1. De Onvoltooide
Globalisering
Paul De Grauwe
KULeuven

2. Thema’s
 Waarom zijn we zo rijk geworden?
 We zijn rijk geworden, maar zijn we
gelukkiger geworden?
 De toekomst van de industrie
 Ongelijkheid
 Het milieu
 Financiële instabiliteit

3. Waarom zijn we zo rijk geworden?
 Drie factoren verklaren waarom
sommige landen materieel vooruit
gaan en andere niet
 Vrije markten
 Openheid (globalisering)
 Goed bestuur

4. Vrije marktsysteem
 Weekt vrij initiatief los
 Dit is de bron technologische
vooruitgang (nieuwe
productieprocessen en nieuwe
producten)
 Concurrentie brengt discipline
 En komt ten goede aan
consumenten

5. Openheid (globalisering)
 Laat aan elk land toe zich te
specialiseren in die activiteiten waar
het relatief het best in is
 Laat toe te profiteren van kennis die
elders is ontwikkeld. (“het wiel moet
niet opnieuw uitgevonden worden”)
 Maar: materiële vooruitgang is slechts
mogelijk door oude activiteiten te
laten vallen en nieuwe op te nemen
(creatieve destructie)

6. Goed bestuur
 Moet zorgen voor orde en veiligheid
(the rule of law) zonder dewelke
vrijheid en marktsysteem niet
mogelijk zijn
 Collectieve voorzieningen
 Moet zorgen voor sociaal opvangnet
omdat in marktsysteem veel
mensen uit de boot vallen

7. economische groei en verandering in openheid van landen
(van 1970 tot 1998)
-6
-4
-2
0
2
4
6
veranderininopenheid(percent)
negatieve groei
trage groei
snelle groei

8. economische groei en indicatoren van goed bestuur
0
1
2
3
4
5
6
7
8
orde en veligiheid contractzekerheid
indicatorgoedbestuur
negatieve groei
trage groei
snelle groei

9. MARKT
OPENHEID
GOED
BESTUUR

10. Percentage van de bevolking dat arm is
in verschillende delen van de wereld
0
10
20
30
40
50
60
70
Afrika Oost-Azië Zuid-Azië Latijns-Amerika Wereld
percentbevolking
1981
2002

11. Zijn we gelukkiger geworden?
Tendenzen in geluksbeleven Nederland
Er is geen evidentie dat Nederlanders zich vandaag
gelukkiger voelen dan de Nederlanders van 50 jaar geleden

12. België
Frankrijk
Hetzelfde geldt in andere Europese landen

13. België
Colombia
Geluk en inkomen internationaal vergeleken
inkomen
geluk
Belgie
Colombia Nederland

14. Waarom leidt materiële welvaart niet
tot meer geluk?
 Gewenningseffecten
 Inkomen maakt gelukkig wegens
statuseffect. Dit is echter een “zero
sum game”
 Materiële vooruitgang is gebaseerd
op “creatieve destructie”
 Deze dynamiek creëert onzekerheid en
angst voor de toekomst
 Wordt nog verstevigd door
globalisering

15. Globalisering en flexibiliteit
 De voordelen van globalisering zijn
slechts mogelijk indien mensen
“flexibel” zijn
 D.w.z. bereid en in staat zijn andere
jobs te nemen
 Velen kunnen dat niet
 Er zijn er ook veel die dit niet willen

16. De toekomst van de industrie

17. Het probleem: gestadige afbraak van
de industriële tewerkstelling
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
België Duitsland Italië Japan Nederland Frankrijk Groot-
Brittannië
Verenigde
Staten
Industriële werkgelegenheid als percentage van de totale
beroepsbevolking
1970
2004

18. De oorzaken van de teloorgang
De fundamentele oorzaak is de
productiviteitsstijging
Deze laat toe elk jaar dezelfde
productie te realiseren met
gemiddeld 2,5% minder arbeiders.
Deze productiviteitsstijging vinden
we niet in dezelfde mate in de
dienstensector

19. Productiviteitsstijging: vooral
geconcentreerd in industrie
Gemiddelde input aan arbeid in de industrie in België en
Nederland (1990=100)
60
65
70
75
80
85
90
95
100
105
1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006
België
Nederland

20. analogie met de landbouw
 Honderdvijftig jaar geleden werkte
ongeveer de helft van de actieve
bevolking in de landbouw. Vandaag
nog amper 2%.
 De oorzaak is dezelfde als in de
industrie. Technologische vooruitgang
drijft de productiviteit naar omhoog
met het gevolg dat arbeid uit de
landbouw wordt gestoten.
 Dit proces is nu reeds 150 jaar aan de
gang en gaat nog altijd verder.

21. En de loonkosten dan?
 De patroons doen ons geloven dat
de fundamentele oorzaak ligt in te
hoge loonkosten.
 De hoge loonkosten leiden tot
verlies aan competitiviteit en dus
minder productie en tewerkstelling
 Deze analyse is fout

22.  Als de loonkosten in de industrie
aan hetzelfde ritme stijgen als de
productiviteit, dus 2,5% per jaar, is
er met de competitiviteit niets aan
de hand.
 De reden is de volgende: als de
loonstijging de stijging van de
productiviteit volgt, dan is de
loonkost die aanwezig is in een
bepaald product onveranderd.

23.  Soms gebeurt het wel dat de loonkosten
sneller stijgen dan de productiviteit.
 Dit was het geval in de jaren zeventig tot
het midden van de jaren tachtig.
 In die periode was er wel sprake van een
competitiviteitverlies.
 Het gevolg was dat de afbraak van de
tewerkstelling in de industrie toen veel
hoger was dan nu.
 Sinds het midden van de jaren negentig
is er geen noemenswaardig probleem
meer met de Belgische competitiviteit. De
lonen stijgen aan ongeveer hetzelfde
ritme als de productiviteit.

24. Relatieve loonkosten per eenheid product
70
80
90
100
110
120
130
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
België
Duitsland
Frankrijk
Nederland
Italië
Spanj

25.  Waarom blijft de tewerkstelling in de
industrie dan dalen ondanks dit goede
nieuws?
 Antwoord: technologische vooruitgang.
 Ondernemingen in een markteconomie,
met veel concurrenten dus, zoeken
voortdurend naar de goedkoopst
mogelijke productiewijze.
 Ze proberen te besparen op alle kosten,
arbeidskosten, materiaalkosten,
energiekosten.

26.  Hoe sterker de concurrentie hoe
groter deze dwangmatige neiging
van de ondernemers.
 Dit betekent dat ze voortdurend op
zoek zijn naar nieuwe technologieën
die de productiekosten drukken.
 Het gevolg is dat de productie
steeds minder arbeid, maar ook
minder energie, materialen, enz.
nodig heeft.
 Productiviteit stijgt en leidt tot
uitstoot van arbeid

27.  Degenen die hun job behouden
hebben een hogere productiviteit en
dus een hoger loon
 De causaliteit gaat dus van
productiviteit naar lonen
 De oorzaak van de afbouw van de
industriële tewerkstelling is dus de
productiviteitsgroei

28. Is de industrie gedoemd te
verdwijnen? NEEN
Industriële productie en werkgelegenheid in België
(1990=100)
60
70
80
90
100
110
120
130
1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006
productie
werkgelegenheid

29. Is de industrie gedoemd te
verdwijnen?
 De productie hoeft niet te dalen; kan
zelfs stijgen
 Maar de industriële tewerkstelling zal
jaar in jaar uit blijven dalen

30. Perspectieven voor de toekomst van
de industriële tewerkstelling
Tendensen zullen zich verder zetten
de productiviteitsstijgingen zullen zich
doorzetten
de technologie staat niet stil
en vooral nu niet in een geglobaliseerde
wereld
Dit is in feite goed nieuws: de
vrijgekomen arbeidskrachten kunnen
ingezet worden in interessantere jobs
In sectoren die meedraaien internationaal

31. Het goede nieuws: de expansie van
de dienstensector
 Het vorige kan leiden tot groot
pessimisme
 Is ons tewerkstellingsprobleem niet
onoplosbaar?
 Antwoord : neen
 Er worden meer jobs gecreëerd in de
dienstensector dan er verloren gaan in
de industrie
Deze laatste zijn meestal
interessantere jobs

32. -182
350
-500
0
500
1000
1500
2000
2500
industrie diensten
Werkgelegenheid in industrie en diensten in België
(duizendtallen)
1991
2005
verandering

33. Implicaties voor het beleid
Enig zinvol beleid bestaat erin omgeving
mogelijk te maken die
 de kwaliteit van het menselijk kapitaal
verbetert
 voldoende stimulansen geeft om creatief
te zijn
Als we daar in slagen ziet de toekomst er
rooskleurig uit
Immers globalisering creëert dan minstens
evenveel jobs als ze er vernietigt

34. Samenvatting
 Globalisering creëert fantastische
mogelijkheden van toename
materiële welvaart
 vooral voor de armsten in de wereld
 Globalisering gaat ook gepaard met
 Creatieve destructie,
 Noodzaak van flexibiliteit
 Beide kunnen positieve uitdagingen zijn
 Maar ook bron van onzekerheid en
angst

35. Globalisering creëert nieuwe
problemen
 Ongelijkheid
 Het milieu
 Financiële crisis

36. Ongelijkheid
 Paradox: globalisering vermindert
armoede in de wereld en verhoogt
ongelijkheid
 Hoe kan dat?
 Globalisering geeft heel grote
beloning aan schaars talent

37. Voorbeeld: voetbal
 Waarom verdient Beckham een
veelvoud van Johan Cruyff?
 Hij is zeker niet beter
 Internationalisering van voetbal
zorgt ervoor dat superstars plots
heel veel meer verdienen
 Enkele honderden miljoenen
Chinezen kijken nu naar de TV-
uitzendingen van de English Premier
League.

38.  Hetzelfde gebeurt met een aantal
beroepen zoals top-managers
 Verdienen nu veel meer dan
vroeger

40. The winner takes it all
 Markten van topvoetballers, top-
managers, operazangers, etc
worden gekenmerkt door het feit
dat de winnaar in de strijd voor de
top gaat lopen met de hoofdprijs
 Cfr 100 meter loper: de winnaar is
slechts enkele fracties van seconde
sneller dan de tweede en krijgt de
hoofdprijs

41.  Deze markten zijn nu volledig
geïnternationaliseerd
 Gevolg: de hoofdprijs is veel groter
geworden.
 Dit leidt tot veel grotere
ongelijkheid
 Vele mensen vinden zo een systeem
verwerpelijk
 Omdat het als niet fair wordt ervarn
 cfr. “Ultimatum game”

42. Het milieu
 Probleem van externaliteiten
 Ondernemers spuwen CO2 in de
lucht.
 Dit creëert kosten buiten de
onderneming
 Slechte lucht die we inademen
vermindert kwaliteit van het leven
 Meer ziektekosten
 Opwarming van aarde brengt grote
gebieden van de aarde in gevaar

43.  Maar onderneming in een
marktsysteem houdt geen rekening
met deze externe kosten
 wanneer ze de kostprijs van het
product berekent.
 Dus de kostprijs zal te laag zijn
 waardoor consumenten teveel van
deze producten kopen
 Voorbeeld: boontjes uit Kenya

44.  Hoe kan dit opgelost worden?
 Antwoord: de overheid moet het
kostenplaatje presenteren aan
onderneming
 Zodanig dat die de juiste kost
berekent en aanrekent aan de
consument
 Gemakkelijker gezegd dan gedaan

45.  Er is relatief succes daar waar het
gaat om milieuvervuiling die lokaal
is
 Voorbeeld : onze rivieren zijn
zuiverder geworden
 Dank zij interventies van de
overheid
 Milieuheffingen
 Regulering

46.  Er is heel weinig succes daar waar
milieuvervuiling
grensoverschrijdend is
 Voorbeeld: CO2 en Kyoto-akkoord
 Waarom?
 Afwezigheid van wereldregering die
heffingen kan opleggen of uitstoot
dan reguleren.
 Er zijn alleen nationale regeringen
die puur nationalistisch denken

47.  Het grensoverschrijdend
milieuprobleem is waarschijnlijk de
Achilleshiel van globalisering
 Kan slechts opgelost worden als ook
de overheden zich “globaliseren”
 Dat lijkt vandaag nog ver
verwijderd
 In die zin is globalisering onvoltooid

48. Kapitalisme en financiële instabiliteit
 Twee kenmerken van het
kapitalisme creëren regelmatig
financiële crisissen
 Zeepbelontwikkelingen
 Broosheid van het bankstelsel

49. Zeepbellen en crashes
 Vrije financiële markten zijn
wonderbare instrumenten om
spaarmiddelen naar de meest
rendabele projecten te kanalizeren
 Ze liggen aan de basis van de
enorme dynamiek van het
marktstelsel
 Ze zijn ook drager van potentiële
instabiliteit

50. Hoe ontstaan zeepbellen
 Nieuwe technologische vonsten
(voorbeeld auto in begin van 20ste
eeuw; internet in jaren tachtig)
 Creëren nieuwe
investeringsmogelijkheden met
hoge rendementen
 Kapitaal wordt aangetrokken

51.  Euforie zet zich in
 Aandelenprijzen schieten de lucht in
 Op de duur kopen beleggers alleen
omdat ze prijsstijgingen verwachten
 Iedereen koopt en prijzen stijgen
inderdaad
 “Self-fullfilling prophesy”
 De crash komt onvermijdelijk omdat
prijzen op bepaald moment niets meer
te maken heeft met onderliggende
waarde

52. Dow Jones and S&P500

53. Nasdaq : zelfde verhaal
0%
100%
200%

54. Broosheid van het bankstelsel
 Fundamentele oorzaak heeft te
maken met broosheid van
bankwezen
 Essentie van bankieren:
 Korte termijnmiddelen
 Lange termijn kredieten
 Dit creëert liquiditeitsrisico: “run to the
bank”
 Als iedereen tegelijk zijn geld
terugtrekt valt het banksysteem in
elkaar

55.  In het verleden heeft dit dikwijls
geleid to bankcrisissen
 Cfr. De jaren dertig
 We hebben dat probleem toen
opgelost door
 toezicht en regulering van het
bankwezen
 Lender of last resort

56.  Nieuwe ontwikkelingen sinds de
jaren tachtig: deregulering
 Banken hebben systematisch de
risicovolle activiteiten uit hun balans
gestoten
 Om te ontsnappen aan de
regulering
 De toezichthouders (vooral in de
VS) hebben dit toegelaten

57.  Gevolg: excessieve risico’s zijn
toegenomen
 Dit is nog versterkt door het
probleem van “moral hazard”: de
banken verwachten dat als er
liquiditeitscrisis ontstaat, de
centrale bank zal tussenkomen en
de liquiditeiten zal leveren

58.  Dit moral hazard probleem heeft
geleid tot roekeloos gedrag van
bankiers, vooral in de VS.
 Ze hebben gewoon geen rekening
meer gehouden met de
liquiditeitsrisico’s

59.  Het probleem wordt pas ernstig als
zeepbellen en bankstelsel op elkaar
inwerken
 Zeepbelontwikkeling trekt bankiers
aan die willen profiteren van de
hoge winsten
 Vroeger konden ze dit niet
 Sinds de deregulering konden ze
daar volop op inspelen

60.  Banken staan dus kredieten toe
aan speculanten
 En maken de zeepbel intenser
 We krijgen ook een
aaneenschakeling van zeepbellen
 Internet bubble
 Immobiliën
 grondstoffen
 Die zich internationaal verspreiden
dank zij globalisering

61.  In dit verhaal gaan de
toezichthouders en de centrale
banken niet vrijuit
 Ze hebben geloofd in het sprookje
dat aandelen- en woningprijzen
alleen konden stijgen
 En dat de banken geen speciaal
hoge risico’s namen.

62. Hoe oplossen?
 De bankencrisis heeft de overheid
verplicht de banken te redden
 Een volledige ineenstorting van het
bankwezen zou de economie de grond
in geboord hebben
 En zou geleid hebben tot torenhoge
werkloosheid
 Om de banken te redden heeft de
overheid meer schuld moeten uitgeven
 Die belastingbetalers nog jaren zullen
moeten afbetalen

63.  Bovendien heeft de bankencrisis
geleid tot de diepste recessie in de
naoorlogse periode
 Deze recessie dwingt de overheid
om meer uit te geven
 Terwijl de belastinginkomsten dalen
 Dus de grote budgettaire tekorten
zijn onvermijdelijk en ook wenselijk

64.  Veronderstel even dat de overheid
vandaag zou proberen de tekorten
snel weg te werken
 Door massaal minder uit te geven
 En massaal de belastingen te verhogen
 Dan zou de recessie weer
aangewakkerd worden
 En zouden de belastinginkomsten
verder dalen

65.  Een drastische sanering van de
begroting als de economie zich niet
hersteld heeft
 Zou de werkloosheid omhoog doen
schieten
 En dus de begrotingstekorten niet
wegwerken

66.  Banken moeten bijdragen tot het
herstel
 Hoe?
 Banken (vooral de grote) genieten
van een impliciete overheidsgarantie
 Deze verdwijnt niet wanneer de
expliciete garantie verdwijnt
 Dus banken moeten een
verzekeringspremie blijven betalen

67.  Het kan niet dat bankiers alleen een
premie betalen als het financiële
huis in brand staat
 En geen premie meer willen betalen
als het huis geblust en opgenknapt
is
 Hoe?
 Een percent op de balans
 Percent dat stijgt met de omvang
van de balans

68.  Op die manier verlichten ze de
lasten voor de belastingbetaler
 En zullen ze minder geneigd zijn om
alsmaar groter te worden
 Grote banken zijn gevaarlijke
banken

69. Lange termijn hervorming van
bankwezen
 Terug naar “narrow banking”:
commerciële banken kunnen niet meer
beleggen in aandelen en afgeleide
producten, noch kredieten toestaan
aan instellingen die dit doen, i.e.
zakenbanken
 Alle activiteiten moeten op de balans
 Dus volledige scheiding van
commerciële banken en zakenbanken

70.  Internationale aanpak is nodig
 Probleem is opnieuw dat de
economie (de financiële markten)
geglobaliseerd zijn
 maar de politiek niet
 Het is moeilijk om tot internationale
afspraken te komen
 Deze zullen noodzakelijk zijn om de
economie weer recht te trekken

71. Dank u voor uw aandacht