Keynote door Robbert Gobbens

1. Kwetsbare ouderen
Uiteindelijk gaat het om hun
kwaliteit van leven
11 april 2018
Robbert Gobbens
Hogeschool Inholland, Zonnehuisgroep Amstelland

2. Op de Puch naar Princenhage
Wijkverpleegkundige
- Zelfstandigheid en creativiteit
- Ontmoeten van mensen in eigen huis en sociale
omgeving
‘de oudere’ bestaat niet
Onderwijs promoveren Lector

3. Kwetsbaarheid
In het Engels ‘frailty’
2010: 700.000
2030: ruim 1.000.000
(SCP, 2011)

4. Frailty, een medisch concept
‘een biologisch syndroom waarbij sprake is van een
verminderde reserve en weerstand tegen stressoren, dat het
resultaat is van dalingen van diverse fysiologische systemen’
onbedoeld gewichtsverlies
verminderd uithoudingsvermogen
inactiviteit
verminderde loopsnelheid
zwakte
(Fried et al., 2011)
≥ 3 = frail

5. Frailty, een multidimensioneel concept
Kwetsbaarheid is een dynamische toestand waarin een individu verkeert
die tekorten heeft in één of meerdere domeinen van het menselijk
functioneren (lichamelijk, psychisch, sociaal), die onder invloed van een
diversiteit aan variabelen wordt veroorzaakt en die de kans op het
optreden van ongewenste vergroot.
(Gobbens et al., 2010)

6. Meten = weten
38 instrumenten beschikbaar (Sutton et al., 2016)
o.a.
Groningen Frailty Indicator (GFI)
Easycare-TOS
Evaluative Frailty Index for Physical Activity (EFIP)
Tilburg Frailty Indicator (TFI)
% kwetsbaarheid hangt af van instrument
Zorg dat je een valide instrument gebruikt!
Doel meting bepaalt keuze instrument

7. Kwetsbaarheid bij zelfstandig wonende ouderen

8. Een integraal conceptueel model van kwetsbaarheid
( Gobbens et al., 2010)
Leeftijd Leeftijd Leeftijd
Gezondheidsbevordering
en preventie
Levensloop
determinanten
- leeftijd
- gevolgd onderwijs
- inkomen
- geslacht
- etniciteit
- burgerlijke staat
- leefomgeving
- leefstijl
- levensgebeurtenissen
- biologische (inclusief
genetische)
Ziekte(n)
Vermindering van
fysiologische
reserve
Voorkomen /Uitstellen van
ongewenste uitkomsten
KWETSBAARHEID
Lichamelijke kwetsbaarheid
Vermindering van:
- voeding
- mobiliteit
- lichamelijk actief zijn
- kracht
- uithoudingsvermogen
- evenwicht
- zintuiglijke functies
Psychische Sociale kwetsbaarheid
kwetsbaarheid Vermindering van:
Vermindering van: - sociale relaties
- cognitie - sociale steun
- stemming
- coping
Voorkomen/
Uitstellen van
kwetsbaarheid
Verminderen van kwetsbaarheid
Ongewenste uitkomsten
Beperkingen
Gezondheidszorggebruik
Sterfte

9. Voorkomen is beter dan genezen!
Kijken naar determinanten van kwetsbaarheid:
- Vrouwen zijn kwetsbaarder dan mannen
- Hoe ouder hoe kwetsbaarder
- Lage SES meer kwetsbaarheid
- Etniciteit hangt samen met kwetsbaarheid (allochtonen zijn
kwetsbaarder dan autochtonen)
- Slechte leefstijl meer kwetsbaarheid
- Ontevredenheid woonomgeving meer kwetsbaarheid
Dit geeft richting aan identificeren kwetsbare ouderen en aan
interventies.

10. Tips voor gezond oud worden

11. Interveniëren op gevolgen van kwetsbaarheid
Gevolg: beperkingen in ADL en IADL
Interventies:
- Beweeginterventies
- Voedingsinterventies
- Interventies gericht op gebruik van technologieën (zorgrobot)
(Daniëls et al., 2010)
Bij kwetsbare ouderen zelf nagaan wat hun wensen en behoeften zijn.

12. NPO heeft niet gebracht wat we wilden
Geen of nauwelijks effecten op gevolgen van kwetsbaarheid
Verklaringen:
- te weinig aandacht voor implementatie
- Uitvoeringsgraad door zorgverleners was te laag (lager dan 50%) door
hoge complexiteit van de interventie en tekortschietend
multidisciplinair overleg
(Metzelthin et al., 2013; Asmus-Szepesi et al., 2015)

13. Kwaliteit van leven
een subjectief begrip, waarin de evaluatie door mensen zelf van diverse
domeinen van het leven centraal staat
Voor zowel kwetsbare als niet-kwetsbare ouderen (67-90 jaar) omvat
kwaliteit van leven aspecten als een goede gezondheid, zich goed voelen
(welzijn), sociale relaties hebben, andere mensen helpen, actief zijn en
in een fijn huis in een goede buurt wonen.

14. Gezondheid
‘een toestand van volledig, lichamelijk, psychisch en sociaal
welbevinden’(WHO, 1948)
Positieve gezondheid
‘het vermogen om zich aan te passen en een eigen regie te
voeren in het licht van de fysieke, emotionele en sociale
uitdagingen van het leven’ Huber, 2014)
‘geen doel maar een middel, zodat mensen kunnen doen wat hun
leven zin geeft’
Beroepsprofiel van de verpleegkundige

15. Kwaliteit van leven meten (kwantitatief)
Diverse instrumenten o.a.:
- WHOQOL-BREF
- WHOQOL-OLD, onderscheidt zes domeinen:
 Zintuiglijk functioneren
 Autonomie
 Activiteiten in het verleden, heden en toekomst
 Sociale participaties
 Dood en doodgaan
 Intimiteit
Gevalideerd in Nederland

16. Kwetsbaarheid en kwaliteit van leven
Kwetsbaarheid hangt samen met een lagere kwaliteit van leven (Kojima et al.,
2016)
Onderzoek met TFI en WHOQOL-OLD (zelfstandig wonende ouderen, ≥ 70 jaar)
- Somberheid: samenhang met alle (zes) domeinen van kwaliteit van leven
- Lichamelijke inactiviteit en eenzaamheid: samenhang met vier domeinen van
kwaliteit van leven

17. ‘ene ding waar hun leven om draait’
Toen de interviewer aan de heer H. de vraag stelde: wat is belangrijk in uw
leven? kreeg zij het antwoord ‘mijn boot’. Hij woont er met zijn vrouw op een
prachtige locatie net buiten Amsterdam: ‘En ik heb het daar reuze naar de zin.
Als je het Noordzeekanaal hebt en je gaat daarop dan ga je de tunnel onderdoor
en dan ga je nog meer naar het Noordzeekanaal en daar lig ik. Je ligt in de
natuur. Schitterend. We hebben een water tegenover ons dat – geloof ik –
achttien meter diep is’.

18. Relaties met andere mensen
‘In de loop der jaren gaat je moeder dood. Je vader gaat dood. Die gaat dood.
Weet je wel. Kennissen allemaal om me heen. Die wordt ziek. Die wordt ziek. En
de vreugde van het leven kan ik dan niet zo goed meer zien’.
‘Ik voel me pas kwetsbaar als de dood nadert. Wel is het soms naar dat je
minder contacten hebt dan vroeger. Ik had vroeger veel vrienden en zat overal
bij. Veel mensen zijn dood, die heb ik allemaal overleefd. Weinig contacten
maakt je misschien ook wel wat kwetsbaarder’.

19. Balansmodel
Aandacht voor zowel de draagkracht als de draaglast van kwetsbare
ouderen
De draagkracht wordt bepaald door de externe (bijv. mantelzorg) en
interne hulpbronnen (zelfmanagementvaardigheden)
(Steverink, 2009)
D-SCOPE aan een kwetsbaarheidsbalans (http://www.d-scope.be/nl/)

20. Interprofessionele samenwerking
Sociaal wijkteam
Inzicht in deskundigheden disciplines
Inbreng van wijkverpleegkundige van groot belang
Samenwerking tussen zorg- en welzijnsprofessionals is essentieel om te kunnen
voorzien in individuele behoeften van mensen.
Zorg en dienstverlening op maat!

21. Dank voor jullie aandacht en een fijn vervolg van
het congres toegewenst!
Robbert Gobbens (robbert.gobbens@inholland.nl)