1. 74
Anahtar Kavramlar
a¤›rl›k
kütle çekim kuvveti
A¤›rl›k Bir Kuvvettir
Havada asılı kaldığımızı, tavanda ayakta durduğumuzu ya da bir s›çray›flta merdivenleri
çıktığımızı hayal edelim. Eğer, uzayda seyahat eden bir astronot olsaydık bunları
yapabilirdik; fakat Dünya’da bunları yapamay›z. Bir topu havaya attığımız zaman top bir
süre sonra yere düşer. Zıpladığımız zaman havada asılı kalmayız.
Özel ortamlarda bir duvardan ötekine kolayca zıplayan, hiç zorlanmadan çeşitli
akrobatik hareketler yapan astronotlar› televizyondan izlemişsinizdir. Bunlar bize çok çekici
ve heyecan verici gelebilir. Ancak astronotların bazı şeylere de dikkat etmeleri gerekir.
Uzay arac›nda kullandıkları aletleri yerlerine takmazlarsa koyduğu yerde bulamayabilirler.
Çünkü küçük bir etkiyle bu aletler hareket edebilir. Astronotların yemek yemeleri de
zorlaflabilir. Çünkü yiyecekler tabakta, içecekler de bardakta durmaz.
• Astronotlar uzay aracı içerisinde Dünya’dan farklı bir şekilde hareket edebilirler. Bunun
sebebi ne olabilir?
Newton’un elma ile ilgili hikâyesini hepimiz biliriz. Newton ağaçtan düşen elmayı
görünce kendi kendine şu soruyu sordu: “Elma niçin yere düşüyor?” Biz de buna benzer
birçok olayla günlük hayat›m›zda karşılaşırız. Fırlatılan bir silginin ve uçaktan atlayan
paraşütçünün yere düştüğünü gözlemlemişizdir. Acaba yerküre üzerindeki varl›klar› çeken
bir kuvvet mi var? Böyle bir kuvvetin olup olmad›¤›n› bir etkinlikle gözlemleyelim:

2. 75
Araç-Gereçler
Araç ve Gereç
♦ kâğıt
♦ makas
♦ bant
♦ dünya modeli
♦ tahta silgisi
♦ kitap
♦ taş
Cisimler Niçin Yere Düfler?Gözlemleyelim, ‹nceleyelim
Bunları Yapalım
• Elimize ald›¤›m›z tahta silgisini, kitabı ve taşı sırasıyla
elimizden bırakalım ve hareketlerini gözlemleyelim.
• Kâğıdı ve makası kullanarak kâğıttan insan flekli
keselim.
• Dünya modeline üzerine kâğıttan kestiğimiz dört insan
modelini Kuzey Kutbu’na, Güney Kutbu’na, Ekvator’a
ve kendimizin belirlediği her hangi bir noktaya,
gerçekte nasıl durduğunu düşünerek bant yard›m› ile
yapıştıralım.
Sonuca Varalım
• Elimizden bıraktığımız cisimlerin hareket yönleri nas›ld›r?
• Dünya modeli üzerine yerleştirdiğimiz kâğıt insanlar›n
düşmeden durması için bant kullandık. Gerçekte
insanların Dünya üzerinde durmasını sağlayan etki nedir?
8. Etkinlik
Daha önceden kuvvetlerin
itme ve çekme şeklinde olduğunu
öğrenmiştik. Yaptığımız etkinlikte ve
günlük hayat›m›zda gözlemlediğimiz
gibi temas gerektirmeyen bir kuvvet
yerküre üzerindeki tüm cisimleri
çeker. Bu kuvvete yer çekimi kuvveti
denir. Yerkürenin cisimlere uyguladığı
yer çekimi kuvveti daima yerkürenin
merkezine doğrudur.
Resimdeki çizgi film kahraman-
lar› yolun bitmesine rağmen
hareketine devam ediyor. Gerçekte
bu mümkün müdür?
21
43. s
Hey! Siz orada
düflmeden nas›l
duruyorsunuz?
Seni çeken Dünya bana da
çekme kuvveti uyguluyor.

3. 76
Di¤er gök cisimleri de üzerindeki varl›klara
çekim kuvveti uygular. Gök cisimlerinin
uygulad›klar› bu çekim kuvvetine kütle çekim
kuvveti denir. Yer çekimi kuvveti, kütle çekim
kuvvetinin Dünya için isimlendirilmifl özel
bir hâlidir. Yukar›daki foto¤raflarda görülen
Mars yüzeyinde araflt›rma yapan araca Mars
taraf›ndan, Ay yüzeyinde araflt›rma yapan
astronota Ay taraf›ndan kütle çekim kuvveti
uygulanmaktad›r.
Bir gök cisminin, kütle çekim kuvvetinin
büyüklü¤ü o gök cisminin kütlesine ba¤l›d›r.
Yani bir gök cisminin kütlesi ne kadar büyükse
uygulad›¤› çekim kuvveti o oranda büyük
olur. Günefl sistemindeki gezegenlerin ve
Ay’›n gösterildi¤i resimde her bir gezegenin,
Günefl’in ve Ay’›n üzerindeki 1 kg’l›k cisme
uygulayaca¤› kütle çekim kuvveti de¤erleri
gösterilmifltir. Buna göre kütlesi en büyük olan
gezegen hangisidir? Dünya’n›n kütle çekim
kuvveti, Ay’›n kütle çekim kuvvetinin yaklafl›k
kaç kat›d›r?
Dünya’dan uzaya gönderilen uzay
mekiklerinin yer çekimi kuvvetinin etkisinden
kurtulmalar› için yaklaşık 11000 m/s süratle
f›rlat›lmalar› gerekir.
Bunlar› Biliyor muydunuzBunlar› Biliyor muydunuz ??
Gezegenlerin büyüklükleri ve arala-
r›ndaki uzakl›klar ölçekli de¤ildir.

4. 77
A¤›rl›k Bir Kuvvettir
Kuvvet ve Hareket
Bunları Yapalım
• Eşit kollu terazi kullanarak sırayla cisimlerin kütlelerini
ölçelim.Ölçümsonuçlarımızıdefterimizeoluflturaca¤›m›z
çizelgeye kaydedelim.
• Farklı cisimleri dinamometreye sırasıyla asalım.
Dinamometrenin yayındaki uzamayı gözlemleyelim
ve dinamometreden okuduğumuz değeri defterimize
oluflturaca¤›m›z çizelgeye kaydedelim.
Sonuca Varalım
• Eflit kollu terazi ve dinamometreyle ölçülen de¤erleri
karfl›laflt›ral›m.
• Etkinli¤imizde, dinamometrenin yay›n›n uzamas›n›n
sebebi nedir?
• Dinamometreye as›lan cisimlerin yayda oluflurduklar›
uzama miktarlar›n› karfl›laflt›ral›m.
Kuvvetin büyüklü¤ünün nasıl ölçülebileceğini öğrendik. Acaba Dünya’nın cisimlere
uyguladığı kuvveti de ölçebilir miyiz?
Araç-Gereçler
Araç ve Gereç
♦ eşit kollu terazi
♦ dinamometre
♦ bir adet elma
♦ kalem kutusu
♦ içi su dolu şişe
♦ defter
Gözlemleyelim, ‹nceleyelim
9. Etkinlik A¤›rl›k m›? Kütle mi?
Etkinliğimizde cisimleri dinamometreye astığımızda
dinamometre yayının uzadığını gözlemledik. Dinamometre
yay›n›n uzamas› cisimlere kuvvet uygulandığını gösterir.
Bu kuvvet yer çekimi kuvvetidir. Dünya’n›n maddelere
uygulad›¤› yer çekimi kuvveti a¤›rl›k olarak ifade edilir.
‹nsanlar, ağırlık ve kütle kavramlarını çoğu zaman birbirine
karıştırıp, ağırlık sözcüğünü kütle anlamında kullanırlar.
Oysa bir cismin kütlesi ile ağırlığı birbirinden farklıdır. Bir
cismin kütlesi o cisimdeki madde miktarıdır. Ağırlığı ise, o
cisme etki eden yer çekimi kuvvetidir. Örneğin fotoğraftaki
k›z çocu¤un kütlesi 50 kg ise ağırlığı yaklaşık 500 N’dur.
Bir cisme etki eden kütle çekim kuvveti, cismin bulundu¤u
gök cismine ba¤l› olarak de¤iflebilir.
Günlük hayatımızda kullandığımız el kantarı bir
çeşit dinamometre olmasına rağmen cisimlerin kütlesini
ölçmek için kullanılır. Çünkü el kantarı kütle ölçecek şekil-
de bölmelendirilmiştir. El kantarı ağırlık ölçecek şekilde
bölmelendirilirse cisimlerin ağırlığı da rahatlıkla ölçülebilir.
22
43. s

5. 78
Merkür’de ya da Jüpiter’de yaflad›¤›m›z› ve okula gitti¤imizi düflünelim. Okul
çantam›za Merkür, Jüpiter ve Dünya’da etki eden kütle çekim kuvveti aras›nda nas›l
bir fark olurdu? Gezegenlerin hangisinde okul çantam›z› tafl›mak daha kolay olurdu?
Zeynep bir topu Dünya’da
10 m yukarı fırlatıyor.
Zeynep, aynı topu Ay’da
60 m yukarı fırlatabilir.
Zeynep aynı topu uzayda
ne kadar fırlatabilir?
Zeynep’in aynı topu Ay’da Dünya’ya göre daha yükseğe fırlatabilmesinin sebebinin ne
olduğunu söyleyebilir misiniz?
Dünya üzerinde yükseklere çıkıldıkça ya da Dünya’nın daha basık olduğu kutup
bölgelerine gidildikçe cismin ağırlığı değişir. Örneğin, kutup bölgelerinde cismin
ağırlığı daha fazlayken, ekvator bölgelerinde daha azdır. Afla¤›daki resimde 1 kg’l›k
çantan›n ağırlı¤›, Dünya’nın merkezine yaklaştıkça artar, Dünya’nın merkezinden
uzaklaştıkça azalır.
Araflt›ral›m, Haz›rlanal›mAraflt›ral›m, Haz›rlanal›m
23
Yeryüzünden 10000 km
yukar›da çantan›n a¤›rl›¤›
yaklafl›k 1,5 N’dur.
Yeryüzünden 5000 km
yukar›da çantan›n a¤›rl›¤›
yaklafl›k 3 N’dur.
Yeryüzünde çantan›n a¤›rl›¤›
yaklafl›k 10 N’dur.
44. s
Bunlar› Biliyor muydunuzBunlar› Biliyor muydunuz ??

6. 79
A¤›rl›k Bir Kuvvettir
Kuvvet ve Hareket
Kendimizi De¤erlendirelim
Kuzey Kutbu’na giden bir kâşif ile Ay’a gidecek olan astronot bir marketten 1 kg’lık
konserve bezelye aldılar. Kâşif, Kuzey Kutbu’na; astronot, Ay’a gitmek için hazırlandılar.
Aşağıdaki resim seyahat sırasında konserveye farklı anlarda etki eden net kuvveti ve
kütlesini göstermektedir.
Seyahatin farklı anlarında konservenin kütlesi, a¤›rl›¤› ve ona etki eden net kuvvet
hakkında ne söyleyebiliriz? Konserveye etki eden kütle çekim kuvveti Ay’da, Dünya’ya
göre neden daha azd›r? Konserveye etki eden net kuvvet Dünya ile Ay aras›ndaki bir
yerde neden s›f›ra yak›nd›r?
Bir cismin ağırlığı Dünya’da ve uzayda değişebiliyorken kütlesinde bir değişiklik
olmaz. Bir uzay aracı Dünya’mızdan fırlatıldığında kendi ağırlığı ve içindeki cisimlerin
ağırlıkları hızla azalır.
Konservenin Kuzey
Kutbu’ndaki kütlesi 1 kg’d›r.
A¤›rl›¤› 9,85 N’dur.
Konservenin Dünya’dan
6400 km yukar›daki
kütlesi 1 kg’d›r. Etkiyen
net kuvvet 2,4 N’dur.
Konservenin Dünya ile
Ay aras›nda bir yerdeki
kütlesi 1 kg’d›r.
Etkiyen net kuvvet
ise yaklafl›k 0’d›r.
Konservenin Ay yüzeyindeki
kütlesi 1kg’d›r. Ay’›n çekim
kuvveti 1,62 N’dur.
24
44. s
Afla¤›daki sorular›n cevaplarını defterimize yazalım.
1. A¤›rl›k olarak adland›r›lan yer çekimi kuvvetinin yönü Dünya’n›n farkl› yerlerinde
de¤iflir mi? Neden?
2. Dünya’dan Ay’a doğru yolculuk yaptığımızı ve bu yolculuk sırasında çantamızı
dinamometreye takılı şekilde yanımızda taşıdığımız› hayal edelim.
• Dünya’dan uzaklaştıkça dinamometredeki değişim nasıl olur?
• Ay’a yaklaştıkça dinamometredeki değişim nasıl olur?
3. Kütle ile ağırlık arasındaki fark nedir?