1. 261
Toprak ve Toprak Erozyonu
Anahtar Kavramlar
toprak çeşitleri
erozyon
Toprak
Ahmet dede torunu Mert’i yaşadığı köyün
kırlarında gezdiriyordu. Mert her ad›m at›fl›nda
üzerine bastığı toprağın nas›l olufltu¤unu zihninden
geçiriyordu. Büyük kayaçlar çeşitli yollarla önce taş ve
çakıllara, ardından da toprağa dönüşmüfltü.
Yürüyüfl s›ras›nda yer kabuğunu oluşturan
kayaçların üzerini kaplayan ince toprak tabakası
üzerindeki kır çiçeklerini, böcekleri, solucanları ve
daha birçok canlıyı görünce aklından şu soruyu
geçirdi: Doğrudan veya dolaylı yollarla bütün canlılara
analık eden toprak, acaba her yerde aynı özelliklere
mi sahiptir?
Mert’in bu sorusunu bir etkinlikle yanıtlayalım.
6. Etkinlik
Araç-Gereçler
Araç ve Gereç
◆ yakın çevreden alınmış
çeşitli toprak örnekleri
◆ büyüteç
◆ kâğıtlar
◆ plastik bardaklar
◆ etiket
◆ temiz konserve kutuları
◆ ispirto ocağı
◆ 5 cm x 5 cm
ölçülerinde birkaç
küçük cam parçası
◆ tatlı kaşığı
◆ çivi
◆ su
Toprak Çeflitlerini Gözlemleyelim
Gözlemleyelim, ‹nceleyelim
Bunları Yapalım
I. Aflama
• Sınıfa çeşitli toprak örnekleri getirelim.
• Toprak örneklerini birbirine karıştırmadan ayrı kâğıtlar
üzerine koyalım.
• Bu toprak örneklerini büyüteçle inceleyelim ve yan
sayfadaki çizelgeyi defterimize çizerek ilgili sütunlar›n›
doldurmaya çal›flal›m.
• Tabanlarını çivi ile deldiğimiz plastik bardaklara farkl›
toprak örneklerinden aynı miktarda koyalım.
• Aynı miktardaki suyu s›ras›yla bu toprak örnekleri
üzerine boşaltalım. Toprak örneklerinin su
geçirgenliğini karşılaştırarak, de¤erlendirmelerimizi
iyi geçirgen, geçirgen, az geçirgen olarak çizelgeye
kaydedelim.
11
147. s

2. 262
T o p r a k Ö z e l l i k l e r i
Taneli
yap›da m›?
Gözenekli mi? S›k yap›l›
toprak m›?
Rengi
nas›l?
Kokusu
var m›?
Su
geçirgenli¤i
1. örnek
2. örnek
3. örnek
4. örnek
5. örnek
Toprak
Örnekleri
• Yeterli delil toplayamadığımız örnekler için ikinci
aflamadaki işlemleri uygulayal›m.
II. Aflama
• Bu toprak örneklerinin her birinden ikişer kaşık
alal›m. Bunlar› ayrı konserve kutularına koyarak
ispirto ocağında kavural›m.
• Kavurma işlemi sırasında topraktaki değişimleri
gözlemleyelim.
• Toprak örneklerini kavururken hangi örneklerin
yanma kokusu yaydığını belirleyelim.
• ‹spirto ocağını söndürerek kavrulmuş toprağın
soğumasını bekleyelim.
• Bu toprak örneklerinden bir miktar alarak kuru
cama flekildeki gibi s›k›ca sürtelim. Camın çizilip
çizilmediğini gözlemleyelim.
• Bu toprağa tekrar büyüteçle bakarak, tanelerinin kum olup olmadığını
belirleyelim.
Sonuca Varalım
• Öğretmenimizin yardımıyla tespit ettiğimiz
özelliklere bağlı olarak toprak örneklerimizi
adland›ral›m.
• ‹nsanlar›n ihtiyaçlar›na göre bu toprak
çeflitlerinden ne flekilde yararland›klar›n›
tart›flal›m.

3. Toprak ve Toprak Erozyonu
263
Yer Kabu¤u Nelerden Oluflur?
Bu etkinlikle, toprağın sahip olduğu farklı özellikleri uygun yöntemlerle belirlemeye
çalıştık. Buna göre,
• Su tutma özelliği olmayan topraklar kumlu toprak olarak bilinir. Bu tür topraklar suyu
çok k›sa sürede tabana ulaflt›r›r. Pamuk, karpuz gibi bazı bitkiler kumlu toprakları
sever.
• Bitki ve hayvan kalıntılarının çürümesiyle oluşan, koyu renkli, yumuşak ve su tutabilen
verimli toprağa humuslu toprak denir. Bu tür topraklar kavruldu¤unda yan›k kokusu
verir. Tarım için en elverişli toprak çeşididir.
• Ağır, su tutan, zor işlenen ve kavurma işlemi sonucunda camı çizecek kadar sert
kıvama gelebilen toprak örnekleri kil bakımından zengindir. Asitlerden etkilenmeyen ve
ısıya çok dayanıklı olan bu toprak çeşidine killi toprak denir. Killi toprak kiremit, tuğla
ve seramik yapımında kullanılır.
• Açık renkli, su tutmayan, üzerine boşalttığımız suyun etkisiyle kalın bir kabuk bağlayan,
oldukça gevşek yapıya sahip olan topra¤a kireçli toprak denir. Bu toprak tarıma
elverişli değildir.
Araflt›ral›m, Haz›rlanal›mAraflt›ral›m, Haz›rlanal›m
Yukar›da soldaki foto¤raf rüzgâr, sa¤daki foto¤raf ise su erozyonunu
göstermektedir. Bu do¤al felaketlerin bir süre daha devam etmesi durumunda arazide
meydana gelecek değişikliği tahmin etmek zor değildir.
12
fiiddetli su erozyonlar› e¤imli bölgelerde bitki örtüsünü bile yok edebilir.
Toprakla uğraşan bir çiftçiyle ve bir çanak-çömlek imalatçısıyla görüşelim. Onların
faydalandıkları toprakların özellikleri hakkında bilgi toplayarak arkadaşlarımızla
paylaşalım.
Toprak Erozyonu
148. s

4. 264
7. Etkinlik
Araç- Gereçler
Araç ve Gereç
◆ dört adet kapaksız
ayakkabı kutusu
◆ streç film veya
naylon poşet
◆ iki adet plastik bardak
◆ tas
◆ bir miktar çim tabakası
ve bahçe toprağı
◆ tülbent veya
bez parçası
◆ fön makinesi
Araflt›rmac›n›n Amac› Ne?Problem Çözelim
Bunları Yapalım
• Ayakkabı kutularının kısa kenarını “V” şeklinde kestikten sonra içerisini streç filmle
kaplar.
I. Aflama: Kutulardan birini toprakla diğerini çimlendirilmiş toprakla doldurur. Fön
makinesini aynı ayarda çalıştırarak, sırasıyla kutular üzerinde gezdirir.
Her bir kutudaki toprak kaybını gözlemler ve gözlemlerini kaydeder.
II. Aflama: Kutuları aynı eğime sahip olacak şekilde yerleştirerek kutuların altına
birer bardak koyar. Aynı miktar suyu kutuların eğimli taraflarından
döker. Bardaklardaki suyu kumafl mendil veya bezle süzerek, her
bir bardakta ne kadar toprak biriktiğini gözlemler ve gözlemlerini
kaydeder.
III. Aflama: Araştırmacı son aflamada yeni iki kutuyu aynı miktar toprakla
doldurarak, kutulardan sadece birini eğimli şekilde yerleştirir. Aynı
miktar suyu kutulara boşaltır. Bu adımda da bardaklardaki suyu
kumafl mendil veya bezle süzerek, her bir bardakta ne kadar toprak
biriktiğini gözlemler ve gözlemlerini kaydeder.
Sonuca Varalım
• Araştırmacı hangi soruya cevap bulmak için bu aflamalar› takip etmifltir?
• Her bir aflamada hangi değişkeni dikkate alarak, nasıl bir hipotez kurmuş olabilir?
• Sizce araflt›rmac› her bir basama¤›n sonunda hangi sonuçlara ulaşmıştır?
• Araştırmacı bu etkinliğin sonunda günlük yaşamı olumsuz yönde etkileyecek hangi
yargılara ulaşmış olabilir?
• Sizce günlük yaşamı tehdit eden bu tür tehlikelere karşı ne tür önlemler alınabilir?
Bir araştırmacı yanda verilen araç-gereçleri temin
eder ve resimdeki gibi bir düzenek hazırlar. Daha sonra
aşağıdaki aflamalar› takip eder.

5. Toprak ve Toprak Erozyonu
265
Yer Kabu¤u Nelerden Oluflur?
Yeterli bitki örtüsü bulunmayan düz ve açık araziler rüzgâr erozyonuna maruz kalır.
Gevşek yapıdaki kuru ve ince toprak, rüzgâr etkisiyle kolaylıkla başka yerlere sürüklenir.
Rüzgâr erozyonu uzun bir süreçte, yer yer çukurlar oluşturur. Sürüklenen bu topraklar
başka yerlerde tepeler meydana getirir.
Yağan yağmur suları ya da akan bir nehir, bitki örtüsünün zayıf olduğu bölgelerde,
arazinin eğimi ile de orantılı olarak erozyona sebep olur. Erozyonu önlemenin de¤iflik
yollar› vard›r. Bu yollar›n en önemlilerinden ikisi a¤açland›rma ve taraçalamad›r.
Taraçalama, e¤imli arazide topra¤›n önüne basamakl› setler kurmakt›r. Afla¤›da taraçal›
bir arazinin erozyondan nas›l korundu¤u görülmektedir.
Bilim insanları, her yıl
ülkemizde, Kıbrıs Adası’nın
yüzeyini yaklaşık 25 cm
kaplayacak kadar verimli
toprağımızın kaybolduğunu
vurgulamaktadır. Erozyon
ormanlar›n yok edilmesi,
topra¤›n yanl›fl kullan›m› ve
meralar›n tahrip edilmesi gibi
üç temel sebepten kaynaklan›r.
Ayr›ca erozyonun toprağın
verimini düflürdü¤ü, çölleflmeye
sebep oldu¤u, suları kirlettiği
ve ürün kalitesini düşürdüğü
de belirtilmektedir. Bu yüzden erozyonla mücadele etmenin asla ertelenmeyecek bir
görev oldu¤unun bilincinde olmal›y›z. Erozyonla mücadele çal›flmalar›nda daha etkili
olabilmek için bu alanda faaliyet gösteren kurum, vak›f ve sivil toplum kurulufllar›na
kat›larak uzmanlar›n haz›rlad›klar› projelerin hayata geçirilmesine katk› sa¤lamal›y›z. Hatta
yöremizde yap›lan çal›flmalar›n takipçisi ve uygulay›c›s› olmal›y›z.
Araflt›ral›m, Haz›rlanal›mAraflt›ral›m, Haz›rlanal›m
Toprağımıza Sahip Çıkalım
Yakın çevrenizde erozyonun önlenmesi için alınması gereken tedbirler nelerdir?
Ülkemizde erozyonla mücadele çalışmalarında faaliyetleri olan kişi, kurum, vakıf
ve sivil toplum kuruluşlarının çal›flmalar›na ya da internet sitelerine ulaflal›m. Bu
kaynaklardan yararlan›p erozyonu önlemek için çözüm önerilerini sunabileceğimiz bir
poster veya afiş sunusu hazırlayarak arkadaşlarımızla paylaşalım.
Ulaflt›¤›m›z kurum, vakıf ve sivil toplum kuruluşlarına katılarak belirledi¤imiz
çözüm önerilerini yakın çevremize uygulayalım. Ulaflt›¤›m›z kişi, kurum, vakıf ve sivil
toplum kuruluşlarının yaptıkları çalışmaları fotoğraflarla sergileyelim.
Kendimizi De¤erlendirelim
Afla¤›daki sorular›n cevaplarını defterimize yazal›m.
1. Toprak çeşitleri belirlenirken topra¤›n hangi özellikleri dikkate al›n›r?
2. Tarıma elverişli olan ekilebilir toprağın erozyonla yok olmasını önlemek için neler
yapılabilir?
3. Tuğla ve kiremit yapımına uygun toprak nasıl olmalıdır?
13
149. s