1. 266
Anahtar Kavramlar
yer üstü suyu
yer alt› suyu
Mavi Gezegen
Hafta sonu tatilini ailesiyle
Düzce’nin Akçakoca ilçesinde
geçiren Zeynep, çok mutluydu.
Çünkü bugün, orman ve denizin
kucaklaştığı bu şirin ilçede denize girecekti. Sabah erkenden
denize girmek üzere sahile indiğinde kumu, ayaklarının altında hissediyordu. Zeynep bu
s›rada ufka baktı. Deniz, uçsuz bucaksız bir çarşaf gibi gözünün önünde uzanıyordu.
Düşünceye daldı. Biliyordu ki deniz suyu, musluktan akan sudan farklıydı. “Denizdeki
su, nehir ve göllerdeki sularla aynı mıydı?” sorusunu düflünürken okuldaki dünya küresi
gözünün önüne geldi. Buna göre su, dünya yüzeyinde karalardan daha fazla yer kaplıyordu.
Bu kadar suyun nereden geldiğini düşünmeden edemedi.
Suyun önemini düşündü. Çünkü biliyordu ki bütün medeniyetler suyun etrafına
kurulmuştu. ‹nsanlar, hayvanlar, bitkiler, kısacası bütün canlılar, yaşamlarını suyun
sayesinde sürdürebilmekteydiler.
Sanayide, tarımda, temizlikte bir başka deyişle yaşamın her alanında kullanılan su, hiç
azalmıyor muydu?
Dünya: Bir Su Gezegeni
Dünya’nın “mavi gezegen” olarak
adlandırıldığını, yer kürenin dörtte üçünün
suyla kaplı olduğunu ve uzaydan
bakıldığında bir bilye gibi masmavi
göründüğünü biliyor muydunuz?
‹nsan yaflam›nda çok önemli bir
yer tutan bir su molekülü iki hidrojen ve
bir oksijen atomundan oluflmaktad›r.
Canl›lar hayatta kalabilmek için suya
ihtiyaç duyarlar. Öyle ki; sa¤l›kl› bir
insan beslenmeden yaklafl›k bir ay
yaflam›n› sürdürebilirken, susuz ancak 3
gün hayatta kalabilir.
Hidrojen Hidrojen
Oksijen
Bir su molekülü
14
150. s

2. Mavi Gezegen
267
Yer Kabu¤u Nelerden Oluflur?
Canl›l›k ile suyun s›v› hâli aras›nda s›k› bir iliflki vard›r. Gezegenimiz Dünya’da canl›
yaflamdan söz edebiliyorsak bunda suyun s›v› hâlde bulunmas›n›n önemli bir pay› vard›r.
Gezegenimiz, Neptün gibi so¤uk olsayd› suyun hiçbir önemi olmazd›. Çünkü bu durum,
bütün sular›n kat›laflmas›n› beraberinde getirirdi. Öte yandan gezegenimiz, Venüs gibi
s›cak olsayd› bu sefer de su, gaz hâlinde olurdu. Ancak biliyoruz ki suyun gaz ve kat› hâli
Dünya’daki yaflam için elveriflli de¤ildir.
Su, canl›l›¤›n devam›nda çok önemli bir rol oynamas›n›n yan›nda hayat›m›z›n
birçok alan›nda da kullan›lmaktad›r. Afla¤›daki foto¤raflarda suyun kullan›ld›¤› yerler
görmektesiniz. Sizce su bunun d›fl›nda hangi alanlarda kullan›lmaktad›r?
Dünya’n›n dörtte üçünü kaplad›¤›n› ve canl› yaflam› için vazgeçilmez oldu¤unu
ö¤rendi¤imiz suyun tümünü kullanabiliyor muyuz?
Dünya’daki suyun tümünü 100 barda¤a boflaltt›¤›m›z› varsayal›m. Bunlar›n 97 tanesi
tuzlu, üç tanesi ise tatl› sudur. 97 bardaktaki su; okyanus, deniz ve baz› tuz göllerini, üç
bardaktaki tatl› suyun ikisi ise buzullar›, bir bardakta bulunan su da akarsu, göl ve yer alt›
sular›n› temsil eder.
Bu demektir ki tüm canl›lar, 100 bardaktan ancak birini yaflamsal faaliyetlerini
gerçeklefltirebilmek için kullanmaktad›rlar. Geri kalan su ortam› ise baz› canl›lara yaflam
alan› olmaktad›r.
DÜNYA’DAKI SU
Araflt›ral›m, Haz›rlanal›mAraflt›ral›m, Haz›rlanal›m
Yaflad›¤›n›z bölgenin y›ll›k ya¤›fl miktar› ne kadard›r? Araflt›ral›m ve bulgularımızı
çizelge hâline getirelim.
97 bardak tuzlu su 3 bardak tatl› su
Buzul S›v›

3. 268
Ben Suyum, Dolanır Dururum
Bir an için, bir su molekülü olduğumuzu ve su döngüsü içinde yol aldığımızı düşünelim.
Önce buharlaşır, sonra da yağmur olarak yağar, nehirlere, göllere ve denizlere karışırız.
Buralarda tekrar buharlaşır, yağmur olarak yağar ve bu döngüde döner dururuz; ancak
hiç yok olmay›z.
Peki bu döngü ne kadar zaman alır? Bilim insanlarına göre; buharlaşabilecek
kadar şanslıysak, atmosferin çevresinde akarak yaklafl›k on gün geçirebiliriz. Ancak
okyanusun dibinde ya da buzula tutunan bir su molekülü isek hareket etmeden binlerce
yıl geçirebiliriz.
Ayrılmaz İkili: Yer Üstü ve Yer Altı Suları
Suyun yeryüzü, yer altı ve atmosfer arasında sıvı, katı ve gaz olmak üzere üç değişik
hâlde bulundu¤unu ö¤rendik. Okyanus, deniz, göl ve akarsular, kutuplardaki buzullar,
yer altı suları ve atmosferdeki su buharı başlıca su kaynaklarıdır. Bunlardan okyanus,
deniz, göl ve akarsular yer üstü; s›cak ve so¤uk su kaynaklar› ise yer alt› sular› olarak
adland›r›l›r. Yer alt› ve yer üstü sular›n›n temel kayna¤› ya¤›fllarla yeryüzüne inen ya¤mur
ve kar sular›d›r.
Dünyadaki tatl› yüzey suyuDünyadaki su
%3 Tatl› su
%97 Tuzlu su
Dünyadaki tatl› su
%0,3 Yüzey suyu
%68,3 Buzda¤lar› ve buzullar
%31,4 Yer alt› suyu
%2 Nehirler
%87 Göller
%11 Batakl›klar
15
Bulutlar
Buharlaflma
Terleme
Yer alt› suyuYer alt› suyu
(tatl› su)(tatl› su)
SüzülmeSüzülme
Ya¤›fl
Buz ve karBuz ve kar
(tatl› su)(tatl› su)
AkarsularAkarsular
(tatl› su)(tatl› su) Deniz veDeniz ve
okyanuslarokyanuslar
(tuzlu su)(tuzlu su)
Yer alt› suyuYer alt› suyu
tabakas›tabakas›
151. s

4. Mavi Gezegen
269
Yer Kabu¤u Nelerden Oluflur?
Yer altı suları, kazılan kuyularla ve kendiliğinden (doğal)
olmak üzere iki yoldan yeryüzüne çıkarlar. Yer altı sularının doğal
olarak yeryüzüne çıktıkları yere kaynak denir. Kaynak sularının
bir kısmı soğuk, bir kısmı ılık veya sıcaktır. Suları ılık veya sıcak
olan kaynaklar sıcak veya termal kaynak olarak adlandırılır.
Yurdumuz, sıcak su kaynaklar› bakımından zengindir. Kaplıca
(ılıca) ve çamur kaynakları olmak üzere yüzlerce sıcak su
kaynaklar› vard›r. Biz de çevremizde bulunan sıcak ve so¤uk su
kaynakların› araflt›ral›m.
Yer alt›ndan ç›kan kaynak sular› çok nadir olarak saf hâlde bulunur. ‹çinde çözünmüş
mineral bulunan sulara maden suyu denir ve bunlardaki mineral miktarı litrede bir
gramdan fazladır.
Yer altı suları içme suyu (içmeye elverişli olanlar) olarak kullanılabildi¤i gibi endüstri,
tarım ve hayvancılık için gerekli suyun sa¤lanmas›nda da kullanılırlar.
Kaynak suları genellikle akarsulara kar›fl›rlar. Bu demektir ki akarsulardan
yararland›¤›m›zda asl›nda kaynak sular›ndan yararlanm›fl oluruz.
Yer altı kaynak suları, bazı hastalıkları tedavi etmek amacıyla tıp alanında da
kullanılmaktadır. ‹çme veya içmece diye adlandırılan so¤uk maden sularından içecek
olarak yararlan›l›r. Sular› sıcak olan kaplıca veya ılıcalarda ise banyo yap›l›r.
Yer Altı Suları Nasıl Oluşur?
Yer altı suları hayata yerin üstünde başlar. Su, yeryüzünün
herhangi bir yerine yağmur ya da kar olarak düşer. Bu suyun
bir kısmı doğrudan, bir kısmı da akarsu, göl ve baraj gibi suların
tabanlarındaki boşluklardan yeralt›na süzülür. Yerin altında suların
süzülerek toplandığı bir bölge vardır. Bu bölgedeki kayaçlar
arasında boşluklar o kadar küçüktür ki su daha derinlere gidemez.
Kazılan kuyular sayesinde yer altı sularına ulaşılır. Yer altındaki
su, toprağın özelliğine göre farklı derinliklerde bulunur. Bu su yer
altından yer üstüne pompalanarak de¤iflik amaçlar için kullanılır.
Normal olarak yer altı suyu elde etmek için kazılan kuyudaki
su ya elle çekilerek ya da pompalanarak yukarı çıkarılır. Eğer
su kuyudan kendiliğinden yeryüzüne fışkırırsa bu tür kuyulara
artezyen kuyusu denir.
Sular›n topraktaki
boflluklardan süzülmesi
Kendili¤inden yer yüzüne
ç›kan bir kaynak suyu
Yurdumuzdaki baz› s›cak su kaynaklar› Yurdumuzdaki baz› maden sular›
Kapl›calar S›cakl›¤› o
C
K›z›lcahamam Kapl›cas› (Ankara) 50
Oylat Kapl›cas› (‹negöl) 40,5
Gönen Kapl›cas› (Gönen) 77
Yalova Kapl›cas› (Yalova) 66,2
Çeflme Kapl›cas› (Çeflme) 58
Hozovit Il›cas› (Bingöl) 48
Kepekler Kapl›cas› (Susurluk) 54
Gayzer Suyu (Ayvac›k) 10
Maden Sular› S›cakl›¤› o
C
Tatvan Maden Suyu (Tatvan) 11,5
Buldan Maden Suyu (Buldan) 19
fiargöl Maden Suyu (Mufl) 18
Sar›k›z Maden Suyu (Alaflehir) 18
Horhor Maden Suyu (Erzincan) 18,5
Tuzla Büyük ‹çme (Tuzla) 22
fiifne Mide Suyu (‹zmir) 22,5
Sar›ca Maden Suyu (Çank›r›) 18
16
152. s
Bunlar› Biliyor muydunuzBunlar› Biliyor muydunuz ??

5. 270
Çoruh Nehri, rafting sporunda dünyaca
ünlüdür.
Deniz ve nehir tafl›mac›l›¤› ülkeler aras›
ticarette çok önemli bir yere sahiptir.
F›rat Nehri üzerinde kurulu olan Atatürk
Baraj›’›ndaki hidroelektrik santrali ülkemizin
elektrik ihtiyac›n›n önemli bir k›sm›n›
karfl›lamaktad›r.
Bolu’daki Gölcük gölü, do¤al güzelli¤i ile
turizmde önemli bir yere sahiptir.
Kendimizi De¤erlendirelim
Afla¤›daki sorular›n cevaplarını defterimize yazal›m.
1. Dünya, bir su gezegeni olarak adland›r›lmas›na ra¤men baz› yerlerde yeterli içme
suyu bulunmamas›n› nas›l aç›klars›n›z?
2. Atlas Okyanusu’nun kuzey bölgelerinde gemi ile seyahat etti¤imiz s›rada içme
suyumuz tükendi. Etraf›m›zda sadece bir buz da¤› var. Bu durumda içme suyumuzu
nas›l temin ederiz?
Yer üstü sular›n› da yer alt› sular› gibi çeflitli amaçlarla kullanabilmekteyiz. Elektrik
enerjisi üretimi, ulafl›m, turizm, bal›kç›l›k ve çeflitli spor faaliyetleri ilk akl›m›za gelenlerdir.
Yurdumuzda turizm amaçl› çok güzel plajlar
vard›r.
Günümüzde dünya petrollerinin yaklafl›k %20’si
deniz taban›ndan ç›kar›lmaktad›r.
Yer üstü sular›ndan baflka hangi amaçlarla yararlanabilmekteyiz? Araflt›ral›m.