1. 190
iletim
›sı iletkeni
›sı yalıtkanı
›şıma
konveksiyon
Anahtar Kavramlar
Is›n›n Yay›lma Yollar›
Is› Harekete Geçti
Birinci dönemin sonunda, karnemi alınca Sarıkamış’a babaannemi ziyarete gittim.
Her yıl babaannemi yaz aylarında ziyaret ettiğim için kışın köyde havanın nasıl olduğunu
bilmiyordum. Sabahleyin uyandığımda
havanın oldukça soğuk olduğunu
hissettim. Kahvaltımı yapmak için
mutfağa gittiğimde ocakta odunların
alev alev yandığını gördüm. Odunların
yanması sonucu hem mutfak ısınıyor
hem de babaannem ateşte yemek
pişiriyordu. Ocağın yanına oturdum
ve bir süre babaannemi seyrettim.
Ocağın yanında uzun bir demir maşa
vardı. Babaannem bu demir maşayı
dikkatle tutarak odunların arasını
açıyor ve ateşe yeni odunları atarak
ateşin sürekli yanmasını sağlıyordu.
Babaannem, odunların alevinde
yemek pişirmek için üç ayak üzerine
tencereyi koydu ve yemeği tahta
bir kaşıkla karıştırarak piflirdi. Daha
sonra ellerine kocaman, kal›n
eldivenler giyip yemek tenceresini
oca¤›n üzerinden ald›. Bu arada ben
maşayı elime al›p ateşi karıştırmaya başladım. Bir süre sonra maşanın, elimle tuttuğum
ucu ısınmaya başladı. Babaannem bana, “Dikkatli ol, maşayı elinden bırak, ateşe de fazla
yaklaşma!” diye seslendi.
• Ocakta yanan odunların verdiği ısıdan hangi maddeler etkilenmiştir?
• Babaanne, ocağın yanına geldiğinde hangi maddeleri tutarken dikkatli davranmıflt›r?
Niçin?
• Oca¤›n etraf›nda duran maddelere alevin s›cakl›¤› nas›l ulaflm›flt›r?
• Ocakta üç ayak üzerine konulan tenceredeki yemeğin pişmesi nasıl gerçekleşmifltir?
• Demir maşanın sadece bir ucu ateşte olmasına rağmen diğer ucu nasıl ısınm›flt›r?

2. 191
Taneciklerin Çarpışmasıyla Isının Yayılması
Bulunduğu ortama göre sıcaklığı yüksek olan her madde çevresine ısı aktar›r. Çalışma
masas›, kedi hatta buz bile kendisinden daha soğuk bir ortamda bulunduğu zaman
çevresine ısı yayar. Isı, maddelerde çeşitli yollarla yayılır. Güneşin dünyamızı ısıtması,
yemek yaparken tencerenin ısınması ve yemeğin pişmesi gibi olaylar›n her birinde ›sı farklı
yollarla yayılır.
Kat› maddelerde ›s›n›n yay›lmas› s›ras›nda taneciklerin rolünü bir etkinlikle anlamaya
çal›flal›m.
Bunları Yapalım
Telin bir ucunu boyayalım.
Telin boyadığımız ucundan tutalım ve diğer ucunu
ispirto ocağında ya da mum alevinde bir- iki dakika
ısıtalım.
Çay kaşığının çanak kısmından tutarak sapını alevde
iki- üç dakika ısıtalım.
Sonuca Varalım
Telin ve çay kaşığının elimizle tuttuğumuz uçları ısındı
mı?
Telin boyanm›fl ucunu ve çay kafl›¤›n›n çanak k›sm›n›
atefle tutmamamıza rağmen bu k›s›mlar›n ›s›nmas›n›
hissetmemizin sebebi nedir?
3. Etkinlik
Araç-Gereçler
Araç ve Gereç
◆ tel parçası
◆ çay kaşığı
◆ ispirto ocağı ya da mum
Is› Telde Yay›l›r m›?
•
•
•
•
•
Gözlemleyelim, ‹nceleyelim
Baz› maddelerin bir ucunu ›s›tt›¤›m›zda di¤er ucunun da ›s›nd›¤›n› yapt›¤›m›z
etkinlikte gözlemledik. Maddelerin bir ucundan di¤er ucuna ›s› aktar›m› taneciklerin
birbirlerine çarpmas› sonucu gerçekleflir. Madde ›s› ald›¤›nda tanecikler daha h›zl› titreflir
ve yanlar›ndaki taneciklere çarparak onlar›n da daha h›zl› titreflmesini sa¤lar. Ayn› flekilde
bu tanecikler de di¤er taneciklere çarpar ve onlar›n da titreflim h›z›n› art›r›r. Böylece ›s›
madde boyunca aktar›lm›fl olur. Maddeleri oluflturan taneciklerin birbirlerine çarpmas›
ile ›s›n›n aktar›lmas›na ›s›n›n iletim yoluyla yay›lmas› denir. Kat› maddelerde ›s› iletim
yoluyla yay›l›r.
fiekilde, tel bir ucundan ›s›t›lmaya baflland›¤›nda ›s›n›n
di¤er uca yay›lmas› tanecik modeli ile gösterilmifltir.

3. 192
Is›n›n iletim yoluyla yayılması, maddeler
birbirine temas ettiğinde de olur. Örneğin, yanan
sobanın üstüne çaydanlık koyduğumuzda,
sadece çaydanlığın altı sobaya değmesine
rağmen, çaydanlığın metal kapa¤›, ısının
iletilmesi sebebiyle ısınır. Isı, çaydanlığın sıcak
olan kısmından soğuk olan kısmına iletilir.
Peki, ›s›n›n yay›lmas› bütün maddelerde
ayn› h›zda m› gerçekleflir? Bunu yapaca¤›m›z bir
etkinlikle gözlemleyelim.
4. Etkinlik
Araç-Gereçler
Araç ve Gereç
◆ metal kaşık
◆ tahta kaşık
◆ cam çubuk
◆ plastik çubuk
veya kafl›k
◆ beherglas
◆ sıcak su
◆ termometre
◆ kat› ya¤
◆ boncuk
Hangisi Önce ‹letir?Hipotezi Test Edelim
Araflt›rma Sorusu
Hipotez Cümlesi
De¤iflkenlerin Belirlenmesi
Ba¤›ml› De¤iflken
Ba¤›ms›z De¤iflken
Sabit Tutulan De¤iflken
Bir mühendis, yaptığı binanın en iyi şekilde ısınmasını
ister. Bu sebeple radyatör peteklerinin hangi malzemeden
olmasıgerektiğinidüşünürken,kullanabileceğimalzemeleri
incelemeye karar verir. Öncelikle ısının her maddede aynı
şekilde iletilip iletilmediğini aşağıdaki adımları izleyerek
araştırmaya karar verir.
• Beherglas› sıcak su ile doldurur. Kaşıkların sap› ve
çubukların ucu dışarıda kalacak şekilde beherglasa
metal kaşık, tahta kaşık, cam çubuk ve plastik çubuk
yerleştirir ve beherglas›n a¤z›n› alüminyum folyo ile
kapatır.
• Şekildeki gibi kaşıkların sap›na ve çubukların ucuna bir
miktar katı yağ koyar. Kat› ya¤lar›n üstlerine boncuk
yerlefltirir. Boncukların aynı hizada olmasına dikkat
eder.
• Daha sonra kafl›k ve çubuklara yapıştırılan boncukları
gözlemler. Gözlem sonuçlarını defterine kaydeder.
Biz mühendisin yerinde olsaydık, öncelikle hangi
araştırma sorusunu sorar, hangi hipotezi kurar ve hangi
değişkenleri belirlerdik? Aşağıdaki çizelgeye benzer bir
çizelge hazırlayalım. Bu sorulara cevap verdikten sonra
deneyi yapmaya başlayalım.
Mühendis, maddelerin ›s›y› farkl› sürelerde iletti¤ini tespit ettikten sonra ›s›n›n
farkl› maddelerde farkl› sürelerde yay›lmas›n›n sebebini araflt›r›r. Siz bu konu hakk›nda
ne düflünüyorsunuz?
Çaydanlığı oluşturan
tanecikler
Sobayı oluşturan
tanecikler

4. Is›n›n Yay›lma Yollar›
193
Madde ve Is›
Yapt›¤›m›z etkinlikte kafl›k ve çubuklarda bulunan boncuklar›n düflme süreleri
birbirinden farkl› olmasının sebebi ne olabilir? Is›y› daha h›zl› ileten çubuk veya kafl›ktaki
ya¤ önce eridi¤i için bu maddede bulunan boncuk daha önce düflmüfltür.
Bütün maddeler taneciklerden oluştuğu için katı, sıvı ve gaz hâlde bulunan tüm
maddelerde ısının iletim yoluyla yayılması görülebilir. Ancak ısının iletim yoluyla yayılması
katı hâlde bulunan maddelerde, sıvı ve gaz hâlde bulunan maddelere göre daha kolaydır.
Çünkü katı maddeleri oluşturan tanecikler arasındaki boşluk genellikle çok azdır, bu
sebeple tanecikler arasındaki ısı iletimi kolay olur. Örneğin; tel, metal kaşık gibi maddelerin
tanecikleri düzenli ve sıkı bir yapıda bulundukları için ısıyı çok iyi iletirler. Fakat bütün
katılar ısıyı iyi iletmezler. Isıyı iyi ileten maddeler ısı iletkeni olarak adlandırılır. Tahta,
plastik, hava gibi maddeler ise ısıyı iyi iletmedikleri için ısı yalıtkanı olarak adlandırılırlar.
Yal›tkan maddeleri oluşturan taneciklerin arasındaki boşluk fazlad›r. Bu sebeple ısıyı iyi
iletmezler.
Farklı maddeler ısıyı farklı hızlarda iletir. Isının bir maddede yayılma hızı o maddenin
iletken mi, yoksa yalıtkan mı olduğuna bağlıdır. Maddeleri oluşturan tanecikler arasındaki
boşluk ne kadar fazla ise o maddeler o kadar kötü iletkendir. Demir, bakır, alüminyum
gibi ısı iletkeni olan maddeler kısa sürede büyük miktarda ısı iletirken; beton, plastik,
saman, tahta gibi ısı yalıtkanı maddeler ise aynı sürede çok az ısı iletir. Cam yünü, plastik
köpük gibi malzemeler binalarda ısı yalıtkanı olarak kullanılır.
Katı hâlde bulunan maddelerde ısı aktarımının iletim yoluyla olduğunu öğrendik.
Taneciklerinin aras›nda daha fazla mesafe bulunan sıvı ve gaz hâldeki maddelerde, ısı
hangi yollarla yayılıyor olabilir?
6
Araflt›ral›m, Haz›rlanal›mAraflt›ral›m, Haz›rlanal›m
Hiç bilmediğimiz bir maddenin ısı iletkeni mi, yoksa ısı yalıtkanı mı olduğunu
anlayabilmek için neler yapabiliriz?
Bu araştırmamızı yaparken aşağıdaki soruları cevaplayalım ve bir rapor
haz›rlayal›m.
• Günlük hayatta kullandığımız araçlardan iletken ve yalıtkan maddeleri
listeleyelim.
• Günlük hayatımızda yalıtkan maddeleri kullanmayı ne zaman tercih ederiz?
• Maddelerde ısı iletkenliğini sağlayan etken nedir?
Tahta kafl›¤›
oluflturan
tanecikler
Metal kafl›¤›
oluflturan
tanecikler
115. s
Dördüncü ünitede elektrik enerjisini ileten maddelere iletken, iletmeyen
maddelere ise yalıtkan denildiğini öğrendik. Elektrik enerjisini iyi ileten maddeler
aynı zamanda iyi ısı iletkenidir. Benzer şekilde elektrik enerjisini iletmeyenler ise iyi
ısı yalıtkanıdır.
Bunlar› Biliyor muydunuzBunlar› Biliyor muydunuz ??

5. 194
Bunları Yapalım
• Gruplara ayr›lal›m.
• Cam parçasını ampulden 8 cm uzağa
oyun hamurlarıyla sabitleştirelim.
• Kartonu, camın arka tarafına, 3 cm uzağ›na
yerlefltirelim.
• Ampulü yakalım.
• Karton ve camın ısınmas›n›n aynı olup olmayacağını
tahmin edelim.
• Birkaç dakika bekledikten sonra cam ve karton
parçasının ısınıp ısınmadığını elimizle kontrol edelim.
Sonuca Varalım
• Ampul, karton parçasını
ısıttı mı?
• Ampul, camı ısıttı mı?
• Cam ve kartonun farkl›
miktarlarda ›s›nmas›n›n
sebebi ne olabilir?
Tanecik Olmadan Isının Yayılması
Güneşli bir kış günü evimizin içinde pencerenin önünde durduğumuzda güneş bizi
ısıtır, fakat cama dokunduğumuzda cam›n so¤uk oldu¤unu hissederiz. Güneflin bizi ›s›t›p,
cam› ›s›tmamas›n›n sebebi ne olabilir?
Temas olmadan ›s›n›n nas›l aktar›laca¤›n› yapaca¤›m›z etkinlikle anlamaya çal›flal›m.
5. Etkinlik
Araç-Gereçler
Araç ve Gereç
◆ 100 W’lık ampul
◆ kare şeklinde
kesilmiş temiz bir cam
◆ camla aynı boyutta
karton parçası
◆ cetvel
◆ oyun hamuru
Karton Nas›l Is›nd›?
Park hâlinde duran otomobilin içine güneş ışınları girmeseydi; otomobilin içi ›sınır
mıydı?
Soğuk bir kış gününde, güneş altında kalan bir arabanın camlarına ve kaportasına
dokunduğumuzda, cam›n soğuk olduğunu hissedebiliriz. Cam gibi saydam maddeler ışığı
geçirdikleri için kolay ısınmaz. Oysa arabanın içi, camdan geçen güneş ışınları sayesinde
ısınmıştır. Isı kaynağından arabanın içine doğrudan temas olmamasına rağmen ısı aktarımı
ışıma yoluyla gerçekleşmiştir. Işıma, ısının ışınlar yoluyla yayılmasıdır. Is› yanan şömine,
fırın ve lambadan ışıma yoluyla yayılır. Her maddeden ışıma yoluyla ısı yayılır ve bu ışıma
her yönde olur.
Gözlemleyelim, ‹nceleyelim
7
116. s

6. Is›n›n Yay›lma Yollar›
195
Madde ve Is›
Kışın güneşli günlerde dışarıda sıcaklık sıfırın altında iken evimizin güneş alan kısmı
soba yanmasını gerektirmeyecek kadar ısınır. Bu olay ışıma yoluyla ısı yayılmasına iyi
bir örnektir. Bundan dolayı kışların soğuk geçtiği bölgelerde, ev ve iflyerlerimizin güneş
almasını tercih ederiz. Resmi inceledi¤imizde evin günefl alan k›sm›ndaki kar›n daha önce
eridi¤ini ve günefle bakan odalar›n daha s›cak oldu¤unu farkederiz.
Peki, Güneş’ten Dünya’ya ›s› nas›l ulafl›r?
Dünyamızın güneş ışınları sayesinde ısındığını biliyoruz. Güneş’ten yay›lan ışınlar uzay
bofllu¤unda hareket ederek ›fl›ma yoluyla dünyam›za gelir. Bofllukta maddeleri oluflturan
tanecikler bulunmad›¤› için günefl ›fl›nlar› dünyaya çok k›sa sürede ulafl›r.
Bir yılda Dünya’ya ulaşan
güneş enerjisi bütün
insanlara gerekli olan
enerjiden çok daha
fazladır.
Geceleri dünyam›z neden so¤ur?
Dünyam›z gündüzleri güneflten ›fl›ma yoluyla gelen ›fl›nlar sayesinde ›s›n›r, fakat
geceleri güneflten ›fl›ma yoluyla ›s› alamaz. Buna ra¤men Dünya, geceleri ›fl›ma yoluyla
›s› yayar. Bunun içindir ki kayalar, toprak, dereler, göller, yaflad›¤›m›z ortamlar geceleri
gündüzlere göre daha so¤uktur.
Bunlar› Biliyor muydunuzBunlar› Biliyor muydunuz ??

7. 196
Atmosferi oluflturan gazlar
Dünya için elveriflli s›cakl›¤› sa¤-
lar. Ancak baz› gazlar›n miktar›n›n
çeflitli sebeplerle artmas› Dünya’n›n
normalden daha fazla ›s›nmas›-
na yol açar. Endüstrinin geliflmesi,
motorlu araçlar›n say›s›n›n artmas›
vb. sonucu fosil yak›tlar›n kullan›m›,
buna ba¤l› olarak da çevreye yay›lan
gaz miktar› artmaktad›r. Bu du-
rum buzullar›n erimesine ve bunun
sonucunda da iklimlerin de¤iflmesine
sebep olur.
Dünya’da geceler gündüzlere göre daha soğuk olmasına rağmen gece ve gündüz
arasındaki sıcaklık farkı en fazla 10-15 o
C olur. Dünya’nın uydusu olan Ay’da sıcaklık
gündüzleri 120 o
C, geceleri ise -155 o
C’a ulaşır. Gece ile gündüz arasındaki sıcaklık farkının
bu kadar fazla olmasının sebebi Ay’da atmosferin olmamasından kaynaklanmaktadır.
Peki, diğer gezegenlerde durum nasıldır?
Atmosfer, Güneş ışınlarının tamam›n› yeryüzüne ulaştırmaz. Bundan dolayı Dünya’nın
çok sıcak olması engellenir. Ayrıca atmosferi oluşturan gazlar, yeryüzünün yaydığı
göremedi¤imiz ışınların uzaya yayılmasını engelleyen bir perde oluşturur. Atmosfer,
Güneş ışınlarının bir kısmının yeryüzüne ulaşmasına izin verirken yeryüzüne ulaşan
ışınların bir kısmının da dışarı çıkmasını engeller. Bu olaya sera etkisi denir. Böylece
Dünya, atmosfer sayesinde canlıların yaşamasına elverişli sıcaklığa ulaşmış olur.
Araflt›ral›m, Haz›rlanal›mAraflt›ral›m, Haz›rlanal›m
Neden havanın açık olduğu geceler bulutlu gecelerden daha soğuktur?
8
Atmosfere ulaflan ›fl›nlar›n
bir k›sm› uzaya geri döner
ve böylece yeryüzünün
çok ›s›nmas› engellenir.
Atmosferdeki baz›
gazlar insan gözünün
alg›layamad›¤› ›fl›nlar›n
uzaya yay›lmas›n› engeller.
‹nsan gözünün alg›layamad›¤›
›fl›nlar›n yay›lmas›
yeryüzünü so¤utur.
Yeryüzüne ulaflan
›fl›nlar›n bir k›sm›
uzaya geri döner.
Y›llara göre zararl› gaz miktar›
1950 1990 2060
116. s
Düşündüklerimizi yazılı olarak ifade edelim ve arkadaşlarımızla paylaşalım.

8. Is›n›n Yay›lma Yollar›
197
Madde ve Is›
6. Etkinlik Hangi Renk Yüzeyler ‹yi Is›n›r?
Bunları Yapalım
• Kartonlar›n birer yüzlerine siyah, beyaz ve mavi fon
k⤛d› yap›flt›ral›m.
• Bu kartonlar›n kaplanmam›fl yüzeylerinin ortas›na mum
yard›m›yla madeni paralar› yap›flt›ral›m.
• Siyah ve beyaz renkle kapl› kartonlar› dik konumda
flekildeki gibi bir araya getirelim.
• Bu kartonlar›n iç yüzeylerinin aras›na kartonlara eflit
uzakl›kta olacak flekilde mum yerlefltirelim.
• Mumu yakal›m ve madeni paralar›n düflme s›ras›n›
defterimize kaydedelim.
• fiimdi siyah renkle kapl› karton ile mavi renkle kapl›
kartonu yer de¤ifltirelim ve ayn› ifllemleri tekrarlayal›m.
Sonuca Varalım
• Hangi renkle kaplanm›fl yüzeydeki para
önce düfltü?
• Paralar›n ayn› anda düflmemesinin
sebebi nedir?
• Etkinli¤imizde mavi ve siyah renkle
kaplanm›fl kartonlar› kullansayd›k, hangi
yüzeydeki para önce düflerdi? Tahmin
edelim.
Araç-Gereçler
Araç ve Gereç
◆ iki adet madeni para
◆ mum
◆ kibrit
◆ siyah, beyaz ve mavi
renklerde fon k⤛d›
◆ eflit boyda üç adet
karton parças› /
ayakkab› kutusu kapa¤›
Gözlemleyelim, ‹nceleyelim
9
Resimdeki evlerin hepsinin
beyaz renge boyanma sebebi ne
olabilir?
Maddelerin sahip olduklar›
renklerin onlar›n ›s›nma sürelerine
etkisi olup olmad›¤›n› bir etkinlikle
anlamaya çal›flal›m. Ayr›ca
etkinlikle yukar›daki soruya cevap
arayal›m.
Farkl› renkteki yüzeyler ›fl›nlar› farkl› miktarlarda tutar.
Maddenin ›fl›nlar› tutmas›na so¤urma denir. Etkinli¤imizde
farkl› renkteki yüzeylerde bulunan paraların farkl› sürelerde
düflmesinin sebebi bu durum olabilirmi?
Koyu renkli yüzeyler ışınların çoğunu so¤ururken, açık
renkli yüzeyler ışınların çoğunu yans›t›r. Bu sebeple koyu
renkli yüzeyler açık renkli yüzeylere göre daha çok ısınır.
Farkl› renklerin, farkl› miktarlarda ısı so¤urdu¤unu göz
önünde bulundurarak yazları ve kışları hangi renk kıyafetleri
tercih etmemiz gerekti¤ini aç›klayal›m.
117. s
Düzeneğin arka
yüzeyi

9. 198
7. Etkinlik Termos Yapal›m
Bunları Yapalım
• Küçük kavanozlardan birinin dış
yüzeyini alüminyum folyonun
parlak yüzeyi içte, mat yüzeyi
dışta kalacak şekilde saralım.
• Büyük boy kavanozun tabanına strafor köpüğü veya
mantar t›pay› yerleştirelim.
• Kavanozlara koyaca¤›m›z suyun sıcaklığını termometre
ile ölçüp deftere kaydedelim.
• Sıcaklığını ölçtüğümüz suyu folyo ile kaplanm›fl ve
folyosuz her iki küçük kavanoza da koyalım. Kavanozlar›n
kapaklarını kapatalım.
• Alüminyum folyo ile sarılmış küçük boy kavanozu, hazırladığımız
büyük kavanozun içine yerleştirelim.
• Bir süre sonra küçük kavanozlardaki suların sıcaklıklarının nasıl
değişeceğini tahmin edelim.
• 30 dakika boyunca her 10 dakikada bir küçük kavanozlardaki
suyun sıcaklıklarını ölçelim ve defterimize kaydedelim.
• Tahminimiz ile yaptığımız ölçüm sonuçlarını
karşılaştıralım.
Araç-Gereçler
Araç ve Gereç
◆ bir büyük boy kavanoz
◆ ‹ki küçük boy kavanoz
◆ alüminyum folyo
◆ strafor köpük
ya da mantar tıpa
◆ sıcak su
◆ termometre
Dursun yeni aldığı termosu arkadaşı Temel’e tanıtıyor.
Dursun: Bak Temel bu termos var ya, bunun içine buz gibi so¤uk ayranı
koyuyorsun, akşama kadar soğuk tutuyor; sıcacık çayı koyuyorsun
akşama kadar sıcak tutuyor. Nasıl, beğendin mi?
Temel, başını kaşımış, düşünmüş.
Temel: Peki ama anlayamadığım bir şey var. Bu termos, içine
koydu¤umuz fleyin sıcak mı soğuk mu olduğunu nasıl aklında tutuyor?
Gözlemleyelim, ‹nceleyelim
Baz› renklerin ›fl›n› daha çok so¤urdu¤unu, baz› renklerin ise çok az so¤urdu¤unu
ö¤rendik. Ifl›n›n so¤urulmama özelli¤ini günlük hayatta hangi alanlarda kullanabilece¤imizi
bir etkinlikle keflfedelim.
Evlerde kullandığımız termosun yapısını inceleyip yaptığımız termosu nasıl
geliştirebileceğimizi planlayalım ve termosumuzu kullanılabilir hale getirelim. Daha
sonra bu termosun özelliklerini açıklayarak arkadaşlarımıza sunalım.
Sonuca Varal›m
• Kavanozu niçin alüminyum folyo ile kapladık?
• Alüminyum folyonun parlak yüzeyini niçin iç tarafa
getirdik?
• Küçük kavanozlarda bulunan sular›n sıcaklıkları
neden farklı çıktı?
• Bu tür kapları hangi amaçla kullanıyoruz?

10. Is›n›n Yay›lma Yollar›
199
Madde ve Is›
Işınları yansıtan parlak ve yansıtıcı yüzeyler, ışınları so¤urmad›¤› için
ısınmaz. Işınları so¤urmayan yüzeyler, ısı yalıtım› gerektiren yüzeylerin
kaplanmas›nda kullanılır. Sa¤daki resimde gördü¤ümüz gibi termosun iç
yüzeyi, ışınları yansıtması için parlak bir madde ile kaplanmıştır.
fiekildeki gibi termosa sıcak bir madde
koyduğumuzda, bu maddeden yayılan ışınlar
termosun parlak ve yansıtıcı iç yüzeyine çarparak
maddeye geri döner. Böylece maddenin d›fl ortama
›s› yaymas› engellenmiş olur. Aynı şekilde termosa
soğuk bir madde koyduğumuzda, termosun parlak
ve yansıtıcı dış yüzeyi dışarıdan gelen ışınları
yansıtacağı için madde ısı almaz. Termosta olduğu
gibi yansıtıcı yüzeyler ısı yalıtım amaçlı kullanılır.
Araflt›ral›m, Haz›rlanal›mAraflt›ral›m, Haz›rlanal›m
1. Evimizde günefl enerjisi ile suyun ›s›nmas›
nas›l gerçekleflmektedir?
10
Taneciklerin Yer Değiştirmesi ile Isının Yayılması
Is›n›n bofllukta ve taneciklerin birbirine çok yak›n bulundu¤u kat› maddelerde nas›l
yay›ld›¤›n› ö¤rendik. Peki, taneciklerinin aras›nda daha fazla boflluk bulunan s›v› ve gaz
hâldeki maddelerde ›s› k›sa sürede nas›l yay›l›yor olabilir? Bir etkinlikle bu olay›n nas›l
gerçekleflti¤ini gözlemleyelim.
2. Yansıtıcı yüzeylerin ısı yalıtımı sağlaması
için ayna cepheli binalar yapılmaktadır. Bu
uygulama ısı yalıtımını nasıl sağlar?
3. Yans›t›c› yüzey uygulamalar› gözlüklerde hangi
amaçla kullan›lmaktad›r?
118. s

11. 200
8. Etkinlik S›cak Suyla So¤uk Suyun Dans›
Araç-Gereçler
Araç ve Gereç
◆ mürekkep
◆ dört adet ağzı
dar saydam cam
veya plastik şişe
◆ sıcak ve soğuk su
◆ etiket
◆ iki adet büyük
boy beherglas
◆ karton
◆ kronometre
Mert ilginç etkinliklerin yer aldığı bir kitabı incelerken
alttaki şekilde verilen etkinlik düzeneği dikkatini çeker.
Kitapta her iki durumda mürekkepli suyun hareketinin
nasıl olacağı sorulmaktadır. Fakat sorunun cevabı kitapta
yer almamaktadır. Bu ilginç problemi çözmek için her iki
durumu test etmeye karar verir.
Şimdi sıra bizde! Fakat öncelikle her iki durum
için mürekkepli suyun hareketi hakkında tahminlerde
bulunalım. Bu deneydeki değişkenleri belirleyelim.
Tahminlerimizi deneyi yaparak test edelim.
Sonuca Varal›m
• Sular›n farkl› sürelerde renklenmesinin sebebi nedir?
• Soğuk su dolu olan şişeler deneyin sonunda hâlâ soğuk mudur?
• Sular›n renklenmesi s›ras›nda sular nas›l hareket etmifltir?
Bulal›m, Keflfedelim
I
Mürekkepli s›cak su
So¤uk su
?
Aradaki kartonu
çektikten bir
süre sonra...
II
So¤uk su
Mürekkepli sıcak su
?
Aradaki kartonu
çektikten bir
süre sonra...

12. Is›n›n Yay›lma Yollar›
201
Madde ve Is›
S›v› ve kat› maddelerde ›s›n›n iletim yoluyla yay›lmas›n› karfl›laflt›racak olursak hangi
durumda iletimin daha h›zl› oldu¤unu tahmin edebilir miyiz? Bu durumu kat› ve s›v›
maddelerde tanecikler aras› boflluklar› göz önüne alarak cevaplamaya çal›flal›m.
S›v› hâldeki maddelerde tanecikler aras› boflluklar kat› hâldeki maddelere göre daha
fazlad›r. Bu sebeple s›v›larda iletim yoluyla ›s› yay›lmas› daha yavafl gerçekleflir.
Etkinli¤imizde, s›cak su üstte, so¤uk su altta oldu¤u durumda ›s› iletim yoluyla yay›ld›¤›
için ›s› aktar›m› uzun sürede gerçekleflmifltir. Peki, s›cak su altta, so¤uk su üstte iken
sular›n kar›flmas›n›n k›sa sürede gerçekleflmesinin sebebi ne olabilir? Bunu anlayabilmek
için bir tenceredeki suyun k›sa sürede nas›l ›s›nd›¤›n› inceleyelim.
Tenceredeki suyu ısıtmaya başladığımızda, kabarcıkların oluştuğunu, bu kabarcıkların
aşağıdan yukarıya doğru hareket ettiğini hepimiz görmüşüzdür. Öncelikle tencerenin
dibindeki su ısınır. Tencerenin dibinde ısınan su, kabarcıklar oluşturarak yüzeye
yükselirken, yüzeydeki henüz ısınmamış olan soğuk su tencerenin dibine iner.
fiekilde görüldü¤ü gibi tencerenin dibindeki su ısındığında, su molekülleri daha hızlı
hareket ederler, bu sebeple daha çok yer kaplarlar. Bu sayede, tencerenin dibindeki
sıcak su, tencerenin üst k›sm›ndaki soğuk suya göre daha az yoğun hâle gelecektir.
Sonuç olarak; daha az yoğun olan s›cak su yükselir ve soğuk suyla yer de¤ifltirir. Sıcak
su yükselirken soğuk suyun onun yerine geçmesi ile suyun tamamı ısın›r. Isının bu şekilde
yayılmasına konveksiyon yolu ile yayılma denir.
fiekle bakarak biz de havan›n nas›l ›s›nd›¤›n› aç›klayal›m.

13. 202
Balondaki havayı ısıtmak balonun yükselmesine sebep olur. Peki, evimizdeki havayı
ısıttığımızda evimiz neden yükselmez?
Araflt›ral›m, Haz›rlanal›mAraflt›ral›m, Haz›rlanal›m
1. Radyatör ve soba odamızı nasıl ısıtır?
2. F›r›ndaki kekin piflmesi s›ras›nda ›s› hangi yollarla
yayılır? Açıklayalım.
11
Kapadokya bölgesinde balonla hiç seyahat
ettiniz mi? Bu balon bizim uçmamızı nasıl
sağlıyor olabilir?
Seyahat edilen bu balon büyük bir sıcak
hava balonudur. Hava ısıtıldığında, havayı
oluşturan tanecikler hızlı hareket eder. Böylece
taneciklerin aras›ndaki boşluk artar ve tanecikler
daha çok yer kaplar.
Balonun içinde bulunan sıcak hava, balonun
dışındaki soğuk havaya göre daha az yoğun
olduğu için balonun yükselmesine sebep olur.
118. s
Joseph (Josef) ve Etienne Montgolfier (Etyen
Mongolfiye) 1783 yılında sıcak hava ile şişirilmiş
kâğıt bir balonla 1860 metre yükselerek ilk uçuşu
gerçekleştirmişlerdir.
Bunlar› Biliyor muydunuzBunlar› Biliyor muydunuz ??
Isının konveksiyon yoluyla yayılması, sadece sıvı ve gaz hâlde bulunan maddelerde
gerçekleflir. Çünkü katı hâlde bulunan maddelerin tanecikleri yer değiştirmez.
Is›n›n iletim, ›fl›ma ve konveksiyon yoluyla yay›ld›¤› durumlar› ay›rt etmek için yandaki
“Is›y› Aktaral›m” adl› oyunu oynayal›m.

14. Is›n›n Yay›lma Yollar›
203
Madde ve Is›
9. Etkinlik Is›y› Aktaral›m
Maddelerde ısının nasıl yayıldığı ile ilgili bir oyun oynayalım. Bu oyunda öğrenciler
maddeyi oluşturan tanecikleri, öğretmen ise ısı kaynağını temsil edecektir.
1. Basamak
• Hepimiz foto¤raftaki gibi, omuzlarımız birbirine
temas edecek şekilde tek sıra oluşturalım.
• Öğretmenimiz en öndeki öğrenciye
dokunsun.
• En öndeki öğrenci yerinde sallanmaya
başlayarak yanındaki arkadaşına dokunsun.
Bu işlem tüm öğrenciler sıra ile yanındakine
dokunarak en sonda yer alan öğrenciye
dokunuluncaya kadar devam etsin.
2. Basamak
• Her birimiz okulumuzun merdivenlerinde arka
arkaya dizilelim.
• Öğretmenimiz en öndeki öğrenciye dokunsun
ve öğrenci en arka basamağa doğru hareket
etsin. Diğer öğrenciler ise bir basamak aşağı
inip boşalan basamakları doldursun.
• Bu işlemler, öğretmen en sonda yer alan
öğrenciye dokunup, bu öğrenci en ön sıraya
gelinceye kadar devam etsin.
3. Basamak
• Öğretmenimiz merkezde olacak şekilde
etrafında bir çember oluşturalım.
• Öğretmenimiz, elinde farklı renk ve uzunlukta
olan kurdeleleri, öğrencilere do¤ru her yönde
hareket ettirsin.
Sonuca Varalım
• Hangi basamakta ›s›n›n;
- ‹letim,
- Ifl›ma,
- Konveksiyon yoluyla yay›lmas› temsil edilmifltir? Niçin?
• 1, 2 ve 3. basamaklarda öğrenciler hangi hâldeki maddelerin taneciklerini temsil
ediyor olabilir?
• Son basamakta ısı kaynağı sabit kalacak şekilde başka türlü ısı aktarımı nasıl
olabilirdi?
• Yaptığımız etkinlikte ısının yayılma yollarını ve yayılma sürelerini karşılaştıralım.
Oyun Oynayal›m

15. 204
Isının iletim, ışıma ve konveksiyon olmak
üzere üç yolla yayıldığını öğrendik. Bir kap
içindeki çorbanın pişmesi sırasında ›s›n›n hangi
yollarla yayıldığını yandaki flekille açıklamaya
çalışalım.
Is› ocaktan metal tavaya daha çok ışıma
yoluyla aktarılır. Metal tava ısı aldıkça tavanın
metal sapı dahil her tarafına iletim yoluyla ›s›
yayılır. Çorbanın ısınması ise konveksiyon
yoluyla gerçekleflir.
ISI KAYNA⁄I
Araflt›ral›m, Haz›rlanal›mAraflt›ral›m, Haz›rlanal›m
12
5 3
4
2
1
1. Isının yayılma yollarıyla ilgili yaptığımız etkinlikleri hat›rlayal›m. Aşağıdaki
resimde verilen numaralandırılmış durumları iletim, ışıma, konveksiyon olarak
ayırt edelim.
2. Isının her üç yayılma şekliyle köftemizi nasıl pişirebileceğimizi araştıralım.
Köftemizi ısının yayılma yollarından her üçünü de kullanarak pişirelim. Pişirme
şeklimizi rapor hâline getirerek sınıfta arkadaşlarımıza sunalım.
119. s
KONVEKSİYON
İLETİM
IŞIMA

16. Is›n›n Yay›lma Yollar›
205
Madde ve Is›
‹letim Konveksiyon Işıma
Nasıl ifade
edelim?
Is›n›n kat› hâldeki
maddelerde,
taneciklerin birbirine
çarpmas› ile
yay›lma fleklidir.
Is›n›n, gaz ve s›v›
hâldeki maddeleri
oluflturan
taneciklerin yer
de¤ifltirmesi ile
yay›lma fleklidir.
Is›n›n boşlukta ve
saydam ortamlarda
yayılma şeklidir.
Örnek verelim
Bakır, alüminyum
gibi katılarda olur.
Sütün ısınması,
rüzgâr ve bacadan
çıkan dumanın
hareketi esnasında
görülür.
Güneş, lamba ve
ocaktan yayılır.
Kendimizi De¤erlendirelim
Yandaki termos yarısına kadar çay ile
doldurulmufltur. Bu termosla ilgili olarak aşağıdaki
cümle içinde harflendirilmifl boşluklar bulunmaktad›r.
Bu boflluklara iletim, konveksiyon, ışıma ve yal›tkan
kavramlarından birisini anlaml› cümleler oluflturacak
flekilde yerlefltirelim ve yerlefltirdi¤imiz kavramlar›
defterimize yazal›m.
1. Termosun plastik d›fl k›sm› .................... oldu¤u için
›s›n›n yay›lmas›n› engeller.
2. Çift cam›n aras›ndaki boflluk ›s›n›n ................. yoluyla
yay›lmas›n› yavafllat›r.
3. ‹ç kapak ›s›n›n .................... yoluyla yay›lmas›n›
engeller.
4. Çaydan ›s›n›n .................. yoluyla yay›lmas› parlak
yüzey taraf›ndan engellenir.
5. ‹ç kapa¤›n yal›tkan olmas› ›s›n›n ................... yoluyla
yay›lmas›n› engeller.
metal d›fl kapak
iç kapak
A boflluk
B parlak yüzey
C plastik d›fl k›s›m
Is›n›n yay›lma yollar›n› ve yay›ld›klar› ortam› afla¤›da verilen tablodaki gibi
özetleyebiliriz.