1. 69
Anahtar Kavramlar
net (bileflke) kuvvet
dengelenmiş kuvvet
dengelenmemiş kuvvet
Kuvvetler ‹fl Bafl›nda
• Her iki takımın da halata uyguladığı kuvvetin yönü ve doğrultusu nasıldır ?
• Tak›mlardaki her bir üye halata hangi yönde kuvvet uygular ?
S›n›fça halat çekme oyunu oynamaya karar verdik. ‹ki gruba ayrıldık. Yarışacağımız yeri
bir çizgi ile belirledik. Bu çizginin önünde takımlar karşılıklı yerlerini aldı. Her birimiz halatı
sıkıca tuttuk. Hepimiz başlamak için öğretmenimizin “Başlayın!” demesini bekliyorduk.
“Başlayın!” komutunu duyduktan sonra bütün kuvvetimizle halatı çekmeye başladık.
Ö¤retmenimiz ve okuldaki arkadafllar›m›z dikkatle bizi izliyorlard›. ‹ki tak›m da halat›
çekmesine ra¤men halat bir süre hareketsiz kald›. Birden ileriye doğru kuvvetlice
çekildiğimi hissettim. Takımımız çizgiyi geçmemek için ipi daha büyük bir kuvvetle çekmeye
çalışıyordu. Ama çabalarımız yeterli olmadı ve kendimizi çizginin diğer tarafında bulduk.

2. 70
6. Etkinlik Cisim Hangi Yönde Hareket Eder?Bulal›m, Keflfedelim
Cisimlere her zaman sadece bir kuvvet mi etki
eder? Birden fazla kuvvetin etki ettiği durumlarda
cisim hangi kuvvetin yönünde hareket edecektir? Bir
araştırmacı bu sorulara cevap bulmak için aşağıdaki
aşamaları sırasıyla yapar.
Bunlar› Yapal›m
I. Araflt›rma Durumu
• Araştırmacı foto¤raftaki gibi birbirinin aynısı olan tahta bloklar› ip ile ba¤layarak
birine iki, diğerine tek dinamometreyi takar.
• Aynı anda tahta bloklar› harekete geçirebilecek kadar kuvvet uygular.
• Öncelikle dinamometrelerden kuvvet değerlerini
okur ve oluflturdu¤u çizelgeye kaydeder.
• Daha sonra tahta blo¤a etki eden kuvvetleri
çizerek gösterir.
II. Araflt›rma Durumu
• Araştırmacı foto¤raftaki gibi tahta bloklara iki dinamometreyi takarak cismi hareket
ettirebilecek kadar zıt yönde, farklı büyüklükte kuvvetler uygular.
• Aynı anda tek bir dinamometre kullanarak di¤erinin hareket yönünde tahta blo¤u
harekete geçirebilecek kadar bir kuvvet
uygular.
• Öncelikle dinamometrelerden kuvvet değerlerini
okur ve çizelgeye kaydeder. Daha sonra tahta
blo¤a etki eden kuvvetleri çizerek gösterir.
III. Araflt›rma Durumu
• Araştırmacı foto¤raftaki gibi tahta blo¤a iki dinamometreyi takarak cismi hareket
ettirmeyecek şekilde zıt yönde kuvvetler uygular.
• Öncelikle dinamometrelerden kuvvet değerlerini okur ve çizelgeye kaydeder.
• Daha sonra tahta blo¤a etki eden kuvvetleri çizerek gösterir.
Verilen araflt›rma durumlar›n› s›ras›yla yapal›m ve afla¤›daki sorular›
cevapland›ral›m.
Sonuca Varalım
• Her bir araştırma durumundan yola çıkarak kuvvet ile ilgili hangi sonuçlara varırız?
• Araştırma durumlarında tahta bloklar›n hareketleriyle uygulanan kuvvetler arasında
nas›l bir iliflki vard›r?
• I ve II. araştırma durumunda gözlemledi¤imiz benzerlikleri ve farkl›l›klar› belirtelim.
• II ve III. araflt›rma durumunda gözlemledi¤imiz farkl›l›klar› belirtelim.
• I ve III. araflt›rma durumunda gözlemledi¤imiz benzerlikleri ve farkl›l›klar› belirtelim.
Araç-Gereçler
Araç ve Gereç
♦ iki adet özdefl tahta blok
♦ üç adet dinamometre
♦ ip

3. 71
Kuvvetler ‹fl Bafl›nda
Kuvvet ve Hareket
Buradan anlafl›labilece¤i gibi iki ya da daha fazla kuvvetin bir cisme yaptığı etkiyi tek
başına yapan kuvvete net (bileflke) kuvvet denir.
Bir cisme aynı doğrultuda ve aynı yönde kuvvetler etki ediyorsa, net kuvvetin
büyüklüğünü bulmak için bu kuvvetlerin büyüklüklerini toplarız. Net kuvvetin doğrultusu
ve yönü de bu kuvvetlerle aynı olur.
1. Kuvvet 2. Kuvvet Net Kuvvet
Doğrultu doğu-batı doğu-batı doğu-batı
Yön doğu doğu doğu
Büyüklük 2 N 1 N 3 N
Yandaki çizelgede, yukar›da
bulunan flekilde görülen kutuya
etki eden ayn› yönlü kuvvetlerin ve
net kuvvetin do¤rultusu, yönü ve
büyüklü¤ü görülmektedir.
Bir cisme aynı doğrultuda ve zıt yönde birden fazla kuvvet etki ediyorsa, bu
kuvvetlerin yapmış olduğu etkiyi tek başına yapabilen net kuvvetin büyüklüğünü bulmak
için büyük olan kuvvetten, küçük olan kuvvet çıkarılır. Net kuvvetin yönü büyük olan
kuvvet yönündedir. Doğrultusu ise bu kuvvetlerin doğrultusu ile aynıdır.
2 N
=
2. Kuvvet
=
Net Kuvvet
2 N
1 N
1. Kuvvet
2. Kuvvet
3 N
Net Kuvvet
Cisme uygulanan bir kuvvetin etkisini azaltmak
için o cisme zıt yönlü bir kuvvet uygulanabilir.
Yandaki foto¤rafta görüldü¤ü gibi bir arkadaşımızla
bilek güreşi yaptığımızı düşünelim. Arkadaşımızın
bileğimize uyguladığı kuvvete karşı biz de zıt yönde
bir kuvvet uygularız. Eğer uyguladığımız kuvvet
daha büyük olursa oyunu biz kazanırız.
1. Kuvvet 2. Kuvvet Net Kuvvet
Doğrultu doğu-batı doğu-batı doğu-batı
Yön doğu bat› doğu
Büyüklük 5 N 2 N 3 N
Yandaki çizelgede yukar›da
bulunan kutuya etki eden z›t
yönlü kuvvetlerin ve net kuvvetin
do¤rultusu, yönü ve büyüklü¤ü
görülmektedir.
15
5 N
1. Kuvvet
3 N
Net Kuvvet
40. s
Duran bir cisme uyguladığımız kuvvet
arttıkça o cismi harekete geçirmemiz daha
kolay olur. Örne¤in, bozulan bir otomobilin
yerini de¤ifltirmek için bir kaç kifli otomobile
foto¤raftaki gibi kuvvet uygulayabilir. Birkaç
kiflinin otomobile uygulad›¤› kuvveti bazen
bir kifli tek bafl›na da uygulayarak otomobilin
hareket etmesini sa¤lar.

4. 72
Dengelenmiş ve Dengelenmemiş Kuvvetler
16
• Hareket eden bir cismin süratini nasıl değiştirebiliriz?
• Bir cismin hareket yönünü nasıl değiştirebiliriz ? sorularını düşünelim ve bu sorulara
cevap bulabilece¤imiz bir deney tasarlayalım. Tasarladığımız deneydeki kuvvetleri
çizerek gösterelim.
Tasarladığımız deneylerde kuvvet uyguladığımız cisimleri durdurmak için
uygulamamız gereken kuvvetlerin büyüklüklerini ve yönlerini tahmin etmeye çalışalım.
Bu tahminlerimizin do¤ru olup olmad›¤›n› deneyerek gözlemleyelim. Yaptığımız
deneyde kullandığımız cisimlerin üzerine etki eden kuvvetleri çizerek gösterelim.
7. Etkinlik
Sorgulayal›m, Araflt›ral›m
Kendi Deneyimi Yap›yorum
17
18
Yanda yer alan flekildeki kifliler kap›y› ayn›
do¤rultuda, z›t yönde ve eflit büyüklükteki
kuvvetlerle iterse, kap›ya etki eden net kuvvet s›f›r
olur. Bu durumda kap› dengelenmifl kuvvetler
etkisindedir. Dengelenmifl kuvvetler etkisindeki
cisim ya hareketsizdir ya da sahip oldu¤u hareketini
sabit süratle devam ettirir. “Cisim hangi yönde
hareket eder?” etkinli¤inin hangi basama¤›nda
cisim dengelenmifl kuvvetler etkisindedir?
Soldaki flekilde görülen kifliler kap›ya ayn›
do¤rultuda, z›t yönde ve farkl› büyüklüklerde
kuvvet uygulam›fllard›r. Kap›ya etki eden net
kuvvet s›f›rdan farkl› olaca¤›ndan kap› büyük
kuvvet yönünde hareket eder. Bir cisme
etki eden net kuvvet s›f›rdan farkl› ise cisim
dengelenmemifl kuvvetler etkisindedir.
Dengelenmemifl kuvvetler etkisindeki cismin
hareket yönünde ve süratinde de¤ifliklik
meydana gelebilir. “Cisim hangi yönde hareket
eder?” etkinli¤inin hangi basama¤›nda cisim
dengelenmemifl kuvvetler etkisindedir?
Dengelenmifl ve dengelenmemifl kuvvetlerin cisimlerin hareketlerine etkisini
gösterebilece¤imiz bir etkinlik yapal›m.
Kuvvetlerin
dengesini.
Ne
çalışacaksın?
Sana örnek
göstereyim!
Böyle örnek mi
olur?
40. s
41. s
41. s

5. 73
Kuvvetler ‹fl Bafl›nda
Kuvvet ve Hareket
1. Aşağıda verilen durumların şekillerini ve şekillerdeki cisimlere etki eden kuvvetlerin
yönlerini defterimize basitçe çizelim. Her bir şekilde kaç tane kuvvet olduğunu
yazalım.
a. Bir çiviye çekiçle vurdu¤umuz an
b. Mafla ile tuttu¤umuz fleker
2. Net kuvvet nedir? Açıklayalım.
3. Arkadaşlarımızla bilek güreşi yaparken uyguladığımız kuvvetleri tanımlayalım.
4. Köpeğini gezdirmeye çıkan Çi¤dem, Okan’a rastlayınca konuşmak için duruyor.
Köpek ise ileriye atılarak gördüğü kediyi kovalamak istiyor. Çi¤dem’in tuttuğu
tasma köpeğin hareketine engel olunca, köpek de inatlaşarak çekmeye devam
ediyor.
a. Çi¤dem’in Okan ile konuflmas›na devam edebilmesi için ne yapmas› gerekir?
b. Çi¤dem’in köpe¤inin oluflturdu¤u problem durumunda ve çözümünde
bulunan kuvvetlerin oluşma nedenlerini açıklayabileceğimiz, ders kitabımızda
yer almayan bir deney düzeneği hazırlayalım.
c. Bu problem durumunda Çi¤dem’in çözüm için yapabileceklerini haz›rlad›¤›m›z
deney düzene¤ini de kullanarak tahmin edelim.
ç. Çi¤dem ile köpek arasında meydana gelen çekişme an›n›, uygulanan
kuvvetlerin dengesi açısından de¤erlendirelim.
Kendimizi De¤erlendirelim
19
20
Afla¤›daki sorular›n cevaplarını defterimize yazalım.
42. s
42. s
Duran bir top
dengelenmemifl kuvvet
etkisiyle harekete geçebilir.
Dengelenmemifl kuvvet ile
bir tenis topunun hareket
yönü ve sürati de¤ifltirilebilir.
Dengelenmemifl kuvvet
uygulayarak hareket
hâlindeki top durdurulabilir.