbejen nje pjese me te madhe te te hyrave publike ,kures te jashtezakoneshmet mblidhen kohe
pas kohe dhe ato perseriten vazhdimisht 2)te hyra origjinere(burimore) dhe derivatet:jane ato te
cilat rrjedhin nga veprimtaria ekonomike e shtetit dhe nga pasuria shtetrore,me punen e
ndermarjeve publike shtetrore,keto te hyra jane si rezultat i angazhimit te shtetit si subjekt
ekonomik qe d.m th keto te hyra i realizon sikurse personat fizik edhe ato juridik me punen e tyre.
3)te hyra nga pushteti qendrore dhe lokale: vete fjate teregon se te hyrat nga nivelet me te lareta
dhe me te ulta ne shtetet unitare si praktike eshte ndarrja ne pushtet qendrore dhe ate lokal
,kurese ne shtetet me regullim shtetror federativ ndarrja kryet ne ate federale republikane dhe
lokale. 4)te hyra me qellime dhe te pergjithshme :jane ato te hyra ku shpenzimi i tyre percaktohet
sakt per qellime te caktuara keto te hyrat e pergjitheshme sherbejen per te dalurat te
pergjitheshm dhe sherbejen per finacimin shpenzimeve te ndryshme shtetrore. 5)te hyra fiskale
dhe jo fiskale:jane ato te hyra te cilat shteti pershkruan si te obligushme dhe mbledhje te
dhuneshem ne tere teritorin,te hyrat fiskale cdo here jane nga organet juridike ato jane te hyra
derivate nga te aredhurat e personave fizik dhe juridik . 9. Karateristikat e te hyrave publike? Te
hyrat publike paraqesin mjetet finaciare te cilat i realizon shteti dhe organet tjera juridike per
mbulimin e te dalave publike te cilat dalin nga kryerja e funksioneve te tyre Per te hyrat publike
eshte karakteristik se qellimi i tyre eshte finacimin i te dalave publike si dhe realizimin e politikes
ekonomike dhe sociale ne shoqeri. 10 .C’eshte sovraniteti finaciar i shtetit? Pavarsia e pushtetit
shtetror-sjellja e lirshme e vendimeve,imponimi i vullnetit supeanacioni i shtetit,pakufizimi juridik i
shtetit qe d.m.th-askush dhe asgje nuk e kufizon shtetin . 11. Kuptimi dhe karkteristikat e
tatimeve? Tatimet jane obligime te pakthyeshme dhe mjete ne para te arketuara nga persona fizik
dhe juridike pa kurfar kundervlere te cilat i vendos shteti per plotesimin e mirave publike,si dhe
arritjen e qellimeve te caktuara ekonomike dhe sociale te shoqerise. karkteristikat e tatimeve: Per
mbulimin e te dalurave publike, shtetet moderne sigurojne mjete nga tatimet ,ngarekesa me
tatime ose metoda tjera altenative. Tatimet paraqesin fenomenin me te vjeter shoqeror
a)imponimi i tatimeve-ato paraqesin te hyra te dhunshme te inponuara nga shteti. b)derivimi i
tatimeve- tatimet rrjedhin si forme e derivuara nga e drejta e shtetit per tatim. c)pakthyeshmeria e
tatimit-tatimet jane te pakethyeshme dhe ndajene strukturen e titullarit pra ne pagesen e tatimeve
behet bartja e nje pjese e te ardhurave nga sektori privat ne sektorin publik. d)munges e
kompenzimit te drejtperdrejt-tatimet nuk jane kompenzim direkt i sherbimeve te shfertezuara te
mirave publike qe shteti i siguron dhe finacon si suaza te kompetencave te veta.
3. e)padestinueshmeria e tatimeve: Tatimet jane obligime te paketheshme dhe mjete ne para te
arketuara nga peresonat fizik dhe juridik pa kurfar kundervlere te cilat I vendos shteti per
plotesimin e te mirave materiale,nga kjo
4. mund te te konstatojem edhe karakteristikat themelore te tatimeve si te dhena specifike
publike.12. Klasifikimi – llojet e tatimeve ? Klasifikimi I tatimeve detyrohet edhe per
qellimepraktike respektivisht planifikimin e tyre dhe kontrolline aplikimit te tyre .Klasifikimin e
tatime mund te bejem ne shume menyra por kriteriumi kryesor jane : Klasifikimi I tatimeve ne
natyre dhe mjete ne para,te regullet dhe jashtezakoneshme te pergjitheshem dhe me qellim te
dedikuar,katastrale dhe tarifore,vleresuesedhe specific,tatime te pushtetit qenderor dhe locale
tatime direkte dhe indirekte te pergjitheshem dhe selective. 13. Roli I politikes buxhetore ne
ecurite ekonomike? Ne politiken buxhetore realizohet sinteza e shfrytezimit te te hyrave dhe
dalave publike si instrumete te cilat ne konbinime te caktuara munde te kontribojene ne menyre
efikase ne realizimin e qellimeve te politikes ekonomike ne vende,inkurajimi I sipermaresit ose
stimulimi ne zhvillim ekonomik dedikimi I nje pjese te te hyrave per fondet sociale ose investime
ne infrastruktur. Qellimet e politikes buxhetore munde te jene : Alkolimi i resureseve( shperndarja
e burimeve,rishperndarja dhe stabilizimi ekonomik. 14 . Numro instrumentet e politikes fiskale?
Permes politikes fiskale shteti munde te ndikoj drejtperdrejt ne ekonomi, Kur ai vendos per takesa
qe i grumbullon transferat,te mirat dhe sherbimet qe i blen,finanicimim deficitar ne fakt
angazhohen ne politiken fiskae. Cfardo ndryshimi ne nivelin e ketyre instrumeteve ka efekte te
drejteperdrejta ne rrjedhat e pergjithshme ekonomike. Per instrumeti e politikes fiskale ndikohet
ne punsimi dhe nivele te cmimeve,rishperndarjen ne te mira te te ardhurav dhe pasurise ne
shtimin ekonomik ne rritjen e kursimit ne nivelin e investimeve ne ceshtjet e edukimit ,arsimimit
kultures dhe shendetesi. 15 .Nacioni i te mirave publike-Karakteristikat? Mbrojtja kombetare
perban shembullin e nje te mire plotesisht publike e cila ka dy karakteristika: 1)Se pari konsumi i
saje eshte jo rivale- kosto e konsumit te te mires nga nje person eshte zero. 2)Se dyti konsumi i
saj eshte i paperjashtueshem eshte shume e kushtuesheme ose i pamunder te dalosh te tjeret
nga konsumi i te mires publike. Te mirat publike jane :mbrojtja kombetare, pastrimi i nje
apartameti ku jetojen disa shoqeri ,ndericimi i rrugeve etj. 16 .Cka jane te mirat jo te pastera?
Klasifikimi si e mire publike nuk eshte absolut, ai varet nga kushtet e tregut dhe nivelit i
teknologjise.Shumica e te mirave qe mendohen si te mira publike mund te mos plotesojen
teresishte supozimin e te qenite jo rivale ose jo perjashtueshem. Pra,mos perjashtimi dhe
jorivaliteti nuk shfaqen gjithenji se bashku. Parafytyroni rruget ne qender te zonave urbane gjate
oreve te trafikut te renduar. Ne shumicen e rasteve ,mosperjashtimi ekziston ,sepse per ta
monituruar trafikun,nuk eshte e mundur te vendosen kabina te mjaftueshem per ta paguar
takesen. 17. C’kuptojem me eksternaliteti? Kur aktiviteti i nje njesie (nje person ose
subjekt)ndikon ne menyre direkte ne mireqenien e nje njesie tjeter jashte mekanizmit te tregut ky
efekte njihet me emrin eksternaliteti. Per dallim nga efektet qe transmetohen permes cmimeve te
tregut eksternaliteti ndikon ne eficencen ekonomike. Nje nga aplikimet me te rendesishme te
teoris eksternalitetit eshte “Debati mbi ambientin” dhe pjesa me e madhe e diskutimiti i fukusohet
kesaj ceshtje. 18 .Problemet eksternaliteteve? Kemi dy probleme te eksternaliteteve dhe ata:
a) Problemi pozitiv – supusojm se une blej nje sistem lojack per ruajtjen e makines, i cili kunsiston
ne nje radio te vogel transmetimi e qe fshihet dikun ne makinë. Ne qoft se makina vedhet, policia
aktivizon transmetuesin duke i lejuar ata te zbulojn makinen e vjedhur.
5. b) Problem negativ – mund ta marin shembull, hudhjen e mbeturinave ne uje njerzit e perdorin
per pije e gjithashtu per notim dhe per peshkim. 19 . Karakteristikat e eksternaliteteve? Mund te
shkaktohen si nga kansumatoret ashtu edhe nga firmat.psh.Mendoni nje person i cili pincigare ne
nje dhome plot me njerzë duke ulur mirqenien e te tjerve.Eksternarlitetet jan reciproke ne
natyrë.psh.Perdorimin e lumit perhedhjen e mbeturinave nuk eshte ma keq nga pikpamja
4. shoqerore. Eksternalitetet mund te jenë pozitive – .psh.Supuzojme se une nlej nje sistem Lojack
per ruajtjen e makines, i cili kanstitan ne nje radio te vogel transmetimi qe fshihet diku ne makine.
Nese makina vidhet, policia aktivizon transmetuesin duke lejuar ata ta zbulujne makinen e
vjedhur. Te mirat publike mund te shihen si lloj i vecante i eksternaliteteve - ne menyre specifike
kur nje individ krijon nje eksternalitet pozitiv me efekte te plota ne ekonomi, eksternaliteti eshte
nje e mire publike. 20 .Numro 3 kompetencat qe i kryen qeverisja lokale? a)Punet e caktuara
ku qeverisja i kryen vetë. b)Punet qe i kryejne njesite qeverisëse ne harmoni te pushtetit lokal.
c)Kryerja e puneve ne kompetence te pushtetit qendror, por qe u besohet pushtetit lokal.Te tilla
jane :plani urbanistik,mirembajtja e rrugëve, hekurudhave etj. 21 .Burimet e te ardhurave –
kamunave? Struktura egzistuese e te ardhurave te kumunave perbehet prej: a)Te ardhurave
vetanake Tatimet lokale (tatimi ne pasuri, ne trashigimi, ne qarkullimin e patundshmerise etje).
Taksat lokale (komunale, administrative etj). Te ardhurat nga pronsia (prej qiase , interesave
shitjes se pasurise etj). b)Te ardhurat prej tatimit personal ne te ardhura si tatim i
perbashket.Vetem te ardhura te caktuara qe jan pjese e tatimit personal te pergjithshem edhe
ate:-3% prej tatimeit personal me te ardhura nga pagat e presanave fizike. c)Dotacionet e
buxhetit qendror dhe fondeve. 22. Faktoret ekonomik qe ndikojne ne decentralizimin fiskal?
a)Shtrija e kufizuar gjeografike e perfitimeve te te mirave publike. Kjo dmth qe cdo lokalitet do te
siguroje dhe do te paguaje per ato sherbime, perfitimet e te cilave ndihen mbrenda kufijve te saj.
b)Kostot relativisht te larta te cendimarjeve te centralizuara. c)Sigurimi i ekonomive te shkalles ne
prodhimin dhe administrimin e te mirave publike. d)ndarja e funksioneve midis niveleve te
ndryshme te qeverisjes ne lidhje me administrimin e taksave shemg dhe vakumet qe mund te
23 .Numro masat shoqerore (transferet)? Jane :mbrojtja ,sigurimi,drejtsia dhe barazia
krijohen.
shoqerore. 24 .Llojet e suvencioneve? Jane : a)Direkte b)Jandirekte c)Shoqerore 25. Ku
eshte dallimi ne mes sektorit publik dhe ati privat? Dallimi eshte se sektori privat shiqon
maximalizimin efitimeve, ndersa sektori publik si supstituit i ekonomise publike prodhon mallra
dhe sherbime qe kerkojne resurse te atilla, administrimi i te cilave vlersohet me efficient nese
behet nga shteti(hekurudha ,autostrada,biblioteka ,galeri artistike etj). Oferten ekonomise publike
e ben shteti i vili kryesisht prodhon mallra dhe sherbime per konsum publik. 26 .Cka paraqet
ekonomia e sektorit publik ne raport me ekonomine private? Ekonomia e sektorit publik parqet
ekonomine e nje vendi qe prodhon mallera dhe sherbime qe nuk ofrohen nga sektori
privat.p.sh.mbrojtja e vendit,politika e jashteme e vendit,sigurimi publik,sherbimi primar e masiv
shendetesor,sherbimet e arsimit,transportet publike,rrjeti i telekomunikacionit,rrjeti
transportues,mbrojtja e ambientit etj. 27 .Nga kush perbehet buxheti i R.M-se? Buxheti i R.M-
se perbehet nga: a)Buxheti qendror i financuar nga te hyrat . b)Buxheti i shfrytzuesve i financuar
nga te hyrat buxhetore te arketuara nga shfrytezuesit.
6. c)Buxheti i aktiviteteve te vetefinancuara i financuara nga te hyrat e realizuara nga aktivitetet
plotesuese te shfrytezuesve buxhetor. d)Buxheti i donacioneve i financuar nga te hyrat e
realizuara nga donacionet. e)Buxheti i kredive i financuar nga te hyrat ne baze te kredive .
28 .Cka kuptojem me baraspesh buxhetore? Parimi i baraspeshes imponon nevojen e
baraspeshimit te te hyrave dhe te dalurave publike te buxhetit,kjo do te thote se duhet te
shpenzohet shuma e njejet e te hollave te mbledhura nga buxheti . Ne qofte se buxheti nuk eshte
ne barazpeshim atehere ai eshte ne suficit ose me se shpeshti ne deficit. 29 .Te hyrat e
buxhetit qendrore? Te hyrat e buxhetit qendrore sigurohen nga : a)Tatimet(tatimi mbi fitim,mbi te
aredhura personale,i vleres se shtuar akcizat,dhe tatimet e tjera te percaktuara me ligji.)
b)Takesat(takesat administrative,gjyqesore etj) c)Doganat dhe dytyrimet tjera(tatimet ne
kembimet dhe transakcionet nderkombtare) d)Te hyrat jotatimore(te hyrat ne dividenta e
5. ndermarjeve,gjobitjet,te hyrat nga kamatat e borxhit te dhene nga kamatat e mjeteve te
deponuara si dhe detyrimet e tjera te percaktuara me ligji.) e)Te hyrat nga donacionet prej vendi
dhe jashte vendit(ne mallera dhe te holla) f)Te hyrat e buxhetit te republikes. 30 .Principet e
buxhetit? a)Principi i gjithembareshem. f)Principi i saketesise. b)Principi i plote. g)Principi i
31
ekujlibrit buxhetor. c)Principi i qaret. d)Principi publik. e)Principi nje vjecare .Te dalurat e
buxhetit qendrore? a)Shpenzimet rrjedhese-(rrogat,meditjet dhe kompenzimet,shpenzimet per
mallera dhe te tjera,transferet rrjedhese dhe pagesa per kamatat.) b)Shpenzimet kapitale-(blerja
e mjetev kapitale dhe transfereve kapitale) c)Dhenia e borxheve dhe mjeteve per blerjen e letrave
me vlere. d)Pagesa pjeseve themelore te borxheve te marrura nga vendi dhe jashte. 32.Fazat
themelore te procesit buxhetor? a)Pergatitja e buxhetit (planifikimi i te hyrave dhe te dalurave
publike te buxhetit).Kjo faze zgjat 7 muaj. b)Diskutimi para kuvendit te R.M per propozimin e
buxhetit dhe miratimin.kjo faze zgjat 3 muaj. c)Realizimi i buxhetit (shpenzohen te hollat e
planifikuara per 1 vit kalendarik.kjo faze zgjat 15 muaj. 33.Funksionet e buxhetit? a)Ekonomik
b)Polotik c)Juridik 34.Llojet e buxhetit? a) Buxhetet linerare – jane te orientuara nga kontrrolli.
b)Buxhetet te performuar – jane te orientuara nga efikasiteti. c)Buxhetet te programuara – nga
objektivat apo caget. 35.Matja e madhsia e qeverise? Matja e madhsise se qeverise behet nga
volumi i shpenzimeve te saj vjetore ku dallohen 3 tipe baze : a)Blerja e te mirave dhe sherbimeve
Qeveria blen nje shumllojshmeri te madhe artikujsh deri ne sherbimet per sigurumin e pyjeve.
b)Transferet e te ardhurave per njerzit ,bizneset ose qeverit tjera. Qeveria i mer te ardhurat nga
disa individ ose organizata dhe ua jep te tjerve. c)Pagesat e interesave
7. Qeveria shesh merr hua per te financuar veprimtarite e saj dhe si cdo huamarres duhet te
paguaj interes per kete privilegj. 36.Vlersimi i te mirave publike? Cdo kush konsumon te njejten
sasa te te mires publike por ky konsum vlersohet ne menyre te njejte nga te gjithe.Marrim
shembullin e pastrimit te nje apartamenti me shum pjestare ne nje qytet, i cili ka karakteristikat e
te mires publike. Cdo kush perfiton nga dhoma e paster dhe eshte e veshtire ti perjashtosh te
tjeret nga ky perfitim. Te gjithe ata qe banojne ne te njejten dhome konsumojne te njejten nivel
pastertie, por nuk kane te njejtin qendrim lidhur me nivelin e pastertise. 37.A eshte i mire
privatizimi i sektorit te arsimit dhe shen? Privatizimi nenkupton vetem zhdukjen e prones shtetrore
dhe vendosjen e prunes private mbi burimet ekonomike.Privatizimi nuk eshte qellim ne vetvete. Ai
mbetet mjeti nepermjet te cilit ndermarjet apo sektoret e ndryshem privat ne radhe te pare mund
te arrin qellimet e veta racionalisht dhe ne menyre te frytshme duke u udhhequr me vendimet e
pravarura te pronareve dhe drejtuesve. 38.Financimi i nevojave te pergjithshme te shtetit?
Nevojat e pergjithshme, marre globalisht, paraqesin te dalat e shteti.Andaj shteti per te
permbushur funksionet e veta ekonomike – organizative , edukativo –kulturore, per ti permbushur
nevojat e pergjithshme dhe te perbashkta te popullates se vet , domosdoshmerisht duhet te bejne
shpenzime materiale ne para (fonde)te cilat perfohihen dhe pasqyrohen ne ekonomi. Kollokfiumi i
II 1.Faktoret ekonomik qe ndikojen ne decentralizimin fiskal? Shtrirja e kufizuar gjografike e
perfitimeve te te mirave publike. Kosta relativisht te lareta te vendimarrjeve te centralizuar.
Sigurimi ekonomik te shkalles ne prodhimin dhe administrimin e te mirave publike. Ndarja e
funksioneve midis niveleve te ndryshme te qeverisjes ne lidhje me admenistrimin e taksave
shmang dhe vakumet qe mund te krijohen. 2.Avantazhet dhe disavantazhet e shkalleve te
ndryshme te decentralizimit? Ne pergjithesi teoria e e financave publike pranon qe eunksionet e
stabilizimit dhe shperndarjes ne sektorin publik,do te kryen nga qeveria qendrore, ndersa qeveria
lokale do te angazhoehet ne alokimin e aktivitetetve. Qeverite lokale nuk mund te kontrollojen
oferten monetare,normat e interesit,te ardhurat ose inportet. Qeverit qndrore eshte e afet te
nderhyj ne rregullimin e eksternaliteteve te krijuara. 3. Parimet e decentralizimit fiskal? -Parimi i
shumllojeshmeris. -Parimi i rishperndarjes se centralizuar. -Parimi i neutralizimit te centralizuar.
-Kufiri minimal i sherbimeve publike kryesore. -Barazimi i pozicionit fiskal. 4.Huaja publike?
Borxhi publik definohet si huazim te akumuluara te shtetit ose obligimet e pergjitheshme te
qeverise ne nje moment te caktuar. Borxhi publik mund te klasifikohet si nga vendi dhe i
huaj,mvaresisht nga ajo se cilet jane kredituesit gjegjesisht nese ato gjenden ne vend dhe jasht
vendit. 5. Klasifikimi ,burimet dhe vullneti i huase publike? Borxhi publik mund te klasifikohet si
huate e mbrendeshme (nga qytetatret) dhe huate e jashteme (nga shteti) Sipas kohezgjatejes
jane afat shkurta dhe afatgjata,nderasa sipas vullnetit ne :hua vullnetare dhe te detyrushme.
6. 6.Llojet e aktiviteteve qeveritare? a)Sigurim i korenizes apo sistemit ligjor. b)Prodhimet qeveritare.
c)Ndikimi apo roli i qeverise ne prodhimtarin private
8. d)Tatimet dhe suvencionet e)Keredit qeveritare. f)C’regullim i biznesit. g)Blerja e mallerave dhe
sherbimeve. h)Programet e ndihmave sociale dhe publike. 7.Ku paraqitet si bleres qeveria? Ne
transport , ne sherbimet komunale,ne tatime,dogana,taksa,tatime ne prone,tregun finaciare,letrat
me vlere etj. 8.Karakteristik e sigurimeve shoqerore? Pjesmarja eshte e detyreshme. Niveli i
perfitimeve fillon me ndodhjen e disa ngjarjeve te verifikueshme si :papunesia, smundja,pensioni.
Programet nuk jane te testuara nuk eshte e thane te jesh ne nje gjendje te mjeruar financiare per
te siguruar perfitime. 9.Cilesit e rendesishme te buxhetit? Buxheti miratohet nga kuvendi ne forme
te ligjit. Buxheti eshte ligji sipas foremes ,por jo edhe sipas permbajtjes per shkak se nuk perban
rregulla dhe obligime si ligjet tjera. Ne buxhet parashikohen te hyrat dhe te dalurat per vitin
buxhetor dhe miratohet per nje vit kalendarik. Buxheti duhet te aprovohet para fillimit te vitit por
ne qofetese per arsye te ndryshme nuk miratohet ne kohen e duhar ,duhet te realizohet financimi
i perkohshem ne pajtim me rregullat ligjore. Ne buxhet planifikohen te hyrat dhe te dalurat te cilat
shprehen ne njesi te parase.Buxheti percillen ne akte shoqeruese ligjore p.sh ligji per realizimin e
buxhetit. 10.Kush jane shfrytezuesit e mjeteve buxhetore? Shfrytezuesit e mjeteve buxhetore te R
i takojene:pushtetit ligjedhenes,ekzikutivi,dhe gjqgsore,nga ana tjeter njesit shfrytezuese te
mjeteve te buxhetit jane:instutucionet e fushes se arsimit dhe shkences,kultures,mbrojtejes se
femijeve,te cilat financohen permes shfrytzuesit te buxhetit te fushes gjegjes: ministria per arsimi
eshte shfrytezuese e mjeteve buxhetore nga ana tjeter universitetet shteteroere jane njesi
shfrytezuese te mjeteve buxhetore. 11.Te hyrat e buxhetit qendror sigurohen nga? a)
Tatimet(tataimet mbi fitim,mbi te aredhurat personale,tatimi i veleres se shtuar dh akcizat)
b)Doganat dhe detyrimet tjera. c)Taksat (administrative dhe gjyqesore. d)Te hyrat jotatimore(te
hyrat nga dividenta e ndermarjev,gjobitjet,te hyrat nga kamatat e borxhev te dhena ,te hyrat nga
kamatat e mjeteve te deponuara, detyrimet tjera publike te caktuara me ligji. e)Te hyrat nga
donacionet, nga vendi dhe jashte f)Te hyrat e buxhetit te Republikes. 12.Te dalurat e buxhetit
qendrore jane: a) Shpenzimet rrjedhese(rrogat,kompenzimet, shpenzimet per mallera,transfere
rrjedhese.) b)Shpenzimet kapitale(blerja e mjeteve kapitale dhe transferet kapitale. c)Dhenia e
borxheve dhe mjeteve per blerjen e letrave me vlere. d)Pagesa e pjeseve themelore te borxheve
te marrura nga vendi dhe jashte vendit.) 13.Nga cka perbehet buxheti? a)Nga buxheti qendror –i
financuar nga te hyrat. b)Nga i shfrytezuesve-i financuar nga te hyrat buxhetorete arketuara nga
shfrytezuesit. c)Nga buxheti i vetfinancuar –i financuara nga te hyrat e realizuara,nga aktivitetet
plotesuese te shfrytezuesve buxhetore. d)Nga buxheti i donacioneve-i finacuare nga te hyrat e
realizuara nga doganat. e)Nga buxheti i kredive-i financuara nga te hyrat ne baze te kredive.
14.Buxheti i fondeve jashtebuxhetore? Buxheti perbehet nga mjetet e shfrytezuar dhe buxhetet e
fondit per sigurim personal dhe invalidor. Te hyrat e buxheteve te fondeve sigurohen nga :
9. Kontributet -Transferet nga buxheti Kompenzimet-te hyrat nga donacionet e pranuara nga
vendi dhe jashte. Te hyrat e tjera sipas bazave te ndryshme ne pajtim me ligjin per buxhete.
Mungesa e perkoshme e te hyrave te buxheteve te fondeve gjate vitit mbulohet permese
borxheve te marrura nga buxheti i Maqedonise. 15.Buxheti i njesive te vetqeverisjes lokale?
Njesia e vetqeverisjes lokale i hartojne,propozojne dhe miratojen buxhetet e tyre ne menyre te
mevetesishem .Te hyrat e buxhetit te njesive te vetqeverisjes lokale sigurohen nga: Burimet
vetanake Donacionet nga mjetet e buxhetit te R.M dhe te fondeve Donacionet e pranuara nga
vendi dhe jashte. Gjithashtu sigurohen edhe nga : Shpenzimet rrjedhese Shpenzimet kapitale
Pagesa e shumes themelore te borxheve te marrura. 16.Ndikiimi i taksave doganore ne ecurin
ekonomike? Taksat doganore si instrumet i politikes doganore dhe fiskale ka ndikim te madhe
pos ne sigurimin e te hyrave shtetrore dhe ne rrjedhat ekonomike,sociale te nje vendit.Ky ndikim
mjafte i dukeshem ne vellimin e inportit te mallerave nga inporti,ne punsimin e njerzeve ne
procesin e prodhimtarise. Pra taksat doganore kane dikimi ne ecurit ekonomike dhe sociale ne te
gjithe vendin,kuptohet dikune me pak e dikun me shume. 17.Ndikimi i taksave doganore ne inport
prodhimtarin vendore dhe gritjen e buxhetit? Norma e takses doganore per mallerat e inportuara
caktohet me ligj,ligjin mbi tarifat doganore. Me ket akt juridik per secilin lloj te mallite caktohet
norma- perqindja konkrete e takeses doganore. Takesa doganore ne te gjitha vendet ka ndikimi
te drejtperdrejte ne perodhimtarin e vendit. Takesa doganorete percaktuara me ligji duhet te jene
ne harmoni me rethanat aktuale ne ekonomin e nje vendi konkret,qe te mundesoje zhvillimin e
metejem ekonomik.Ndikimi i takses doganore ne gritjen e buxhetit shtetror. Taksa doganore kane
7. karakterin fiskal,eshte karakteristik ne vendet me ekonomi te zhvilluar. Taksa doganore marrin
pjese ne ngritjen e buxhetit te shtetit ne perqindje te vogel. 18.Faktoret qe ndikojen ne investimet
e jashteme? Faktoret kryesore qe ndikojen ne investimet e kapitalit te jashtem nga investitoret e
huaje eshte profiti dhe fitimi. 19.Dalimi mes instutucioneve publike dhe private? Dallimi eshte se
sektori privat shiqon maksimalizimin e fitimit ,ndersa ai publik prodhon mallera dhe sherbime ,qe
kerkojen resurese te atilla,administrimi i te cileve vlersohet me eficent nese behet nga
shteti(hekurudha,metro,autostrada,bibloteka) Oferten e ekonomise publike e behne shteti i cili
kryesishte prodhon mallera dhe sherbime per konsumatoret 20.Te drejtat e sektorit publik-
qeverise qe nuk e ka sektori privat? Ekonomia e sktorit publik paraqet ekonomin e nje vendi qe
prodhon mallera dhe sherbime qe nuk ofrohen nga sektori privat p.sh mbrojeten e vendit,politiken
e jashtem te vendit,sigurimin publik,sherbimet primare masive shendetesore,sherbimet ne
arsim,transportin publik,mbrojtjen e ambientit etj. 21.Numro disa parime te taksave? -Barazia
horizontale e taksave. -Parimi i perfitimit nga taksat. -Barazia vertikale -Kostja e mbledhje se
taksave. -veshtersija e shmagjes -mosshtrembimi -taksat duhen te jene te voliteshme per tatim
paguesin -taksat duhet te jene te voliteshme per shtetin.
10. 22.Roli i granteve te buxheteve lokale? Ne te gjithe ekonomite,qeverite lokale pervec taksave
kane si burim te ardhurash dhe transferet nga qeveria qendrore te cilat behen me anen e
granteve te cilat finnsohen nga te arfhurat,nga taksat qe mbledh qeveria qendrore dhe nga taksat
mbi te ardhurat personale. Klasifikohen ne 3 kategori: 1.Grante te hapura (jofikse) Me anen e
ketyre, qeverite e nivelit te larte paguajne nje pjese te kostos se sherbimeve publike lokale, madje
duke reduktuar efektivisht cmimin e tyre. 2.Grante fikse pa kufizime ne perdorim Qeveria
qendrore transferon nje sasi fikse parash per qeverit lokale pa kufizime ne perdorimin e tyre ose
pa nje dryshim ne cmimet relative te te mirave publike lokale. 3.Grante fikse me kufizim ne
perdorim Keto Njihen gjithashtu si grante specifike. Nje sasa e fiksuar e grantit eshte tramsferuar
nga qeveria qendrore ne nivelet lokale te qeverisjes qe te perdoret per nje program specifik.