Duyu organlarım

41
Anahtar Kavramlar
almaç
uyart›
Duyu Organlar›m›z
23
31. s. Yukarıda anlatılan olayları alg›layabilmek için hangi duyularınızı kullanırsınız?
Çevrenizdeki uyarıları algılamanızda, duyularınız ne kadar etkili olabilir?
Okuduklarımızın.......................................................................... %10’unu,
Duyduklarımızın.......................................................................... %20’sini,
Gördüklerimizin .......................................................................... %30’unu,
Hem görüp hem duyduklarımızın ............................................... %50’sini,
Söylediklerimizin......................................................................... %80’ini,
Hem söyleyip hem de davranışa dönüştürdüklerimizin.............. %90’ını hatırlarız.
Bunlar› Biliyor muydunuzBunlar› Biliyor muydunuz ??
Güneşli bir bahar sabahında parkta yürüyüşe
çıkıyorsunuz. Parkı kuşların sesi ve çiçeklerin
kokusu sarmış. Birden arkanızdan birinin size
seslendiğini duyuyorsunuz. Size seslenen uzun
zamandır görmediğiniz ve çok sevdiğiniz bir
arkadaşınız. Birbirinizi özlemişsiniz. Hemen
kucaklaşıyorsunuz. Arkadaşınız sizi, biraz ilerideki
pastanenin bahçesinde dondurma yemeye davet
ediyor. Birlikte oturup hafif bahar rüzgârının
esintisini derinizde hissederek birer dondurma
yiyorsunuz.

42
Çevremizi algılamamız› sa¤layan göz, kulak, burun, dil ve deri duyu organlarımızdır.
Duyu organlarımızı kullanarak yaptığımız işlerin neler olduğunu söyleyebilir misiniz?
Aşağıdaki etkinliği yaparak duyu organlarımızın çevremizdeki uyarıları algılamamızda
nasıl bir rol oynadığını fark etmeye çal›flal›m.
Bunlar› Yapal›m
• Sınıfımızdan gönüllü üç arkadaşımızı seçelim.
• Getirdiğimiz meyveleri gönüllü arkadafllar›m›z›n
görmeyece¤i bir yerde aynı şekil ve büyüklükteki üç
parçaya keserek ay›ral›m.
• Kesilen meyve parçalar›n›n her birini ayrı tabaklara
koyal›m.
• Birinci gönüllü arkadaşımızın gözlerini bağlayalım
ve verilen üç meyveyi sadece koklayarak tanımasını
isteyelim. Arkadaşımızın tahminlerini kaydedelim.
Arkadaşımızın gözlerini açalım ve tahminlerinin
doğruluğunu kontrol edelim.
• ‹kinci gönüllü arkadaşımızın da gözlerini bağlayalım ve aynı işlemleri dokunarak
yapmasını isteyelim. Tahminlerini kaydedelim. Arkadaşımızın gözlerini açalım ve
tahminlerinin doğruluğunu kontrol edelim.
• Üçüncü gönüllü arkadaşımızın gözlerini bağlamayal›m. Bu arkadafl›m›zdan da üç
ayrı meyveyi dokunarak, koklayarak ve görerek tanımasını isteyelim. Arkadaşımızın
tahminlerini kaydedip bu tahminlerin doğruluğunu kontrol edelim.
Sonuca Varal›m
• Gözlemlerimizden yola ç›karak hangi meyveleri tanımak daha kolay, hangilerini
tanımak daha zor oldu? Sebebini arkadaşlarımızla tartışalım.
• Hangi arkadaşımız ya da arkadaşlarımız meyveleri en kolay tanıdı? Neden?
7. Etkinlik
Gözlemleyelim, ‹nceleyelim
Duyu Organlar›m
Araç ve Gereçler
♦ üç çeşit meyve
(portakal, elma,
armut vb.)
♦ meyve bıçağı
♦ üç adet plastik tabak
♦ gözleri bağlamak
için kumaş parçası
Çevremizdeki cisimlerin sesini, rengini, kokusunu,
sertliğini, yumuşaklığını, sıcaklığını vb. özelliklerini
duyu organlarımız sayesinde hissederiz. Peki bu
organlar›m›z nas›l çal›fl›r? Duyu organlar›m›zda
çevremizdeki uyarıları dış ortamdan alan ve duyu
sinirlerine aktaran özel hücrelere duyu almaçları
adı verilir. Duyu almaçlar› gözde ›fl›k; burunda koku;
kulakta ses; dilde tat; deride s›cakl›k, a¤r›, bas›nç,
dokunma uyar›lar›n› al›r.
Tüm duyu organlar›ndaki duyu almaçları uyar›lar›
duyu-sinir yolu ile beyindeki özel duyu merkezlerine
iletilir. Yandaki şekilde beyindeki duyu merkezleri
gösterilmiştir. Duyu merkezleri kendilerine ulaşan
uyarıy› değerlendirir ve oluflturdu¤u cevabı vücudun
ilgili bölümlerine gönderir. Bu bölümlerin cevabın
gerektirdi¤i ifllemi yerine getirip getirmedi¤ini de duyu
merkezleri kontrol eder.
Dokunma
Koku alma
Görme
‹flitme
Tat alma

43
Vücudumuzda Sistemler
Görme Organımız Göz
Yandaki foto¤raf› inceleyerek gözümüzü koruyan ve görme
iflinde görevli olan yap›lar›n neler oldu¤unu söyleyebilir misiniz?
Göz, çevremizden aldığı ışık sayesinde görmemizi sağlayan duyu
organımızdır. Gözümüzü koruyan yapılar, kaşlar, göz kapakları
ve kirpiklerdir. Ayr›ca gözyafl› bezleri gözümüzün sürekli nemli
kalmas›n› sa¤lar ve toz gibi zararl› etkilere karfl› gözümüzü korur.
Aşağıdaki göz yuvarla¤› şeklini inceleyerek, gözümüzde hangi yap›lar›n bulundu¤unu
belirtelim.
Göz, sert tabaka, damar tabaka ve ağ tabaka (retina) olmak üzere üç bölümden oluşur.
Gelin bu bölümlerde bulunan yap›lar›n görevlerini inceleyelim.
Sert Tabaka: Gözün dışında bulunan beyaz renkli kısımdır ve gözü dış etkilerden korur.
Damar Tabaka: Sert tabakanın altında yer alır ve gözün beslenmesini sağlayan
damarlardan oluşur. ‹ris, gözümüze gelen ışığın şiddeti fazla olduğunda göz bebeğini
daraltır, az ışıklı ortamlarda ise göz bebeğinin büyümesini sağlar.
Ağ Tabaka (Retina): Duyu almaçlar›ndan gelen sinirlerin birleşerek göz yuvarlağının arka
tarafından çıkıp beyne gitti¤i kör nokta a¤ tabakada bulunur.
Gözümüzde bulunan bu yap›lar›n görmemizi nas›l sa¤lad›¤›n› inceleyelim.
Sar› leke
Göz sinirleri
Kör nokta
A¤ tabaka
Sert tabaka
Damar tabaka
‹ris
Göz bebe¤i
Saydam tabaka
(Kornea)
Göz merce¤i
24
32. s.
25
32. s.
26
32. s.
Cisim Ifl›k ›fl›nlar›
Göz merce¤i
A¤ tabaka
Görüntü
Saydam tabaka
Göz bebe¤i
Sar› leke
Göz sinirleri
Nasıl Görürüz?
1. Cisimlerden yansıyan ışık ışınları,
önce saydam tabakaya gelir
ve burada kırılır. Kırılan ışın göz
bebeğine gelir.
2. Göz bebeğinden gelen ışınlar,
göz merceğinde tekrar kırılarak
ağ tabaka üzerine düşer.
3. Ifl›¤a duyarl› almaçlar›n bulundu¤u
ağ tabakada yer alan sarı leke
üzerinde ters bir görüntü oluşur.
Oluşan görüntü buradaki görme
almaçları tarafından algılanır.
4. Algılanan görüntü, görme sinirleri vasıtasıyla beyindeki görme merkezine iletilir. Ters
görüntü, beyindeki görme merkezinde düz olarak algılanır. Böylece görme gerçekleşir.
Yani gözümüzle de¤il, beynimizle görürüz.

44
Göz Kusurları ve Bu Kusurların Tedavi Yolları
Gözlük ya da lens kullan›yor musunuz? Bildi¤iniz göz
kusurlar› nelerdir? Doğuştan olan bazı göz kusurlar› flunlard›r:
Renk körlüğü (Daltonizm): Yanda renk körlüğünün
belirlenmesinde kullanılan flekillerden biri görülmektedir.
Genellikle kırmızı ve yeşil renklerin birbirinden ayırt edilemediği
bir göz kusurudur. Tedavisi yoktur.
Şaşılık: Gözü hareket ettiren kasların uyumsuzluğu sonucunda
oluşur, ameliyatla giderilebilir.
Aşağıdaki çizelgede sonradan oluşan bazı göz kusurları yer
almaktad›r. Çizelgeyi inceleyerek bu kusurlara sahip kişilerin nasıl gördükleri ve bu göz
kusurlar›n›n tedavi yolların› belirleyelim.
Gözlükvekontaklensler,bazıgözkusurlarınıntedavisindekullanılan
teknolojik araçlardandır. Ayr›ca teknolojik geliflmeler sayesinde gözün
bozuk olan korneas› da kornea nakli ile de¤ifltirilebilmektedir.
Kontak lens
27
33. s.
İşitme Organımız Kulak
fiu anda etraf›m›zdan duydu¤umuz sesler nelerdir? Bu sesleri duymam›z›
sa¤layan kula¤›m›z›n yap›s›n› ve nas›l iflitti¤imizi hiç merak ettiniz mi?
Yan sayfadaki flekli inceleyerek kulağın bölümlerini ve kula¤›m›zda
bulunan yap›lar›n neler oldu¤unu belirleyelim.
Göz Kusurlar› Görüntünün Oluflumu ve Tedavi Yollar›
Miyopluk
Görüntü sarı lekenin önünde
oluşur. Yakını iyi görür, uzağı
göremez. Mercekle düzeltilir.
Hipermetropluk
Görüntü, sarı lekenin arkasında
oluşur. Uzağı iyi görür, yakını
göremez. Mercekle düzeltilir.
Astigmatizm
Göz merceği yüzeyinin pürüzlü
bir hâl alması ya da korneanın
kavislenmesi sonucunda gö-
rüntü sarı lekeye bulanık ve
şekli bozuk olarak düşer.
Mercekle düzeltilir.
Katarakt
Göz merceğinin içindeki sı-
vının ya da göz merceğinin
saydamlığını kaybetmesi sonu-
cunda görüntü sarı lekeye düş-
mez. Ameliyatla düzeltilebilir.

45
28
33. s.
‹şitme ve dengemizi sağlayan duyu organımız olan kulak d›fl kulak, orta kulak ve iç kulak
olmak üzere üç bölümden oluflur. Yukar›daki resmi inceleyerek d›fl, orta ve iç kulakta bulunan
yap›lar›n neler oldu¤unu belirleyelim.
D›fl kulak
Ortakulak
‹ç kulak
Kulak
kepçesi
Kulak
yolu
Kulak
zar›
Çekiç Örs
Üzengi
Oval
pencere
Östaki
borusu
Salyangoz
Ses dalgaları
iflitme almaçlar›
arac›l›¤› ile
işitme sinirlerine
iletir.
‹flitme sinirleri
‹flitme
almaçlar›ndan
ald›¤› bilgiyi
beyine iletir.
Yar›m daire
kanallar›
Vücudumuzun
dengesi ile
ilgili bilgileri
beyinci¤e iletir.
Bunlar› Yapal›m
• Üçer ya da beşer kişilik gruplar
oluşturalım.
• Yandaki resmi inceleyerek bir
ses dalgas›n›n kulak içinde
nas›l ilerledi¤i gözlemleyelim.
• Afla¤›da nas›l iflitti¤imizi
aç›klayan cümleler kar›fl›k
olarak verilmifltir. Bu cümle-
lerdeki eksik bölümleri tamam-
layal›m.
8. Etkinlik
Nas›l ‹flitiriz?
1
3
2
4
• Resim üzerinde görülen numaralarla kar›fl›k hâlde verilmifl olan “A”, “B”, “C”, “D”
cümlelerini efllefltirerek iflitmenin nas›l gerçekleflti¤ini bulal›m.
Sonuca Varal›m
• Ses dalgas› iflitme sinirine ulaflt›ktan sonra gerçekleflecek olay› aç›klayal›m.
• Görme ve duyma aras›ndaki benzerli¤i ve farkl›l›¤› belirtelim.
Ses, salyangozdaki
...............................
tarafından algılanır ve
işitme sinirleri aracılığı
ile beyindeki işitme
merkezine iletilir.
B
Çekiç, örs ve
üzengi kemikleri
ses titreşimini
.................. iletir.
D
Ses dalgaları, kulak
kepçesi ile toplanır
ve ........................
ile kulak zarına
ile tilir. Böylece
kulak zarı titreşir.
C
A
Oval pencereden
gelen titreşimler
......................... geçer.

46
‹şitme Bozuklukları ve Bunların Tedavi Yolları
‹flitme bozukluklar›n›n sebebi ne olabilir? Kulak zarı
sertleşmesi, orta kulakta kemik kaynaması ve iç kulaktaki
zedelenmeler iflitme kayb›na neden olan doğuştan gelen
bozukluklard›r. Bir hastalık ya da yüksek şiddetteki ses,
kulağa zarar verip işitme kaybına sebep olabilir.
‹flitme kayb› olan insanlar yandaki foto¤rafta
gördü¤ümüz arkadafl›m›z gibi iflitme cihaz› kullanabilir.
29
34. s.
Dokunma Organımız Deri
Niçin g›d›kland›¤›n›z›, cisimlerin s›cakl›¤›n› veya so¤uklu¤unu,
eliniz kesildi¤inde ac›y› nas›l hissetti¤inizi hiç düflündünüz mü?
Sizce derimizin görevleri nelerdir?
Deri, en büyük duyu organımızdır ve vücudumuzun dışını
tamamen kaplar. Aşağıdaki şekli inceleyerek derinin bölümlerinin
ve bu bölümlerin görevlerinin neler oldu¤unu belirtelim.
30
34. s.
• Kula¤›m›z, kulak yolundaki kıllar ile birlikte kulağa giren toz vb. maddelerin kulak
zarına ulaşmasını engelleyen bir s›v› salg›lar.
• Östaki borusu orta kulaktan yutağa aç›l›r ve orta kulak ile d›fl ortam aras›ndaki
basınç farkını dengeleyerek kulak zarının yırtılmasını engellemiş olur.
Kan
damarlar›
K›l kaslar›
Duyu Almaçlar›: Derimizde
dokunmaya, a¤r›ya, bas›nca,
s›cak ve so¤u¤a tepki veren
milyonlarca duyu almac›
vard›r. Duyu almaçlar› çev-
remimizi alg›lamam›z› sa¤lar.
Ter bezi
Ya¤ tabakas›
K›l kökü
Alt Deri: En altta
bulunan yağ tabakası
vücudumuzu çarpma-
lara karşı korur. Ayr›ca
vücudumuzun ısı kay-
bını önler. Alt deride
yer alan ter bezleri,
terleme ile boşaltıma
yardımcı olur.
Üst Deri: Derinin alt
bölümlerini d›fl etken-
lerden koruyan taba-
kadır. Derimizin rengini
üst deride bulunan
özel hücreler belirler.
Derimiz vücudumuzun ısısını ayarlar, solunuma ve boşaltıma yardımcı olur ve
vücudumuzu dış etkilerden korur.

47
Yandaki resmi inceleyerek afla¤›daki sorulara cevap arayal›m.
• Elimizi kesti¤imizde ac›y› nas›l hissederiz?
• Ac› duyusuna vücudumuzun neresinde cevap oluflur?
• Ac› duyusu d›fl›nda derimizle hangi tür duyular› al›r›z?
Derinin her yerinde aynı miktarda duyu almacı
olmad›¤›ndan duyular› derimizin her bölgesinde ayn› oranda
alg›layamay›z. Parmak uçları ve dudaklar gibi bölgelerde
algılama daha fazladır.
“Suda Çok Kaldığımızda Derimiz Neden Buruşur?”
Derimizin dış katmanı ölü deri hücrelerinden oluşur. Ölü derinin yapısında
canlı deride bulunduğu kadar su bulunmaz. Bu yüzden suyun içinde uzun süre
bekleyen cilt suyu emerek şişer. Bu durumda kapladığı alana sığmakta zorlanan
fliflen deri buruşur. Özellikle vücudumuzun belirli bölgelerinde daha fazla
buruşma olur. Bu bölgeler, parmaklarımızın ve avuçlarımızın iç kısımları ile ayak
parmaklarımızın altları ve tabanlarımızdır.
Deri Hastalıkları ve Bu Hastalıkların Tedavi Yolları
Deri hastalıkları, kesici, ezici cisimler ile kimyasal maddelerin verdi¤i zararlardan
oluflabildi¤i gibi parazitler sebebiyle de ortaya çıkabilmektedir. Bazı mikroorganizmalar
da derideki herhangi bir yaranın üzerine yerleflerek deri iltihaplanmalarına yol açabilir.
Alerjik deri hastalıkları arasında ise kurdeşen ve egzama sayılabilir.
Bazı deri hastalıklarının teşhisinde derma-
toskop adı verilen cihaz kullanılır. Açık tene
sahip ve vücudunda çok sayıda ben bulunan
kimseler ile daha önce aile üyelerinden biri deri
kanserine yakalanmış kişilerin cilt kanseri olma
olas›l›¤› yüksektir. Bu kiflilerin derilerindeki
güneş lekeleri ve benler yanda görüldü¤ü gibi
dermatoskop ile incelenir.
31
35. s.
Araflt›ral›m, Haz›rlanal›mAraflt›ral›m, Haz›rlanal›m
Afla¤›daki sorular›n cevab›n› araflt›ral›m. Araflt›rma sonuçlar›m›z› bir sunumla
arkadafllar›m›zla paylaflal›m.
1. Parazitlerin sebep oldu¤u deri hastal›klar› nelerdir?
2. Derimizi güneflin zararl› ›fl›nlar›ndan nas›l koruyabiliriz?

48
Bunlar› Yapal›m
• Üçer ya da beşer kişilik gruplar oluşturalım.
• Patatesi, soğanı, elmayı ve domatesi eşit
büyüklüklerde keselim ve kestiğimiz parçaları ayrı
tabaklara koyalım.
• Grubumuzdan seçtiğimiz bir arkadaşımız, gruptaki
diğer arkadaşlarımızın gözlerini bağlasın.
• Gözleribağlananarkadaşlarımızdanyarısıburunlarını
kapatsın.
• Gözleri açık olan arkadaşlarımız, tabaklardaki
yiyeceklerden birer parça alsınlar ve gözleri bağlı
olan arkadaşlarına bu yiyecekleri tatmaları için
yardımcı olsunlar. Ardından yiyecekleri tadan arkadaşlarına tattıklarının hangi
yiyecek olduğunu sorsunlar.
• Bir çizelge hazırlayarak verilen cevapları bu çizelgeye kaydedelim. Çizelgede
yiyeceğin tadını doğru algılayan öğrenciler için “+”, yanlış algılayan ya da
algılayamayan öğrenciler için “-” işareti koyalım.
Sonuca Varal›m
• Arkadaşlarımız yiyeceklerin tatlarını
birbirlerinden farklı mı algıladılar? Farklı
algıladılarsa bunun sebebi nedir?
• Yaptığımız etkinlikten, tat alma ile koku alma
arasında nasıl bir ilişki olduğu sonucunu
çıkarabiliriz? Arkadaşlarımızla tartışalım.
9. Etkinlik
Tad› Nas›l?
Araç ve Gereçler
♦ çiğ patates
♦ soğan
♦ elma
♦ domates
♦ meyve bıçağı
♦ gözleri bağlamak için
kumaş parçası
♦ dört adet tabak
Koku ve tat alma organlarımız birbiriyle uyumlu olarak çalışır. Dilimiz bir besinin
tadın›, burnumuz da kokusunu algılar. Örneğin, nezle olduğumuzda kokuları tam olarak
alamadığımız için besinlerin tadını da tam olarak alamayız. Besinlerin tadını tam olarak
alabilmek için burnumuzun ve dilimizin birlikte görev yapması gerekir.
Koku ve Tat Alma Arasında Bir İlişki Olabilir mi?
Nezle olduğumuzda kokuları ve yiyeceklerin tad›n› algılayabiliyor muyuz? Koku alma
ve tat alma arasındaki ilişkiyi kavrayabilmek için aﬂa¤›daki etkinliği yapalım.

49
Koklama Organımız Burun
Burun, soludu¤umuz havanın temizlenmesini, ısıtılmasını, nemlendirilmesini ve
çevremizdeki kokular›n algılanmasını sağlar.
32
35. s.
Burun
bofllu¤u
Sinüs
Sar› bölge
Koku almaçlar›
Sinüs
Etraf›m›zdaki kokular› nas›l alg›lar›z? Burnumuz sadece
koku almaya m› yarar?
Burnun yapısını, bölümlerini aşağıdaki şekil üzerinde
inceleyelim.
Bazı Burun Hastalıkları
Sinüzit: Sinüslerin iltihaplanmasına sinüzit denir. Doktorun tavsiye edeceği ilaçlarla tedavi
edilebilir.
Saman Nezlesi: Saman nezlesi bir alerjidir. ‹lkbahar ve yaz aylarında polenler rüzgârlara
kapılarak geniş alanlara yayılır. Aldığımız nefesle burnumuza yerleşen
polenler şiddetli hapşırıklar eşliğinde burnun suya benzer bir akıntı
salgılamasına sebep olur. ‹laçlarla ya da aşı yapılarak tedavi edilebilir.
Burun Kanaması: Ergenlik döneminde büyümeye ba¤l› olarak
orta yafllarda ise tansiyon yüksekli¤inden kaynaklanan burun
kanamalar› görülebilir. Burun kanamalar›n› durdurmak için
yapılacak ilk yardımda hasta oturtulur, başı hafifçe öne doğru
eğilir, iki kafl aras›na buz konulur, burun kanatlar›na bafl ve iflaret
parma¤› ile befl - on dakika kadar devaml› bask› yap›l›r. Bu sırada
da ağızdan nefes almas› ve yutkunması söylenir.
Birsüreaynıkokuyualacakolursakbirmüddetsonrabukokuyuhissedemeyiz.
Ancak ortama farkl› bir koku geldiğinde bu yeni kokuyu fark ederiz.
Burun boşluğunun üst tarafında koku
almaçların›n yoğunlaştığı sarı bölge bulunur.
Araç-
Gereçler
Burun, kemik ve kıkır-
dakla desteklenen bir
organımızdır. Burun
boşluğunun duvarları,
burnun nemli kalmasını
sağlayan mukus salgı-
sını üreten mukoza
tabakasıyla kaplıdır.
Bir çiçe¤in kokusunu nas›l alg›lar›z? Yandaki flekli
inceleyerek bu soruyu cevaplayal›m.
Kokulu cisimlerden buharlaşarak havaya karışan
tanecikler, sarı bölgedeki mukus sıvısında çözünerek
koku almaçlarını uyarır. Kokunun alg›lanmas› için bundan
sonra gerçekleflen olaylar nelerdir? Aç›klayal›m.

50
ac›
ekfli
ekfli
tuzlu
tuzlu
tatl›
Bunlar› Yapal›m
• Sınıfımızdan görme veya işitme engelli rolünü
oynamak isteyen gönüllü iki öğrenci seçelim.
• Bu arkadaşlarımızdan aşağıdaki görevleri yerine
getirmelerini isteyelim. Etkinlik sırasında onlara
kesinlikle yardım etmeyelim.
Görme Engelli Rolündeki Arkadaşımızın Görevi: Tahtanın önüne koyaca¤›n›z sıra
üzerinde yığılı biçimde duran malzemeleri kullanarak beş dakika içinde düzgün bir
sofra hazırlamak.
10. Etkinlik
Oyun Oynayal›m
Sofray› Kur
Araç ve Gereçler
♦ çeşitli mutfak malze-
meleri (tabak, bardak,
kaşık vb.)
Tatma Organımız Dil
33
36. s.
Kendinizi, görme veya işitme engelli birinin yerine koyarak onların duygularını,
düşüncelerini anlayıp hissetmeyi hiç denediniz mi? Aşağıdaki etkinlikle kendimizi görme
veya iflitme engelli birinin yerine koyarak onları anlamaya çalışacağız.
Tat Alma Tomurcu¤u
Dilimizin ucunda, yanlarında ve arkasında tatları algılamaya
yarayan tat alma tomurcukları bulunur. Dilimizin her bölgesi
her tadı alabilir fakat baz› bölgelerde farkl› tatlar› alabilen tat
tomurcuklar› daha yo¤undur. Tat tomurcuklar› içinde duyu
hücreleri bulunur.
Yiyeceklerin baz›lar›n›n tad›n› severken, baz›lar›n›n tad›n› ise
sevmeyiz. Biberin ac›, limonun ekfli, çikolatan›n ise tatl› oldu¤unu
nas›l ay›rt etti¤imizi aç›klayabilir misiniz?
Dilin yapısını ve hangi bölgelerinin hangi tatlar› ald›¤›n›
yandaki şekil üzerinde inceleyerek belirleyelim.
Bazı Dil Hastalıkları
Tat Körlüğü: ‹nsanların bir kısmı bazı maddelerin tatlarını alamazlar. Kalıtsal olan bu
duruma tat körlüğü denir.
Dil ‹ltihabı: Çürük dişler, diş eti iltihab›, sigara içmek, çok sıcak veya çok soğuk yiyecekleri
yemeyi alışkanlık hâline getirmek, dil iltihab›n›n bafll›ca sebebidir.
Dilimin Görevi
Çeşit çeşit tatlar,
Dilim bunu nasıl algılar?
Tükürükte çözününce yiyecekler,
Tat alma tomurcukları görevlerini yapt›lar.
Uyarıyı alınca tat alma sinirleri,
Taşıdılar beynime aldıkları bilgiyi,
Acı, tatlı, tuzlu, ekşi öğrendim
Dilimin görevini nasıl gerçekleştirdiğini.
Afla¤›daki fliiri okuyal›m ve fliirden yararlanarak nas›l tat ald›¤›m›z› kendi cümlelerimizle
ifade edelim.

51
‹flitme Engelli Rolündeki Arkadaşımızın Görevi: Konuşmadan, yalnızca
dudak hareketleriyle verilen talimatlarla (bardakları topla, kaşığı tabağın içine
koy vb.) sofrayı beş dakika içinde toplamak.
• Arkadaşlarımızdan görevlerini ikinci kez yerine getirmelerini isteyelim. Ancak bu
defa onlara yardım edelim.
• Görevler tamamlandıktan sonra görme ve işitme engelli rollerini oynayan
arkadaşlarımıza aşağıdaki soruları yöneltelim.
- Görevini yerine getirirken neler hissettin?
- Gerçekten görme veya işitme engelli olsaydın neler hissederdin?
- Arkadaşlarının sana nasıl davranmalarını isterdin?
Sonuca Varal›m
• Görme veya işitme engelliler hangi iflleri yaparken zorluk yaşıyorlar? Bu zorlukları
aşmalarında onlara nasıl yardımcı olabiliriz?
• Bir günümüzü görme veya işitme engelli bir insan olarak geçirmek zorunda
olduğumuzu düşünelim ve afla¤›daki sorular› arkadafllar›m›zla tart›flal›m.
- Günlük faaliyetlerimizi gerçekleştirirken ne gibi zorluklar yaşardık?
- Neleri yapabilir, neleri yapamazdık?
- Çevremizdeki insanların bize nasıl davranmasını isterdik?
• Görme veya işitme engelli olsaydınız işlerinizi yardımsız yapabilmek için evinizde,
okulunuzda ve sokaklarda ne gibi düzenlemeler yapılmasını isterdiniz?
‹ster görme engelli, ister işitme engelli olsun, çevremizde bulunan engelli kişilere karşı
daima anlayışlı olmalıyız. Engelli kişileri yaptıkları işlerde destekleyerek onların kendilerine
olan güvenlerinin artmas›n› sağlamalıyız. Görme ve işitme organlarımızı kullanmadan dış
dünyadaki bilgileri nasıl elde edebilir ve edindi¤imiz bilgileri başkalarına nasıl iletebiliriz?
‹şitme engellilerin dış dünya ile iletişimlerini
sağlamak için bir dil gelifltirildi¤ini biliyor muydunuz?
‹flitme engelliler, çevreleriyle iletiflim kurmak için
iflaret dilini kullan›rlar. ‹şaret dili, harfleri veya
kelimeleri anlatmak için sadece ellerin kullanıldığı bir
dildir. Bu dil, işitme ve konuşmanın yerini tam olarak
almasa da iflitme engellilerin iletiflim sorununu büyük
oranda çözmektedir.
Görme engelliler için kullanılan Braille (Breyıl)
alfabesinde, kabartma noktalardan oluşan
karakterler kullanılmaktadır. Görme engelliler,
parmaklarının uçlarını kullanarak bu alfabeyle
yazılmış yazıları okuyabilmektedir.
Duyu organlarımızın sağlığını korumak
amacıyla günlük hayatımızda ne tür önlemler
alabiliriz?
Braille alfabesi ile yaz›lm›fl bir yaz›
34
36. s.
‹flaret dili
C
D
S

52
Duyu Organlarımızın Sağlığı
Kendimizi De¤erlendirelim
Aşağıdaki soruların cevaplar›n› defterimize yazal›m.
1. Afla¤›daki cümlelerde bofl b›rak›lan yerleri uygun ifadelerle tamamlayal›m.
• Çevremizdeki uyarıları algılamamızda ................ görevlidir.
• Gözün dışında bulunan beyaz renkli ................., gözü dış etkilerden korur.
• Duyu organları ........... , ........ , .......... , ....... , ......., gibi uyarıları dış ortamdan alır.
• Dışarıdan gelen uyarıların duyu organlarında izlediği yol, sırasıyla, .............,
............. ve beyindeki ilgili merkezdir.
2. Koku alma ve tat alma arasındaki ilişki nas›ld›r?
3. Duyu organlarında meydana gelen hastalıklar nelerdir?
4. Duyu organlarımızın sağlığını korumak için neler yapmalıyız?
5. Duyu organlarımızdan herhangi birini seçelim. Bu organ görevini yerine getiremezse
hayatımız bundan nasıl etkilenir? Aç›klayal›m.
Kulak sağlığımız için kulaklarımızı temiz tutmalı, sert cisimlerle karıştırmamalı,
soğuktan ve dış darbelerden korumalıyız. Yüksek sesli ortamlarda bulunmamalı,
patlama sesi gibi şiddetli seslerin olduğu ortamlarda, oluşan basıncın kulak
zarımıza zarar vermesini engellemek için ağzımızı açmalıyız.
Göz sağlığımız için gözlerimizi temiz tutmalı, başkalarına ait havlu ve
gözlükleri kullanmamalıyız. Televizyonu uzun süre ve yakından izlememeli,
okuma sırasında gözlerimiz ile kitap arasındaki uzaklığın yaklafl›k 35 cm
olmasına dikkat etmeliyiz. Gözlerimizi aşırı ışıktan korumalıyız. Gözlerimizin
görme yeteneğini artırmak için A vitamini içeren besinler yemeliyiz.
Deri sağlığımız için derimizi ezilme, kesilme ve yanmalardan korumalıy›z.
Vücudumuzu temiz tutarak derimizin üzerinde mikropların üremesine engel
olmalıyız. Bunun için derimizin üstündeki kirleri ve ölü hücreleri, sık sık
yıkanarak vücudumuzdan uzaklaştırmalıyız. Güneflte fazla kalmamal›y›z.
Burun sa¤l›¤›m›z için burnumuzu kar›flt›rmamal› ve burun k›llar›m›z›
koparmamal›y›z. Ne oldu¤unu bilmedi¤imiz ya da kokusu keskin olan
maddeleri koklamamal› ve sigara içmemeliyiz.
Dil sağlığımız için ağız temizliğine önem vermeliyiz. Çok sıcak ya da çok soğuk
yiyecek ve içeceklerden kaçınmalı, alkol ve sigara kullanmamalı ve dilimize
zarar verebilecek bazı kimyasal maddelerden uzak durmalıyız.
a
b
c c ç d e
g
f

Duyu organlarım

Recommended

Recommended

More Related Content

Similar to Duyu organlarım

Similar to Duyu organlarım (20)

More from Tulay01

More from Tulay01 (20)

Duyu organlarım