e drejta financiare

1. E DREJTE FINANCIARE
DHE BANKARE
ORKIDA TOTOJANI

2. TEMA 1
SHKENCA MBI FINANCAT DHE E DREJTA
FUNANCIARE
 Shkenca mbi financat
 E drejta financiare
 Pasuria publike
 Kuptimi i te hyrave publike
 Klasifikimi i te hyrave publike
2

3. SHKENCA MBI FINANCAT
 Shkenca mbi financat studion veprimtarine
financiare te shtetit dhe te institucioneve te tjera
juridiko – publike, te cilave me kushtetute, ligje e
dispozita te tjera, u eshte besuar detyra e
plotesimit te nevojave te caktuara shoqerore.
3
OTotojani
E
drejte
financiare
dhe
bankare

4.  Shkenca mbi financat studion menyrat e
mbledhjes, te ndarjes dhe te shpenzimit te ketyre
mjeteve, qellimet qe mund te deshirohen dhe
duhet te realizohen me mbledhjen, ndarjen dhe
shpenzimin e mjeteve nga ana e shtetit dhe
institucioneve te tjera juridiko-publike ne
personat fizike e juridike dhe ne ekonomi ne
pergjithesi
4
OTotojani
E
drejte
financiare
dhe
bankare

5.  Termi “ E drejte financiare” perdoret ne kuptim
te dyfishte
 Se pari, kuptojne teresine e dispozitave juridike
me ane te te cilave rregullohen marredheniet
financiaro – juridike, me ane te te cilave
rregullohen marredheniet financiaro juridike qe
krijohen gjate mbledhjes ndarjes dhe dhpenzimit
te mjeteve me te cilat plotesohen nevojat
mbareshoqerore
5
OTotojani
E
drejte
financiare
dhe
bankare

6.  Se dyti, termi “ e drejte financiare” perdoret per
te treguar disiplinen shkencore, e cila studion
marredheniet shoqerore qe zhvillohen gjate
veprimtarise financiare te shtetit dhe
institucioneve te tjera juridiko – publike
 E drejta financiare si disipline shkencore, studion
normat juridike me ane te te cilave rregullohet
problemi I mbledhjes, ndarjes dhe shpenzimit te
mjeteve nga ana e shtetit
6
OTotojani
E
drejte
financiare
dhe
bankare

7.  Shkenca mbi financat dhe e drejta financiare
jane te lidhura shume me njera tjetren
 Studimi I shume aspekteve te veprimtarise
financiare te shtetit kerkon edhe njohjen e
marredhenieve te caktuara financiaro – juridike,
qe krijohen gjate mbledhjes, ndarjes dhe
shpenzimit te mjeteve te destinuara per
financimin e nevojave shoqerore
7
OTotojani
E
drejte
financiare
dhe
bankare

8.  Nga ana tjeter, studimi I I te drejtes financiare
kerkon njohjen e qellimeve ekonomike dhe
efekteve te tjera te aplikimit te dispozitave
juridike, me te cilat rregullohen problemi I
mbedhjes se mjeteve nga ana e shtetit, ndarja e
ketyre mjeteve dhe shpenzimi I tyre.
 Shkenca mbi financat eshte e lidhur ngushte me
ekzistencen e shtetit. Pa para nuk ka financa
publike
8
OTotojani
E
drejte
financiare
dhe
bankare

9. Kjo shkence ka per detyre te zgjidhe:
 Si, sa dhe prej kujt duhet te mblidhen mjetet
 Si te behet ndarja e tyre midis subjekteve te
ndryshem, dhe per nevoja te ndryshme
 Si te shpenzohen keto mjete, qe te realizohen sa
me mire detyrat e shtetit dhe institucioneve te
tjera juridiko-publike
9
OTotojani
E
drejte
financiare
dhe
bankare

10.  Shkenca mbi financat studion efektet e
mbledhjes, ndarjes dhe shpenzimit te mjeteve
nga ana e shtetit dhe institucioneve juridiko
publike ndermjet personave fizike e juridike si
dhe ne ekonomine kombetare ne teresi. Ajo eshte
nje shkence e pavarur, ka fushen dhe metoden e
vet te studimit, terminologjine, parimet dhe
ndarjet e saj.
 Veprimtaria financiare e shtetit eshte e
ndryshme nga ajo e personave juridike private
per keto arsye:
10
OTotojani
E
drejte
financiare
dhe
bankare

11. 1. Shteti gjate kesaj veprimtarie nuk udhehiqet
nga kerkesa qe me kryerjen e ketyre detyrave
duhet te realizoje fitime, sepse shpenzimet qe
duhen bere per plotesimin e nevojave
mbareshoqerore duhet te jene te njejta ose me te
vogla se te hyrat, qe jane rezultat I ushtrimit te
veprimtarise financiare te shtetit, ndersa motivi
qe pershkron veprimtarine financiare te
personave private , eshte realizimi I fitimit
11
OTotojani
E
drejte
financiare
dhe
bankare

12. 2. Ne momentin e realizimit te nevojave
mbareshoqerore shteti nuk udhehiqet nga parimi
I veprimit per kunderveprim, I sherbimit per
kundersherbim. Ndersa cdo veprim financiar I
personave fizike pasohet me nje kunderveprim te
menjehershem, me nje kundershperblim te
caktuar ne anen tjeter.
12
OTotojani
E
drejte
financiare
dhe
bankare

13. 3. Veprimtarite e shtetit, qe plotesojne nevoja te
caktuara shoqerore, kryesisht jane te natyres
jomateriale. Ato eshte e veshtire te maten, te
ndahen, te shprehen ne para. Plotesimi I
nevojave te caktuara nuk mund ti lihen
personave private, psh mbrojtja popullore, rendi I
brendshem, arsimi etj
13
OTotojani
E
drejte
financiare
dhe
bankare

14. 4. Per plotesimin e nevojave mbareshoqerore,
shteti shfrytezon te hyrat qe kane karakter te
detyrueshem, ndersa te hyrat qe realizon sektori
privat nuk kane karakter te detyrueshem
5. Parimi themelor I veprimtarise financiare te
shtetit nuk eshte plotesimi I nevojave te disa
personave, por plotesimi I nevojave qe kane
karakter te pergjithshem, me te gjere
14
OTotojani
E
drejte
financiare
dhe
bankare

15. 6. Organi, qe vendos per te hyrat dhe shpenzimet
pra per te gjithe veprimtarine financiare te
shtetit eshte Kuvendi. Lartesia e te hyrave qe
disponon personi privat varet, pervec te tjerave
nga kushtet e punes, nga aftesia dhe angazhimi I
tij, kurse ndarja e ketyre te hyrave varet nga
vendimi I vete subjektit ekonomik- personi privat
15
OTotojani
E
drejte
financiare
dhe
bankare

16.  Objekti I studimit I te drejtes financiare eshte:
1. Te hyrat publike ( shteterore, shoqerore) ne
kuadrin e te cilave studiohen taksat, tatimet,
doganat dhe instrumente te tjere te mbledhjes
se ketyre te hyrave
2. Shpenzimet publike ( shteterore, shoqerore)
vellimi I tyre, kriteret e harxhimit te te hyrave
per realizimin e politikes se shtetit ne fusha te
ndryshme te veprimtaris e se tij, etj
16
OTotojani
E
drejte
financiare
dhe
bankare

17. 3. buxheti, si dhe instrumenta te tjere te financimit
te shpenzimeve publike, ne kuadrin e te cilave
studiohet aprovimi dhe realizimi I tyre, efektet e
aplikimit, kontrolli I shpenzimit te mjeteveme
ane te ketyre instrumentave etj
4. Huate publike ( shteterore), format e tyre,
efektet tek individetdhe ne ekonomine kombetare
17
OTotojani
E
drejte
financiare
dhe
bankare

18. E DREJTA FINANCIARE
 E drejta financiare eshte nje dege e vecante e se
drejtes. Ajo studion marredheniet financiaro –
juridike. Dallimi midis saj dhe degeve te tjera te
se drejtes eshte sepse ajo rregullon marredhenien
financiare ndersa deget e tjera te se drejtes I
normojne marredheniet e tyre. Ajo ka pika
takimi me te drejten kushtetuese, te drejten
administrative, te drejten civile.
18
OTotojani
E
drejte
financiare
dhe
bankare

19.  Marredheniet financiaro-juridike jane
marredhenie shoqerore, qe krijohen, ekzistojne
dhe pushojne ne sferen e veprimtarise financiare
te shtetit dhe organeve te caktuara juridiko –
publike dhe jane te rregulluara me dispozita
juridike te organeve shteterore kompetente.
 Objekt I marredhenieve financiaro- juridike eshte
paraja si dhe te mirat materiale te shprehura ne
para, nese jane te percaktuara ne dispozita
juridike
19
OTotojani
E
drejte
financiare
dhe
bankare

20.  Subjekte te marredhenieve financiaro- jurudike
jane shteti ne njeren ane dhe personat fizike e
juridike ne anen tjeter. Pozita e ketyre
subjekteve nuk eshte e njejte sepse
A) zakonisht keto marredhenie krijohen me
vullnetin e shtetit
B) Pozita e shtetit, ne krahasim me marredheniet
e tjera eshte superiore
20
OTotojani
E
drejte
financiare
dhe
bankare

21. Marredhenia financiaro – juridike pushon atehere
kur subjektet pasive e kryejne obligimin e tyre si
dhe kur shteti ( subjekti aktiv): e heq kete
obligim; nuk ka mundesi ose te drejte qe te
perdore dhunen ose masa te tjera qe te detyrojne
subjektet pasive per te kryer obligimin; kur nuk
ka mundesi te ushtroje aktivitetin financiar ne
menyren e normuar.
21
OTotojani
E
drejte
financiare
dhe
bankare

22.  Marredheniet financiaro – juridike shfaqen,
ekzistojne dhe pushojne ne baze te akteve te
pergjithshme juridike te organeve kompetente
shteterore. Keto akte jane burime te se drejtes
financiare.
22
OTotojani
E
drejte
financiare
dhe
bankare

23. PASURIA PUBLIKE
 Burimi kryesor I te ardhurave te nje kombi eshte
shfrytezimi I pasurise se tij natyrore dhe I
potencialit njerezor ne funksion te saj.
 Ne percaktimin e nocionit “ pasuri” kriteri
mbizoterues eshte ai qe e klasifikon ate ne prone
publike dhe prone private, ne varesi te llojit te
pronarit dhe subjektit qe detyrohet te respektoje
te drejten e subjektit pronar ( shteti, personat
fizike apo juridike)
23
OTotojani
E
drejte
financiare
dhe
bankare

24.  Ndalemi tek nocioni I pasurise publike per te
cilin ka pasur dhe ka mendime te ndryshme. Nje
klasifikim eshte ai qe e ndan pasurine ne pasuri
publike dhe pasuri kombetare. Pasuria
kombetare shpjegohet si teresia e te gjithe llojeve
te pasurive ne nje shtet, pra nga pasuria private
e cdo shtetasi si dhe pasuria shteterore e cila
eshte nen zoterimin e shtetit. Ne kete kuptim
pasuria shteterore njehsohet me pasurine
publike
24
OTotojani
E
drejte
financiare
dhe
bankare

25.  Sipas nje klasifikimi tjeter pasuria ndahet ne:
 Pasuri shteterore ; ne te cilen shteti gezon tagra
te plota pronesie
 Pasuri private; ne te cilen subjekte jane personat
fizike dhe juridike, gjithashtu me tagra te plota
pronesie, natyrisht brenda kufizimeve te
percaktuara me ligj
 Pasuri e perbashket ku nje grup subjektesh kane
te drejte te perjashtojne jo pronaret nga ushtrimi
I te drejtes se pronesise
25
OTotojani
E
drejte
financiare
dhe
bankare

26.  Jo pasuri, ne te cilen nuk ka ndonje grup te
percaktuar pronaresh qe mund te shfrytezojne
nje pasuri te caktuar dhe mund te perfitojne prej
saj, pra ne nje kuptim pasuri ne perdorim te lire
si ajri, rrezet e diellit, deti, oqeani etj
26
OTotojani
E
drejte
financiare
dhe
bankare

27. KUPTIMI I TE HYRAVE PUBLIKE
 Per realizimin e shume detyrave dhe masave qe
shteti eshte I detyruar te kryeje ne baze te
Kushtetutes, ligjeve dhe dispozitave te tjera, ka
nevoje edhe per te hyra te caktuara.
Pikerisht:
 Mjetet me te cilat shteti ploteson nevojat e veta (
shteterire, shoqerore) ne baze te kompetencave te
tij, I quajme te hyra publike ( shteterore)
27
OTotojani
E
drejte
financiare
dhe
bankare

28.  Sistemi I te hyrave te shteteve bashkekohore
ndyshon nga te hyrat ne shtete feudale e
skllavopronare. Ndryshime te caktuara, me te
medha apo me te vogla, ne sistemin e te hyrave
publike gjejme jo vetem kur krahasojme keto
sisteme ne te njejtin shtet ne kohe te ndryshme,
por edhe kur krahasojme sistemet e shteteve te
ndryshme ne te njejten kohe, dhe shpjegohet pasi
ne sistemin e te hyrave ne nje shtet ndikojne
shume shkaqe si sistemi shoqeror, ekonomik,
rregullimi politik, te ardhurat per fryme te
popullsise, etj. 28
OTotojani
E
drejte
financiare
dhe
bankare

29.  Megjithe ndryshimet sistemet e te hyrave kane
karakteristika te perbashketa:
 1. te hyrat publike sherbejne per plotesimin e
nevojave publike, shoqerore te cilat ndryshojne nga
ato personale. Plotesimi I ketyre te hyrave dominohet
nga roli I shtetit ne jeten ekonomike e sociale.
 2. te hyrat shteterore mblidhen ne para.
 3. te hyrat e shtetit me te cilat ai ploteson nevojat
mbareshoqerore, jane pjese e vleres se krijuar
rishtazi. Ato ne pergjithesi mblidhen nga burime qe
perterihen ekonomikishtdhe si perjashtim mblidhen
nga pasuria ( tatimet reale mbi pasurine)
29
OTotojani
E
drejte
financiare
dhe
bankare

30. KLASIFIKIMI I TE HYRAVE PUBLIKE
Te hyrat klasifikohen:
1. Te hyra burimore dhe te prejardhura
2. Te hyra juridiko-publike dhe juridiko-private
3. Te hyra te rregullta dhe jo te rregullta
4. Te hyra nga personat fizike dhe nga personat
juridike
5. Te hyra te kthyeshme dhe te hyra te
pakthyeshme
6. Te hyra te destinuara dhe te padestinuara
7. Te hyra ne para dhe ne natyre
30
OTotojani
E
drejte
financiare
dhe
bankare

31. TE HYRA BURIMORE DHE TE PREJARDHURA
 Te hyrat burimore te shtetit jane ato te hyra, qe
shteti I realizon me aktivitetin e tij ekonomik ose
ne baze te te drejtes se pronesise
 Shteti I realizon keto te hyra nen cilesine e
ndermmaresit, perkatesisht nga ndermarrjet
shteterore ose nga pasuria sheterore
 Te hyra te prejardhura ose derivative, jane ato te
hyra qe shteti I realizon ne baze te pushtetit te tij
sovran, ne baze te te ashtuaquajturit sovranitet
financiar.
 Keto te hyra marrin kete emer sepse jane te
prejardhura nga forca ekonomike e personave
fizike dhe juridike 31
OTotojani
E
drejte
financiare
dhe
bankare

32. TE HYRA JURIDIKO-PUBLIKE DHE TE HYRA
JURIDIKO-PRIVATE
 Te hyrat juridiko-private shteti I realizon ne baze
te aktivitetit te tij ekonomik dhe nga pasuria e
tij. Mirepo ketu duhet te dallijme disa raste. Ne
ushtrimin e ndonje aktiviteti shteti mund te jete:
 A) plotesisht I barabarte me subjektet e tjera
ekonomike
 B) mund te jete vetem pjeserisht I barabarte me
subjektet e tjera ekonomike
 C) mund te jete ne pozite te privilegjuar ne
krahasim me subjektet e tjera ekonomike
32
OTotojani
E
drejte
financiare
dhe
bankare

33.  Te hyrat ne dy rastet e para mund te
klasifikohen ne te hyra juridiko-private
 Per aktivitetin ekonomik ne te cilin shteti ka nje
pozite te privilegjuar dhe ne saje te kesaj pozite
realizon te hyra me te medha se sa jane
shpenzimet reale, ndyshimi midis shpenzimeve
reale dhe cmimit te shitjes perben te hyrat e
shtetit qe kane karakter juridiko-publik.
 Keto te hyra shteti I realizon ne baze sovranitetit
te tij financiar .
33
OTotojani
E
drejte
financiare
dhe
bankare

34.  Keto te hyra mund te realizohen:
 A) sepse shteti ka te drejten ekskluzive per te
kryer veprimet e caktuara per te cilat jane te
interesuar personat fizike dhe juridike, te cilet
prej kesaj kane perfitim te drejtperdrejte, kurse
lartesia e kompensimit qe I jepet shtetit eshte ne
raport te caktuar me sherbimin e bere dhe
 B) pa kompensim te drejtperdrejte personave
fizike e juridike, qe jane te detyruar te ndajne nje
pjese te te hyrave, domethene te te ardhurave te
veta ( perjashtimisht edhe te pasurise)
34
OTotojani
E
drejte
financiare
dhe
bankare

35. TE HYRA TE RREGULLTA DHE JO TE
RREGULLTA
 Te hyrat e rregullta mblidhen ne menyre te
vazhdueshme, ne intervale te caktuara kohe dhe
nga burime, qe perterihen ekonomikisht.
Zakonisht keto te hyra sherbejne per plotesimin e
shpenzimeve te rregullta shteterore. Nga te hyrat
e rregullta formohen edhe fonde te caktuara
rezerve prej te cilave plotesohen nevoja te
caktuara shoqerore jo te rregullta.
 Te hyrat shteterore jo te rregullta mblidhen kohe
pas kohe dhe sherbejne per mbulimin e
shpenzimeve te jashtezakonshme te shtetit.
35
OTotojani
E
drejte
financiare
dhe
bankare

36.  Per financimin e nevojave shoqerore te rregullta,
nevojat qe paraqiten cdo vit, mjetet sigurohen
nga te hyrat e rregullta. Mirepo ne rast se disa
nevoja paraqiten kohe pas kohe dhe nuk eshte e
mundur te parashikohen, keto mbulohen nga te
hyrat jo te rregullta te shtetit. Nder te hyrat jo te
rregullta mund te permendim tatimet jo te
rregullta, dhuratat reparacionet, huate e
detyrueshme etj
36
OTotojani
E
drejte
financiare
dhe
bankare

37. TE HYRAT NGA PERSONAT FIZIKE DHE TE
HYRAT NGA PERSONAT JURIDIKE
 Te hyrat nga personat fizike jane te hyra qe
shtetasit I ndajne nga te ardhurat e veta per
mbulimin e shpenzimeve shteterore. Detyrimi
per kete lind nga dispozita te caktuara si psh ne
rastin e tatimeve, taksave ose nga kontratat si ne
rastin e huave publike. Pra, mund te themi se te
hyrat nga personat fizike qe shteti I mbledh per
mbulimin e nevojave shoqerore mund te ndahen
nga ato qe kane karakter te detyrueshem dhe ne
ato qe qytetaret I ndajne vullnetarisht
37
OTotojani
E
drejte
financiare
dhe
bankare

38.  Te hyrat nga personat juridike jane ato te hyra,
qe shteti I mbledh nga organizatat ekonomike,
institucionet dhe personat e tjere juridike.
Personat juridike percaktojne nje pjese te te
ardhurave te tyre per mbulimin e nevojave
shteterore, qofte ne baze te dispozitave ligjore si
tatimet, taksat, doganat, hua te detyrueshme,
qofte ne baze te kontratave si huate publike.
38
OTotojani
E
drejte
financiare
dhe
bankare

39. TE HYRA TE KTHYESHME DHE TE HYRA TE
PAKTHYESHME
 Te hyrat qe personat fizike dhe juridike
destinojne per financimin e nevojave shoqerore,
zakonisht nuk kthehen.obliguesit e pageses se
ketyre te hyrave kane perfitim te caktuar nga
shpenzimi I tyre. Ky perfitim direkt apo indirekt,
nuk eshte ne ndonje raport te caktuar me
lartesine e te hyrave, qe keta persona
percaktojne per mbulimin e nevojave
mbareshoqerore.
39
OTotojani
E
drejte
financiare
dhe
bankare

40.  Si te hyra te pakthyeshme mund te permendim
tatimet, taksat, doganat.
 Por ne sistemin e te hyrave shteterore zene vend
edhe mjetet qe personat fizike a juridike I kane
ndare vullnetarisht dhe rralle detyrimisht vetem
per financim te perkohshem te shpenzimeve te
caktuara. Keto jane huate vullnetare ( dhe te
detyrueshme) per te cilat shteti zakonisht
paguan edhe interesin si cmim per mjetet e
huazuara.
 Keto hua perbejne te hyrat e kthyeshme te
shtetit. 40
OTotojani
E
drejte
financiare
dhe
bankare

41. TE HYRA TE DESTINUARA DHE TE HYRA TE
PADESTINUARA
 Te hyra te destinuara te shtetit jane ato te hyra
per te cilat eshte percaktuar saktesisht se per
cfare do te shpenzohen mjetet e mbledhura me
aplikimin e secilit instrument financiar. Psh, me
mbledhjen e taksave gjyqesore mirembahen
ndertesat ne te cilat jane vendosur organet
gjyqesore. Ne sistemin e te hyrave te shteteve
bashkekohore ekziston tendenca e forcimit te
rolit te te hyrave te destinuara ne sistemin e te
hyrave publike
41
OTotojani
E
drejte
financiare
dhe
bankare

42.  Te hyra te padestinuara jane ato qe sherbejne
per financimin e te gjitha nevojave shoqerore,
qellimi I shpenzimit te tyre nuk eshte percaktuar
qe me pare. Pjesa me e madhe e te hyrave
publike nuk kane te percaktuar destinacionin e
perdorimit te tyre.
42
OTotojani
E
drejte
financiare
dhe
bankare

43. TE HYRA NE PARA DHE TE HYRA NE
NATYRE
 Zakonisht te hyrat publike mblidhen ne para (
tatimet , taksat, huate). Krahas ketyre sot
takojme ne raste me te rralla edhe te hyra qe
realizohen ne natyre. Te hyrat ne natyre jane te
hyra jo te rregullta dhe zene nje vend modest ne
sistemin e te hyrave publike.
 Te hyrat ne natyre ne pjesen me te madhe te tyre
jane ato te hyra qe shteti I realizon ne baze te
dhuratave te personave fizike a juridike
perkatesisht ne baze te trashegimit, te cilat
mund te sherbejne per qellime kulturore,
shkencore, pedagogjike etj. 43
OTotojani
E
drejte
financiare
dhe
bankare