1. Нүүдэлчдийн овог
ӨРХ ГЭР
Угийн бичиг
Д. Сэрдарам Ph. D ШУТИС

2. Хүний хөгжлийн үндэс
ӨРХ ГЭР.
Д. Сэрдарам Ph. D ШУТИС

3. МОНГОЛ XYH
• Хүн төрөлхтөн 6,7
млрд байна
• 10 сая МОНГОЛ
угсаатан байна
• 2,9 сая Монгол улсын
иргэд.
• БИ – либо, өөрөө
өөртөө
• Чи Монголд, дараа нь
Дэлхийд хүлээн
зөвшөөрөгдөх ёстой

4. ХУННУ
ЖУЖАНЬ
XIII зуун
1918 он
МОНГОЛ
БНМАУ
24 ТҮМ
12 түм
95 мянган
600.000-аас 495.000
МОНГОЛ, 110.000 лам
1988 оны 7 сарын 10-нд 2 саяуул болов.
2,9 сая – 1000 хүнд 21 оюуны хомсдол

5. Нэр
Овог
Ургийн овог
Given name
Sure name
Family name
Иван Иванович Иванов.
Сансар Жүгдэрдэмидийн Гүррагчаа буюу
Сансар Ж. Гүррагчаа

6. Нүүдэлчид Ураг, төрөл садангаараа ОВОГ болдог учир:
2. Хүн амын хувьд цөөн байдаг
3. Овог, удмын хатуу дэг ёс
Эгзогами – Овог дотроо
гэр бүлийн харилцаа
тогтоож болохгүй.
Эндогами – Харь
угсаатантай худ ураг
барилдахыг хориглоно
Овгийн давхар холбоо –
Хоёр овог байнгын худ
урагийн харилцаатай байх
1. ОВОГ-ийн нас 11 – 13 үе буюу 400 жил

7. МОНГОЛ ОВОГ
• “МОНГОЛЫН НУУЦ ТОВЧОО” 1240 он 100 овог
• “СУДРЫН ЧУУЛГАН” Рашид Ад – дин 1310
Дарлигин 18 аймаг, нирун 19 овог
• “ЭРДЭНИЙН ТОВЧ” – 450 овог тэмдэглэгдсэн
• ИБМҮАлба Одоогоор 5000 овог бүртгэгдээд
байна
МОНГОЛЧУУД 3 НЭРНИЙ СИСТЕМД ОРОХ ЁСТОЙ
• ОВОГ БОЛ НИЙГМИЙН СОЁЛ.
• ХӨРӨНГӨ, ӨВ ЗАЛГАМЖЛАЛЫН БАТАЛГАА
• ЦУС ОЙРТОХООС СЭРГИЙЛЭХ ЗАМ

8. МОНГОЛ ОВГИЙН ТҮҮХ
• 1922 оны YI сарын АЗГ-ын тогтоолоор овог
хэрэглэхийг хориглосон.
• 1994 онд Ерөнхийлөгч П. Очирбат “Овог
сэргээх тухай” зарлиг гаргасан.
Сартуул угсааны Алаг адуун овгийн Пунсалмаагийн
Очирбат
• 1997 онд Энхсайханы ЗГ-аас Иргэний
үнэмлэх шинэчилсэн, Гэр бүлийн
хуулинд Ургийн ОВОГ гэдэг зүйл
оруулсан.

9. “МОНГОЛ АХАН ДҮҮСҮҮД”
Дээд үедээ ураг төрлийн барилдлагаар
холбогдсон нэг өвөг дээдэстэй Монгол
ахан дүүсүүд цөөхүүлээ ч гэсэн
овгуудынхаа хүрээнд харилцан
дотносож, өнчин ядуус, ядарсан
нэгнээ асран тэтгэж, баяр цэнгэл, уй
гашуугаа хуваалцдаг олон сайхан зан
заншилыг эрт үеэс бий болж эдүгээг
хүртэл уламжлуулан иржээ.

10. Овог бүр өөрийн гэсэн
тодорхой нэр хочтой. Тэр
нь уул овогийн эрхийн хэм
хэмжээ, хүчин чадал,
мандал буурлын баталгаа
болдогийг Урианхай, Хиад-
Боржигин, Хаучин, Жүрхэн,
Торгууд мэт олон овгийн
нэрнээс харж болно.
“МОНГОЛ АХАН ДҮҮСҮҮД”
Овог бүр өөрсдийн туг сүлд, уриа хашгираа,
нийтийн дуу бүжиг, хорио цээртэй, туулж
өнгөрүүлсэн түүх, удам судраа бичиж үлдээдэг
угийн бичиг, мал сүргээ танидаг им, тамгатай
байлаа.

11. “ОВГИЙН НЭРНИЙ ГАРАЛ ҮҮСЭЛ”
- Уул усны нэр заасан үг. Мон уул,
- Мэргэжил заасан. Жишээ нь: Baker -Талхчин,
Archer-Нумч, Tishler-Ширээч, Smith-Дархан
- Бие ба Зан суртахууны онцлогоор хочилсон.
Жишээ нь: Short-Тожгор, Brown-Бараан, Lombard-Урт
сахалт (Long-урт Beard-сахал)
- Алдаршсан газрын нэрээр. Жишээ нь London-
Лондон (хотын нэр), Ali-Nasariya - Насарияагийн, Zhan-
Жан (улсын)
- Өвгийн нэрээр нэрших. Жишээ нь Richardson-
Ричардын хүү (Richard-Son), Johnson-Жоны хүү (John-
Son), Abu Dayan-Даяны аав, Bin-Laden-Ладены хүү
- Амьтан ургамлын нэртэй. Медведьев-Баавгай,
Кошкин-Мигуй, Wolf-Чонос,
http://mashbatotgonbayarsarlagtay.blogspot.com

12. ХҮН ХЭД НАСАЛДАГ ВЭ?
- Хүний нас Биологийн хувьд
150 жил гэж үздэг.
- Зураг, Эд зүйлс нь түүнээс
илүү урт насалдаг ч өөр хүнээр
овоглогдоно.
Энэ 2 зурагийн нэг нь
энэ чигээр байх бол нэг
нь хөгширнө
Монголын хамгийн үнэтэй энэ хөөрөг
өөрийн эзэн Сайн Ноён ханаасаа урт настай

13. УГСААТАН
БИ
Гэр бүл
Удам угсаа
Хүмүүсийн хоорондох Бэлгийн
болон Эдийн засгийн холбоо
буюу
ОВОГ
УГСАА
Эхнэр – Нөхөр – Хүүхдийн
хоорондох харилцан хүлээх
эрх, үүрэг
хариуцлагын нэгдэл
ОРЧИН ҮЕД ГЭРЛЭХ НЬ:
1.ХАРИУЦЛАГА, ҮҮРЭГ
2.ХУУЛЬ ЗҮЙН ГЭРЭЭ.
а. ШАШИН
б. ГЭР БҮЛИЙН
ХУУЛЬ.
3. УДАМ УГСАА, ҮР
ХҮҮХЭД.

14. ХҮНИЙ ГЭРЛЭЛТИЙН ХЭЛБЭР
1. МОНОГАМИ
2. БҮЛЭГ МОНОГАМИ
3. ПОЛИГАМИ
1. ПОЛИЖЕНИ
2. ПОЛИАНДРИ
4. БҮЛЭГ ГЭРЛЭЛТ
Бүх амьдралынхаа туршид зөвхөн нэг
хүнтэй гэрлэхийг хэлнэ.
МОНОГАМИ
Тодорхой хугацаанд нэг хүнтэй
гэрлэх ба бэлэвсрэх, салсны
дараа өөр хүнтэй гэрлэх.
БҮЛЭГ МОНОГАМИПОЛИГАМИ
Нэгээс дээш хүнтэй гэрлэх хэлбэр.
БҮЛЭГ ГЭРЛЭЛТ
Тодорхой хугацаанд нэгээс дээш
эрэгтэй, нэгээс дээш эмэгтэйтэй
гэрлэхийг гэрлэхийг хэлнэ.

15. ХҮНИЙ ГЭРЛЭЛТИЙН ХЭЛБЭР
1. ГЭР БҮЛ ЗАЙЛШГҮЙ НИЙГМИЙН БОЛОН ҮНДЭСТНИЙ
ҮНЭТ ЗҮЙЛ ДЭЭР ТУЛГУУРЛАДАГ
ПОЛИГАМИ
ИСЛАМ шашинд 3 удаа гэрлэхийг нь бурангуй ёс биш
Нийгэмд хүлээсэн хариуцлага гэж үздэг.
2. ГЭР БҮЛИЙН ОРЧИН ХҮНИЙ ХӨГЖЛИЙН ҮНДЭС
БАЙДАГ

16. УГСААТАН
1. ЭР УГСААТАН 2. ЭМ УГСААТАН
Олон мянган Монгол
бүсгүйчүүд Солонгос
эрчүүдтэй гэр бүл болж
байна.

17. Худ - Худгуй ХудааланХуданцар
ҮЕЭЛ
АВГА НАГАЦ
НАГАЦАНЦАР
НАГАЦЛАХ ТӨРӨЛ
ЗЭЭ
БӨЛ
ХАЯАЛ
БӨЛӨӨЛӨН
БӨЛӨНЦӨР
ЗЭЭЛЭХ ТӨРӨЛ
ЗЭЭНЦЭР

18. БИ
Эцэг
Өвөг эцэг
Өндөр өвөг
Элэнц
Элэнц өвөг
Хуланц
Хуланц өвөг

19. БИ
Гучинцар
Ачинцар
Жич
Гуч
Ач
Хүү
Жичинцэр

20. 1А3D
1А3A
2А1A
2А1B
2А1
А 2А
1А
3А
4
А
1А2
1А1
1А3
2А2
3А1
3А2
3А3
3А4
3А5
4А1
4А2
4А4
4А5
1А1A 1А1B
1А1C
1А2A
1А3B
1А3C
2А2A
2А2B
3А2A
3А2B
3А2C3А3A
3А4A
3А4B
3А4C
3А5A
4А1A
4А1B
4А1C
4А2A
4А2B
4А4A
4А5A
4А4B
4А4C
4А5B
4А5C

21. Рашид-ад-Дин
• “Монголын бүх овог аймаг яруу тодорхой
удам угсааны модтой /түүхтэй/. Учир нь
Монголчуудын заншил нь өвөг
дээдсийнхээ удам угсааг залган сахиж,
төрсөн хүүхэд бүрдээ удам угсаагаа зааж
сургадаг. Тийнхүү тэд удам угсааны
тухай үгийг хүмүүсийн хүртээл болгодог
учраас тэдний дунд яс угсаа, овог аймгаа
мэдэхгүй хүн нэг ч байхгүй” 1310 онд ...

22. МОНГОЛ УГИЙН БИЧГИЙН ТҮҮХ

23. ОЛОН ҮНДЭСТНИЙ УГИЙН БИЧЭЭС
www.naver.com/blogkoreantree.

24. ОЛОН ҮНДЭСТНИЙ УГИЙН БИЧЭЭС
http://serdaram.blogspot.com/

25. • 1905 онд хийгдсэн Цэцэн хан
Шолойн угийн бичигт 1577-1905
он хүртэл төрсөн 11966 хүний
нэрийг 5,3 м голчтой даавуун
дээр цагираглуулан бичсэн нь
хамгийн том угийн бичиг болно.
• Одоо Монгол улсын Үндэсний
түүхийн Архивт хадгалагдаж
байна
http://serdaram.blogspot.com/

26. МОНГОЛ УГИЙН БИЧИГ
http://serdaram.blogspot.com/
Итгэлтийн өдрийн тэмдэглэл мэт
энэ олон угийн бичгийг орчин
үед нэг стандартаар өөрчлөн
сэргээх цаг болжээ