1. 49
1 สารรอบตัว
ผลการเรียนรูที่คาดหวัง
1. สํารวจ ทดลอง วิเคราะห และอธิบายสมบัติทางกายภาพของสาร
2. จําแนกสารเปนกลุมตามลักษณะของเนื้อสารและขนาดของอนุภาค
3. สํารวจ ทดลอง และอธิบายความแตกตางระหวางสมบัติ ลักษณะเนื้อสารของสารเนื้อ
เดียว สารเนื้อผสม ขนาดอนุภาคของสารแขวนลอย คอลลอยด สารละลาย
4. สํารวจและอธิบายองคประกอบของสารละลาย ความเขมขนของสารละลาย
5. เตรียมสารละลายที่มีความเขมขนตามหนวยที่กําหนด
6. ยกตั ว อย า งการใช ป ระโยชน จ ากสารละลายและนํ าความรู เ รื่ องสารละลายไปใช
ประโยชนในชีวิตประจําวัน
7. อธิบายความหมายของคําตอไปนี้ได สารเนื้อเดียว สารเนื้อผสม สารแขวนลอย
คอลลอยด สารละลาย ตัวทําละลาย ตัวละลาย ความเขมขนของสารละลาย
แนวความคิดหลัก
สารตาง ๆ รอบตัวมีสมบัติทั้งที่คลายกันและแตกตางกัน สมบัติของสารสามารถใชเปน
เกณฑในการจัดกลุม ลักษณะเนื้อสารและขนาดของอนุภาคสารก็เปนเกณฑหนึ่งที่ใชในการจัดกลุม
สาร ถาใชเนื้อสารเปนเกณฑในการจัดกลุมจะจัดไดเปนสารเนื้อเดียวและสารเนื้อผสม ถาใชขนาด
ของอนุภาคสารเปนเกณฑ จะจัดไดเปนสารแขวนลอย คอลลอยด และสารละลาย สารแตละกลุมมี
สมบัติและองคประกอบตางกัน สารแขวนลอยประกอบดวยอนุภาคที่มีขนาดใหญมองเห็นไดดวย
ตาเปลา เมื่อตั้งไวอนุภาคที่เปนของแข็งจะตกตะกอน คอลลอยดประกอบดวยอนุภาคที่มีขนาดใกล
เคียงกับความยาวคลื่นแสง เมื่อฉายแสงผานจะทําใหเกิดการกระเจิงแสง สารละลายเปนของผสม
เนื้ อ เดี ย วที่ ป ระกอบด ว ยตั ว ทํ าละลายและตั ว ละลายซึ่ ง มี อ นุ ภ าคขนาดเล็ ก กว า อนุ ภ าคในสาร
แขวนลอยและคอลลอยด การละลายของสารขึ้นอยูกับชนิดของตัวทําละลาย สารละลายที่มีตัวทํา
ละลายเทากัน ถามีปริมาณตัวละลายตางกันจะมีความเขมขนตางกัน สามารถเตรียมสารละลายที่
ความเขมขนในหนวยที่กําหนดได เชน รอยละโดยมวลตอมวล รอยละโดยมวลตอปริมาตร รอยละ
โดยปริมาตรตอปริมาตร
บทนี้ควรใชเวลาประมาณ 14 ชั่วโมง
1.1 การจําแนกสารรอบตัว
หัวขอนีมจุดมุงหมายใหสํารวจสมบัติทางกายภาพของสาร เชน ลักษณะเนื้อสาร ขนาดของ
้ ี
อนุภาคสาร เพื่อใชเปนเกณฑในการจัดกลุมสาร แลววางแผน ออกแบบ หรือสรางแบบจําลอง
แสดงการทํานํ้าใหสะอาดโดยใชความรูเรื่องลักษณะเนื้อสารและขนาดของอนุภาคสาร

2. 50
ผลการเรียนรูที่คาดหวัง
1. สํารวจ สังเกต สมบัติทางกายภาพของสารเพื่อใชเปนเกณฑในการจัดกลุมสาร และ
อธิบายลักษณะของสารแตละกลุม
2. จัดกลุมสารไดเปนสารเนื้อเดียวและสารเนื้อผสมโดยใชลักษณะเนื้อสารเปนเกณฑ

3. จัดกลุมสารไดเปนสารแขวนลอย คอลลอยด และสารละลายโดยใชขนาดของอนุภาค
สารเปนเกณฑ
4. อธิบายสมบัติและยกตัวอยางสารแขวนลอย คอลลอยด และสารละลายที่พบในชีวิต
ประจําวัน
5. อธิบายการแยกสิ่งเจือปนออกจากนํ้าโดยการเติมสารบางอยางใหส่ิงเจือปนตกตะกอน
และการกรอง
6. ออกแบบและสรางเครื่องกรองนํ้ าที่มีการเติมสารใหสิ่งเจือปนตกตะกอนและ/หรือ
กรองสิ่งเจือปน
7. รวบรวมขอมูลเกี่ยวกับการทํานํ้าใหสะอาด นําเสนอขอมูลในรูปแบบตาง ๆ รวมทั้ง
แบบจําลองแสดงวิธการทํานํ้าใหสะอาดที่ใชในทองถิ่น
ี
ผูเ รียนรวมกันอภิปรายเกี่ยวกับการจัดหมวดหมูสินคาที่ขายในตลาดสด ในรานชําใกลบาน
ในโรงอาหารของโรงเรียน การจัดวางสิ่งของในบาน หรือการจัดหนังสือเปนหมวดหมูในหองสมุด
ของโรงเรียน โดยรวมกันอภิปรายวาการจัดหมวดหมูสิ่งของในแตละแหงนั้น จัดอยางไร ใชอะไร
เปนเกณฑ เพื่อนําเขาสูกิจกรรม 1.1
กิจกรรม 1.1 การจัดกลุมสารรอบตัว
กิจกรรมนี้มีจุดมุงหมายเพื่อสํารวจ สังเกต สมบัติทางกายภาพของสาร และใชสมบัติของ
สารเปนเกณฑในการจัดกลุมสาร
จุดประสงคของกิจกรรม
1. สังเกต เปรียบเทียบสมบัติ ลักษณะที่ปรากฏของสารรอบตัว และอธิบายลักษณะของ
สารเนื้อเดียวและสารเนื้อผสม
2. จัดกลุมสารเปนสารเนื้อเดียวและสารเนื้อผสม โดยใชลักษณะเนื้อสารเปนเกณฑ

3. ยกตัวอยางสารเนื้อเดียวและสารเนื้อผสมในชีวิตประจําวัน
เวลาที่ใช
อภิปรายกอนกิจกรรม 10 นาที
ทํากิจกรรม 20 นาที
อภิปรายหลังกิจกรรม 30 นาที

3. 51
รวม 60 นาที
วัสดุอุปกรณและสารเคมี
รายการ ปริมาณตอ 10 กลุม
1. ขาวสุก แกงจืด ดิน นมสด กระดาษ นํ้าตาล ชนิดละ 10 g หรือ 10 cm3
ทราย นํ้าอัดลม นํ้าโคลน นํ้าเกลือ นํ้าเชื่อม
นําแปงสุก นํ้ากลั่น และสารอื่น ๆ ที่ผูเรียนสน
้
ใจนํามาทํากิจกรรม
แนวการจัดกิจกรรม
ผูเ รียนชวยกันจัดหาสารตัวอยางตามความสนใจของแตละกลุม โดยครูควรจะจัดหาไวดวย 1
ชุด ตามกิจกรรม 1.1 สังเกตลักษณะของสารแตละชนิดโดยละเอียด ไดแก ลักษณะเนื้อสาร สถานะ
สี กลิน แลวพิจารณาความเหมือน ความแตกตางของสารแตละชนิด เพื่อจัดสารเปนกลุมโดยใช
่
สมบัตตาง ๆ เปนเกณฑในการจัดกลุม จากนั้นนําเสนอผลการจัดกลุมสารและเกณฑที่แตละกลุมใช
ิ
ในการจัดกลุมสาร รวมกันพิจารณาเปรียบเทียบการจัดกลุมสารที่ใชเกณฑตาง ๆ กัน
อภิปรายหลังการทํากิจกรรม
ผูเ รียนแตละกลุมอาจใชสถานะ สี กลิ่น ลักษณะเนื้อสาร เปนเกณฑในการจัดกลุมสาร
ผลการจัดสารของแตละกลุมแตกตางกัน เชน
• ใชสถานะ - สารที่เปนของแข็ง ไดแก ขาวสุก ดิน กระดาษ นํ้าตาลทราย
- สารที่เปนของเหลว ไดแก แกงจืด นมสด นํ้าอัดลม นํ้าโคลน
นํ้าเกลือ นํ้าเชื่อม นํ้าแปงสุก นํ้ากลั่น
• ใชลกษณะเนื้อสาร - สารที่มลักษณะเปนเนื้อเดียวตลอด ไดแก ขาวสุก นมสด
ั ี
กระดาษ นํ้าตาลทราย นํ้าอัดลม นํ้าเกลือ นํ้าเชื่อม นํ้าแปง
สุก นํ้ากลั่น
- สารที่ไมเปนเนื้อเดียวตลอด ไดแก แกงจืด ดิน นํ้าโคลน
• อื่น ๆ
ถาจัดกลุมโดยใชลักษณะของเนื้อสารเปนเกณฑ อาจจัดไดเปนสารที่มีลักษณะเปนเนื้อ
เดียวกับสารที่ไมเปนเนื้อเดียว
จากผลการทํากิจกรรม การตอบคําถาม และการอภิปราย ควรสรุปไดวาถาใชเกณฑตางกันจะ

จัดกลุมสารรอบตัวไดตาง ๆ กัน ถาใชลักษณะเนื้อสารเปนเกณฑจะจัดสารไดเปน 2 กลุม คือสารที่มี

เนือเดียวตลอด อาจประกอบดวยสารเพียงชนิดเดียวหรือมากกวา 1 ชนิดก็ได และสารที่ไมเปนเนื้อ
้
เดียวตลอด ประกอบดวยสารมากกวา 1 ชนิด สามารถแยกไดดวยตาเปลา

4. 52
เราอาจนําความรูเกี่ยวกับการจัดกลุมสารรอบตัวไปใชประโยชน เชน การจัดสิ่งของเครื่องใช
เครืองแตงกาย หรือหนังสือตาง ๆ ใหเปนระเบียบเรียบรอยตามลักษณะการใชงาน ทําใหหยิบใชได
่
สะดวก ถูกตอง และไมเกิดการสูญหาย
ใหผูเรียนอภิปรายรวมกันเกี่ยวกับสารที่มีลักษณะเปนสารเนื้อเดียว แตยังไมสามารถสรุปได
วาสารนั้นมีองคประกอบเพียงชนิดเดียว ตามรายละเอียดในบทเรียน เพื่อนําเขาสูเรื่องการจัดกลุม
สาร
1.1.1 การจัดกลุมสารตามลักษณะเนื้อสารและขนาดของอนุภาค
ผูเ รียนอภิปรายเกี่ยวกับการแยกของที่ผสมกันโดยการคัดขนาดของสาร เชน การรอนผาน
ตะแกรง และยกตัวอยางของเหลวที่พบในชีวิตประจําวัน เชน นํ้าโคลน นมสด นํ้าหวานที่มีสี นํ้า
เกลือ นําเชื่อม นํ้าสมสายชู นํ้าแปง นํ้าหมึก ถามีตัวอยางมาศึกษา ใหสังเกตลักษณะและอภิปราย
้
รวมกันเกียวกับลักษณะของของเหลวแตละชนิด ประกอบดวยอะไรบาง สารที่มีลักษณะเปนเนื้อ
่
เดียวมีองคประกอบเพียงชนิดเดียวหรือไม ทราบไดอยางไร ถาตองการทราบวาอนุภาคที่เปนองค
ประกอบในของเหลวแตละชนิดมีขนาดตางกันอยางไร จะตรวจสอบไดอยางไร เพื่อนําไปสูการทํา
กิจกรรม 1.2
กิจกรรม 1.2 การตรวจสอบขนาดของเนื้อสาร
จุดประสงคของกิจกรรม
1. อธิบายสมบัติและยกตัวอยางสารแขวนลอย คอลลอยด และสารละลายที่พบในชีวต ิ
ประจําวัน
2. ตรวจสอบและเปรียบเทียบขนาดของอนุภาคสารในนํ้าโคลน นมสด และนํ้าหวานสี
แดงโดยใชกระดาษกรองและเซลโลเฟน
3. ใชขนาดของอนุภาคสารเปนเกณฑในการจัดกลุมสารไดเปนสารแขวนลอย คอลลอยด
และสารละลาย
เวลาที่ใช
อภิปรายกอนกิจกรรม 10 นาที
ทํากิจกรรม 40 นาที
อภิปรายหลังกิจกรรม 30 นาที
รวม 80 นาที

5. 53
วัสดุอุปกรณและสารเคมี
รายการ ปริมาณตอ 10 กลุม
1. นําโคลน (หรือนํ้าแปงดิบ 1%)
้ 200 cm3
2. นมสด (หรือนํ้าแปงสุก 1%) 200 cm3
3. นําหวานที่ใสสี (หรือนํ้าสีผสมอาหาร 0.5%)
้ 200 cm3
4. บีกเกอรขนาด 50 cm3 60 ใบ
5. บีกเกอรขนาด 250 cm3 3 ใบ
6. กระดาษกรองขนาด ∅ 11 cm 30 แผน
7. กระดาษเซลโลเฟนขนาด 10 cm × 10 cm 30 แผน
8. กรวยพลาสติก 10 อัน
9. ขวดรูปกรวย ขนาด 250 cm3 10 ใบ
10. แทงแกวคนสาร 10 อัน
11. ขาตั้งพรอมที่จับ 10 ชุด
12. ยางรัดของ 30 เสน
13. ชอนตักสารเบอร 2 10 อัน
การเตรียมลวงหนา
1. ตัดกระดาษเซลโลเฟนขนาด 10 cm × 10 cm กลุมละ 3 แผน
2. เตรียมนํ้าโคลน โดยใชนํ้าโคลน 1 cm3 ผสมนํ้ากลั่น หรือนํ้าประปา 250 cm3 คนใหเขา
กัน หรือใชนํ้าแปงดิบแทน โดยใชแปงมัน 2.0 กรัม (ประมาณ 2 ชอนเบอร 2) ผสมกับ
นํ้ากลั่น 200 cm3 คนใหเขากัน
3. เตรียมนมสด โดยใชนมสด 2.0 cm3 ผสมกับนํ้ากลั่นใหไดปริมาตรรวม 200 cm3 คนให
เขากัน หรือใชน้าแปงสุกแทน โดยใชแปงมัน 2.0 กรัม (ประมาณ 2 ชอนเบอร 2) ละลาย
ํ
ในนํ้า 50 cm3 คนใหเขากัน แลวเติมนํ้าเดือดลงไปใหไดปริมาตรรวม 200 cm3
4. เตรียมนํ้าหวานที่ใสสี โดยใชนํ้าหวานเขมขน 2.0 cm3 ผสมกับนํ้ากลั่นใหไดปริมาตร
รวม 200 cm3 หรือใชนํ้าสี โดยใชสีผสมอาหารครึ่งชอนเบอร 1 ละลายในนํ้ากลั่น 200
cm3 คนใหเขากัน
หมายเหตุ นําโคลน นมสด นํ้าแปง ควรเตรียมใหมทุกครั้งกอนการทํากิจกรรม
้
อภิปรายกอนกิจกรรม
1. แนะนําวิธการทํากิจกรรม เชน ใชแทงแกวคนนํ้าโคลนหรือนํ้าแปงดิบทุกครั้งกอนที่จะ
ี
นําไปทดลอง เพราะนํ้าโคลนหรือนํ้าแปงดิบตกตะกอนไดงาย

6. 54
2. ผูเรียนตองสังเกตนํ้าในบีกเกอรทั้งกอนและหลังแชถุงเซลโลเฟน วามีลักษณะแตกตาง
กันหรือไม อยางไร
3. เพือเปนการประหยัดเวลาและสารที่ใช อาจใหผูเรียนแตละกลุมตรวจสอบสารตัวอยาง
่
เพียง 1 ชนิด แลวนําผลมาอภิปรายรวมกัน
ตัวอยางผลการทํากิจกรรม
ลักษณะของเหลว ผลที่สังเกตได
สารตัวอยาง
ที่สังเกตได เมื่อกรองดวยกระดาษกรอง เมื่อผานเซลโลเฟน
1. นํ้าโคลน สีเทาดําขุน มีตะกอน มีตะกอนเทาดําติดอยูบน นํ้าในบีกเกอรไม
กระดาษกรอง และไดของ เปลี่ยนแปลง
เหลวใส
(นํ้าแปงดิบ) สีขาวขุน มีตะกอน มีตะกอนขาวติดอยูบน นํ้าในบีกเกอรไม
กระดาษกรอง และไดของ เปลี่ยนแปลง
เหลวใส
2. นมสด สีขาวขุน ไมมตะกอน ไมมีสารตกคางบนกระดาษ
ี นํ้าในบีกเกอรไม
กรอง และไดของเหลวสีขาว เปลี่ยนแปลง
ขุน
(นํ้าแปงสุก) ของเหลวขุนเล็กนอย ไมมีสารตกคางบนกระดาษ นํ้าในบีกเกอรไม
ไมมีตะกอน กรอง ไดของเหลวขุนเล็ก เปลี่ยนแปลง
นอย
3. นําหวานใสสี ของเหลวใสมีสี
้ ไดของเหลวใสมีสี นํ้าในบีกเกอรมีสี
(นํ้าสี) ของเหลวใสและมีสี ไดของเหลวใสและมีสเี ดียว นํ้าในบีกเกอรมีสเี ดียว
เดียวกับสีที่ใชเตรียม กับสีที่ใชเตรียม กับสีที่ใชเตรียม
อภิปรายหลังกิจกรรม
จากผลการทํากิจกรรม การตอบคําถามทายกิจกรรม และการอภิปรายในกลุม แลวนําขอสรุป
ของแตละกลุมมาอภิปรายรวมกัน เพื่อชวยกันสรุปสมบัติที่ตางกันของสารตัวอยางทั้ง 3 ชนิด ขอ
สรุปที่ไดอาจเปนดังนี้
สารตัวอยางที่นํามาทํากิจกรรม เมื่อแบงตามลักษณะสาร จะแบงได 3 กลุม คือ
กลุมที่ 1 มีลกษณะขุนหรือทึบแสง เมื่อตั้งไวจะตกตะกอน ไดแก นํ้าโคลนหรือ
ั
นํ้าแปงดิบ

7. 55
กลุมที่ 2 มีลกษณะขุน ทึบแสงหรือโปรงแสง ตั้งไวไมตกตะกอน ไดแก นมสด
ั
หรือนํ้าแปงสุก
กลุมที่ 3 มีลกษณะใส ตั้งไวไมตกตะกอน ไดแก นํ้าหวานสีแดงหรือนํ้าสี
ั
เมื่อตรวจสอบการผานกระดาษกรองและถุงเซลโลเฟน รวมทั้งการอภิปรายความรูในบท
เรียน จะสรุปไดวา
- นํ้าโคลนหรือนํ้าแปงดิบไมสามารถผานทั้งกระดาษกรองและถุงเซลโลเฟน แสดงวา
อนุภาคของสารในนํ้าโคลนหรือนํ้าแปงดิบมีขนาดใหญกวารูพรุนของกระดาษทั้งสอง
ชนิด เมือตั้งทิ้งไวจะตกตะกอน สารกลุมนี้จัดเปนสารแขวนลอย
่
- นมสดหรือนํ้าแปงสุกสามารถผานกระดาษกรองได แตไมผานถุงเซลโลเฟน แสดงวา
อนุภาคของสารในนมสดและนํ้าแปงสุกมีขนาดเล็กกวารูพรุนของกระดาษกรอง แต
ใหญกวารูพรุนของถุงเซลโลเฟน เมื่อตั้งทิ้งไวไมตกตะกอน สารกลุมนี้จัดเปนคอล
ลอยด
- นํ้าหวานที่มีสีหรือนํ้าสีสามารถผานไดทั้งกระดาษกรองและถุงเซลโลเฟน แสดงวา
อนุภาคของสารที่มีสีในนํ้าหวานหรือนํ้าสีเล็กกวารูพรุนของกระดาษทั้งสองชนิด เมื่อ
ตังทิงไว ไมตกตะกอน สารกลุมนี้จัดเปนสารละลาย
้ ้
- การจัดกลุมสารโดยใชขนาดของอนุภาคสารเปนเกณฑ จะจัดไดเปนสารแขวนลอย
คอลลอยด สารละลาย
อภิปรายตอไปวาสารที่พบในชีวิตประจําวัน มีทั้งสารแขวนลอย เชน นํ้าคลอง คอลลอยด
เชน นมสด และสารละลาย เชน นํ้าหวาน สารแตละกลุมมีสมบัติตางกัน
อาจนําความรูเกี่ยวกับการตรวจสอบขนาดของเนื้อสารไปใชประโยชน เชน การใชแผน
กรองอากาศในเครื่องปรับอากาศ หรือเครื่องฟอกอากาศ เพื่อกําจัดฝุนละอองออกจากอากาศ การ
กรองกากมะพราวออกจากนํ้ากะทิ โดยใชผาขาวบางหรือกระชอนกรอง การกรองแปงที่โมละเอียด
ออกจากนําแปง โดยใชถุงผาดิบ ทําใหไดนํ้ากะทิ หรือแปงผง ไปใชประโยชนตามตองการ
้
จากกิจกรรม 1.2 ทําใหทราบวานํ้าโคลนหรือนํ้าจากแหลงนํ้าตามธรรมชาติตาง ๆ เชน
แมนา ลําคลอง หนอง บึง แตละแหลงมีลักษณะตางกัน ทั้งสี กลิ่น ความขุน เนื่องมาจากสารเจือปน
ํ้
ที่อยูในนํ้าซึ่งบางชนิดเปนสารแขวนลอยที่อนุภาคมีขนาดใหญกวารูของกระดาษกรอง เมื่อจะใช
ประโยชนจากแหลงนํ้าเหลานั้น จะมีวิธีแยกสิ่งเจือปนที่อยูในนํ้าออกไดอยางไร จากนั้นใหผูเรียน
ทํากิจกรรม 1.3

8. 56
กิจกรรม 1.3 การแยกสิ่งเจือปนในนํ้า
จุดประสงคของกิจกรรม
1. อธิบายหลักการแยกสิ่งเจือปนออกจากนํ้ าไดโดยการเติมสารบางอยางใหสิ่งเจือปน
ตกตะกอนและการกรอง
2. ออกแบบและทํ าเครื่องกรองนํ้ าที่เติมสารใหสิ่งเจือปนตกตะกอนและ/หรือกรองสิ่ง
เจือปน
3. รวบรวมขอมูลเกี่ยวกับการทํานํ้าใหสะอาด รวมทั้งนําเสนอขอมูลในรูปแบบตาง ๆ
รวมทั้งเสนอแบบจําลองแสดงวิธีการทํานํ้าใหสะอาด
เวลาที่ใช
อภิปรายกอนกิจกรรม 10 นาที
ทํากิจกรรม 60 นาที
อภิปรายหลังกิจกรรม 30 นาที
รวม 100 นาที
วัสดุอุปกรณและสารเคมี
รายการ ปริมาณตอ 10 กลุม
1. นําจากแหลงตาง ๆ อยางละ (ประมาณ 5 แหง)
้ 100 cm3
2. นํ้ากลั่น 100 cm3
3. สารสม (หรือ FeCl3) 25 กรัม
4. หลอดทดลองขนาดใหญ 50 หลอด
5. บีกเกอรขนาด 50 cm3 50 ใบ
6. กรวยกรอง 10 อัน
7. ขวดรูปกรวย ขนาด 250 cm3 10 ใบ
8. กระบอกตวงขนาด 10 cm3 10 ใบ
9. แทงแกวคนสาร 10 อัน
10. ชอนตักสาร 10 อัน
11. ขาตั้งพรอมที่จับหลอดทดลอง 10 ชุด
12. กระดาษกรองขนาด ∅ 11 cm 50 แผน
13. ที่ต้งหลอดทดลอง
ั 10 อัน

9. 57
การเตรียมลวงหนา
ใหผเู รียนชวยกันจัดหานํ้าจากแหลงตาง ๆ อยางละ 10 cm3 โดยครูควรจัดเตรียมไวดวย
จํานวน 1 ชุด เชน นํ้าทิ้งจากครัวเรือน โรงอาหาร นํ้าจากแมนํ้า นํ้าคลอง นํ้าบอ เปนตน
อภิปรายกอนกิจกรรม
1. ใหผูเรียนฝกเขยาหลอดทดลองที่มีนํ้าประปา โดยเคาะหลอดทดลองกับฝามือเบา ๆ
(ตามรูปในหนังสือเรียนหนา 27) ไมใชนิ้วอุดปากหลอดแลวเขยา หรือเคาะหลอดกับ
โตะ
2. การเติมสารสม ใหใชชอนเบอร 1 ตักสารใสลงไป 1 ชอน (1 ชอนเต็มปาด จะได
สารสมประมาณ 0.5 กรัม)
ตัวอยางผลการทํากิจกรรม
ผลที่สังเกตได
นํ้าจากแหลงนํ้าตาง ๆ
สี กลิ่น ความขุน เมื่อผานกระดาษกรอง เมื่อเติมสารสม
นํ้าโคลน นํ้าตาล มีกลิ่น ขุน ใสขึ้น แตยังมีตะกอนอยูบาง ใส มีตะกอนที่กนภาชนะ
นํ้าแมนํ้า นํ้าตาล มีกลิ่น ขุน ใสขึ้น แตยังมีตะกอนอยูบาง ใส มีตะกอนที่กนภาชนะ
นํ้าบอบาดาล ไมมีสี มีกลิ่น ใส ใส ใส
นํ้าคลอง นํ้าตาล มีกลิ่น ขุน ใสขึ้น แตยังมีตะกอนอยูบาง ใส มีตะกอนที่กนภาชนะ
นํ้ากลั่น ไมมีสี ไมมีกลิ่น ใส ใส ไมเปลี่ยนแปลง ใส ไมเปลี่ยนแปลง
นํ้าทิ้งจากครัวเรือน ขุน มีนํ้ามันที่ มีกลิ่น ขุน ใสขึ้น แตยังมีน้ามันลอยที่
ํ ใส มีตะกอนที่กนภาชนะ

ผิวหนา ผิวหนา แตยังคงมีนํ้ามันลอยอยู
อภิปรายหลังกิจกรรม
นําทีใส ไมมีสี ยังอาจมีสิ่งเจือปน เพราะเมื่อเติมสารบางชนิดแลวไดตะกอนเกิดขึ้น
้ ่
ในนํ้ามีสิ่งเจือปนในรูปของสารแขวนลอย สารละลาย
จากผลการทํากิจกรรม การตอบคําถามและการอภิปรายตามเนื้อหาในบทเรียน ควรไดขอ
สรุปวานํ้าที่ใส ไมมีสี ยังอาจมีสิ่งเจือปน ซึ่งอาจเปนสารแขวนลอยหรือสารละลายก็ได การแยก
สารที่เจือปนอยูในนํ้าทําไดหลายวิธี เชน
• การกรอง โดยใชกระดาษกรอง ซึ่งเปนวิธีแยกสารที่ไมละลายนํ้าออกจากนํ้าหรือของ
เหลว โดยสารเหลานั้นมีขนาดใหญกวารูพรุนของกระดาษกรอง จึงติดคางอยูบน
กระดาษกรอง สวนนํ้าหรือของเหลวจะผานรูพรุนกระดาษกรองไปได นํ้าหรือของเหลว
ทีกรองไดจะใสขึ้น
่

10. 58
• การเติมสารบางอยางลงไป เชน สารสม หรือไอรออน (III) คลอไรด, FeCl3 ทําใหสาร
เจือปนตาง ๆ ตกตะกอน ไดนํ้าหรือของเหลวสวนบนที่ใสแยกจากกันไดงาย
• สําหรับนําทิ้งจากครัวเรือน หรือนํ้าทิ้งที่มีน้ามันปนนั้น อาจแยกนํ้ามันออกไดบาง โดย
้ ํ
ทําเครื่องกรองนํ้ามันอยางงายจากขวดนํ้าพลาสติก ขนาด 5 ลิตร หรือ 2 ลิตร โดยนําขวด
นํ้ามาผากนขวดออก วางควํ่าลงจะมีลักษณะคลายกรวยกรอง แลวใสเศษวัสดุพวกขน
เปด ขนไก เศษฟางขาว ตนออ กากชา เชือกฟางฉีกฝอย อยางใดอยางหนึ่ง ใสไวในขวด
ใหเต็ม เศษวัสดุจะชวยดูดซับนํ้ามันไว ชวยลดปริมาณนํ้ามัน ไขมัน ที่ปนเปอนในนํ้าทิ้ง
กอนปลอยออกสูสิ่งแวดลอม พรอมทั้งคอยเปลี่ยนเศษวัสดุบอย ๆ 
อาจใหผูเรียนชวยกันออกแบบและทําชุดการกรองอยางงายโดยใชกอนถาน กรวดหยาบ
(ขนาดประมาณเทาเมล็ดถั่วเขียว) กรวดละเอียด ทรายหยาบ และทรายละเอียด เปนวัสดุที่ใชกรอง
นํ้ าใหใสขึ้น ตรวจสอบการใชงานโดยเปรียบเทียบนํ้าที่ยังไมผานเครื่องกรองกับนํ้าที่ผานเครื่อง
กรองแลว จากนั้นนําชุดกรองนํ้าที่ไดนี้ไปปรับปรุงใหดีขึ้น เพื่อนําไปใชกรองนํ้าใชตอไป
อภิปรายตอไปวา การกรองและการเติมสารบางชนิดใหสิ่งเจือปนตกตะกอนยังอาจแยกสิ่ง
เจือปนออกจากนํ้าไมหมด นํ้าที่เห็นวาใสนั้นสะอาดพอที่จะใชบริโภคไดหรือไม ยังมีสารใดที่อาจ
จะเจือปนอยูในนํ้าที่ใสบาง ถาตองการนํ้าสะอาดสําหรับการบริโภคจะตองทําอยางไร การทํานํ้าให
สะอาดแตละกระบวนการตองมีคาใชจายเทาไร ทําอยางไรจึงจะลดคาใชจายในการทํานํ้าใหสะอาด
พรอมทั้งชวยกันตอบคําถาม
ทุก ๆ คนที่อยูภายในบาน ภายในชุมชน ทองถิ่น ตลอดจนทุกคนภายในประเทศตาง ๆ
ทัวโลก ควรมีสวนรวมกันเฝาระวังรักษาคุณภาพของนํ้าและอนุรักษแหลงนํ้า เพราะวา
่
นํ้าจืดเปนทรัพยากรธรรมชาติที่จําเปนสําหรับสิ่งมีชีวิตทุกชีวิตที่อยูบนโลกนี้ ถาขาด
นํ้าสะอาดแลวทุกๆชีวิตบนโลกนี้ก็จะมีชีวิตอยูไมได ดังนั้นจึงตองสรางจิตสํานึกรวม
กันที่จะชวยกันดูแลรักษาคุณภาพนํ้าและอนุรักษแหลงนํ้าในธรรมชาติใหคงอยูตลอด
ไป
จากนันใหผูเรียนรวมกันทํากิจกรรมเพิ่มเติม
้
แนวการทํากิจกรรมเพิ่มเติม
กิจกรรมนี้มีจุดมุงหมายใหผูเรียนไดสืบคนขอมูลจากแหลงความรูตาง ๆ เกี่ยวกับการทํา
นําใหสะอาด เชน จากหนังสือ เอกสารในหองสมุด การประปานครหลวง การประปาสวนภูมิภาค
้
หนวยงานที่ผลิตนํ้าประปาในทองถิ่น วิทยากรในชุมชน อินเทอรเน็ต เปนตน จากนั้นสรางแบบ
จํ าลองแสดงกระบวนการปรับปรุงคุณภาพนํ้ า แลวนํ ามาเสนอในชั้นเรียนหรือจัดแสดงในรูป
นิทรรศการ โปสเตอร หรืออื่น ๆ

11. 59
ตัวอยางผลการทํากิจกรรม
การทํานํ้าประปาใหสะอาดมีหลายวิธี เชน
- การนํานํ้าประปามาตม
- การกรองผานเครื่องกรองนํ้า
- การกลั่น
เปรียบเทียบวิธีการตาง ๆ ที่ใชในการทํานํ้าใหสะอาด
- การตม โดยการนํานํ้าประปามาตม เปนวิธการที่สะดวก ประหยัด อุปกรณ
ี
งาย ๆ มีเพียงกาตมนํ้ากับเตาไฟเทานั้น และไดนํ้าที่สะอาดดวย เนื่องจากนํ้า
ประปาไดผานกระบวนการผลิตมาแลว ซึ่งเปนนํ้าที่ดื่มได เมื่อนํามาตมให
เดือดนานประมาณ 5 นาที จึงเปนนํ้าที่สะอาด ปราศจากเชื้อโรค
- การกรองผานเครื่องกรองนํ้ า ถานํ านํ้ าประปามาผานเครื่องกรองนํ้ าที่เปน
คอลัมน ซึ่งมีเม็ดเรซินชนิดแลกเปลี่ยนไอออนบวก (cation exchange resin
beads) เม็ ดเรซินเหลานั้นจะทํ าหนาที่จับแคลเซียมไอออน (Ca2+) และ
แมกนีเซียมไอออน (Mg2+) ซึงเปนสาเหตุทําใหนํ้ากระดางไว นํ้าที่ผานเครื่อง
่
กรองนํ้าจึงเปนนํ้าออนที่สะอาด แตอปกรณก็มีราคาคอนขางแพง เครื่องกรอง
ุ
นําบางชนิดที่มีอุปกรณสรางแสง UV หรือโอโซนสําหรับฆาเชื้อโรคดวยแสง
้
ยังมีราคาแพง แตก็จะไดนํ้าที่สะอาดยิ่งขึ้น
- การกลั่น เปนวิธีการทํานํ้าใหสะอาดที่ดีที่สุด แตเปนวิธีที่แพง และอุปกรณก็
ซับซอน นํ้าที่ไดไมมีรสชาติ จึงไมนิยมนํามาใชทํานํ้าดื่ม แตเหมาะสําหรับใช
ผสมทําเครื่องสําอาง ยานํ้า ยาฉีด เปนตน
ควรใชเวลาสําหรับตอนนี้ประมาณ 60 นาที
ความรูเพิ่มเติมสําหรับครู
เครื่องกรองนํ้าดื่มสําหรับบาน*
อุปกรณ
1. โองขนาดกลาง สูงประมาณ 45 cm (18 นิ้ว) หรือขนาดจุน้าประมาณ 2 ปบ จํานวน 3
ํ
ใบ
2. สายยางใส เสนผานศูนยกลาง 0.5 cm ยาวประมาณ 2 m
3. ขั้วตอสายยาง 2 อัน

12. 60
วิธีเจาะ
1. เจาะตุมดวยคอนกับตะปูคอนกรีต กวางพอคับสายยาง
2. โอง 1 เจาะ 1 รู สูงจากกนโองประมาณ 5 cm
3. โอง 2 และ 3 เจาะ 2 รู รูลาง ใหเสมอกันโองรูบนวัดจากปากโองลงมาประมาณ 5 – 7
cm
ตอสายยาง
1. ตอสายยางจากรูที่กนโอง 1 กับสายยางที่รูกนโอง 2 โดยใชขั้วตอ
2. ตอสายยางจากรูที่ปากโอง 2 กับสายยางที่รูกนโอง 3 โดยใชข้วตอ
ั
3. เสียบสายยางที่รูปากโอง 3 และปลอยสายยางทิ้งไว
วิธีบรรจุกรวดและทราย
1. บรรจุกรวดและทรายละเอียดที่สะอาดในโอง
2 และโอง 3 โดยใสกรวดลงกอน ใหสูงพอ
มิดสายยาง เพื่อกันไมใหทรายเขาไปอุดรูสาย
ยาง
2. ใสทรายละเอียดลงไป ใหความสูงของทรายอยู
ใตรูบนประมาณ 3 cm
* สุพงษ พัฒนจักร. เครื่องกรองนํ้าดื่มสะอาดสําหรับชาวบาน ใน นํ้าดื่มสะอาดสําหรับชาวบาน เอกสารเผยแพรตามโครงการ
เกลือคุณภาพ นํ้าปลาคุณภาพ นํ้าดื่มสะอาด : ศิริราช 21. กรุงเทพฯ, ม.ป.ป.

13. 61
การยกระดับ
ชวยใหการไหลของนํ้าดีขึ้น และปองกันการไหลยอนกลับ
1. โอง 1 สูงจากระดับพื้นประมาณ 50 cm
2. โอง 2 สูงจากระดับพื้นประมาณ 25 cm
3. โอง 3 สูงจากระดับพื้นประมาณ 7 cm
วิธีกรอง
1. เทนํ้าลงในโอง 1 ใสคลอรีน และแกวงสารสม 10 – 15 รอบ (ใชคลอรีน 1 ชอนชา ตอ
นํา 2 ปบ โดยประมาณ)
้
2. นําจะไหลผานสายยางจากโอง 1 ไปยังโอง 2
้
3. นําจะถูกกรองโดยโอง 2 ผานกรวดและทรายเออขึ้นสวนทางกับแรงดึงดูดของโลกและ
้
ไหลออกทางสายยางที่ปากโอง 2 ไปยังกนโอง 3
4. นําจะถูกกรองจากโอง 3 เชนเดียวกับโอง 2
้
5. จํานวนนํ้าที่ไดจากโอง 3 ประมาณ 60 – 70 ลิตร /วัน
วิธีการลางโอง
เพียงถอดสายยางตรงขั้วตอออก ปลอยนํ้าจากกนโอง
กรองที่ 2 และ 3 ออกจนหมดนํ้าขุนเทานั้น

14. 62
ผูเ รียนอภิปรายรวมกันโดยการทบทวนผลการทํากิจกรรม 1.2 ซึ่งไดจาแนกสารรอบตัวเปน
ํ
สารแขวนลอย คอลลอยด และสารละลาย โดยใชขนาดของอนุภาคเปนเกณฑ นอกจากขนาดของ
อนุภาคแลว จะตรวจสอบสมบัติอื่น ๆ ของคอลลอยดไดอยางไรบาง
ใหผูเรียนอภิปรายรวมกันเกี่ยวกับปรากฏการณในชีวิตประจําวัน เชน การเห็นลําแสงใน
อากาศทีมฝุนละอองหรือมีหมอก เพราะเหตุใดเราจึงมองเห็นลําแสงได เพื่อนําเขาสูกิจกรรม 1 .4
่ ี
กิจกรรม 1.4 สมบัติบางประการของคอลลอยด
กิจกรรมนี้มีจุดมุงหมายเพื่อศึกษาสมบัติบางประการของคอลลอยด และสามารถนําไปใช
ประโยชนในชีวิตประจําวันได
จุดประสงคของกิจกรรม
1. บอกความแตกตางที่เกิดจากการที่แสงสองผานสารแขวนลอย คอลลอยด และสาร
ละลายได
2. ใชสมบัติการกระเจิงของแสงเพื่อตรวจสอบสารที่เปนคอลลอยดได
3. อธิบายปรากฏการณทินดอลลและยกตัวอยางปรากฏการณดังกลาวที่พบในชีวตประจํา
ิ
วันได
เวลาที่ใช
อภิปรายกอนกิจกรรม 5 นาที
ทํากิจกรรม 20 นาที
อภิปรายหลังกิจกรรม 35 นาที
รวม 60 นาที
วัสดุอุปกรณและสารเคมี
รายการ ปริมาณตอ 10 กลุม
1. นํ้าเกลือ 1% 300 cm3
2. นํ้าดางทับทิม 0.1% 300 cm3
3. นมสด 1% 300 cm3
4. นํากะทิ 1%
้ 300 cm3
5. นํ้าโคลน 1% 300 cm3
6. นํ้าแปงสุก 0.1% 300 cm3
7. นํ้าสบู 1% 300 cm3
8. นํ้าเชื่อม 1% 300 cm3
9. นํ้ามันพืช 300 cm3

15. 63
รายการ ปริมาณตอ 10 กลุม
10. นําหวานสีแดง
้ 300 cm3
11. บีกเกอรขนาด 50 cm3 10 ใบ
12. กระบอกไฟฉาย พรอมถาน 2 กอน (หรือ Laser pointer) 10 กระบอก
13. กระดาษแข็งขนาดปดดานหนากระบอกไฟฉาย พรอม 10 แผน
เจาะรูตรงกลาง มี ∅ ประมาณ 0.5 cm
การเตรียมลวงหนา
ใหผเู รียนแตละกลุมชวยกันจัดหาของเหลวตาง ๆ ที่สนใจมากลุมละหนึ่งชนิด โดยเฉพาะ
สารทีหาไดงายหรือเปนผลิตภัณฑในทองถิ่น เชน นํ้ามะพราว นํ้าออย นํ้าตาลสด นํ้าชา และครูควร
่
จะจัดหาไวอยางนอย 1 ชุด ดังในตาราง
1. นําเกลือ ใชเกลือ 3 ชอนเบอร 2 ผสมกับนํ้ากลั่น 300 cm3 คนจนเกลือละลายหมด
้
2. นําดางทับทิม ใชดางทับทิม 1 ชอนเบอร 1 (ประมาณ 0.3 g) ผสมกับนํ้ากลั่น 300 cm3
้
คนจนดางทับทิมละลายหมด
3. นมสด ใชนมสด 3 ชอนเบอร 2 ผสมกับนํ้ากลั่น 300 cm3 คนใหเขากัน
4. นํากะทิ ใชน้ากะทิ 3 ชอนเบอร 2 (ประมาณ 3 g) ผสมกับนํ้ากลั่น 300 cm3 คนใหเขา
้ ํ
กัน
5. นํ้าโคลน ใชดิน 3 ชอนเบอร 2 (ประมาณ 3 g) ผสมกับนํ้ากลั่น 300 cm3 คนใหเขากัน
6. นําแปงสุก ใชแปงมัน 1 ชอนเบอร 1 (ประมาณ 0.3 g) ละลายในนํ้า 10 cm3 คนใหเขา
้
กัน แลวเติมนํ้าเดือดลงไปใหไดปริมาตร 300 cm3
7. นํ้าสบู ใชเศษสบู 3 ชอนเบอร 2 (ประมาณ 3 g) ละลายในนํ้า 300 cm3 คนใหเขากัน
8. นําเชื่อม ใชนํ้าเชื่อม 3 ชอนเบอร 2 (ประมาณ 3 g) ละลายในนํ้า 300 cm3 คนใหเขากัน
้
หรือใชนํ้าตาลทราย 3 ชอนเบอร 2 ละลายในนํ้า 300 cm3
9. นําหวานสีแดง ใชนํ้าหวานเขมขน 3 ชอนเบอร 2 (ประมาณ 3 g) ละลายในนํ้า 300 cm3
้
คนใหเขากัน
อภิปรายกอนกิจกรรม
การฉายไฟฉาย หรือ Laser pointer ควรวางอุปกรณใหชิดบีกเกอร และอาจใชกระดาษสีดํา
หรือสีเขมรองใตกนบีกเกอรและดานหลังบีกเกอร จะชวยใหสังเกตลําแสงไดงายขึ้น และควรทํา

การทดลองในที่ที่มีแสงสวางนอย ๆ จะเห็นชัดเจนขึ้น

16. 64
ตัวอยางผลการทํากิจกรรม
สารตัวอยาง ผลทีสังเกตไดเมื่อฉายแสงผาน
่
1. นํ้าเกลือ มองไมเห็นลําแสงผานของเหลว
2. นํ้าดางทับทิม มองไมเห็นลําแสงผานของเหลว
3. นมสด มองเห็นลําแสงผานของเหลวอยางชัดเจน
4. นํ้ากะทิ มองเห็นลําแสงผานของเหลวอยางชัดเจน
5. นํ้าโคลน มองไมเห็นลําแสงผานของเหลว
6. นํ้าแปงสุก มองเห็นลําแสงผานของเหลวอยางชัดเจน
7. นํ้าสบู มองเห็นลําแสงผานของเหลวอยางชัดเจน
8. นํ้าเชื่อม มองไมเห็นลําแสงผานของเหลว
9. นํ้ามันพืช มองไมเห็นลําแสงผานของเหลว
10. นําหวานสีแดง
้ มองไมเห็นลําแสงผานของเหลว
อภิปรายหลังกิจกรรม
จากการทํากิจกรรม การตอบคําถาม การสืบคนขอมูลเพิ่มเติม และการอภิปรายรวมกัน ควร
ไดขอสรุปวาเมื่อฉายแสงผานของเหลวที่มีสมบัติเปนคอลลอยด จะมองเห็นลําแสงอยางชัดเจน
เนืองจากเกิดการกระเจิงของแสง เรียกวาปรากฏการณทินดอลล สวนสารแขวนลอยจะทึบแสง แสง
่
ไมสามารถผานได และสารละลายแสงผานไดตลอด จึงมองไมเห็นลําแสงในของเหลว พรอมทั้ง
ชวยกันตอบคําถาม
สารที่จัดเปนคอลลอยด ไดแก นมสด นํ้ากะทิ นํ้าแปงสุก นํ้าสบู ตรวจสอบได
จากการกรองผานกระดาษกรองและเซลโลเฟน ดังรายละเอียดในกิจกรรม 1.2
ขนาดของสารที่เปนองคประกอบในของเหลว มีความสัมพันธกับการมองเห็นลํา
แสงในของเหลว ถาอนุภาคของสารในของเหลวมีขนาดใหญ เชน ในสาร
แขวนลอย และอนุภาคของสารในของเหลวมีขนาดเล็กมาก เชน ในสารละลาย จะ
มองไมเห็นลําแสงในของเหลว แตถาเปนของเหลวที่มีสมบัติเปนคอลลอยด ซึ่ง
อนุภาคของสารในของเหลวมีขนาดประมาณ 10-4 - 10-7 cm จะมองเห็นลําแสงใน
ของเหลวได
ผูเรียนอภิปรายเกี่ยวกับปรากฏการณทินดอลลในชีวิตประจําวัน และผลจากปรากฏการณ
เชน การกระเจิงแสงของไฟหนารถยนตในอากาศที่มีฝุนละอองบางหรือมีหมอกบาง ทําใหแสงไฟ
จากรถยนตมความสวางมากขึ้น เห็นไดชัดเจนขึ้น หรือการจุดคบเพลิงในถํ้าจะใหแสงสวางไดดีกวา
ี
ใชไฟฉาย เพราะในถํ้าไมมีฝุนละออง และใหชวยกันยกตัวอยางคอลลอยดที่พบในชีวิตประจําวัน

17. 65
พรอมทั้งศึกษาชนิดและสถานะของคอลลอยดเพิ่มเติมจากตาราง 1.1 แลวอภิปราย เกี่ยวกับคอล
ลอยดอกประเภทหนึ่งคือ อิมัลชัน ซึ่งเปนสารที่ใชในชีวิตประจําวัน ไดแก การใชสบูอาบนํ้า การใช
ี
สารซักฟอกในการซักลาง ตามรายละเอียดในบทเรียน เพื่อนําไปสูขอสรุปวาอิมัลชันเปนของเหลว

ทีเ่ กิดจากการรวมตัวของสาร 2 ชนิดที่ไมรวมกัน เมื่อตั้งไวจะแยกชั้น แตถาเติมสารบางชนิดที่มี
สมบัติเปนอิมัลซิไฟเออร จะทําใหของเหลวนั้นรวมกันได
ควรใชเวลาสําหรับตอนนี้ประมาณ 30 นาที
ความรูเพิ่มเติมสําหรับครู
โดยปกติความยาวคลื่นของแสงขาวหรือแสงจากไฟฉายที่ใชมความยาวคลื่นประมาณ 308
ี
– 720 nm (3.08 – 7.20 x 10-7 m) เมือฉายแสงผานไปในของเหลวใด ๆ ที่อนุภาคของสารในของ
่
เหลวกระจายปนอยูในของเหลวซึ่งโปรงแสง ถาสารที่กระจายปนอยูนั้นมีขนาดเล็กมาก คือมีเสน
ผานศูนยกลางนอยกวาความยาวของคลื่นแสงที่ผานเขาไป แสงนั้นจะไมตกกระทบบนสาร จึงไม
เกิดการสะทอนหรือการหักเหของแสง ทําใหมองไมเห็นวามีลําแสงผานของเหลวนั้น
ถาสารที่กระจายปนอยูในของเหลวมีขนาดอนุภาคใหญพอ คือมีขนาดเสนผานศูนยกลาง
ใกลเคียงกับความยาวของคลื่นแสง แสงจะตกกระทบบนอนุภาคสารและเกิดการสะทอนได และ
เมือเกิดการสะทอนในทุก ๆ ทิศทาง ซึ่งเรียกวาเกิดการกระเจิง (scattering) ของแสง จะทําใหมอง
่
เห็นแสงผานของเหลวนั้น
ในกรณีที่เลือกใช Laser pointer ( Laser = light amplification by stimulated emission of
radiation) เปนแหลงกําเนิดแสง แสงที่ไดเปนแสงสีแดง ความยาวคลื่นประมาณ 630 – 680 nm (6.3
– 6.8 x 10-7 m) ซึงใกลเคียงกับขนาดของอนุภาคคอลลอยด จึงทําใหเกิดการกระเจิงแสงไดเชนกัน
่
แหลงการเรียนรู
1. หองสมุด (ดูที่ภาคผนวก)
2. อินเทอรเน็ต (ดูที่ภาคผนวก)
3. วีดทัศน (ดูที่ภาคผนวก)
ิ
4. โรงงานอุตสาหกรรมผลิตอาหาร ยา ผลิตภัณฑของชุมชน
5. การประปานครหลวง การประปาสวนภูมิภาค หรือหนวยงานที่ผลิตนํ้าประปาใน
ทองถิ่น
6. ภูมิปญญาทองถิ่น

18. 66
1.2 สารละลาย
การเรียนในหัวขอนี้มีจุดมุงหมายใหผูเรียนรูจักสารละลายชนิดตาง ๆ ซึ่งมีอยูทั้ง 3 สถานะ
และระบุสารที่เปนตัวละลาย ตัวทําละลาย ในสารละลายนั้น ๆ รวมทั้งบอกไดวาตัวละลายตางชนิด
กัน สามารถละลายไดในตัวทําละลายตางกัน สําหรับปริมาณตัวละลายที่ละลายไดในตัวทําละลาย
นิยมบอกเปนรอยละโดยมวลตอมวล รอยละโดยมวลตอปริมาตร รอยละโดยปริมาตรตอปริมาตร
ในกรณีทมตวละลายอยูนอย อาจจะบอกความเขมขนเปนสวนในพันสวน (ppt) หรือ สวนในลาน
ี่ ี ั
สวน (ppm)
ผลการเรียนรูที่คาดหวัง
1. ตรวจสอบ อธิบายสมบัตและยกตัวอยางสารเนื้อเดียวและสารละลายในชีวตประจําวัน
ิ ิ
พรอมทั้งระบุตัวละลายและตัวทําละลาย
2. ออกแบบวิธีการตรวจสอบความสามารถในการละลายของตัวละลายชนิดเดียวกันใน
ตัวทําละลายตางชนิด และความสามารถในการละลายของตัวละลายชนิดตาง ๆ ในตัว
ทําละลายชนิดเดียวกัน
3. ยกตัวอยางการนําความรูเกี่ยวกับสารละลายของสารในตัวทําละลายตาง ๆ ไปใช
ประโยชนในชีวิตประจําวันได
4. เตรียมสารละลายที่มีความเขมขนตามหนวยที่กําหนดได และระบุไดวาสารละลายที่
เตรียมไดมีสารใดเปนตัวละลาย และสารใดเปนตัวทําละลาย
5. เตรียมสารละลายที่เจือจางไดจากสารละลายที่เขมขนกวา และบอกความเขมขนของ
สารละลายที่เตรียมไดในหนวยสวนในพันสวน (ppt)
6. ยกตัวอยางการบอกความเขมขนของสารละลายที่มีหนวยเปนสวนในพันสวน
7. อธิบายความหมายของคําตอไปนี้ได สารละลาย ตัวทําละลาย ตัวละลาย ความเขมขน
ของสารละลาย รอยละโดยมวลตอมวล รอยละโดยมวลตอปริมาตร รอยละโดย
ปริมาตรตอปริมาตร สวนในพันสวน
ใหผูเรียนรวมกันอภิปรายทบทวนกิจกรรม 1.2 เรื่องการตรวจสอบขนาดของสาร ซึ่งจัด
กลุมสารไดเปนสารแขวนลอย คอลลอยด และสารละลาย สําหรับสารละลายที่มองเห็นวาใส และ
เปนเนือเดียวนั้น จะมีองคประกอบอยางไรบาง ใหศึกษาจากกิจกรรม 1.5
้
กิจกรรม 1.5 การตรวจสอบองคประกอบของสารเนื้อเดียว
จุดประสงคของกิจกรรม
1. ตรวจสอบและแยกองคประกอบของสารเนื้อเดียวโดยการระเหยแหง

19. 67
2. ระบุตวละลายและตัวทําละลายในสารละลายที่พบในชีวิตประจําวัน
ั
3. อธิบายสมบัติและยกตัวอยางสารเนื้อเดียวและสารละลายในชีวิตประจําวัน
เวลาที่ใช
อภิปรายกอนกิจกรรม 10 นาที
ทํากิจกรรม 30 นาที
อภิปรายหลังกิจกรรม 50 นาที
รวม 90 นาที
วัสดุอุปกรณและสารเคมี
รายการ ปริมาณตอ 10 กลุม
1. นํ้าเชื่อม 1% 10 cm3
2. นํ้าเกลือ 1% 10 cm3
3. นํ้าอัดลม 10 cm3
4. กระบอกตวงขนาด 10 cm3 10 ใบ
5. จานหลุมโลหะ 10 อัน
6. ตะเกียงแอลกอฮอลพรอมที่กั้นลม 10 ชุด
7. คีมคีบโลหะ 10 อัน
การเตรียมลวงหนา
เตรียมสารละลายตาง ๆ ดังนี้
- นํ้าเชื่อม นํานํ้าตาลทราย 0.1 g มาละลายในนํ้า ตั้งไฟจนนํ้าตาลทรายละลาย
หมด ทําใหมีปริมาตรเปน 10 cm3)
- นําเกลือ นําเกลือ 0.1 g มาละลายในนํ้า ทําใหมีปริมาตรเปน 10 cm3 จะไดสาร
้
ละลายเขมขน 1%
- นําอัดลม ใชนํ้าอัดลมชนิดที่ไมผสมสี
้
อภิปรายกอนกิจกรรม
1. การตมของเหลวในจานหลุมโลหะ ตองคอยระวังอยาใหของเหลวเดือดแรงเกินไป
เพราะของเหลวจะกระเด็นออกมา
2. การใชตะเกียงแอลกอฮอล ใหใสแอลกอฮอลประมาณ 2/3 ของตัวตะเกียง ไมควรดึงไส
ตะเกียงขึนมาสูงเกินไป เมื่อจะจุดตะเกียงใหจุดดวยไมขีดไฟ หามยกตะเกียงจุดตอกัน
้
เมือจะดับตะเกียงใหใชปดดวยฝาครอบตะเกียง อยาใชปากเปา
่

20. 68
ตัวอยางผลการทํากิจกรรม
ของเหลวตัวอยาง ลักษณะของเหลวที่สังเกตได ผลที่สงเกตไดเมื่อนําไปตมจนแหง
ั
1. นํ้าเชื่อม ของเหลวใสสีน้าตาลออน
ํ มีตะกอนละเอียดสีขาวอยูกนจานหลุม
2. นํ้าเกลือ ของเหลวใส ไมมีสี มีตะกอนละเอียดสีขาวอยูกนจานหลุม
3. นํ้าอัดลม ของเหลวใส ไมมีสี มีตะกอนละเอียดสีขาวอยูกนจานหลุม
อภิปรายหลังกิจกรรม
จากผลการทํากิจกรรม การตอบคําถาม การอภิปรายรวมกัน ควรสรุปไดวาสารที่มีลักษณะ

ใส เปนเนื้อเดียว อาจมีองคประกอบมากกวาหนึ่งชนิด ของผสมที่เปนของเหลว ใส เปนสารเนื้อ
เดียว เรียกวา สารละลาย ประกอบดวยตัวละลายและตัวทําละลาย ตัวอยางสารละลายที่พบในชีวิต
ประจําวัน เชน นํ้าเกลือ นํ้าเชื่อม นํ้าอัดลม รวมทั้งนํ้าผลไมตาง ๆ ในธรรมชาติ เชน นํ้าตาลสด นํ้า
มะพราว พรอมทั้งชวยกันตอบคําถาม
สิ่งที่เหลืออยูบนจานหลุมโลหะแตละหลุมตางกัน ขึ้นอยูกับชนิดของของเหลวตัว
อยางดังนี้
นํ้าเชื่อม จะมีตะกอนละเอียดสีขาว ซึ่งเปนนํ้าตาล
นํ้าเกลือ จะมีตะกอนละเอียดสีขาว ซึ่งเปนเกลือ
นํ้าอัดลม จะมีตะกอนละเอียดสีขาว ซึ่งเปนนํ้าตาล แตมปริมาณไมมากนัก
ี
การที่ มีสารเหลืออยู ใ นจานหลุม เพราะวาของเหลวที่นํ ามาระเหยแหงนั้นมีองค
ประกอบมากกวาหนึ่งชนิด บางชนิดระเหยงายเมื่อไดรับความรอน บางชนิดเปนของ
แข็งระเหยยาก จึงเหลือคางที่จานหลุมโลหะ
ถาสารตัวอยางระเหยแหงบนจานหลุมโลหะหมดโดยไมมีสารใด ๆ เหลืออยูเลย ยัง
สรุปไมไดวามีองคประกอบเพียงชนิดเดียว แตอาจเปนเพราะสารตัวอยางนั้นประกอบ
ดวยสารชนิดเดียวหรือหลายชนิดที่ระเหยงายเมื่อไดรับความรอน เชนแกสหรือของ
เหลว เมื่อนําไประเหยแหงจึงไมมีสารใด ๆ เหลือเลย
จากนั้นรวมกันอภิปรายตามรายละเอียดในบทเรียน เกี่ยวกับการละลายของตัวละลายในตัว
ทําละลาย เพื่อสรุปวาถาตัวละลายเปนของแข็งที่ระเหยไดยาก สวนตัวทําละลายระเหยงาย สามารถ
แยกไดโดยวิธการระเหยแหง ตัวทําละลายจะระเหยไป และเหลือตัวละลายอยู
ี
อาจนําความรูเกี่ยวกับการตรวจสอบองคประกอบของสารไปใชประโยชน เชน การแยกตัว
ละลายซึ่งเปนสารระเหยยากออกจากตัวทําละลายที่ระเหยไดงาย ดังกิจกรรมนี้สามารถแยกเกลือ

21. 69
ออกจากนํ้าเกลือได โดยการระเหยตัวทําละลายใหแหง นอกจากนี้อาจนําไปทําขิงผง เกกฮวยผง
มะตูมผง เห็ดหอมผง ชาผง กาแฟผง
ใหผเู รียนอภิปรายรวมกันเกี่ยวกับการละลายของสาร โดยใชตัวละลายตางชนิดกัน และการ
ละลายของสารในตัวทําละลายตางชนิดกัน จะใหผลอยางไร ตามรายละเอียดในบทเรียน เพื่อนําเขา
สูเรื่องการละลายของสาร
1.2.1 การละลายของสารในตัวทําละลาย
การเรียนหัวขอนี้มีจุดมุงหมายเพื่อตรวจสอบสมบัติบางประการของสารละลาย เชน การ
ละลายของสารในตัวทําละลาย ตัวละลายชนิดเดียวกันจะละลายในตัวทําละลายชนิดตาง ๆ ไดดีเทา
กันหรือไม โดยใหผูเรียนรวมกันอภิปรายตามรายละเอียดในบทเรียนเพื่อนําเขาสูกิจกรรม 1.6
กิจกรรม 1.6 การละลายของสาร
จุดประสงคของกิจกรรม
1. ออกแบบวิธีการตรวจสอบความสามารถในการละลายของตัวละลายชนิดเดียวกันใน
ตัวทําละลายตางชนิด และความสามารถในการละลายของตัวละลายชนิดตาง ๆ ในตัว
ทําละลายชนิดเดียวกัน
2. ยกตัวอยางการนํ าความรูเกี่ยวกับสารละลายของสารในตัวทํ าละลายตาง ๆ ไปใช
ประโยชนในชีวิตประจําวันได
เวลาที่ใช
อภิปรายกอนกิจกรรม 10 นาที
ทํากิจกรรม 60 นาที
อภิปรายหลังกิจกรรม 50 นาที
รวม 120 นาที
วัสดุอุปกรณและสารเคมี
รายการ ปริมาณตอ 10 กลุม
ตอนที่ 1
1. เอทานอล 10 cm3
2. นํ้ากลั่น 10 cm3
3. นํ้าตาลทราย 3g
4. โซเดียมคลอไรด (เกลือแกง) 3g
5. สีผสมอาหาร 3g

22. 70
รายการ ปริมาณตอ 10 กลุม
6. สารอื่น ๆ ที่ผูเรียนตองการจะศึกษา ชนิดละ 0.3 g
7. หลอดทดลองขนาดเล็ก 80 หลอด
8. หลอดหยด 10 อัน
9. ที่ตั้งหลอดทดลอง 10 อัน
ตอนที่ 2 20 cm3
1. เอทานอล 2 cm3
2. นํ้ากลั่น 20 cm3
3. นํ้ามันพืช 2 cm3
4. นํ้าตาลทราย 3.0 g
5. ดินเหนียวบดละเอียด 3.0 g
6. คอปเปอร (II) ซัลเฟต 3.0 g
7. หลอดทดลองขนาดเล็ก 50 หลอด
8. หลอดหยด 10 อัน
9. ที่ตั้งหลอดทดลอง 10 อัน
อภิปรายกอนกิจกรรม
1. ปริมาณสารที่ใช ถาเปนของเหลว 1 cm3 อาจใชหลอดหยดจํานวน 20 หยด แทนได
ถาเปนของแข็ง 0.3 กรัม อาจใชชอนเบอร 1 เต็มชอนปาดแทนไดเชนกัน
2. การเขยาหลอดทดลองใหสารละลายเขากันนั้น ใหเขยาโดยเคาะหลอดทดลองกับฝามือ
จะชวยใหสารละลายไดงายขึ้น แตตองระวังไมเขยาแรงจนกระเด็นหรือเบาเกินไปจน
ไมละลาย และใหเขยาแตละครั้งนานประมาณ 1 นาที
ตัวอยางผลการทดลอง ตอนที่ 1
ผลที่สังเกตไดเมื่อละลายใน
สารตัวอยาง
นํ้า เอทานอล
นํ้าตาลทราย ละลายได สารละลายใส ไมมีสี ไมละลาย
เปนเนื้อเดียวกัน
โซเดียมคลอไรด (เกลือแกง) ละลายได สารละลายใส ไมมสี ไมละลาย
ี
เปนเนื้อเดียวกัน
สีผสมอาหาร (แดง) ละลายได สารละลายใสสีแดง ละลายได สารละลายใสสีแดง
อื่น ๆ ดูจากผลการทดลอง ดูจากผลการทดลอง