1. 232
Ses
10
Yukarıdaki resme baktığımızda bir ses duyamıyoruz değil mi? Çünkü oradan kulağımıza
hiç ses ulaşmamıştır. Fakat resimdeki yerde ses olduğu sonucunu çıkarabiliyoruz. Peki
bu çıkarımı nasıl yapabiliyoruz?
Bir patlama sesinin uzaktaki evlerin pencere camlarını kırabildiğine ya da raftaki
tabakları düşürebildiğine hiç tanık oldunuz mu? Baz› opera sanatç›lar›n›n, sesleri ile bir
cam bardağı kırabileceğini biliyor muydunuz? Sesin oluşturabileceği başka durumlara
örnekler verebilir miyiz?
Doğduğumuz andan beri sesleri kullandık ve onunla yaşıyoruz. Fakat henüz sesin
özellikleri hakkında pek fazla bir şey bilmiyoruz. Ses havada nasıl yayılarak kulağımıza
gelir? Niçin ses bir enerji şeklidir? Belki de sesle ilgili daha fazla soru aklımıza gelebilir.
Aklımıza gelen bu ve benzeri sorulara cevap bulmaya ne dersiniz?
132. s

2. 233
Dünyanın her yerinde, yaşantımızın her anında farklı
seslerle karşılaşırız. Bir yerde ses varsa orada mutlaka bir
cisim ileri-geri hareket ederek titrefliyor demektir. Titreşen
cisimler ses meydana getirirler. Yandaki fotoğrafta görüldüğü
gibi kulak kepçemizin üstüne bir bardak tutalım ve dinleyelim.
Kulağımızdaki damarların içinde akan kanın hareketiyle oluşan
sesi duyabildik mi? Aslında tamamen sessiz bir ortam yoktur.
Sessiz kabul ettiğimiz ortamlarda bile fark edemediğimiz
titreşimler sonucunda oluşan sesler vardır. Ancak bu sesler
insan kulağının algılama sınırlarının dışındadır.
Bir orkestradaki müzik aletlerini düşünelim. Her bir müzik
aleti farklı şekilde ses çıkarmaktadır. Acaba müzik aletlerinden
çıkan sesler havada nasıl bir yol izleyerek kulağımıza
ulaşıyor?
Ses Nas›l Yay›l›r?
Anahtar Kavram
ses dalgas›
8. Etkinlik
Araç-Gereçler
Araç ve Gereç
♦ kitap
♦ 20 - 30 cm’lik plastik
cetvel
♦ kap
♦ su
Sesin Yay›lmas›n› Gözlemleyelim
Bunları Yapalım
• Cetveli kitaplardan oluflturduğumuz düzlemin kenarına
yerleştirelim. Bir elimizle cetvelin kitap üstündeki kısmına
bastırırken diğer elimizle cetvelin öteki ucunu çekip bırakarak
titreşim meydana getirelim. Titreşimin oluşturduğu sesi
dinleyelim.
• Cetvelin titreştirdiğimiz kısmının boyunu uzatarak veya
kısaltarak aynı işlemi tekrarlayalım. Her iki durumda oluflan
sesi karşılaştıralım.
• Su dolu bir kab› cetvelin titreflen ucunun alt›na koyal›m.
Yukar›daki ifllemleri tekrarlayal›m (Titreflen cetvelin suya değmemesine dikkat
edelim). Kaptaki suyun davran›fl›n› gözlemleyelim.
Sonuca Varalım
• Cetvel hangi durumda daha fliddetli ses üretti?
• Titreflen cetvelin suyun yüzeyinde oluflturduğu harekete bak›p sesin havada nas›l
yay›ld›ğ›n› aç›klayal›m?
Gözlemleyelim, ‹nceleyelim

3. 234
Durgun bir suya hiç taş attınız mı?
Atmadıysanız ya da attığınızda ne olduğunu
fark etmediyseniz ilk fırsatta deneyin ve olanları
gözlemleyin. Su dalgaları, taşın suya değdiği
noktadan başlayan dairesel dalgalar şeklinde
yay›l›r. Bir diyapazonu titreşir hâldeyken su dolu
bir kaba daldırdığımız zaman da aynı durumu
görebiliriz. Dalgalar taşın suya değdiği noktada
belirgindir. Bu noktadan uzaklaştıkça giderek
sönükleşir ve bir süre sonra kaybolur.
Sesin yayılması bazı yönlerden su
dalgalarının yayılmasına benzerken bazı
yönlerden benzemez. Örneğin ses de su
dalgaları gibi bir noktadan başka bir noktaya
doğru dalgalar şeklinde yayılır ve kaynaktan
uzaklaştıkça sönükleşir. Fakat su dalgaları
suyun yüzeyinde yayılırken ses dalgalar› tıpkı şişirilen bir balonun genifllemesi gibi
kaynağından başlayarak her doğrultuda yayılır. Ses, kaynağ›n yak›n›nda en fliddetli
duyulur. Sesi oluşturan kaynaktan uzaklaştıkça sesin enerjisi azalır ve daha az fliddetle
duyulur. Öğretmen kürsüden konuşurken öndeki öğrencilerin arkadaki öğrencilere göre
daha iyi duymaları bu nedenledir.
Sesin kaynaktan dışarı doğru her yönde yayılmas› ›fl›ğ›n yay›lmas›na benzer. Örneğin,
sınıfın ortasında zil çaldığını düşünelim. Herhangi bir
yerde oturan bir öğrenci zilin sesini duyabilir. Aynı
şekilde sınıfınızın yanan lambasın› sınıfınızın herhangi
bir yerinde oturan arkadafl›n›z görebilir. Fakat ışıktan
farklı olarak ses dalgalarının oluşması ve yayılması
için maddesel bir ortama ihtiyaç vardır. Boşluk, içinde
herhangi bir madde olmayan yerdir. Madde olmayan hiç
bir yerde ses dalgası oluşmaz.
Güneş’ten gelen ışınları görebiliriz. Günefl ›fl›nlar›
uzay boflluğunu geçerek dünyam›za ulafl›r. Fakat
Güneş’te meydana gelen patlamaların çıkardığı
sesi duyamayız. Çünkü ses uzay boşluğunu geçip
Dünya’mıza ulaşamaz. Yandaki çizimlerde de görüldüğü
gibi bir saati hava dolu bir cam fanusun içine koyarsak
alarmını duyabiliriz. Fanusun içindeki havayı bir pompa
ile boşaltırsak artık sesi duyamadığımızı fark ederiz.
Kendimizi De¤erlendirelim
Aflağ›daki sorular›rın cevaplarını defterimize yazalım.
1.Pek çok bilim kurgu filminde uzay gemisi hareket ederken “huş” diye ses çıkarır. Bu
uzay gemisinin sesi, özel bazı efektler kullanılarak yapılmıştır. Bir uzay gemisi içinde
bulunduğumuzu ve yanımızdan başka bir uzay gemisi geçtiğini düşünelim. Bir ses
duyup duyulamayacağını tart›flarak aç›klayal›m.
2. Bir yüzme havuzunda su alt›nda bulunuyorsunuz ve havuz kenar›ndaki arkadafl›n›z
sizinle konufluyor. Arkadafl›n›z› duyabilir misiniz? Cevab›n›z› nedeni ile aç›klay›n›z.

4. 235
Ses Bir Engele Çarpt›¤›nda Ne Olur?
Anahtar Kavramlar
yay›lma
yank›
soğurulma
Bazen istasyona yaklaflmakta olan metro
trenini görmeden önce sesini duyar›z. Trenin
sesi trenden daha süratli hareket ederek
kulağ›m›za gelmifltir. Çünkü bir megafondan
geçen ses gibi trenin sesi metro duvarlar›ndan
yans›m›flt›r.
Ses dalgaları maddeye çarptığında ne
olduğuna dikkat ettiniz mi? Sınıfta ders işlerken
koridordaki sesleri duyabiliriz. Ses dalgalar›
havada ilerler ve koridorun duvarlarına çarpar.
Bu dalgaların bir kısmı duvara girer ve onun içinde yol alır. Duvardan çıkan
ses, tekrar havada ilerleyerek kulağımıza gelir. Sesin maddelerdeki bu hareketine sesin
yayılması denir. Peki, duvara çarpan sesin kalan k›sm›na ne olmaktad›r?
9. Etkinlik
Araç-Gereçler
Araç ve Gereç
♦ cam kavanoz
♦ saat (tik-tak sesi
çıkaran)
♦ ayna
♦ pamuk
Ses de Yans›r m›?
Bunlar› Yapal›m (Bu etkinliği yaparken sessiz olmal›y›z.)
• Bir cam kavanozun içine pamuk koyalım ve üzerine masa
saatini yerlefltirelim.
• Bir arkadafl›m›z kavanozdan farkl› uzakl›klarda saatin
sesini dinlesin ve duyma uzakl›ğ›n› defterine kaydetsin.
• Başka bir arkadaşımız kavanozun üzerine bir aynayı
şekildeki gibi eğik olarak tutsun.
• Sesi dinleyen arkadafl›m›z yine kavanozdan farkl›
uzakl›klarda saatin sesini dinlesin ve duyma uzakl›ğ›n›
defterine kaydetsin.
Sonuca Varal›m
• Kavanozun üstünde ayna tutulmas› duyma
mesafesini nas›l etkiledi?
• Aynay› kavanozun üzerinde farkl› aç› ve yönde
tutmam›z neyi değifltirir?
• Bir arkadaşımız sınıftan dışarıya çıksın ve koridordan
sınıfa seslensin. Arkadaşımızı göremedik ama
sesini duyduk. Bu olayı yukarıda ulaştığınız
sonuçları ve bilgileri kullanarak nasıl açıklarsınız?
Bulal›m, Keflfedelim
Boş odada şiddetli duyulan sesler, odaya eşya yerleştirildiğinde aynı şiddetle
duyulmaz. Çünkü boş odada ses dalgalarının bir kısmı odanın duvarlarına çarpar ve
tekrar odanın içindeki havada yansır. Bu yansıma tıpkı lastik topun bir duvara çarpıp geri
dönmesi gibidir. Sizce, ne tür malzemeler sesi daha iyi yansıtır?

5. 236
Evimizin bazı bölümlerinde sesimizin daha fliddetli duyulduğunu fark ettiniz mi?
Örneğin, bir radyoyu banyomuzun ortasında sesini duyabileceğimiz kadar açtığımızı
daha sonra radyoyu ses seviyesini değifltirmeden oturma
odas›na getirdiğimizi düflünün. Hangi ortamda sesi daha
fliddetli duyar›z? Niçin evimizin bazı bölümlerinde sesler
daha fazla yansırken bazı bölümlerinde daha az yansır?
Hiç spor salonunda bir müsabaka izlediniz mi? Eğer
izlediyseniz sesin çok fazla yans›d›ğ›n› fark etmiflsinizdir.
Yandaki spor salonunun resmine bakal›m. Spor salonunun
parke taban› gibi sert ve düz yüzeyler ses enerjisinin büyük
bir k›sm›n› yans›t›r.
Ayn› maddeden yap›lm›fl ayn› yüzey
alan›na sahip iki cisimden biri düz diğeri
pürüzlü yüzeye sahip olsun. Bu yüzeylere
gönderilen ayn› özellikteki sesler düz ve
pürüzlü yüzeylerden ayn› miktarda yans›d›ğ›
halde pürüzlü yüzeyden yans›yan sesi daha
az fliddetli duyar›z. Bu durumu bir önceki
bölümde öğrendiğimiz ›fl›ğ›n yans›ma olay›na
benzeterek aç›klayabiliriz. Düz yüzeylerden
yans›yan ses ayn› doğrultularda yay›l›rken
pürüzlü yüzeylerden yans›yan ses farkl›
doğrultularda yay›l›r. Bunun sonucunda
pürüzlü yüzeylerden yans›yarak kulağ›m›za
gelen ses dalgalar› azal›r.
Neden yolun kenar›na yüksek
duvarlar yap›lm›fl olabilir?
Bir Ses Oyunu: Yankı
Bir vadide ya da yüksek binalar›n
bulunduğu bir yerde bağ›rd›ğ›n›zda,
sesinizi tekrar duyduğunuz oldu mu?
Zaman zaman duyduğunuz yankı
kelimesinin anlamını ve yank›n›n nasıl
oluştuğunu hiç merak ettiniz mi?
Yandaki resim bir kaynaktan
ç›kan sesin neden tekrar duyulduğunu
göstermektedir. ‹lk duyduğumuz ses
direkt kaynaktan kulağımıza gelirken
ikincisi sert bir yüzeye çarpıp tekrar kulağımıza gelmesiyle duyulur.
Ses dalgalarının sert bir yüzeye çarpıp tekrar kaynağına dönmesi yankı olarak adlandırılır.
Yank› oluflabilecek yerler genellikle büyük duvarlar ve derin vadilerdir. Fakat sesi yans›tan
yüzeye çok yak›nsak kaynaktan yay›lan ses ile oluflan yank›y› birbirinden ay›rt edemeyiz.
11
Ses dalgalar› sanayi sektöründe de yayg›n olarak kullan›l›r. Örneğin, bir metalde
çatlak olup olmad›ğ› ses dalgalar› yard›m›yla bulunur. Sesin bu özelliği araba ve uçak
gibi araçlar›n daha güvenli yap›lmas›n› sağlar.
Biz de ses dalgalarının metaldeki çatlaklar›n belirlenmesinde nas›l kullan›ld›ğ›n›
ve bu sayede uçak gibi hava araçlar›n›n güvenliğini nasıl sağladığını araştıralım.
Araflt›ral›m, Haz›rlanal›mAraflt›ral›m, Haz›rlanal›m
133. s

6. 237
Ses Bir Engele Çarpt›ğ›nda Ne Olur?
Ifl›k ve Ses
‹nsan kulağının, herhangi bir kaynaktan çıkan
ses ile bu sesin yank›s›n› birbirinden ayırt edebilmesi
için hava ortam›nda kaynak ile engel arasında en az
17 m mesafe olmalıdır.
Sesin Soğurulması ve Yalıtımı
Resimdeki adam
müzik mi dinliyor?
Yankı oluşabilen bir bölgede bağırmanız ve sesinizin yankısın› duymanız arasında bir
zaman geçer. Bu geçen zaman diliminde ne olur? Sert yüzeylerin yankıya sebep olduğunu
biliyorsunuz. Peki sesin yank›lanmas›ndan cisimlerin uzakl›klar› nas›l ölçülebilir?
Yukar›da resimde görüldüğü gibi ses dalgalar› cisimlerin uzakl›klar›n› tespit etmek
için kullan›labilir. Ses havada yaklafl›k 340 m/s süratle yay›l›r. Uzakl›k ölçen cihaz engele
ses dalgas› gönderir. Engelden yans›yan sesin tekrar cihaza dönmesi aras›nda geçen
süreden engelin uzakl›ğ› tespit edilebilir.
Sesin duvar gibi kat› yüzeylere çarpt›ğ›nda bir k›sm› yans›rken, bir k›sm› da iletilir.
Yan odada fliddetli çalmakta olan bir radyoyu duyabiliriz. Çünkü radyodan ç›kan sesin
bir k›sm› duvardan geçmifltir. Fakat sesin bir k›sm› da duvar taraf›ndan soğurulduğu
(emildiği) için kulağ›m›za gelen ses, radyonun bulunduğu odadaki kadar fliddetli değildir.
Maddelerin sesi iletme özelliği sayesinde etraf›m›zdaki sesleri duyabiliriz. Ancak, afl›r›
gürültülü ortamlar bizleri rahats›z ettiği gibi çeflitli sağl›k sorunlar›na da sebep olabilir. Bu
yüzden bu tür ortamlarda ses yal›t›m›na ihtiyaç duyulur.
Kar
yaÛarken ya da her yer karla
kaplıyken neden ortam sessiz olur?
12
133. s
Bunlar› Biliyor muydunuzBunlar› Biliyor muydunuz ??

7. 238
10. Etkinlik
Araç-Gereçler
Araç ve Gereç
♦ tik tak sesi çıkaran saat
♦ kumaş parçası, gazete
kâğıdı, strafor (köpük)
♦ ayakkabı kutusu
Sesi Yutan Kutular
(Bu etkinliği yaparken sessiz olmal›y›z.)
Mert, bir gün bilim dergisinde gürültü kirliliğini azaltman›n
yollar›ndan birinin, sesi yal›tacak maddeler kullanmak
olduğunu okumufltu. Acaba ne tür maddeler ses yal›t›m›nda
kullan›lmaktayd›?
Mert, bunu yapacak bir düzenek tasarlamak istiyor.
Sizce nas›l bir deney tasarlamal›?
Bunları Yapalım
• Saatimizi önce boş ayakkabı kutusuna koyalım ve ağzını kapatalım.
• Saatin tik-tak sesini dinleyelim.
• Ayakkabı kutumuzun içindeki saati şekildeki gibi önce kumaş, sonra gazete kâğıdı
ve daha sonra da küçük parçalara böldüğümüz strafor parçalar› konulmuş olan
kutuya koyalım ve ağzını kapatalım.
• Sırayla her bir durum için saatin tik tak sesini dinleyelim.
Sonuca Varalım
• Her bir durumda dinlediğiniz ses şiddetleri neden farklıdır?
• Ayakkab› kutusunu sert tahta bloklarla kaplasayd›k saatin sesi nas›l duyulurdu?
Bulal›m, Keflfedelim
Etkinlikten de anlafl›lacağ› gibi, maddelerin sesi soğurma özellikleri birbirinden
farkl›d›r. Baz› maddeler sesi daha çok soğururken baz›lar› daha az soğurur. Ses yal›t›m›
sesi daha fazla soğuran maddelerden yap›l›r.
Kar yağdığında evinizin bulunduğu sokaktaki sesin önceki günlere göre azaldığını fark
etmişsinizdir. Sesin büyük bir kısmı kar tarafından soğurulur. Kar olmadığında, arabanın
motor sesi önce asfalta oradan da kulağımıza yansır. Bu sebeple sokaktan gelen ses
daha fliddetli duyulur.
13
Benzer flekilde ses yans›mas› da evlerimiz ve
iflyerlerimizde baz› sorunlara sebep olabilir. Örneğin,
s›n›f›m›zda öğretmenimizi ve arkadafllar›m›z› daha
rahat duyabilmemiz için ses yans›mas›n›n çok fazla
olmamas› gerekir. Ayn› flekilde müzik dinlerken de
ses yans›mas› istenmez.
Ses fliddetini kontrol etmek için sesin
nas›l iletildiği ve yans›t›ld›ğ› yan›nda sesin nas›l
soğurulduğunu da bilmemiz gerekir. Genellikle
evlerimizde sesi soğuran maddeler vard›r. Sizce
hangi tür maddeler sesi daha iyi soğurur? Hangi
ortamlarda sesin soğurulmas›na ihtiyaç vard›r?
Resimde görülen ses kay›t
odas›n›n tavan› niçin böyle
tasarlanm›fl olabilir?
134. s

8. 239
Ses Bir Engele Çarpt›ğ›nda Ne Olur?
Ifl›k ve Ses
Tuğla
‹nce s›va
Kal›n s›va
Ses yal›t›m
malzemesi
Bir binanın duvarları ve tabanları
yapılırken ses geçirmemesine
önem verilmelidir. Tuğla ile s›va
arasına ses yalıtım malzemeleri
konularak yan ve alt dairelere ses
gitmesi önlenebilir.
Yandaki flekilde görüldüğü gibi arabaların
egzozlarındaki susturucular ses şiddetini azaltmak
için art arda odacık yapılarak ya da sesi soğurucu
bir madde ile kaplanarak tasarlanmıştır. Bu odacıklar
veya ses soğurucu maddeler oluşan motor sesinin
büyük bir kısmını hapseder.
Yeşil alanlar yaşamımızda çok önemli bir
yere sahiptir. Soluduğumuz havayı temizledikleri
gibi şehir gürültüsünün büyük bir kısmı bu yeşil
alanlar tarafından soğurulur.
Yandaki oturma odası resmine bakalım.
Oturma odası genellikle yumuşak eşyalarla
doludur. Ses, yumuşak ve gözenekli maddelere
çarptığında enerjisinin çoğu bu maddeler
taraf›ndan soğurulur. Ayr›ca odadaki eflyalar›n
girintili ç›k›nt›l› ve pürüzlü yüzey yap›s› dağ›n›k
yans›maya neden olduğundan sesin daha çok
soğurulmas›n› sağlar.
Kendimizi De¤erlendirelim
Aflağ›daki sorular›n cevaplarını defterimize yazal›m.
1. Bağırdığımızda elimizi niçin ağzımızın iki yanına koyarız? Kalabalık bir ortamda
yanımızdaki arkadaşımızı daha iyi duyabilmek için elimizi niçin kulağımızın arkasına
koyarız?
2. Bir yönetici iş yerindeki gürültü kirliliğini azaltmak istiyor. Bunun için ne yapmal›d›r?
3. Bir çalar saatin sesi, bofl bir odada m› yoksa eflyalarla dolu bir odada m› daha fliddetli
duyulur? Neden?
Ses soğurucu madde
Odac›k
15
14
135. s
135. s

9. 240
Ses Dalgalar› Neden Maddesel Ortamda Yay›l›r?
16
1
2
Diyapazonun titreflen kollar› hava
moleküllerini ileri geri hareket ettirir.
Diyapozonun titreflen kolu
Tanecikler
yoğun
Tanecikler
seyrek
Fakat su gibi s›v›lar da sesi iletir. Bir
yüzücünün elindeki iki taşı suyun içinde
birbirine vurduğunu düşünelim. Diyelim
ki siz de yüzücüden biraz uzakta
ve suyun altında duruyorsunuz.
Taşlardan çıkan sesleri rahatça
duyabilirsiniz.
Sesin yayılabilmesi için
ortamda, maddeyi oluşturan
taneciklerin olması gerek-
tiğini ve sesin boşlukta ya-
yılamayacağını biliyoruz.
Çünkü boşlukta titreşen
cisimlerin enerjilerini taşı-
yacak tanecikler yoktur.
Peki, ses, katı, sıvı ve gaz
gibi ortamlarda nasıl yayılır?
Sesin ortamlarda yayılma-
sını yanyana dizili madeni
paralara benzetebiliriz. Eğer en
bafltaki paraya bir kuvvet uygu-
larsak bu paran›n enerjisi s›ras›yla
diğer paralar taraf›ndan en sondaki
paraya iletilir.
Ayn› flekilde bir diyapazona lastik
bir çekiçle dokunursanız enerjisini
diyapazona aktarırsınız. Diyapazonun
titreşen kolu, denge pozisyonundan
uzaklaştıkça kendisine değen hava
moleküllerini titreştirir. Bu havay›
oluflturan taneciklerin ileri-geri hareketi,
diğer taneciklerine de titreşim yaptır›r
ve havada görünmez bir dalga hareketi
meydana gelmifl olur.
Resimdeki gibi ip ve kaplardan yap›lm›fl bir telefon modeli
kulland›n›z m›? Sizce böyle bir telefonda ses hangi ortamlarda
yay›lmaktad›r?
Sesin değiflik ortamlarda iletilebildiğini görmek için resme
dikkatle bakal›m.
1. Ses, resimdeki kızın ağzından çıkar havadan geçerek kaba
ulaşır.
2. Ses önce birinci kap, sonra ip, daha sonra da ikinci kap
taraf›ndan iletilir. Böylece ses üç katı maddeden geçmiştir.
3. Ses daha sonra havadan geçerek çocuğun kulağına ulaşır.
Bu etkinlikte ses, gaz ve kat› ortamlarda iletilmifltir.
Anahtar Kavramlar
ses yal›t›m›
akustik
135. s

10. 241
3
Avustralya, Sydney’deki (Sidney)
opera binas› hem görsel hem de akustik
özelliklerinden dolay› ilgi çekmektedir.
Titreflen kâğ›t koni S›k›flan hava
molekülleri
Ayr›lan hava
molekülleri
Bir kaynaktan ç›kan ses, etraf›m›zdaki hava taneciklerinin titreflimiyle kulağ›m›za
ulafl›r. Kaynağ›n hava moleküllerini nas›l titrefltirdiği aflağ›daki flekilde görülmektedir. Bir
hoparlörden ses yay›l›rken hoparlördeki kâğ›t koni ileri-geri titreflir. Bu koni d›fla doğru
hareket ettiğinde önündeki hava moleküllerini iterek s›k›flt›r›r. ‹çe doğru hareket ettiğinde
ise önündeki hava moleküllerinin aras›n› açar. Bu flekilde sürekli s›k›flan ve ayr›lan hava
molekülleri ses dalgalar›n› oluflturur.
Kulağımıza ulaşan ses genellikle hava ortamıyla taşınır. Bu, sesi en iyi ileten ortamın
hava olduğu anlamına gelmez. Sesin iletilmesinde ortamdaki molekül ve atomların birbirine
olan uzakl›klar› önemlidir. Sıvıları
meydana getiren moleküller
arasındaki boşluk, gazları
meydana getiren moleküller
arasındaki boşluktan daha
azd›r. Bu sebeple sıvılar gazlara
göre sesi daha iyi iletir. Aynı
düşünceyle ses katılarda
sıvılardan daha iyi iletilir. Sesin
iletiminde, yansıtılmasında ve
soğurulmasında katı maddelerin
yap›s›n›n önemli olduğunu
unutmamak gerekir. Uygun
özellikteki kat› maddeler ses
kirliliğini önlemek, ahenkli veya
sessiz bir mekân oluşturmakta
kullan›l›r.
Özellikle günümüzde hız-
lı nüfus artışı ve teknolojik ge-
lişmelere bağlı olarak ortaya çıkan
gürültü insanın yaşam kalitesini ve
çevresini olumsuz yönde etkiler. Gürültüyle mücadele yollarından
biri de akustik düzenlemelerdir. Bu sebeple şehir planlamacıları ve
mimarlar, inşa ettikleri yerleşim alanlarına ve bu alanlardaki yapılar›n
akustik özelliklerine dikkat ederler. Eğer bir ortamda rahatsız edici
bir yans›ma varsa o ortamın ‘’akustik özellikleri zayıftır’’ denir.
Böyle bir ortamda sesin yansıtılması ve soğurulması arasında bir
uyumsuzluk ve düzensizlik vardır. Akustik ses bilimidir ve sesin
özelliklerini inceler. Bunlar aras›nda gürültüye yol açan ses ve
titreflimlerin kontrolü de vard›r. Akustik ile uğraflan bilim insanlar› ve
mühendisler, farkl› cisimlerin sesle nas›l etkilefltiklerini araflt›r›rlar ve
uygun iletiflim sistemleri ve bina tasar›m›nda bulunurlar.

11. 242
Sesin kontrol altında
tutularak akustik bir ortam
meydana getirilmesi tarihin
ilk çağlarından beri önem-
senmiştir.
Hiç bölgenizde bulunan
tarihî mekânlara gittiniz mi?
Gittiyseniz, bu mekânlardaki
akustik özellikler dikkatinizi
çekti mi? Örneğin, Antalya’daki
Aspendos Antik Tiyatrosu’nu
ziyaret edenler buranın ilginç
görsel ve akustik düzeniyle
karşılaşırlar. Tiyatronun sahne
bölümünde yapılan bir fısıltı
eğer çevrede çok gürültü yoksa
üst basamaklardaki kişiler
tarafından rahatça duyulur.
Benzer özellikleri Mimar Sinan’ın eşsiz eseri Süleymaniye
Camisi’nde de görürüz. Bu caminin zemin katında çıkarılan çok
az şiddetli bir ses üst katlardan çok rahat duyulur.
Tarihî mekânların bu
yüksek akustik özellikleri,
onların yapım tekniklerindeki
mükemmel geometriye
bağlanmaktadır.
Sinema, tiyatro ve konser
gibi sanat etkinliklerinin
yap›ld›ğ› salonlar, görsel ve
akustik özellikleri sayesinde
değer kazan›r. Tiyatro
salonunda keyifle izlediğimiz
oyunun, okul salonunda ayn› zevki vermemesi, yap›n›n amaca
uygun infla edilmemesinden kaynaklanmaktad›r.
Yaflad›ğ›m›z çevreden veya gezip gördüğümüz yerlerden
yal›t›m ve akustiğin göz önünde bulundurulduğu yap›lara (tiyatro, sinema, konser salonu,
ibadethane ve tarihî binalar) örnekler verelim.
‹nternet ve bas›l› kaynaklardan yararlanarak akustik ve yal›t›ma örnek olabilecek
dünyadaki farklı mimari yap›lar› da araflt›ral›m.
Aflağ›daki sorular›n cevaplarını defterimize yazalım.
1. Parmaklar›m›zla s›raya vural›m ve ç›kan sesi dinleyelim. Daha sonra kulağ›m›z›
masaya dayayal›m ve ayn› ifllemi tekrarlayal›m. Kulağ›m›z› masaya dayad›ğ›m›zda
sesi niçin daha fliddetli duyduk?
2. Yumuflak maddeler mi yoksa sert maddeler mi sesi daha iyi yal›t›r? Cevab›m›z›
nedeni ile aç›klayal›m.
3. Ses uzay boflluğunda yay›lmaz. Neden?
Kendimizi De¤erlendirelim
17
Akustik bir konser salonu
136. s
Aspendos Antik Tiyatrosu
Süleymaniye Camisi