2. 2 =∞Ç≤ÏàÏ=∂~°æO v "Õ∞ – E<£ 2007

3. 3=∞Ç≤ÏàÏ=∂~°æO v "Õ∞ – E<£ 2007
"Õ∞ – E<£ 2007
ã¨OѨ٘ 7 ã¨OzHõ 3 ã¨OYº 24
D ã¨OzHõÖ’......D ã¨OzHõÖ’......D ã¨OzHõÖ’......D ã¨OzHõÖ’......D ã¨OzHõÖ’......
K«O^•Å∞, ~°K«#Å∞ ѨOѨ=Åã≤# z~°∞<å=∂ :
a.*’ºu
Z_ç@~ü, =∞Ç≤ÏàÏ=∂~°æO
3–6–779/6, gkä <≥O.14, Ç≤Ï=∂Ü«∞`ü#QÆ~ü
ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£ – 29
á¶È<£ – 040 27625245
^≥·fi=∂ã≤Hõ Ѩ„uHõ
Hõ=~ü _ç*ˇ·<£, =Ú„^Œ} : K«i`« WO„ÃÑ+¨<£û
=∞Ç≤ÏàÏ=∂~°æO
q_çHÍÑ‘ – ~°∞.10/–
ã¨O=`«û~° K«O^• – ~°∞.50/–
rq`« K«O^• – ~°∞.300/–
ã¨Oáê^ŒHõ=~°æO
a.*’ºu (Z_ç@~ü)
a.J#∂~å^èŒ
_®.Ñ≤.q[Ü«∞ÅH˜∆‡
Ñ≤.[Ü«∞
Ñ≤.J#Å
ã¨ÅǨ=∞O_»e
Hõ$ëê‚ÉÏ~Ú
x~°‡ÖÏ~å}˜
=#=∂Å
HÍ`åºÜ«∞x q^Œ‡¿ÇÏ
H˘O_ÕѨÓ_çx~°‡Å
Ñ≤.ã¨`«º=u
HÍ`åºÜ«∞x
â◊tHõà◊
mahilamargam@rediffmail.com
«¨ã¨Oáê^ŒH©Ü«∞O : 3
«g~°=x`«Å ã¨O㨇~°} : ...... ^Œo`«`Õ[O ~°≠ÖϯsÉÏ~Ú – q.QÍiæ 5
«"åºã¨O : Ãã*òʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ <≥`«∞Î~°∞ zOkOz# #Ok„QÍO – a.J#∂~å^èŒ 9
«¢ã‘ÎÅ∞–K«@ìO : =~°Hõ@fl "ÕkèOѨÙʼnõΩ =Úã¨∞QÆ∞`˘_çy# ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì f~°∞Ê
– ã≤ÃÇÏKü.~ÀÇ≤Ï}˜ 14
«Ñ¶‘Öò¤iáÈ~üì : Ü«∂[=∂#ºO KÕ`«∞Ö’¡ ^ÀÑ≤_çH˜ QÆ∞~°=Ù`«∞#fl r_çÑ≤Hõ¯Å HÍi‡‰õΩÅ∞
– ^Õ"ÕO„^Œ 17
«~å[ºÇ≤ÏO㨠: ~å[ºÇ≤ÏOã¨#∞ ã¨=∞+≤ìQÍ Z^Œ∞~˘¯O^•O – ~°≠Ïhû 19
«Ñ¨ijÅ# : *ÏfÜ«∞ ‰õΩ@∞O| P~ÀQƺ 㨈~fi... – =∞}˜ 20
«iáÈ~°∞ì : |ã¨Î~ü Pk"åã‘ =∞Ç≤Ïà◊ÅÃÑ· [~°∞QÆ∞`«∞#fl J`åºKå~åÅ#∞
YO_çOK«O_ç – ÅǨÏ~ü 25
« Hõ^äŒ : =∂ ÃÑ^Œ<å~Ú# ÉèíÖË ÃÑ^ŒÌ=∞x+≤ÖË! – _®IIÑ≤.q[Ü«∞ÅH˜∆‡ 29
« K«i„`«Ö’=∞Ç≤Ïà◊ : ã¨O㨯~°}"å^Œ =∞Ç≤ÏàÏã¨OѶ¨∂Å Pq~åƒù=O – q.QÍiæ 33
«áÈ~å@„ã¨=OuÖ’.... : 39
«^Œo`« =∞Ç≤Ïà◊ : ÉÏ~Ú J~°∞QÆ∞ ZH˜¯<å=O>Ë K«∂_»∂....... – K«O„^ŒHõà◊ 43
« ¢ã‘ÎÅ∞–Pi÷HõO : *ˇO_»~ü xˆ~Ìt`« |_≥˚ò – q=∞~°≈<å`«‡Hõ ѨijÅ# – _®IIZO.=#=∂Å 44
«áê@ : `≥ÅOQÍ} =∞Ç≤Ïà◊Å áÈ~°∞ – ^Õ"ÕO„^Œ 48

4. 4 =∞Ç≤ÏàÏ=∂~°æO v "Õ∞ – E<£ 2007
QÆ∞iÎOѨ٠=∂~°∞ʉõΩ ^•ifÜ«∂Å<Õ PHÍOHõ∆`À
=∞#ã¨=∂[O ¢ã‘ÎÅ#∞XHõ~°HõOQÍ#∂ѨÙ~°∞+¨µÅ#∞=∞~À~°HõOQÍ#∂x~°fizOzOk.¢ã‘ÎxѨÙ~°∞+¨µ_çH˜ÉÏxã¨QÍ
=∂ˆ~Û„Hõ=∞OÖ’<ÕDx~°fiK«<åÅ∞=KåÛ~Ú.|ÅOQÍ"Õà◊¥§#∞‰õΩ<åfl~Ú.D~ÀAJqZO`«QÍ=∞#rq`«OÖ’'ã¨Ç¨Ï[O—
J~ÚáÈÜ«∂Ü«∞O>Ë Jã¨Å∞ =∞#O `Õ_® =ÙO^Œx QÆ∞iÎOK«ÖË#O`«QÍ. '¢ã‘ΠѨÙ~°∞+¨µe^ŒÌ~°∞ =∞#∞+¨µÖË Hõ^•– "åà◊§ =∞^茺
D `Õ_® ZO^Œ∞‰õΩ =ÙOk— J<Õ PÖ’K«# ‰õÄ_® ~å#O`«QÍ Jq =∞#‰õΩ JÅ"å@~ÚáÈÜ«∂~Ú. =∞i D Ѩiã≤÷u
=∂~åÛÅO>Ë–XHõq+¨Ü«∂xflQÆ∞iοãÎ`«~åfi`«^•xfl=∂ˆ~Û,=∂~°∞Û‰õΩ<ՄѨܫ∞`«flOKÕÜ«∞QÆÅO.
'QÆ∞iÎOK«_»O—J<Õ"≥Ú^Œ˜J_»∞QÆ∞"ÕÜ«∞_®xH˜ 'q=Hõ∆— ji¬Hõ#∞„áê~°OaèOKåO.Wkáê~î°‰õΩÅji¬Hõ.
'L"≥∞<£ =~°Öò¤— Jx ¿Ñ~°∞ ÃÑ@∞ì‰õΩ#fl ëêѨÙÅ∞ Jhfl =O˜O˜ ™ê=∂#∞Å<Õ J=∞‡_»O ^ŒQÆæ~° #∞Oz, á¶êºHõìsÖ’¡
=∞Ç≤ÏàÏ HÍi‡‰õΩʼnõΩ `«‰õΩ¯= "Õ`«<åÅ∞ ~Ú=fi_»O ^•HÍ „Ѩux`«ºO ¢ã‘ÎÅ∞ Z^Œ∞~˘¯<Õ q=Hõ∆ QÆ∞iÎOz `«=∞ J#∞Éèí"åÅ
#∞O_ç, ѨijÅ# #∞O_ç áê~î°‰õΩÅ∞ ~åã≤ ѨOáêÅx HÀ~°∞`«∞<åflO. =∞#Ö’ =∞#ˆH `≥b‰õΩO_® ¿Ñ~°∞‰õΩáÈ~Ú#
áê`«|∂A#∞=keOK«∞HÀ=_®xH˜‰õÄ_®Dji¬HõLѨÜ≥∂QÆѨ_®Å<Õ^ÕPHÍOHõ∆.
'ã¨ÊO^Œ#— ^•K«∞HÀ_®xH˜ HÍ^Œ∞ ѨOK«∞HÀ_®xH˜!
x`«ºrq`«OÖ’ '¢ã‘ÎÅ∞—QÍ =∞#O Z<Àfl J#∞Éèí"åÅ#∞ Z^Œ∞~˘¯O@∞<åflO. =∞# K«∞@∂ì Z<Àfl
ã¨OѶ¨∞@#Ö’¡ ¢ã‘ÎÅ∞ ÉÏ^èŒÅ‰õΩ QÆ∞~°=Ù`«∞<åfl~°∞. H˘xfl™ê~°∞¡ ¢ã‘ÎÅ∞ "å˜x Z^Œ∞~˘¯O@∂ =ÙOÏ~°∞. XHÀ¯™êi
q[Ü«∞=O`«=∞=Ù`å~°∞. XHÀ¯™êi qѶ¨Å"≥∞ÿ<å qÅ∞"≥·# QÆ∞}áê~îåÅ#∞ <Õ~°∞ÛH˘x =ÚO^Œ∞‰õΩ "≥à◊¥Î
=ÙOÏ~°∞. W=hfl =∞#H© [~°Q˘K«∞Û ‰õÄ_®. WÖÏO˜ ã¨O^Œ~åƒùÖ’¡ =∞#O^ŒiÖ’ U^À XHõ Hõ∆}OÖ’<Õ
HÍ=K«∞Û– nxfl JO^ŒiH© K≥áêÊe, JO^Œi`À ѨOK«∞HÀ"åe, nxfl ~åã≤ JO^Œi`À K«kqOKåe J<Õ
ÉèÏ=O HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok. =∞#O QÆ=∞xOz# XHõ q+¨Ü«∂xfl, =∞#O <Õ~°∞Û‰õΩ#fl XHõ q+¨Ü«∂xfl, ÖË^•
=∞#O K«eOzáÈ~Ú# ã¨OѶ¨∞@#x QÍh =∞#Ö’<Õ ^•K«∞HÀ"åÅxÑ≤OK«^Œ∞, ѨOK«∞HÀ"åÅxÑ≤ã¨∞ÎOk.
JO^Œ∞HÀã¨"Õ∞ D 'ã¨ÊO^Œ#— ji¬Hõ.
W<åflà◊√§QÍ "≥eH˜f¿ã "ÕkHõ ÖËHõ g∞Ö’ ^•y =Ù#fl J<ÕHõ ÉèÏ"åʼnõÄ, PÖ’K«#ʼnõÄ, ã¨ÊO^Œ#‰õÄ
JHõ∆~°~°∂áêxfl=fiO_ç. g∞~°∞ ~åÜ«∂Å#∞‰õΩ#fl ã¨OѶ¨∞@#Åx ã¨ÊO^Œ# ji¬HõH˜ ѨOѨO_ç. <åÅ∞QÆ∞QÀ_»Å
=∞^茺 =∞#efl |OkèOz, =∞#efl XHõi`À XHõix HõÅ=‰õΩO_® =∞# PÖ’K«#efl ѨOK«∞HÀx=fi‰õΩO_®
KÕã¨∞Î#fl ã¨=∂[ Hõ@∞ìÉÏ@¡#∞ KèÕk^•ÌO. =∞# ã¨ÊO^Œ#efl ѨOK«∞H˘O^•O! D ji¬Hõ g∞k.

5. 5=∞Ç≤ÏàÏ=∂~°æO v "Õ∞ – E<£ 2007
ã¨Oáê^ŒH©Ü«∞Oã¨Oáê^ŒH©Ü«∞Oã¨Oáê^ŒH©Ü«∞Oã¨Oáê^ŒH©Ü«∞Oã¨Oáê^ŒH©Ü«∞O
D ã¨Oáê^ŒH©Ü«∞O ~å¿ã<å˜H˜ #Ok„QÍOÖ’ Ç≤ÏO㨠H˘#™êQÆ∞`ÀOk. `å*ÏQÍ =∞~À W^ŒÌ~°∞
„áê}ÏÅ∞ HÀÖ’ÊÜ«∂~°∞. 20 =∞Ok QÍÜ«∞Ѩ_®¤~°∞. ѨtÛ=∞ ɡOQÍÖòÖ’ H˘#™êQÆ∞`«∞#fl D Ç≤ÏOã¨
JO`å JkèHÍ~°OÖ’ =Ù#fl ã≤Ñ≤ZO áêsì, „ѨÉèí∞`«fiO KÕÜ«∞_»"Õ∞ qëê^ŒO Jx ѨÅ∞=Ù~°∞ "Õ∞^è•=ÙÅ∞
qKå~°O =ºHõÎO KÕã¨∞Î<åfl~°∞. `«=∞ x~°ã¨##∞ ‰õÄ_® |ÅOQÍ<Õ =ºH©ÎHõiã¨∞Î<åfl~°∞. HÍh ã≤Ñ≤ZO áêsì
`«# =∂i¯ûã¨∞ì ѨO^ä•#∞ D ~ÀA H˘`«ÎQÍ =keÃјìO^ÕO ÖË^Œ∞. P Ѩx ZѨC_À KÕã≤Ok. HÍHõáÈ`Õ
WѨʘ=~°‰õÄ =ÙOK«∞‰õΩ#fl =Úã¨∞QÆ∞Å#∞ ‰õÄ_® zOKÕã≤ `«# á¶êã≤ã¨∞ì =ÚMÏxfl |Ç≤Ï~°OQÆѨizOk.
^•O`À J<ÕHõ=∞OkH˜ ã≤Ñ≤ZOÃÑ· WѨʘ=~°‰õÄ q∞ye=Ù#fl „Éèí=∞Å∞ U=∞<åfl=ÙO>Ë Jq
`˘eyáÈÜ«∂~Ú.
„ѨѨOK«"åºÑ¨ÎOQÍ "Õ∞ XHõ˜# HÍi‡‰õΩÅO^Œ~°∂ HÍi‡Hõ ǨωõΩ¯Å k#O "Õ∞_Õ#∞ P#O^ŒOQÍ
[~°∞ѨÙH˘<Õ ~ÀA. HÍh „ÃÑ·"Õ©Hõ~°}, ã¨~°mHõ~°}, „ѨѨOpHõ~°} Jaè=$kúH˜ Ѩ~åºÜ«∞Ѩ^•Å∞QÍ
=∂iáÈ~Ú# `«~°∞"å`« "Õ∞_Õx P#O^ŒOQÍ HÍHõ P„QÆǨÏOQÍ [~°∞ѨÙHÀQÆŠѨiã≤÷`Õ =Ù#flk. Ãã*òÅ
U~åÊ@∞`À HÍi‡Hõ ǨωõΩ¯Åhfl ÖψQã¨∞H˘<Õ ã≤Ñ≤ZO „ѨÉèí∞`«fiO ‰õÄ_® xã≤ûQÆ∞æQÍ "Õ∞_Õ#∞ ''"Õ_»∞HõQÍ——
[~°∞ѨÙH˘O@∞Ok |Ǩïâß.
ã≤OQÆ∂~üÖ’#∂, #Ok„QÍOÖ’#∂, HõoOQÆ#QÆ~üÖ’#∂, |ã¨Î~üÖ’#∂ „Ѩ[Å „áê}ÏÅ∞ fÃã·<å
㨈~ `«# ''Jaè=$kú #=¸<å——#∞ „ѨÉèí∞`«fiO J=∞Å∞ Ѩ~åÛÅ#∞H˘O’O^Œx ã¨Ê+¨ìO KÕã≤Ok.
^Õâ◊"åºÑ¨ÎOQÍ U~°Ê_»∞`«∞#fl „Ѩ`ÕºHõ Pi÷Hõ =∞O_»ÖÏÅ (Ãã*òÅ∞) HÀã¨O „ѨÉèí∞`«fiO ã¨fiÜ«∞OQÍ
#_»∞OayOz KÕã¨∞Î#fl Éèí∂¿ãHõ~°}#∞ Ô~·`«∞Å∞, Ô~·`«∞ ‰õΩ@∞OÉÏÅ∞, =∞^ŒÌ`«∞QÍ Hõke# q^•º~°∞÷Å∞,
W`«~° „Ѩ[Å∞ ‰õÄ_® g~Àz`«OQÍ Z^Œ∞~À¯=_»O KåÖÏ ã¨O`À+≤OK«^ŒQÆæ q+¨Ü«∞O. HÍh D áÈ~å@O
"≥Ú`«ÎO Ãã*òÅH˜ =ºuˆ~HõOQÍ f„=O KÕÜ«∂e. Ãã*òÅ U~åÊ@∞`À HÍi‡‰õΩʼnõΩ <å=∞=∂„`«OQÍ
=ÙO_Õ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ ‰õÄ_® =ÙO_»=Ù. ™ê~°=O`«"≥∞ÿ# Éèí∂=ÚÅ∞, |Ǩïà◊ ѨO@Å#OkOKÕ Éèí∂=ÚÅ∞,
XHõ ѨO@#OkOKÕ Éèí∂=ÚÅ∞ ˆHÏ~ÚOK«_»O Ѩ@¡ =∂„`«"Õ∞ =ºuˆ~Hõ`« Hõ#|~°∞ã¨∂Î, |O[~°∞
Éèí∂=ÚÅ∞, Ѩ_®=Ù Éèí∂=ÚÅ∞ ˆHÏ~Ú¿ãΠѶ¨~åfiÖË^Œ<Õ ^èÀ~°}˜ ‰õÄ_® =Ù#flk. HÍx WO^Œ∞Ö’ ˆH=ÅO
Éèí∂q∞ ã¨=∞㨺 =∂„`«"Õ∞ HÍ^Œ∞. HÍi‡‰õΩÅ rq`åÅ∞, W|ƒ_ç=Ú|ƒ_çQÍ ÖÏÉèÏÅ∞ Pi˚OK«∞H˘O@∞#fl
|_® ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å áÈ©H˜ `«@∞ìHÀÖËHõ =∞˜ìH˘@∞ì‰õΩáÈ`«∞#fl ^ÕjÜ«∞, z#fl ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å rq`åÅ∞
‰õÄ_® =Ù<åfl~Ú. Ãã*òÅH˜ =ºuˆ~HõOQÍ #Ok„QÍOÖ’ f„="≥∞ÿ# áÈ~å@"Õ∞ [~°∞QÆ∞`ÀOk. Wk Ãã*òʼnõΩ
=ºuˆ~HõOQÍ ^Õâ◊"åºÑ¨Î áÈ~å@OQÍ |Ö’¿Ñ`«O HÍ"åeû# J=ã¨~°O =Ù#flk.
D ~ÀA Ãã*òÅ U~åÊ@∞#∞ ã¨=∞i÷OK«∞H˘O@∂ „ѨÉèí∞`«fiO K≥Ü«∞ºx „Ѩܫ∞`«flO ÖË^Œ∞.
=∞^ŒÌ`«∞QÍ#∂, J#∞‰õÄÅOQÍ#∂ Ѩ„uHõÖ’¡ "庙êÅ∞ ~å~ÚOK«∞HÀ=_»O, ã≤x=∂Å∞ uÜ«∞º_»O #∞Op
JÔ~ã¨∞ìÅ∞, J`åºKå~åÅ∞, ǨÏ`«ºÅ =~°‰õÄ U ''J=HÍâßhfl—— *Ï~°q_»∞K«∞HÀ=_»O ÖË^Œ∞.
#Ok„QÍO áÈ~å@ ã¨O^Õâ◊O

6. 6 =∞Ç≤ÏàÏ=∂~°æO v "Õ∞ – E<£ 2007
D <ÕѨ^䌺OÖ’ =∞#O "Õ∞_Õ [~°∞ѨÙH˘O@∞<åflO. ^Õâ◊O
JO`«Ï XHõ áÈ~å@ "å`å=~°}O <≥ÅH˘x L#flk. Jaè=$kú
JO>Ë<Õ „ÃÑ·"Õ©Hõ~°}, ã¨~°mHõ~°}, „ѨѨOpHõ~°} Jx
x~°fizOKÕ „ѨÉèí∞`åfiÅ∞#fl KÀ@ Éèí∂=Úbfl, ǨωõΩ¯bfl,
rq`åbfl HÀÖ’Ê`«∞#fl „Ѩ[ʼnõΩ áÈ~å@O `«Ñ¨Ê =∞~À =∂~°æO
ÖË^Œ∞. #Ok„QÍOÖ’#∂, ã≤OQÆ∂~ü Ö’#∂, HõoOQÆ#QÆ~üÖ’#∂
|ÅOQÍ "≥Å∞¡"≥uÎ# „ѨuѶ¨∞@#Ö’ „ã‘ÎÅ ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO
QÆ}hÜ«∞OQÍ LO_»_®xfl K«∂ã¨∞Î<åflO. W`«~°KÀÏ¡
áÈ~åÏÅÖ’ „ã‘ÎÅ ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO ÃÑ~°QÆ_»O ã¨Ê+¨ìOQÍ
HõxÑ≤™ÈÎOk. Ç≤ÏOã¨#∞ J=∞Å∞ KÕã¨∞Î#fl „ѨÉèí∞`åfiÅ∞ ‰õÄ_®
`«=∞ ^•_»∞ʼnõΩ „ã‘ÎÅ#∞ ÅHõ∆ºOQÍ KÕã¨∞HÀ=_»O ‰õÄ_®
HõxÑ≤™ÈÎOk. D q+¨Ü«∞OÖ’ ‰õÄ_® ã≤Ñ≤ZO `å#∞ `«‰õΩ¯"Õg∞
HÍ^Œ∞ J#_®xH˜ ã≤OQÆ∂~üÖ’ [iÑ≤# `«Ñ¨ã≤ÃÑ·
J`åºKå~°O–ǨÏ`åº, #Ok„QÍOÖ’ [iÑ≤# HÍÅ∞ÊÅ∞,
J`åºKå~åÅ∞ cèÉèí`«û"≥∞ÿ# ™êH∆ͺÅ∞QÍ q∞yÖÏ~Ú.
ã≤OQÆ∂~°∞Ö’ ÏÏÅ∞ ¿ãHõiOz# Éèí∂q∞Ö’ "≥∂Ï~°¡
HõOÃÑh ™ê÷Ѩ# HÀã¨O ѨÙ<åk~å~Ú "ÕÜ«∞_®xH˜ =ã¨∞Î<åfl~°#fl
"å~°Î QÆ∞ѨC=∞#QÍ<Õ =O^ŒÖÏk =∞Ok „ã‘ÎÅ∞ P „áêO`åxH˜
KÕ~°∞‰õΩx ''`«Ñ¨ã≤ ǨÏO`«‰õΩÖÏ¡~å, |Ü«∞@‰õΩ #_»=O_ç—— Jx
ÏÏÅ#∞ `«iq∞H˘Ïì~°∞. #Ok„QÍO <≥`«∞Θ `«_ç
P~°‰õΩO_®<Õ =∞m§ ã≤Ñ≤ZO QÆ∂O_®Å∞ Hõ`«∞ÎÅ∞, ÉÏO|∞Å`À
`å*ÏQÍ ^•_»∞Å∞ KÕâß~°∞. ^•xx ‰õÄ_® „Ѩ[Å∞ uÑ≤Ê
H˘_»∞Î#fl@∞¡ "å~°ÎÖÁã¨∞Î<åfl~Ú.
D áÈ~åÏÅhfl q_çq_çQÍ =ÙO_çáÈ`Õ „Ѩ[ʼnõΩ U
"Õ∞Å∂ [~°QÆ^Œ∞. #Ok„QÍO áÈ~å@O ^Õâ◊"åºÑ¨ÎOQÍ Ãã*òÅ
=ºuˆ~Hõ áÈ~å@OQÍ |Ö’¿Ñ`«O HÍ"åe. Éèí∂¿ãHõ~°}#∞
J_»∞¤H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ ™êQÆ∞`«∞#fl áÈ~å@O ^Œ∞<Õfl"åiH˜ Éèí∂q∞
x<å^ŒOQÍ |Å"≥∞ÿ# L^Œº=∞ x~å‡} kâ◊Ö’ ™êQÍe. #∂`«#
„Ѩ*Ï™êfiq∞Hõ qѨ¡=O HÀã¨O <åÅ∞QÆ∞ =~åæÅ SHõºã¨OѶ¨∞@#
kâ◊QÍ D áÈ~åÏÅhfl ã¨g∞Hõ$`«O HÍ"åe. ZѨʘHõO>Ë
Z‰õΩ¯=QÍ P áÈ~å@ Ѩiã≤÷u D ~ÀA =∞iO`« ã¨Ê+¨ìOQÍ
Hõ#|_»∞`ÀOk. D Jxfl˜ <ÕѨ^䌺OÖ’#∂ '"Õ∞_Õ—‰õΩ =∞iO`«
„Ѩ`ÕºHõ`« =ÙOk.
<Õ_»∞ [~°∞QÆ∞`«∞#fl D Jxfl áÈ~åÏʼnõΩ <åÜ«∞Hõ`«fiO
=Ç≤ÏOKåeû# HÍi‡Hõ=~°æO `«# ÅHõ∆ºO HÀã¨O ѨÙ#~°OH˜`«O
HÍ"åeû ~ÀA. P ã¨∂ÊùiÎ`À<Õ JO^Œ∞Ö’ ã¨QÆO ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO
=Ç≤ÏOKåeû# HÍi‡Hõ, Hõ~°¬Hõ, =∞^茺`«~°QÆu =∞Ç≤Ïà◊Å#∞
ã¨OѶ¨∞˜`«Ñ¨iKÕ ÅHõ∆ºO HÀã¨O =∞iO`« ^Œ$_è»OQÍ
ѨxKÕÜ«∂eû# J=ã¨~åxfl =∞Ç≤ÏàÏ ã¨OѶ¨∂Å∞ QÆ∞iÎOz ã¨∂ÊùiÎ
á⁄O^Õ ~ÀA.
ÅO_»<£Ö’ÉÏxã¨Å"ÕÅOÖ’J=∂‡~ÚÅJ=∞‡HõO
=∂iÛ9# >ˇÿ"£∞û PѶπ WO_çÜ«∂Ö’ =zÛ# XHõ "å~°Î =∞#O U Ü«ÚQÆOÖ’ =Ù<åfl=∂ Jx XHõ¯™êi LeH˜¯Ñ¨_Õ@∞¡
KÕã≤Ok. Jk 'ÅO_»<£Ö’ J=∂‡~ÚÅ J=∞‡HõO— J<Õ "å~°Î. ¿Ñ^Œ^ÕâßÅ #∞O_ç ZO`À=∞Ok J=∂‡~ÚÅ#∞ "åiH˜
L^ÀºQÍeÑ≤Ê™êÎ=∞x Pâ◊K«∂Ñ≤ "Õâߺ=$uÎÖ’H˜ kOK«_»O ™ê^è•~°}"≥∞ÿ# <Õ˜ QÀ¡|Öˇ·*Ë+¨<£ HÍÅOÖ’, J=∂‡~ÚÅ#∞ U~üáÈ~°∞ìÅ
^ŒQÆæ~å, HÍѶ‘ëêѨÙÅ ^ŒQÆæ~å ÉÏxã¨ÖÏ¡ "ÕÅOÖ’ ^ŒàÏsʼnõΩ (Ñ≤OÑπû‰õΩ) J=∞‡_»O =∞~À ^•~°∞}"≥∞ÿ# ^ÀÑ≤_ô ~°∂ѨO. ÉÏxã¨
ã¨=∂[O #∞Oz =ÚO^Œ∞‰õΩ =KÕÛ™ê=∞x [|ƒÅ∞ K«~°∞K«∞‰õΩO@∞#fl =∞#H˜ F K≥OѨÃÑ@∞ì. H˜O^Œ˜~À*Ë JO`«~å˚fÜ«∞ =∞Ç≤ÏàÏ
k<À`«û= 'ã¨O|~åÅ∞— „ѨѨOK«=∞O`«Ï [iQÍ~Ú. J<ÕHõ HõOÃÑhÅ∞ p~°Åg∞^• #QÆÅ g∞^• iÉË@∞Å∞ „ѨHõ˜OKå~Ú.
ÉÏ~°∞Ö’¡<À ÖË^• Ǩϟ@à◊§Ö’<À =∞Oz L^ÀºQÍÅ∞ WÑ≤Ê™êÎ=∞<Õ Pâ◊`À „ѨѨOK«O #Å∞=¸ÅÅ #∞O_ô ã¨iÜ≥ÿ∞# áêã¨∞áÈ~°∞ìÅ∞
ÖˉõΩO_® fã¨∞‰õΩ~å|_ç# J=∂‡~ÚÅ∞ =zÛ# H˘kÌQÆO@ÅÖ’<Õ q=∂<å„â◊Ü«∂Å ^ŒQÆæ~À, HÍѶ‘ëêѨÙÅ ^ŒQÆæ~À J`«ºkèHõ áê@
áê_ç# "åiH˜ (^•^•Ñ¨Ù 8 "ÕÅ áœO_»∞¡ JO>Ë ã¨∞=∂~°∞ <åÅ∞QÆ∞ ÅHõ∆ʼnõΩ) J=∞‡|_»`å~°∞. WѨʘ=~°‰õÄ JÖÏ J=∞‡|_ç#
"åiÖ’ Ju`«‰õΩ¯= =Ü«∞ã¨∞û =Ù#fl J=∂‡~Ú 14 ã¨O=`«û~åÅk JO>Ë =∞#ã¨∞û z=Ù‰õΩ¯=∞O@∞Ok. XHõ ‰õΩMϺ`« ˆHã¨∞Ö’<≥·`Õ
QÍòqH± U~üáÈ~°∞ì ѨHõ¯# =Ù#fl F HÍѶ‘ëêѨÙÖ’ J=∂‡Ü«ÚÅ∞ |Ç≤Ï~°OQÆOQÍ "ÕÅO "ÕÜ«∞|_®¤~°∞. D J=∂‡Ü«ÚÅÃÑ· ™ê^è•~°}OQÍ
J`åºKå~åÅ∞ KÕã≤, á¶ê¡@¡Ö’ |OkèOz =ÙOK«∞`å~°∞. "å~°∞ áêiáȉõΩO_® x~ÀkèOK«_®xH˜ "åi ^ŒQÆæ~° _»|∞ƒÅ∞ =ÙO_»‰õΩO_®
K«∂™êÎ~°∞. 6,000 #∞Oz 8,000 áœO_»¡ ÉË~åxH˜ J=Ú‡_»∞áÈ~Ú# J=∂‡~Ú `«# Ü«∞[=∂xH˜ ~ÀA‰õΩ 800 áœO_»¡^•HÍ
ã¨OáêkOz ÃÑ_»∞`«∞Ok. L^ÀºQÍÅ∞ KÕ^•Ì=∞x Pâ◊`À =zÛ#"å~°∞ Öˇ·OyHõ ^ÀÑ≤_ôH˜ =∂#ã≤Hõ "Õ^Œ#H˜ QÆ∞Ô~· XHõ"Õà◊ HÀ~°∞ì‰õΩ
"≥àı§ J=HÍâ◊O =zÛ<å JHõ¯_» "åã¨Î"åxfl K≥ѨC‰õΩ<Õã≤÷uÖ’ =ÙO_»~°∞. D =∞Ç≤Ïà◊Å∞ `«=∞ WëêìxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ, J`åºKå~åʼnõΩ
QÆ∞Ô~· =∞ø#rq`åÅ#∞ QÆ_»∞ѨÙ`«∞<åfl~°∞.
:
X

7. 7=∞Ç≤ÏàÏ=∂~°æO v "Õ∞ – E<£ 2007
1857 „Ѩ^äŒ=∞ ™êfi`«O„`«º ã¨O„QÍ=∞O P^èŒ∞xHõ ÉèÏ~°`«^Õâ◊
K«i„`«Ö’ Kåi„`«HõOQÍ J`«ºO`« „áê^è•#º`« Hõeæ# Ѷ¨∞@#. „Ѩf
^èŒ~°‡Ü«Ú^•úxH© ^•x g~°∞Å∞ ^•xH˜ =ÙOÏ~°∞. JÖÏ 1857 J#QÍ<Õ
ÉÏQÍ „Ѩã≤^Œú"≥∞ÿ JO^ŒiH© QÆ∞~°∞ÎH˘KÕÛ ¿Ñ~°∞¡ =∞OQÆàòáêO_Õ, ~°≠Ïhû
ÅH©∆‡ÉÏ~ÚÅ∞. XHõ~°∞ ã≤áê~Ú J=Ù`Õ =∞~˘Hõ~°∞ ~å}˜. "≥ÚHõ¯"Àx
nHõ∆`À "å~°∞ KÕã≤# áÈ~å@O, g~°`«fiO, `åºQÆO 1857 <å˜
g~°∞Å∞QÍ "åix „Ѩ[Ö’¡ z~°™ê÷~ÚQÍ xeáê~Ú. J~Ú`Õ 1857,
„Ѩ[Å∞ ÃÑ^ŒÌ"≥Ú`«ÎOÖ’ áêÖÁæ#fl ã¨O„QÍ=∞O. Jxfl „Ѩ*Ï
Ü«Ú^•úÅ=Öˇ<Õ Jn ZO^Œ~À <åÜ«∞
‰õΩbfl, g~°∞bfl ã¨$+≤ìOzOk. "åiÖ’
J`«ºkè‰õΩÅ∞ ™ê=∂#º„Ѩ[ÖË. HÍh
"åi K«i„`«#∂, ™êǨϙêhfl ÉèÏq`«~åÅ
HÀã¨O #"≥∂^Œ∞ KÕ¿ã"åˆ~s? JO^Œ∞Hõ<Õ
ˆH=ÅO 150 ã¨O=`«û~åÅ „H˜`«O K«i„`Õ
J~Ú#ѨʘH© =∞#O "åi QÆ∞iOz#
ã¨=∂Kå~°O HÀã¨O `«_»∞=ÚÖÏ_»∞
HÀ"åeû# ã≤÷u U~°Ê_çOk. =∞OQÆàò
áêO_Õ ã≤x=∂ W©=Å ib*ò
J~Ú#ѨC_»∞ ~°Hõ~°HÍÅ q"å^•Å
=∞^茺 Jk z‰õΩ¯‰õΩ#flk ‰õÄ_®
JkèHÍiHõOQÍ Wn PÜ«∞# K«i„`« Jx K≥¿ÑÊ iHÍ~°∞¤Å∞ ÅÉèíºO
HÍHõ<Õ. 㨈~, 150 ã¨O=`«û~åÅ K«i„`«Ö’ HÍ^Œ∞ Hõ^• Pk=∞
ã¨=∂[O #∞O_ç fã¨∞‰õΩ<åfl PÜ«∂ Kåi„`«Hõ qÉèÏ`« ã¨O^茺ÅÖ’
¢ã‘ÎÅ áê„`«#∞ #"≥∂^Œ∞ KÕÜ«∞_»O Ju `«‰õΩ¯=QÍ [iyO^Œ<Õk F
Hõiî# "åã¨Î=O. JO^Œ∞Ö’#∂ P ¢ã‘ÎÅ∞ ^Œo`«∞Öˇ·`Õ? WHõ
K≥ѨÊ#=ã¨~°O ÖË^Œ∞. J~Ú`Õ ™êÊ~°ìHõãπ, =sxÜ«∂Å K«i„`«#∞
‰õÄ_® =∞#O `«qfi fã¨∞‰õΩ#fl>Ë¡ ZѨʘÔH·<å '™ê=∂#∞ºÅ
™êǨϙêxfl— ÉèÏq `«~åÅ∞ `«qfi fã¨∞‰õΩOÏ~Ú. H˘xfl =∂„`«O
ZѨʘH© =∞#‰õΩ JO^Œ‰õΩO_® HÍÅQÆ~°ƒùOÖ’ Hõeã≤áÈ`å~Ú. 1857
g~°∞Ö’¡ J`«ºO`« „Ѩã≤kú QÍOz# ~°≠Ïhû ÅH©∆‡ÉÏ~Ú`À áê>Ë
=∞~À ^Œo`« =∞Ç≤Ïà◊ ™êǨÏã¨O ‰õÄ_® x*ÏxH˜ „Ѩã≤^Œú=∞"åfieûOk.
„Ѩ[Å <Àà◊§Ö’¡ <å<åeûOk. HÍh J~°H˘~°QÍ ^˘iˆH ã¨=∂Kå~°"Õ∞
<Õ_»∞ =∞#=ÚO^Œ∞#flk. Hõhã¨O =∞#‰õΩ ÅÉèíº=∞=Ù`«∞#fl
ã¨=∂Kå~åxfl WѨʘÔH·<å #Å∞QÆ∞i`À ѨOK«∞‰õΩO^•O. ~°≠Ïhû
ÅH©∆‡ÉÏ~Ú`À áê>Ë ~°≠ÖϯsÉÏ~Úh 1857 ã¨O„QÍ=∞Ѩ٠150=
"åi¬HÀ`«û=O ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ Hõeã≤Hõ@∞ìQÍ ã¨‡iOK«∞‰õΩO^•O.
'g~°OQÆ<å ~°≠ÖϯsÉÏ~Ú— Jx "≥∂ǨÏ<£^•ãπ <≥·q∞â◊~åÜü∞
~åã≤# ѨÙã¨ÎHÍxfl P^è•~°OQÍ KÕã¨∞‰õΩx ÖË^• P ѨÙã¨ÎHõ ѨiK«Ü«∞O
^•fi~å<Õ ~°≠Öϯsx áê~î°‰õΩÅ=ÚO^Œ∞ Pq+¨¯iOKÕ „Ѩܫ∞`«flO
<ÕxHõ¯_» KÕ™êÎ#∞. PÜ«∞# nxH˜
2002Ö’ =ÚO^Œ∞=∂@ ~åâß~°∞.
2003Ö’ D ѨÙã¨ÎHõO „ѨK«∞i`«"≥∞ÿOk.
~°K«~Ú`« ã¨fiÜ«∞OQÍ ÉèÏ~°`«^Õâ◊ ^Œo`«
L^Œº=∞OÃÑ· Ѩiâ’^èŒ# KÕã¨∂Î =ÙO_ç
<å~°∞. D ѨÙã¨ÎHõO ~å¿ã<å˜H˜ J<ÕHõ
ѨÙã¨ÎHÍÅ∞ ^Œo`« ã¨=∞㨺ÃÑ· ~åã≤
=Ù<åfl~°∞. _èçb¡Ö’x _®IIJOÉË^Œ¯~ü
'„Ѩuëêª<£—H˜ „Ѩ^è•# ã¨Oáê^Œ‰õΩÅ∞QÍ
L<åfl~°∞. ~°K«~Ú`« nxx â◊√^Œú
Ç≤ÏOnÖ’ HÍHõ P „áêO`«Ñ¨Ù =∂O_»eHõO
Ö’<Õ ~åâß~°∞. ã¨fiÜ«∞OQÍ J<ÕHõ™ê~°∞¡
~°≠Öϯs ã¨fiã¨÷ÅO Éè’[ÖÏH©, J`«ÎQÍi T~°~Ú# ~°≠ÏhûH˜ "≥o§
Ѩiâ’^èŒ# KÕã≤ ^Œo`« ™êÇ≤Ï`«ºHÍ~°∞Å∂, [~°fleã¨∞ìÅ∂, <å@º
HÍ~°∞Å∂ iHÍ~°∞¤ KÕã≤# z#fl z#fl ѨÙã¨ÎHÍÅ#∞ P^è•~°O KÕã¨∞‰õΩh
nxfl ~åâß~°∞.
~°≠ÏhûH˜ <åÅ∞QÆ∞HÀã¨∞Å ^Œ∂~°OÖ’x Éè’[ÖÏ „QÍ=∞OÖ’
~°≠ÖϯsÉÏ~Ú HÀs J<Õ ^Œo`«‰õΩÅOÖ’ [x‡OzOk. 6,7 Uà◊§
=Ü«∞ã¨∞Ö’ ~°≠ÖϯsH˜ ~°≠Ïhû #∞O_ç ÃÑo§ã¨O|O^èŒO =ã¨∞ÎOk.
P ~ÀAÖ’¡ ÉÏźq"åǨÅ∞ KåÖÏ ™ê^è•~°}"≥∞ÿ# q+¨Ü«∞O Hõ#∞Hõ
=∞Oz ã¨O|O^èŒO ~å=_»"Õ∞ ã¨O`À+¨OQÍ ÉèÏqOz ~°≠Öϯs
`«e¡^ŒO„_»∞Å∞ P"≥∞‰õΩ ÃÑo§ x~°‚~ÚOKÕ™êÎ~°∞. nxfl =i‚ã¨∂Î "≥∂ǨÏ<£
– ''P ѨO[~°O |OQÍ~°O^≥·`Õ<Õg∞, "≥O_ç^≥·`Õ<Õq∞, U
WuǨã¨Ñ¨Ù pHõ˜HÀ}O =∂@∞#∞O_ç „Ñ¨HÍtOKÕ
^Œo`« `Õ[O ~°≠ÖϯsÉÏ~Ú
–q.QÍiæ
ÉèÏ~°`«^Õâ◊ „Ѩ^äŒ=∞™êfi`«O„`«º ã¨O„QÍ=∂xH˜ 150 Uà◊√§ xO_ç# ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ D „Ѩ`ÕºHõ "庙êxfl „ѨK«∞iã¨∞Î<åflO.
JO^Œ∞=Å# g~°=x`«Å ã¨O㨇~°}Ö’ ã‘iÜ«∞ÖòQÍ „ѨK«∞iã¨∞Î#fl Pâß~å}˜ F~å QÍi 'qѨ¡==∞Ç≤Ïà◊Å∞— Ö’x
`«^Œ∞ѨiÉèÏQÆO D ã¨OzHõÖ’ „ѨK«∞iOK«ÖËHõáÈ`«∞<åflO. =KÕÛ ã¨OzHõ #∞Op H˘#™êy™êÎO.
– ã¨Oáê^ŒHõ=~°æO
"åºã¨O"åºã¨O"åºã¨O"åºã¨O"åºã¨O

8. 8 =∞Ç≤ÏàÏ=∂~°æO v "Õ∞ – E<£ 2007
ѨO[~°OÖ’<≥·<å Mˇ·n ÉÏ^èŒ XHõ>Ë~°HõOQÍ =ÙO@∞Ok— JOÏ~°∞.
XHõ~ÀA Hõ>ˇìÅ∞ H˘@ì_®xH˜ J_»qÖ’H˜ "≥o§# ~°≠Öϯs
g∞^Œ ѨÙe ^•_ç KÕã¨∞ÎOk. ~°≠Öϯs`À áê@∞ P"≥∞ ¿ãflÇ≤Ï`«∞Å∞
W^ŒÌ~°∞ =∞QÆÑ≤Å¡Å∞<åfl "åà◊√§ ÉèíÜ«∞Ѩ_®Î~°∞. HÍh ~°≠Öϯs
U=∂„`«O ÉèíÜ«∞Ѩ_»Hõ ^•xfl ZkiOz, Q˘_»¤ex PÜ«Ú^èŒOQÍ
KÕã¨∞‰õΩx ^•xfl K«O¿Ñã¨∞ÎOk. ^•O`À ~°≠Öϯs ¿Ñ~°∂, Éè’[ÖÏ
¿Ñ~°∞ #Å∞kâ◊ÖÏ "åºÑ≤ã¨∞ÎOk. XHõ ^Œo`«ÉÏeHõ D ™êǨÏã¨O
KÕÜ«∞_»O J<Õk J„QÆ=~å‚ʼnõΩ =∞iO`« Pâ◊Û~°ºHõ~°OQÍ,
Jã¨∂Ü«∞Ѩ_ÕkQÍ =ÙO@∞Ok. D ~À=∂Oz`« ã¨OѶ¨∞@#
„QÍ=∞„QÍ=∂<å áêH˜áÈ~ÚO^Œh, D ã¨OѶ¨∞@##∞ „Ѩ™êÎqOK«‰õΩO_®
ã¨OÉèÏ+¨} [~°QÆx ã≤÷u U~°Ê_çO^Œh K≥ѨÓÎ – ''WO`«Ö’ Z=~À
J_»∞QÆ∞`å~°∞ – 'Z=i ‰õÄ`«∞~°Éσ P"≥∞— Jx, 'HÀi "åà◊§ ‰õÄ`«∞~°∞—
Jx ã¨=∂^è•#O =ã¨∞ÎOk. JO>Ë `«e¡^ŒO„_»∞Å ¿Ñ~°¡HõO>Ë =ÚO^Œ∞
‰õΩÅO¿Ñ~°∞ =ã¨∞ÎO^Œ#fl=∂@—— JOÏ~°∞ ~°K«~Ú`«. D ã¨OѶ¨∞@#
HÀs ‰õΩÅO QÆ~°fiѨ_ÕÖÏ KÕã≤O^Œh =ÚYºOQÍ =∞Ç≤Ïà◊Ö’¡ Wk
=∞iO`«QÍ K«~åÛq+¨Ü«∞"≥∞ÿO^Œh ~åâß~°∞.
Ѩ^Õà◊§ =Ü«∞ã¨∞Ö’ ~°≠Öϯs q"åǨÏO ѨÓ~°<£`À
[~°∞QÆ∞`«∞Ok. P"≥∞ Hõ#fl Tix q_çz ~°≠ÏhûÖ’x J`«ÎQÍiO˜H˜
KÕ~°∞`«∞Ok. ~°≠ÏhûÖ’ HÀsÅ Wà◊√§ `«‰õΩ¯"Õ. HÀsÅO^Œ~°∂ QÆ∞_»¤Å∞
<Õ¿ã"åà◊√§. `˘O^Œ~°Ö’<Õ ~°≠Öϯs K«∞@∞ìѨHõ¯Å „Ѩã≤kú K≥OkOk.
JO^Œ∞‰õΩ F =ÚYº HÍ~°}O ~°OQÆ∞Ö’ F KèåÜ«∞ `«‰õΩ¯= =Ù<åfl
P"≥∞ =ÚYHõ=oHõÅ∞ ~°≠Ïhû~å}˜ =ÚYHõ=oHõÅ`À áÈeHõ Hõey
=ÙO_»_»"Õ∞. ~°≠ÏhûH˜ =zÛ#Ѩʘ#∞O_ç ~å}˜x K«∂_®Å<Õ HÀiHõ
~°≠ÖϯsÖ’ ‰õÄ_® |ÅOQÍ ÃÑOá⁄O^Œ∞`«∞Ok.
„Ѩf ã¨O=`«û~°O ~°≠ÏhûÖ’ ¢ã‘ÎÅ^≥·# 'Ѩã¨∞ѨىõΩO‰õΩ=∞Å
ѨO_»∞QÆ—#∞ ZO`À J@ìǨã¨OQÍ [~°∞ѨÙH˘<Õ"å~°∞. P~ÀA ~å}˜
#QÆ~°OÖ’x ¢ã‘ÎÅ#∞ `«# =∞ǨÏÖòÖ’ ѨÓ[‰õΩ PǨfixOKÕk. P~ÀA
U J_»¤O‰õΩÅ∂ ÖˉõΩO_® ¢ã‘ÎʼnõΩ ~å}© x"åã¨OÖ’H˜ "≥àı§ J=HÍâ◊O,
P"≥∞#∞ K«∂¿ã, =∂Ï¡_Õ J=HÍâ◊O ‰õΩ_® Åaèã¨∂Î LO_Õq. ~°≠Ïhû
¢ã‘ÎÅ∞ D ~ÀA#∞ ZO`À ã¨O`À+¨OQÍ ~å}˜`À áê@∞
[~°∞ѨÙH˘<Õ"å~°@. ~°≠ÖϯsH˜ ‰õÄ_® P~ÀA PǨfi#O
JO^Œ∞`«∞Ok. JÖÏ "≥Ú^Œ˜™êiQÍ ~å}©, ~°≠ÖϯsÅ∞
HõÅ∞ã¨∞‰õΩOÏ~°∞. Wk "åi =∞^茺 F JѨÙ~°∂Ѩ"≥∞ÿ# ¿ãflǨxH˜
<åOk ѨÅ∞‰õΩ`«∞Ok.
HÀ@Ö’H˜ Jxfl ‰õΩÖÏÅ ¢ã‘ÎʼnõÄ „Ѩ"Õâ◊O =ÙOk QÍh
Q“s^Õqx „Ѩu+≤ªOz# QÆkÖ’H˜ =∂„`«O ^Œo`« =∞Ç≤Ïà◊ʼnõΩ „Ѩ"Õâ◊O
=ÙO_»^Œ∞. JÖψQ Q“s^Õq ѨÓ[ KÕ¿ã@ѨC_»∞ ‰õÄ_® "å~°∞
K«∂_»‰õÄ_»^Œ∞. =∞Ç≤Ïà◊ÅO^Œ~°∂ ~å}˜H˜ ѨÓÅ=∂ÅÅ∞ "Õã≤
P#Okã¨∂Î =ÙOÏ~°∞. ~°≠Öϯs ‰õÄ_® =∂Å"ÕÜ«∞_®xH˜
=ÚO^Œ∞‰õΩ ~åQÍ<Õ ã¨fiÜ«∞OQÍ ~å}˜ ‰õÄ_® P"≥∞#∞ K«∂ã≤
=ÚQÆ∞Ì~åÅ=Ù`«∞Ok. ~å}˜ áÈeHõÅ∞ P"≥∞Ö’ ÉÏQÍ HõxÊã¨∂Î
=ÙOÏ~Ú. q∞QÆ`å ¢ã‘ÎÅ∂ P q+¨Ü«∞O QÆ=∞xOz Pâ◊Û~°ºOQÍ
^ŒQÆæ~“`å~°∞. ~å}˜ ~°≠Öϯs rq`«O QÆ∞iOp, ‰õΩ@∞O|O QÆ∞iOp
KåÖÏ¿ãѨ٠„ѨtflOz ["å|∞Å∞ ~å|@∞ì‰õΩO@∞Ok. ~å}˜H˜ P"≥∞
ZO`À PáêºÜ«∞OQÍ `Àã¨∞ÎOk. ~å}˜ `«#`À JO`«¿ãѨ٠FÑ≤QÍæ
=∂Ï¡_ç#O^Œ∞‰õΩ ~°≠Öϯs ѨÙÅH˜OzáÈ`«∞Ok. P"≥∞ Ѩ@¡
qѨs`«"≥∞ÿ# Jaè=∂<åxfl ÃÑOK«∞‰õΩO@∞Ok.
~å}˜H˜ 18 Uà◊§ =Ü«∞ã¨∞ûÖ’ 1853 #=O|~ü 21# ~åA
QÆOQÍ^èŒ~°~å=Ù Hõ#∞fl=¸™êÎ_»∞. „a˜+π"å~°∞ ~°≠Ïhûx ™êfinè#O
KÕã¨∞HÀ_®xH˜ „Ѩܫ∞`åflÅ∞ =Ú=∞‡~°O KÕ™êÎ~°∞. JѨC_»∞
~°≠Ïhû~å}˜ „Ѩã≤kúQÍOz# D kèHͯ~° Ѩ^•efl ѨÅ∞‰õΩ`«∞Ok –
''<Õ#∞ <å ~°≠Ïhûx W=fi#∞——.
~°≠ÖϯsH˜ ‰õÄ_® `«=∞ ~°≠Ïhû q^ÕjÜ«ÚÅ KÕ`«∞Ö’¡H˜
"≥à◊§_»O W+¨ìO ÖË^Œ∞. P"≥∞ ~å}˜H˜ ѨÓiÎ JO_»QÍ xÅ"åÅ#∞
‰õΩO@∞Ok. ~å}˜ `«# Ãã·#ºOÖ’H˜ ^Œo`«∞efl, ¢ã‘ÎÅh ‰õÄ_® ÉèísÎ
KÕã¨∞HÀ"åÅ<Õ ã¨OK«Å<å`«‡Hõ"≥∞ÿ# x~°‚Ü«∞O fã¨∞‰õΩO@∞Ok.
J„QÆ=~å‚Å "å~°∞ nxÃÑ· ~å}˜x `«# x~°‚Ü«∞O =∂~°∞ÛHÀ=∞x
_ç=∂O_£ KÕã≤<å ~å}˜ `«# x~°‚Ü«∞O ã¨Ô~·#^Õ#x ã¨=∞i÷OK«∞‰õΩx,
"åiH˜ `«y# ã¨=∂^è•#O K≥ѨÙÎOk. Jxfl˜HõO>Ë Z‰õΩ¯= ã¨OK«Å#O
ã¨$+≤ìOzOk ¢ã‘ÎÅ#∞ Ãã·#ºOÖ’H˜ fã¨∞HÀ"åÅ<Õ x~°‚Ü«∞"Õ∞. nxfl
ѨÙ~°∞+¨µÖË HÍHõ KåÅ=∞Ok ¢ã‘ÎÅ∞ ‰õÄ_® =ºuˆ~H˜™êÎ~°∞.
ã¨OK«Å<åxH˜ JO`«HõO>Ë ÃÑ^ŒÌHÍ~°}O XHõ ^Œo`« =∞Ç≤Ïà◊#∞ D
=∞Ç≤ÏàÏ¿ã#‰õΩ Hõ=∂O_»~ü#∞ KÕÜ«∞_»O. ~°≠Öϯs Éèí~°Î <Õ`«Ñ¨x
KÕã¨∞Î<åfl "≥Ú^Œ˜#∞O_ô ‰õΩã‘Î JO>Ë Jq∞`åã¨H˜Î Hõey# =ºH˜Î.
J`«#∂, ~°≠Öϯs W^ŒÌ~°∂ ~å}˜x Hõeã≤ ѨÓiÎQÍ P"≥∞‰õΩ `«=∞
¿ã=efl JOH˜`«O KÕ™êÎ~°∞. ^Œo`« ã¨=∂[OÖ’ ~å}˜ x~°‚Ü«∂Å∞
H˘`«Î L`åûǨxfl xOѨÙ`å~Ú. =ÚYºOQÍ ^Œo`« =∞Ç≤Ïà◊Å∞
Ãã·#ºOÖ’ KÕ~°_®xH˜ ZO`À L`åûǨÏO K«∂ѨÙ`å~°∞.
J„QÆ=~å‚Å"å~°∞ ZÖÏQÆ∂ =ºuˆ~HõO. JO`ÕHÍHõ ~°≠Öϯs D
q^èŒOQÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ~å=_»O y@ìx ^Œo`« ‰õΩÅÃÑ^ŒÌÅ∞ ‰õÄ_® K≥=ÙÅ∞
H˘~°∞‰õΩ¯<Õ"å~°∞. g~°O^ŒiH© ~°≠Öϯsx ^≥|ƒfÜ«∞_®xH˜ F
J=HÍâ◊O J#∞HÀ‰õΩO_® JOk=ã¨∞ÎOk.
XHõ `À_ÕÅ∞ Q˘„Ô~efl Z`«∞ΉõΩáÈ`ÀO^Œx TiÖ’ ÉÏQÍ
QÆO^Œ~°QÀà◊O K≥ň~QÆ∞`«∞Ok. ~°≠Öϯs Z=iH© K≥ѨʉõΩO_® `å<Õ
ã¨fiÜ«∞OQÍ ^•xfl K«OѨÙ^•=∞x ɡ·ÖËÌ~°∞`«∞Ok. `«∞áêH˜`À HÍÅ∞ã¨∞ÎOk
HÍh Jk XHõ „ÉÏǨχ}∞_ç P=Ù HÍÅ∞H˜ `«QÆ∞Å∞`«∞Ok. HÍh
~°≠Öϯs `å#∞ QÀǨÏ`«º KÕâß#x ɡkiáÈ`«∞Ok. Éèí~°Î`À K≥¿ÑÎ
J`«#∂ ÉèíÜ«∞HõOÑ≤`«∞_»=Ù`å_»∞. W^ŒÌ~°∂ â◊=O HÀã¨O "≥àÏÎ~°∞ QÍh
JѨʘˆH gà◊§ =∂@Å∞ ~°Ç¨Ï㨺OQÍ q#fl F =Úã¨ÖÏ"≥∞
„ÉÏǨχ}∞_çH˜ K≥ѨÊ_»O`À J`«#∞ P=Ù#∞ =∂Ü«∞O KÕ™êÎ_»∞.
ѨOKå~ÚfÖ’ ѨÓ~°<£ QÀ=Ù Kå=ÖË^Œh, QÍÜ«∞O =∂„`«"Õ∞
J~ÚO^Œh ZO`«QÍ "≥Ú`«∞ΉõΩ<åfl QÀ=Ù#∞ Ǩ[~°∞Ѩ~°ÛÖË^Œ∞ J<Õ
™ê‰õΩ K«∂Ñ≤ „áêÜ«∞tÛ`«ÎOQÍ Ñ¨Ó~°<£ =ÚMÏxfl #Å¡QÍ KÕã≤ QÍ_ç^Œ
g∞^Œ Tˆ~yOKåÅh, JѨʘ=~°‰õÄ hà◊√§, |*Ï~°∂ Jhfl |O^£

9. 9=∞Ç≤ÏàÏ=∂~°æO v "Õ∞ – E<£ 2007
ÃÑÏìÅx (™êOѶ≤∞Hõ |Ç≤Ï+¨¯~°}) Hõiî#tHõ∆ qkèã¨∞ÎOk ѨOKå~Úf.
D ѨOKå~ÚfÖ’ „ÉÏǨχ}∞_»∞ x*ÏxH˜ 'â◊=O ^˘iH˜Ok— Jx
J|^ŒúO ‰õÄ_® K≥áêÎ_»∞. J„QÆ=~å‚ʼnõΩ J#∞‰õÄÅ"≥∞ÿ# ѨOKå~Úf
D J|^•ú<Õfl x[OQÍ #q∞‡ ѨÓ~°<£H˜ tHõ∆ qkèOK«_»O ^•fi~å
~°≠Öϯs ÃÑ· HõHõ∆ f~°∞Û‰õΩO@∞Ok. WO’¡ =ÙO_®eû# ¢ã‘Îx Hõ„~°,
HõuÎ ™ê=Ú JO@∂ |Ü«∞@‰õΩ ѨOáê"≥O^Œ∞Hõx ѨÓ~°<£ÃÑ·
=∞O_çѨ_»∞`«∞Ok. D tHõ∆‰õΩ Jã¨Å∞ HÍ~°}O J^Õ.
WHõ ~°≠ÖϯsH˜ q∞ye# UÔH·Hõ Pâ◊ ~å}˜<Õ. P"≥∞<Õ <åºÜ«∞O
KÕÜ«∞QÆÅ^Œx #q∞‡ P"≥∞ HÍà◊§ÃÑ· Ѩ_ç JO`å K≥ѨÙÎOk. QÀ=Ù
=∞~°}˜OK«ÖË^Œh, QÍÜ«∞Ѩ_çO^Œh, ^•xfl ^•KÕâß~°h K≥ѨÙÎOk. ~å}˜H˜
KåÖÏ HÀѨO =ã¨∞ÎOk. `«# ~å[ºOÖ’ WO`« Ѷ¨∞’~° J<åºÜ«∞=∂
Jx =∞O_çѨ_»∞ÎOk. "≥O@<Õ „ÉÏǨχ}∞xfl Ñ≤ez QÆkÌã¨∞ÎOk. ~å}˜
=ÚO^Œ∞ ‰õÄ_® "≥Ú^Œ@ J|^Œú"Õ∞ K≥áêÎ_»∞ J`«#∞. HÍh ~å}˜
J`«x HõѨ@`åfixfl HõxÃјì Ô~˜ìOz ã¨∂˜QÍ J_çˆQ=~°‰õÄ
QÆ`«ºO`«~°O ÖËHõ `«Ñ¨Ê~ÚOk Jx XѨC‰õΩOÏ_»∞. J|^ŒúO
K≥Ñ≤Ê#O^Œ∞‰õΩ h‰õΩ tHõ∆ Ѩ_»∞ÎOk Jx ~å}˜ J#QÍ<Õ „ÉÏǨχ}∞_»∞
HÍà◊§g∞^Œ Ѩ_®Î_»∞. #QÆ~°O JO`«˜H© J`«x J|^ŒúO `≥eûáÈ`«∞Ok.
J~Ú`Õ ~å}˜ ‰õÄ_® ѨÓiÎQÍ `å#∞ J#∞‰õΩ#flk KÕ¿ã
ã¨fi`«O„`«∞~åÅ∞ HÍ^Œ∞. Ç≤ÏO^Œ∂~å[ºOÖ’ „ÉÏǨχ}∞_çH˜ tHõ∆"ÕÜ«∞_»O
JO>Ë =ºuˆ~Hõ`«#∞ =¸@Hõ@∞ìHÀ=_»"Õ∞. „a˜+π"åà◊√§ ~å*Ϻefl
Hõ|oOK«_®xH˜ „Ѩܫ∞uflã¨∞Î#fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’ W^ŒO`« ã¨∞ÅÉèíO
HÍ^Œ∞. JÖψQ XHõ™êi ѨOKå~Úf f~°∞Ê WKÕÛâßHõ ^•xfl
=∂~°Û_»=¸ Hõ+¨ì"Õ∞. QÀ=Ùx QÍÜ«∞ѨiÛ#O^Œ∞‰õΩ tHõ∆ J#∞ÉèíqOK«Hõ
`«Ñ¨Ê^Œ∞. JO^Œ∞Hõx WHõ PYiH˜ ѨÓ~°<£ „ÉÏǨχ}∞ʼnõΩ
qO^Œ∞Éè’[#O ÃјìOKÕ „áêÜ«∞tÛ`«O`À D Ѷ¨∞@ìO =ÚQÆ∞ã¨∞ÎOk.
=O@ =∂„`«O „ÉÏǨχ}∞_Õ KÕ™êÎ_»∞ WO^Œ∞Ö’.
ѨÓ~°<£, ~°≠ÖϯsʼnõΩ D „áêÜ«∞â◊Û`«O `«Å‰õΩ q∞Oz#
ÉèÏ~°"Õ∞. #QÆÅhfl Jq∞‡ QÆO_»O QÆ>ˇì‰õΩ¯`å~°∞. ~å}˜ `«=∞‰õΩ
<åºÜ«∞O KÕã¨∞ÎO^Œx "åiH˜ ѨÓiÎ qâßfiã¨O =ÙO@∞Ok. HÍh P"≥∞
tHõ∆#∞ `«Ñ≤ÊOK«ÖËHõáÈ=_»O`À W^ŒÌ~°∂ ѨÓiÎQÍ =Ú_»∞K«∞‰õΩáÈ~Ú
W`«~°∞Å`À HõÅ=_»O, ‰õΩã‘Î, HõuΙê=Ú =O˜ "å˜H˜ "≥à◊§_»O
=O˜=hfl =∂<Õ™êÎ~°∞. "åi =∞#ã¨∞Å∞ H∆Àaèã¨∂Î =ÙOÏ~Ú.
KåÖÏ=∞Ok gi D ã≤÷ux K«∂ã≤ ã¨O`À+≤™êÎ~°∞. J~Ú`Õ "åi
|ã‘ÎÖ’#∂ #QÆ~°OÖ’x W`«~° |ã‘ÎÖ’¡#∂ giH˜ =∞^ŒÌ`«∞QÍ
PÖ’zOz#"å~°∂ H˘O^Œ~°∞OÏ~°∞. gi ÉèÏ"åÅ∞ ^Œ~åƒ~ü =~°‰õÄ,
~å}˜ =~°‰õÄ KÕ~°‰õΩO_® =ÙO_»_»O J™ê^茺"Õ∞ Hõ^•! x*ÏxH˜ ~å}˜H˜
‰õÄ_® WÖÏ [~°QÆ_»O W+¨ì"Õ∞g∞ HÍ^Œ∞. P"≥∞ xã¨ûǨÜ«Ú~åÅ∞.
JO^Œ∞ˆH =∞m§ Ѩã¨∞ѨىõΩO‰õΩ=∞ŠѨO_»QÆ =zÛ#ѨÙ_»∞ ~°≠Öϯsx
„Ѩ`ÕºHõOQÍ PǨfixã¨∞ÎOk. ~°≠Öϯsx Hõeã≤ PáêºÜ«∞OQÍ
=∂Ï¡_ç P"≥∞ ÉÏ^èŒx ^Œ∂~°O KÕã¨∞ÎOk. ~°≠ÖϯsH˜ ‰õÄ_® ZO`À
™êfiO`«# Åaèã¨∞ÎOk. ~å}˜ ~°≠ÏhûÃÑ· `≥Å¡"åà◊§ Hõ#∞fl Ѩ_çO^Œh,
=∞#O^Œ~°O Ü«Ú^ŒúOÖ’H˜ kQÆHõ `«Ñ¨Êx ~ÀA ZO`À ^Œ∂~°O ÖË^Œh
J#_»O`À ~°≠Öϯs "≥O@<Õ 'g∞ K≥=∞@ zO^Õ KÀ@ "Õ∞O <≥`«∞Î~°∞
„Ѩ=Ç≤ÏOѨ*Ë™êÎO— JO@∂ ~å}˜ Ѩ@¡ `«# JOH˜`«ÉèÏ"åxfl
„ѨHõ˜ã¨∞ÎOk. ѨO_»QÆ HÀã¨O =zÛ# q∞QÆ`å ¢ã‘ÎÅO^Œi`À ‰õÄ_®
'~°≠Ïhû ~°Hõ∆}ÔH· #_»∞O ay™êÎO— J<ÕÖÏ KÕã¨∞ÎOk. x*ÏxH˜
~°≠ÏhûÖ’x =$^Œ∞úÅ #∞O_ç Ñ≤Å¡Å =~°‰õÄ „Ѩu XHõ¯~°∂ ~å}˜H˜
JO_»QÍ xÅ"åÅx ã¨OHõeÊOK«∞‰õΩOÏ~°∞. Ü«Ú^ŒúO ZѨC_≥·<å
"≥Ú^ŒÅ=fiK«∞Û Jx JѨʘH˜ JO^ŒiH© J~°÷"≥∞ÿ# q+¨Ü«∞"Õ∞.
Z<Àfl =∂™êÅ∞QÍ `«∞áêH© QÆ∞iK«∂ã≤ HÍÅÛ_»O ~°≠Öϯs
™ê^èŒ# KÕã¨∂Î<Õ =ÙO@∞Ok. WѨC_çHõ HÀ@H˜ "≥o§ W`«~° Ü«Ú^Œú
q<庙êbfl JÉèíºã≤OK«_»O "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ_»∞ÎOk. P"≥∞`À áê@∞ HÀs,
HÍcè, K«=∂~ü (=∂kQÆ), |M’~ü, Hõ_Õˆ~, ‰õΩi‡, Y©H±, áêã‘
"≥Ú^ŒÖˇ·# J<ÕHõ ‰õΩÖÏÅ =∞Ç≤Ïà◊Å∞ ~°≠Ïhû ~°Hõ∆}ÔH· tHõ∆}
á⁄O^Œ<å~°Oaè™êÎ~°∞. "Õâ◊ºÅ∞ ‰õÄ_® "Õâ◊ºiHÍxfl =kÖËã≤ Ãã·xHõ
tHõ∆} á⁄O^Œ_»O "≥Ú^ŒÖˇ_»`å~°∞. g~°O`å qq^èŒ PÜ«Ú^è•efl
LѨÜ≥∂yOK«_»O <Õ~°∞Û‰õΩOÏ~°∞. Jxfl=∞`åÅ"å~°∂ ~°≠Ïhû
~°Hõ∆}ÔH· XHõ@=Ù`å~°∞.
QÀǨÏ`«º KÕã≤O^Œx ~°≠Öϯsx P_çáÈã¨∞‰õΩ#fl"åˆ~ (H˘O^Œ~°∞
J„QÆ=~°‚ ¢ã‘ÎÅ`À ã¨Ç¨) WѨÙ_»∞ P"≥∞#∞ á⁄QÆ∞_»∞`å~°∞. '~°≠Öϯs
WѨC_»∞ ~°≠ÏhûH˜ Q“~°=„Ѩ^ŒOQÍ xezOk— JOÏ~°∞ ~°K«~Ú`«.
qÖÏã¨=O`«"≥∞ÿ# ÖÏÅã¨Ö’ =Úxy`ÕÖË ã¨OѨ#fl =∞Ç≤Ïà◊ʼnõΩ
=∂„`«O W^ŒO`å HõO@yOѨÙQÍ =ÙO@∞Ok. HÀs ^Œo`« =∞Ç≤Ïà◊efl
JO^ŒÅO ZH˜¯OzO^Œx "åà◊√§ ~å}˜x P_çáÈã¨∞‰õΩO@∂<Õ
=ÙOÏ~°∞. g~°O`å `«~åfi`« „a˜+π"åiH˜ J_»∞QÆ∞ʼnõΩ =∞_»∞QÆ∞ÖÁuÎ
`«=∞ qÖÏã¨=O`«"≥∞ÿ# rq`åefl HÍáê_»∞‰õΩ<åfl~°∞. ~å}˜H˜ giÃÑ·
Z#fl_»∂ qâßfiã¨O ÖË^Œ∞. P"≥∞ ¿Ñ^Œ ™ê=∂#º „Ѩ[ÖËfl qâ◊fiã≤OzOk.
"åˆ~ z=i^•HÍ P"≥∞`À xez áÈ~å_®~°∞.
ã¨OѨ#fl=~°æO P"≥∞ÔHO`« ^Œ∂~°=∞=Ù`«∂ áÈ`å~À ™ê=∂#∞ºÅ∞
P"≥∞‰õΩ JO`«QÍ ^ŒQÆæ~°=Ù`å~°∞. ^Œo`« ¢ã‘ΠѨÙ~°∞+¨µÅ∞ ~å}˜H˜
ã¨xflÇ≤Ï`«OQÍ =ÙO@∂ =∞iO`« JOH˜`«ÉèÏ=O`À =ÙOÏ~°∞. ~å}˜
~ÀE ã¨fiÜ«∞OQÍ ¢ã‘ÎʼnõΩ tHõ∆}xKÕÛk. P ¢ã‘ÎÅÖ’ ã¨∞O^Œ~ü,
=ÚO^Œ~ü, HÍjÉÏ~ÚÅ#∞ ~°K«~Ú`« „Ѩ`ÕºHõOQÍ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. ~å}˜
ã¨fiÜ«∞OQÍ QÆ∞„~°Ñ¨Ù™êfis ™ê^èŒ# KÕÜ«∞_»"Õ∞ HÍHõ ¢ã‘ÎʼnõÄ JO^Œ∞Ö’
tHõ∆}xÑ≤ÊOKÕk. „Ѩã≤^Œú =∞Å∞¡Å`À =∞Å¡Ü«Ú^ŒúO <ÕiÊOKÕk. XHõ
JMÏ~å ‰õÄ_® `«Ü«∂~°∞KÕ~ÚOz ¢ã‘ÎÅ`À =∞Å¡Ü«Ú^ŒúO ™ê^èŒ#
KÕ¿ãk. Jxfl~°HÍÅ >ˇ„~°~Ú<£ÅÖ’#∂ ~å}˜ "åiH˜ tHõ∆}xÑ≤ÊOKÕk.
â◊„`«∞=Ù#∞ =ÚѨCuѨÊÅ∞ ÃÑ@ìQÆÅ g~°<å~°∞efl `«Ü«∂~°∞KÕÜ«∞_»"Õ∞
~å}˜ ÅHõ∆ºO. H˜O^ŒÑ¨_»¤ ¢ã‘ÎÅ#∞ ÖËÑ≤ ~å}˜ "åiH˜ `«=∞ `«Ñ¨Cefl
QÆ∞iÎOѨKÕã≤#ѨÙ_»∞ P ¢ã‘ÎÅ∞ ѨÙÅH˜OzáÈÜÕ∞"å~°@. "åiÖ’ H˘`«Îâ◊H˜Î
„Ѩ"ÕtOKÕk. WOHÍ ÉÏQÍ <Õ~°∞ÛHÀ"åÅx =ÚO^Œ∞H˘KÕÛ"å~°∞.
tHõ∆}H˘KÕÛ@ѨC_»∞ QÍAÅ∞ f¿ãã≤ ~°=∞‡x ~å}˜ K≥¿ÑÊk. tHõ∆}Ö’
QÍAÅ∞ ѨQÆÅ_»O Jâ◊√ÉèíOQÍ P"≥∞ ÉèÏqOKÕk.

10. 10 =∞Ç≤ÏàÏ=∂~°æO v "Õ∞ – E<£ 2007
~°≠Ïhû #∞O_ô, K«∞@∞ìѨHõ¯Å #∞O_ô ~å}˜ ¿ã#Ö’ KÕ~°_®xH˜
Jxfl =Ü«∞ã¨∞Å"å~°∞ ÃÑ^ŒÌã¨OYºÖ’ ~å™êQÍ~°∞. =ÚYºOQÍ
^Œo`«∞Å∞ QÆ∞OѨÙÅ∞ QÆ∞OѨÙÅ∞QÍ =KåÛ~°∞. "å~°O^ŒiH© tHõ∆}
W=fi|_Õk. ~°≠Öϯs, ѨÓ~°<£ ѨÓiÎQÍ WO˜Ñ¨xÖ’, D ѨxÖ’
`«Å=Ú#HõÅ∞QÍ =ÙO_Õ"å~°∞. 1857 "Õ∞ 10# g∞~°òÖ’ Ãã·xHõ
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ [iyOk. g∞~°ò, _èçb¡ ã≤áê~ÚÅ =∞^ŒÌ`«∞`À ~°≠Ïhû,
HÍ#∂Ê~üÅ∞ ã¨fi`«O„`«"≥∞ÿ<å~Ú.
P `«~åfi`« ~°≠Ïhûx ™êfinè#O KÕã¨∞‰õΩO^•=∞x =zÛ#
„a˜+π"åi`À ~°≠Ïhû cèHõ~° ã¨O„QÍ=∞OÖ’H˜ kyOk. Ǩ˙º~À*ò
<åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x „a˜+π¿ã# `åO`åº`À¿Ñ ¿ã##∞ F_çOK«_»O`À
"å~°∞ Ѷ≤~°OQÆ∞Å∞ =keÃјì `«=∞#∞ `å=Ú ~°H˜∆OK«∞‰õΩx HõbÊ
KÕ~å~°∞. x*ÏxH˜ `åO`庿ã# ~°≠Ïhû ¿ã#‰õΩ =∞^ŒÌ`«∞QÍ Éˇ·ÖËÌiOk.
HÍh D Ô~O_»∞ ¿ã#Å∂ Hõe¿ãÎ [iˆQ J#~°÷O `≥Å∞ã¨∞‰Hõ#∞Hõ
„a˜+π"å~°∞ D q^èŒOQÍ ^•xfl ÉèíQÆflO KÕâß~°∞. ~å}˜ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’
~°≠Ïhû HÀ@#∞ ~°H˜∆OK«∞HÀ=_®xH˜ ~°≠Öϯs, ѨÓ~°<£Å`À ã¨Ç¨
JO^Œ~°∂ nHõ∆`À, ™êǨÏã¨OQÍ áÈ~å_®~°∞. ~°≠Öϯs P"Õâ◊ѨÓi`«"≥∞ÿ#
=∂@Å`À ¢ã‘ÎÅO^Œih L`ÕÎl`«∞efl KÕã¨∂Î áÈ~å_çOk. ÉèÏO_Õs
^•fi~°O #∞O_ç L<åfl"£ˆQò =~°‰õÄ Ü«Ú^•úxfl ã¨fiÜ«∞OQÍ
~°≠ÖϯsÉÏ~Ú #_çÑ≤O^Œx JÖψQ Ѷ≤~°OyQÆ∞O_»¡ PÜ«Ú^è•QÍ~åxfl
‰õÄ_® P"Õ∞ x~°fiÇ≤Ïã¨∞ÎO_çO^Œh ~°K«~Ú`« ~åâß~°∞. JO`«Ö’<Õ
P"≥∞ Éèí~°Î ѨÓ~°<£ áÈ~å_»∞`«∂<Õ J=∞~°∞_»∞ JÜ«∂º_»∞.
J~Ú#ѨʘH© ~°≠Öϯs ^è≥·~åºxfl HÀÖ’ÊÖË^Œ∞. J`«x HÍà◊§‰õΩ
^ŒO_»O Ãјì uiy Ü«Ú^ŒúOÖ’H˜ QÍÜ«∞Ѩ_»¤ ã≤=OyÖÏ ^Œ∂H˜Ok.
„a˜+π"å~°∞ |ã‘ÎÅxfl˜H© xѨC ÃÑÏì~°∞. ^•O`À ZHõ¯_»
K«∂ã≤<å =∞Ç≤Ïà◊Å, =$^Œ∞úÅ, Ñ≤šŠǨǨHÍ~åÖË. ~°≠Ïhû g^èŒ∞Ö’¡
~°HõÎO U~°∞Öˇ· áêiOk. QÆb¡ QÆb¡Ö’ Ü«Ú^ŒúO [~°∞QÆ∞`«∞O_çOk.
XHõѨC_»∞ ¢ã‘ÎÅ∞ WÖÏO˜ ã≤÷uÖ’ P`«‡Ç¨Ï`«ºÅ∞ KÕã¨∞H˘<Õ"å~°∞.
HÍh "åiѨC_»∞ ~å}˜, ~°≠ÖϯsÅ ã¨∂ÊùiÎ`À â◊`«$ã¨OǨ~°O KÕã¨∂Î
g~°=∞~°}O á⁄O^•Åx =ÚO^Œ∞‰õΩ Hõ^Œ∞Å∞Î<åfl~°∞. XH˘¯Hõ¯~°∞QÍ
~å}˜H˜ #=∞‡Hõã¨∞ÎÖˇ·#"å~°∞ JO^Œ~°∂ XiyáÈ`«∂ =KåÛ~°∞.
ã¨∞O^Œ~ü=ÚO^Õ F~åÛù ^•fi~°O =^ŒÌ g~°=∞~°}O á⁄OkOk.
"≥∂fÉÏ~Ú ‰õÄ_® =∞~°}˜OzOk. q∞ye# "åà◊§O`å H˘_»∞‰õΩ
^•"≥∂^Œ~°~å=Ùx fã¨∞‰õΩx ~°≠Ïhûx q_çz ã¨∞~°H˜∆`« „áêO`åxH˜
"≥o§áÈ"åÅx ~å}˜x HÀ~å~°∞. ~å}˜H˜ ‰õÄ_® JÖÏ KÕÜ«∞Hõ `«Ñ¨Ê^Œx
J~°÷"≥∞ÿOk. [~°∞QÆ∞`«∞#fl cèÉèí`«ûO P"≥∞#∞ ZO`«QÍ<À Hõez"Õ™ÈÎOk.
HÍh `«Ñ¨Ê^Œ∞. ~å}˜ `«Ñ≤ÊOK«∞‰õΩáȉõΩO_® „a˜+π"å~°∞ #QÆ~åx‰õΩ#fl
Jxfl ^•fi~åÅ =^•Ì „Ѩu #ÅÉèˇ· QÆ*ÏÅH˘Hõi K˘Ñ¨C# HÍѨÖÏ
=ÙOKå~°∞. F~åÛù, ~°uÜ«∂Å #∞O_ç „a˜+π"åiH˜ =∞^ŒÌ`«∞QÍ
|ÅQÍÅ∞ ‰õÄ_® =KÕÛâß~Ú. J~Ú#ѨʘH© „Ѩ[Å, qâßfiã¨áê„`«∞Å
ã¨Ç¨Ü«∞O`À ~å}˜ HÍѨÖÏ"åà◊§ Hõà◊√§QÆÑ≤Ê ^•"≥∂^Œ~ü`À áê@∞
QÆ∞„~°Og∞^Œ `«Ñ≤ÊOK«∞H˘#flk. Wk ^•xH˜ J^Õ XHõ Q˘Ñ¨Ê q[Ü«∞O.
~°≠Ïhû „Ѩ[Å ™êǨϙêxH˜ F =∞K«∞Û`«∞#Hõ.
WѨC_çHõ ~°≠Öϯs =ÚO^Œ∞ XHõ>Ë Hõ~°Î=ºO =ÙOk. ZÖÏÔQ·<å
~å}˜ g∞^Œ #∞O_ç â◊„`«∞=Ù ^Œ$+≤ìx =∞o§OK«_»O. ~å}˜x ~°H˜∆OK«_»O.
P"≥∞‰õΩ `«Ñ¨CHÀ_®xH˜ ™ê^茺"≥∞ÿ#O`« ã¨=∞Ü«∂xfl W=fi_»O. P"≥∞
<Õ~°∞QÍ ^ŒuÜ«∂^•fi~°O QÆ∞O_® HõO’<≥‡Oò‰õΩ KÕ~°∞‰õΩOk. [#~°Öò
Ǩ˙º~À*ò HͺOѨÙÖ’<Õ =Ù<åfl_»∞. `≥Å¡"åà◊√§ HÍѨÖÏ HÍã¨∞Î<åfl~°∞.
"ÕQÆOQÍ ^Ò_»∞fã¨∞Î#fl QÆ∞„~åxfl PÑ≤ `å<Õ ~å}˜#x „ѨHõ˜OzOk.
"åi [#~°Öòx "≥O@<Õ HõÅ"åÅx P^ÕtOz#@∞¡QÍ Ñ¨eH˜Ok.
"≥O@<Õ [#~°Öò Ǩ˙º~À*ò, J`«x`À áê@∞ ã¨∂ì=~°∂ì =KåÛ~°∞.
=ÚO^Œ∞QÍ "åà◊√§ P"≥∞#∞ #=∂‡~°∞. J~Ú#ѨʘH© Ǩ˙º~À*ò
^Œ∞ÖÏ›*òH˜ Hõ|∞~°Oáê_»∞. W`«<Õ F~åÛù ^•fi~åxfl `≥~°z „a˜+π ¿ã#ÅH˜
HÀ@֒ѨeH˜ =KÕÛ J=HÍâ◊O WzÛ# „^ÀÇ≤Ï. WHõ¯_» ‰õÄ_® J`«<å
„^ÀÇ¨Ï „Ѩ=$uÎ<Õ H˘#™êy™êÎ_»∞. P"≥∞ ~å}˜ HÍ^Œh ~°≠Öϯs HÀi<£
Jh J`«_»∞ K≥¿ÑÊ™êÎ_»∞. L<åfl"£ ^•fi~°O =^ŒÌ ZO^Œ~À Ãã·x‰õΩefl
P"≥∞ K«OÑ≤O^Œx ‰õÄ_® K≥áêÎ_»∞. x#∞fl K«O¿Ñ™êÎ=∞x Ǩ˙º~À*ò
J<åfl P"≥∞ K«eOK«Hõ – 'HÍÅ∞Û, <å‰õΩ Kå=O>Ë ÉèíÜ«∞O ÖË^Œ∞—
Jx „ѨHõ˜ã¨∞ÎOk. 'D"≥∞‰õΩ Ñ≤K≥ÛH˜¯Ok— Jx ã¨∂ì=~üì JO>Ë
Ǩ˙º~À*ò ''ÖË^Œ∞ ã¨∂ì=~üì, ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ XHõ¯âß`«O ¢ã‘ÎÅÔH·<å
D"≥∞‰õΩ#flÖÏO˜ P"Õâ◊O =ÙO>Ë =∞#O D ^Õâßxfl q_çz
áêiáÈ"åeû =ã¨∞ÎOk—— JOÏ_»∞. Ǩ˙º~À*ò Kå=O>Ë ÉèíÜ«∞OÖËx
P"≥∞ ™êǨϙêxH˜ =ÚQÆ∞úÌ_≥· P"≥∞#∞ =kÖËâß_»h, „a˜+π"åi
HõO’<≥‡Oò #∞O_ç ã¨r=OQÍ uiy=zÛ# ~°≠Öϯsx „Ѩ[Å∞
Pâ◊Û~åº#O^•Ö’Î ™êfiQÆuOKå~°h ~°K«~Ú`« ~åâß~°∞. P `«~åfi`«
P"≥∞ uiy ¢ã‘ÎÅ Ãã·<åºxfl `«Ü«∂~°∞ KÕã≤O^Œh, ~°≠Ïhûx q=ÚHõÎO
KÕÜ«∞_»"Õ∞ P"≥∞ L^ÕÌâ◊º=∞<Õ "åHͺÅ`À ~°K«~Ú`« D #=Å#∞
=ÚyOKå~°∞.
D"≥∞ QÆ∞iOz =Ù#fl =∞~À Hõ^äŒ#OÖ’ P"≥∞ Ü«Ú^ŒúOÖ’
g~°=∞~°}O á⁄OkO^Œx =ÙOk.
=∞Ç≤ÏàÏÃã·<åºxH˜ Hõ=∂O_»~üQÍ ^Œo`« =∞Ç≤Ïà◊#∞
xÜ«∞q∞OK«_»O XHõ Kåi„`å`«‡Hõ"≥∞ÿ# q+¨Ü«∞O. ~°≠Ïhû~å}˜
ÅH©∆‡ÉÏ~Ú ^•xfl ™ê^茺O KÕã≤Ok. ~°≠Öϯs ^•xfl KÕã≤
K«∂Ñ≤OzOk. ÉèÏ~°`«^Õâ◊ K«i„`«Ö’ D W~°∞=Ùi =∞Ç≤Ïà◊Å =∞^茺
ÃÑOá⁄Ok# ¿ãflǨÏO „a˜+π"åix ZkiOKåxˆH HÍHõ Éèí∂™êfi=∞º
|O^èŒ<åefl ‰õΩÅO, eOQÆO ˆH∆„`åÖ’¡ |^ŒÌÅ∞ H˘@ì_®xH©
LѨÜ≥∂QÆѨ_ç# f~°∞ x[OQÍ<Õ JѨÓ~°fi"≥∞ÿ#k, âߡѶ¨∞hÜ«∞"≥∞ÿ#k.
=∞# K«i„`« ѨÙã¨ÎHÍÅ∞ ^•xH˜ W"åfieû#O`« „áê=ÚYº`«hÜ«∞Hõ
áÈ=_»O, qã¨Î$`«OQÍ „ѨKå~°O HõeÊOK«HõáÈ=_»O`À Jk P
W~°∞=ÙiѨ>Ë¡ HÍ^Œ∞, =∞#‰õΩ =∞#O ‰õÄ_® J<åºÜ«∞O
KÕã¨∞‰õΩ#fl@¡~ÚOk. WѨʘÔH·<å q∞OzáÈ~ÚOk ÖË^Œ∞. WuǨã¨Ñ¨Ù
pHõ˜HÀ}O =∂@∞ #∞O_ç =„[OÖÏ „ѨHÍtOKÕ ^Œo`«`Õ[O
~°≠ÖϯsÉÏ~Ú Ãã·xHõáÈ~åÏhfl, ~°≠Ïhû ~°Hõ∆}ÔH· „áê}ÏÅiÊOK«QÆÅ
JOH˜`«ÉèÏ"åhfl, ™ê„=∂[º"å^Œ∞Öˇ·# „a˜+π"åi Ѩ@¡ ^Õfiëêxfl,
`åºQÆx~°uh `«ÅÔH`«∞ΉõΩO^•O #Å∞kâ◊ÖÏ Kå@∞^•O.
X

11. 11=∞Ç≤ÏàÏ=∂~°æO v "Õ∞ – E<£ 2007
„Ѩ`ÕºHõ Pi÷Hõ=∞O_»à◊§‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ [~°∞QÆ∞`«∞#fl XHõ
|Å"≥∞ÿ# „Ѩ*ÏáÈ~åÏxH˜ D~ÀA =∂~°∞¿Ñ~°∞QÍ xezOk
#Ok„QÍ"£∞. <≥`«∞Î~°∞ áêiOK≥·<å 㨈~ D áÈ~åÏÅ#∞
J}K≥Ü«∂ºÅ<Õ „ѨÉèí∞`åfiÅ ^Œ$_è»ã¨OHõÖÏÊxH˜ ‰õÄ_® #Ok„QÍO
XHõ <≥`«∞Î~À_Õ ™êHõ∆ºO. `«=∞ Éèí∂=ÚÅ#∞ QÆ∞OAH˘x q^Õj HõOÃÑhÅ
KÕ`«∞Ö’¡ ÃÑ@ì_®xH˜ HõOHõ}O Hõ@∞ì‰õΩ#fl „ѨÉèí∞`«fiO JO^Œ∞HÀã¨O
`«∞áê‰õΩÅ∞ Ãã·`«O LѨÜ≥∂yOK«QÆÅ^Œx |Ǩïâß #Ok„QÍ"£∞ Ô~·`«∞
‰õΩ@∞OÉÏÅ∞ TÇ≤ÏOKÕ =ÙOÏ~Ú. TÇ≤ÏOK«ÖËHõáÈ=_®xH˜
P™ê¯~°O ÖË^Œ∞. "åà◊§ =ÚO^Œ∞ ã≤OQÆ∂~°∞ J#∞Éèí=O =ÙO_»<Õ
=ÙOk. HÍx „ѨuѶ¨∞˜OK«_®xH˜ "åà◊§ ^ŒQÆæ~° `«∞áê‰õΩÅ∂ ÖË=Ù
ÖÏsîÅ∂ ÖË=Ù, `«=∞ Éèí∂=ÚÅ#∞ HÍáê_»∞HÀ"åÅ<Õ UÔH·Hõ |Å"≥∞ÿ#
PHÍOHõ∆ `«Ñ¨Ê. ѨtÛ=∞ɡOQÍÖò Ö’x "å=∞ѨHõ∆ „ѨÉèí∞`«fiO
ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞ʼnõΩ, |Ǩïà◊*Ïu ã¨Oã¨÷ʼnõΩ `å<≥O`«
qâßfiã¨áê„`«OQÍ =ÙO_»^ŒÅ∞K«∞‰õΩ#fl^À xã≤ûQÆ∞æQÍ
x~°∂Ñ≤OK«∞‰õΩ#flk. ÉèÏ~°`« ^ŒàÏs |∂~°∞˚"åÖˇ·# ÏÏʼnõΩ
ã≤OQÆ∂~°∞#∂, WO_À<Õ+≤Ü«∂‰õΩ K≥Ok# ã¨bO „QÆ∂ѨىõΩ
#Ok„QÍ"£∞#∂ |e=fi^ŒÅ∞Û‰õΩ#flk.
=∂iÛ 14# [iy# HÍÅ∞ÊŠѶ¨∞@#Ö’ ã≤Ñ≤ZO „ѨÉèí∞`«fiO
<å=∞=∂„`«OQÍ<≥·<å =ÙOK«∞‰õΩ#fl =∂i¯ûã¨∞ì =Úã¨∞QÆ∞#∞ zOÑ≤
J=`«Å áêˆ~ã≤Ok. D HÍÅ∞ÊÅÖ’ =∞~°}˜Oz# „Ѩ[Å ã¨OYº
WѨʘH© `ÕÅÖË^Œ∞. „ѨÉèí∞`«fiO P ã¨OYº#∞ P~°∞ Jx XHõ™êi,
13 Jx XHõ™êi „ѨHõ˜Oz<å HÍÅ∞ÊÅ∞ [iy# "≥O@<Õ 32
=∞Ok K«xáÈÜ«∂~°x J<ÕHõ Kèå<≥à◊√§ „ѨKå~°O KÕâß~Ú.
g∞_çÜ«∂g∞^Œ ‰õÄ_® ^•_»∞Å∞ [iQÍHõ P~ÚO`« q=~åÅ∞ ‰õÄ_®
~å=_»O PyáÈ~Ú#ѨʘH© "≥O@<Õ ã¨ÊOkOz# "Õ∞^è•=ÙÅ,
áœ~°Ç¨Ï‰õΩ¯Å |$O^•Å‰õΩ „Ѩ[Å∞ K≥Ñ≤Ê# ÉèíÜ«∂#Hõ q+¨Ü«∂Å
=Å¡ =∞$`«∞Å ã¨OYº 60‰õΩ ÃÑ·QÍ<Õ =ÙO_»=K«Ûx J<ÕHõ=∞Ok
JOK«<å"Õâß~°∞. =O^ŒÅ=∞Ok QÍÜ«∞Ѩ_®¤~°∞. J<ÕHõ=∞Ok
HõxÑ≤OK«‰õΩO_® áÈÜ«∂~°∞. "åà◊√§ ZHõ¯_»<åfl áêiáÈ~Ú
`«Å^•K«∞‰õΩ<åfl~À, uiy ~åQÆeˆQ Ѩiã≤÷uÖ’ =Ù<åfl~À ÖË^À, Jã¨Å∞
rqOz =Ù<åfl~À ÖË^À `≥bx XHõ JÜ≥∂=∞Ü«∞ Ѩiã≤÷u <≥ÅH˘#flk.
¢ã‘ÎÅ ÃÑ·# J`åºKå~åÅ∞ [iQÍ~Ú. J<ÕHõ=∞Ok ¢ã‘ÎÅ∞
QÍÜ«∂ÅáêÅÜ«∂º~°∞. ã≤Ñ≤ZO QÆ∂O_®Å KÕuÖ’ ^≥|ƒÅ`À áê@∞
J==∂<åÅ∂ á⁄O^•~°∞. HÍÅ∞ÊÅ∞ [iy# =∞~°∞㨘~ÀA #∞Op
"≥Ú^ŒÖˇ·# "Õ∞^è•=ÙÅ |$O^•Å Ѩ~°º@# =Å¡ "≥Å¡_»~Ú# q+¨Ü«∂Å
=Å¡ „ѨÉèí∞`«fiO P~ÀA KåÖÏ ÉèíÜ«∞OHõ~°"≥∞ÿ# Ç≤ÏO㨠[iÑ≤#@∞ìQÍ
J~°÷=∞=Ù`«∞Ok. ã≤Ñ≤ZO QÆ∂O_®Å∞ ZO`À=∞Ok Ѩã≤Ñ≤Å¡Å#∞
ǨÏ`«ºKÕâß~°∞. ¢ã‘ÎÅ#∞ q=¢ã¨ÎÅ#∞ KÕã≤ H˘˜ì Ç≤ÏOã≤OKå~°∞.
âßOuÜ«Ú`«OQÍ x~°ã¨# `≥Å∞ѨÙ`«∞#fl "åiÖ’ =¸_»∞"ÕÅ
=∞Ok ¢ã‘ÎÅ∞, Ñ≤Å¡Å∞ =Ù<åfl~°∞.
ã¨OѶ¨∞@#<ÕѨ^䌺Oó
#Ok„QÍ"£∞Ö’ ~°™êÜ«∞xHõ Ѩi„â◊=∞Å ™ê÷Ѩ# HÀã¨O
WO_À<Õ+≤Ü«∂‰õΩ K≥Ok# ã¨bO „QÆ∂ѨىõΩ, ѨtÛ=∞ ɡOQÍÖò Éèí∂q∞x
¿ãHõiOz WKÕÛO^Œ∞‰õΩ ã≤^ŒúѨ_çOk. =º=™êÜ«∞ Ü≥∂Qƺ"≥∞ÿ#
Éèí∂q∞x, |Ǩïà◊ѨO@Å∞ ѨO_Õ Éèí∂q∞x `åHõ=Ú, |O[~°¡#∞
=∂„`«"Õ∞ ˆHÏ~Ú™êÎ=∞x K≥ѨÓÎ =zÛ# ã≤Ñ≤ZO „ѨÉèí∞`«fiO P
Ǩg∞x xÅɡ@∞ìHÀ"åÅx "≥Ú^Œ˜#∞O_ô „Ѩܫ∞uflOK«ÖË^Œ∞.
Jã¨Å∞ „Ѩ`ÕºHõ Pi÷Hõ =∞O_»ÖÏÅ#∞ =ºuˆ~H˜OK«=Åã≤# "åà◊√§QÍ
P q+¨Ü«∞OÖ’ =ÚO^Œ∞O_»_»O =∂<Õã≤ `å=Ú JkèHÍ~°OÖ’
Ãã*òʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ <≥`«∞Î~°∞ zOkOz# #Ok„QÍ"£∞
–a.J#∂~å^èŒ
"åºã¨O"åºã¨O"åºã¨O"åºã¨O"åºã¨O

12. 12 =∞Ç≤ÏàÏ=∂~°æO v "Õ∞ – E<£ 2007
=Ù#flKÀ@ |Å=O`«QÍ<≥·<å Éèí∂=ÚÅ∞ QÆ∞OA‰õΩx Ãã*òÅ ™ê÷Ѩ#‰õΩ
ÃÑ@∞ì|_ç^•~°¡‰õΩ `å<Õ Jhfl J~Úº xezOk. `å#∞ JkèHÍ~°OÖ’
ÖËx KÀ@ Ãã*òÅ#∞ "≥Ú^Œ@ =ºuˆ~H˜OzOk. `«~åfi`« |O[~°∞¡
=∂„`«"Õ∞ ˆHÏ~ÚOKåÅx _ç=∂O_£ KÕã¨∂Î =zÛOk. HÍx `å#∞
ÉèÏQÆ™êfi=∞ºOQÍ =Ù#fl Ü«ÚÑ≤Z „ѨÉèí∞`«fiO `≥zÛ# Ãã*ò K«ÏìxH˜
H˘xfl z#fl z#fl =∂~°∞ÊÅ∞ ã¨∂zOK«_»O `«Ñ¨Ê ˆHO„^ŒOÖ’ "å˜x
J_»∞¤H˘#flk ‰õÄ_® Ug∞ÖË^Œ∞. P =∂~°∞ÊÅ∞ ‰õÄ_® ˆHO„^•xH˜
ѨÓiÎ JkèHÍ~åÅ∞ LO_»_»O H͉õΩO_® ~å¢ëêìʼnõΩ ‰õÄ_®
JkèHÍ~åe"åfiÅ<Õ.
ã≤OQÆ∂~°∞Ö’ ZÖÏO˜ Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ L^Œº=∞O [~°QÆHõáÈ~Ú<å
âßOuÜ«Ú`« „ѨuѶ¨∞@# g∞^Œ Ãã·`«O áÈbã¨∞, áêsì ˆH_»~°∞¡
^Ò~°˚#ºHÍO_» ™êyOKå~°∞. ã≤OQÆ∂~°∞ „Ѩ[Å „Ѩ"Õ∞Ü«∞O ÖˉõΩO_®
"åi Éèí∂=ÚÅ#∞ ™êfinè#O KÕã¨∞HÀ=_»O, "åi âßOuÜ«Ú`«
L^Œº=∞OÃÑ· ^Œ=∞#HÍO_» ™êyOK«_»O =O˜ J#∞Éèí"åÅ∞
#Ok„QÍ"£∞ Ô~·`«∞Å∞ `«=∞ Éèí∂=ÚÅ#∞, Láêkèx ã≤÷~°z`«ÎO`À
HÍáê_»∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ, Z@∞=O˜ Ѩiã≤÷`«∞Å<≥·<å Z^Œ∞~˘¯<ÕO^Œ∞‰õΩ
ѨÙiH˘ÖÏÊ~Ú. [#=i z=~À¡ P „áêO`åxfl ã¨O^Œi≈Oz# "åiÖ’
H˘O^Œ~°∞ JHõ¯_» „QÍg∞} JO`«~°∞º^ŒúO [~°QÆ#∞O^Œx
ÃÇÏK«ÛiOKå~°∞.
QÆ∂O_®Å#∞ „QÍ=∂Ö’¡H˜ `«~°eã¨∞Î<åfl~°x, PÜ«Ú^è•Å∞
áÈQÆ∞KÕã¨∞H˘O@∞<åfl~°x Éèí∂q∞ LKÕÛù^£ „Ѩu~À^è£ Hõq∞© "åà◊√§
[#=i 6‰õΩ =ÚO^Õ, =ÚO^Œã¨∞Î ã¨=∂Kå~°O JOkOz Ѷ≤~åº^Œ∞
KÕã≤<å áÈbã¨∞Å∞ ^•_»∞Å∞ PѨ_®xH˜ U „Ѩܫ∞`åflÅ∂ KÕÜ«∞ÖË^Œ∞.
[#=i 6 #∞Oz ^•^•Ñ¨Ù „Ѩu~ÀA ã≤Ñ≤ZO P^èŒfi~°ºOÖ’ `«„ÖÏu
ÔH<åÖò MËAi kâ◊ #∞Oz ^•_»∞Å∞ [~°∞QÆ∞`«∂<Õ =Ù<åfl~Ú. ǨÏeÌÜ«∂
_≥=ÅÑπ"≥∞Oò J^è•i© Kè≥·~°‡<£, ã≤Ñ≤ZO Ö’H±ã¨Éèí ã¨Éèí∞º_»∞ J~Ú#
ÅHõ∆‡}ü¿ã`ü „QÍ=∂xfl Pi÷Hõ kQƃO^èŒ#O KÕÜ«∞_®xH˜
„Ѩܫ∞uflOKå_»∞. #Ok„QÍ"£∞ #∞Oz ǨÏeÌÜ«∂‰õΩ =º=™êÜ«∞
L`«Ê`«∞ÎÅ#∞ fã¨∞‰õΩáÈ=_®xH˜ „Ѩ^è•#OQÍ LѨÜ≥∂yOKÕ Ñ¨_»=#∞
PÑ≤"Õ~ÚOKå_»∞. #Ok„QÍ"£∞ „áêO`«OÖ’H˜ „Ѩ"ÕtOKÕ g∞_çÜ«∂#∞,
™ê=∂lHõ HÍ~°ºHõ~°ÎÅ#∞, ™ê^è•~°} „Ѩ[Å#∞ ‰õÄ_® ã≤Ñ≤ZO
HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞ ~À_»¡ÃÑ· HͺOѨÙÅ∞QÍ =ÙO_ç J_»∞¤H˘x "ÕkèOKå~°∞.
Éèí∂¿ãHõ~°}#∞ J_»∞¤H˘O@∞#fl „Ѩ[Å „ѨuѶ¨∞@##∞
J}z"ÕÜ«∞_®xH˜ Ô~O_»∞#fl~° <≥ÅÅ áê@∞ „Ѩܫ∞uflOz#
áêsìQÆ∂O_®Å∞ "å~°∞ qѶ¨Å"≥∞ÿ# `«~°∞"å`« áÈbã¨∞Å#∞ „QÍ=∞OÖ’
„Ѩ"Õâ◊ÃÑÏì~°∞.
Uk U"≥∞ÿ#ѨʘH© #Ok„QÍ"£∞Ö’ [iy# ^•_ç KåÖÏ
=ÚO^Œ∞QÍ<Õ q=~°OQÍ K«iÛOz ~°∂á⁄OkOz# áê¡<£ „ѨHÍ~°"Õ∞
[iyOk. =∂iÛ12#<Õ W@∞=O˜ XHõ ^•_çH˜ ɡOQÍÖò „ѨÉèí∞`«fiO
ѨÓ#∞HÀÉ’`«∞#fl^Œ<Õ "å~°ÎÅ∞ Ѩ„uHõÖ’ =KåÛ~Ú. L„kHõÎ`«Å∞
ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞<åflÜ«∞x `«#‰õΩ "å~°ÎÅ∞ JO^Œ∞`«∞#fl <ÕѨ^䌺OÖ’ `«y#
K«~°ºÅ∞ fã¨∞HÀ"åeûOkQÍ „ѨÉèí∞`åfixH˜ ã¨ÅǨ WKåÛ#O@∂
QÆ=~°fl~ü QÀáêÖòHõ$+¨‚ QÍOnè HÍÅ∞ÊÅ J#O`«~°O WzÛ# „ѨHõ@#Ö’
¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. ''WO`« ~°HõÎáê`«O [~°QƉõΩO_®
x"åiOK«ÖËHõáÈÜ«∂=∂—— Jx PÜ«∞# P"Õ^Œ# =ºHõÎO KÕ™ê~°∞.
=∂iÛ 14# UO [iyOk? ó
„ѨÉèí∞`«fiO `«=∞ Éèí∂q∞x P„Hõq∞OK«∞H˘<Õ „Ѩܫ∞`«flOÖ’
JѨʘˆH [iy# "ÕkèOѨÙÅ <ÕѨ^䌺OÖ’ áÈbã¨∞Å∞, ã≤Ñ≤ZO
QÆ∂O_®Å∞ uiy `«=∞ „QÍ=∂Ö’¡ „Ѩ"Õt™êÎ~°x TÇ≤ÏOKå~°∞.
JO^Œ∞‰õΩQÍ#∂ "åà◊√§ XHõ âßOuÜ«Ú`« x~°ã¨#
`≥Å∞áêÅ#∞‰õΩ<åfl~°∞. U „ѨÉèí∞`«fiO J~Ú`Õ `«=∞‰õΩ Éèí∂q∞
ѨOK«∞`å#O@∂ JkèHÍ~°OÖ’H˜ =zÛO^À J^Õ „ѨÉèí∞`«fiO `«=∞
Éèí∂=ÚÅ#∞ ÖÏH˘¯O@∞O>Ë '^Õ=Ù_»∞— `«Ñ¨Ê kÔH¯=~°x `«ÅKåˆ~"≥∂
„Ѩ[Å∞ 'Q“~°OQÆѨÓ[—‰õΩ U~åÊ@∞¡ KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. 'Q“~°OQÆ— JO>Ë
`«##∞ #=Ú‡‰õΩ#fl "åà◊§#∞ HÍáê_Õ ^Õ=Ù_»∞. =Úã≤¡O [<åÉèÏ
‰õÄ_® Z‰õΩ¯"Õ Hõ#∞Hõ (|OQÍ¡^Õâò #∞Oz HÍOkj‰õΩÅ∞QÍ =ã¨∞Î#fl
=Úã≤¡OÅ∞) "åà◊§ ¢ã‘ÎÅ∂, Ñ≤Å¡Å`À ã¨Ç¨ =zÛ #=∂A Ѩ~î°#O
KÕÜ«∂Åx `«ÅÃÑÏì~°∞.
D „áê~°÷<å HÍ~°º„Hõ=∂xH˜ ^•^•Ñ¨Ù S^•~°∞"ÕÅ=∞Ok „Ѩ[Å∞
Ǩ[~°Ü«∂º~°∞. '|OQÆÉË~å—Ö’ D ѨÓ[ XHõ HÍÅ∞= ÖÏO˜
„Ѩ^Õâ◊OÖ’ [~°∞QÆ∞`«∞#flk. P HÍÅ∞=, JO`«‰õΩ=ÚO^Œ∞#fl ~À_»∞¤#∞
`«qfi ã≤^ŒúO KÕã≤#k. ^•^•Ñ¨Ù "åiÖ’ =¸_»∞"ÕÅ =∞Ok ¢ã‘ÎÅ∞,
^•^•Ñ¨Ù <åÅ∞ÔQ·^Œ∞=O^ŒÅ =∞Ok Ñ≤Å¡Å∂ =Ù<åfl~°∞. =∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ#
HÍ~°º„Hõ=∞OÖ’ áêÖÁæO@∞#fl gà◊§O`å x~åÜ«Ú^èŒ∞Å∞. ÃÑ·QÍ
'^Õ=Ù_çfl— #=Ú‡‰õΩ#fl"åà◊√§ HÍ|˜ì =ÚYºOQÍ ¢ã‘ÎÅ∂, Ñ≤Å¡t
=Ù<åfl~°∞ Hõ#∞Hõ "åà◊§Ñ¨@¡ áÈbã¨∞Å∞ '=∞s JO`«— „‰õÄ~°OQÍ
„Ѩ=iÎOK«HõáÈ=K«∞Û#<Õ #=∞‡HõO`À =ÚO^Œ∞"≥·Ñ¨Ù xÅ|_®¤~°∞.
á⁄^Œ∞Ì<Õfl |ã¨∞ûÅÖ’ W`«~° "åǨÏ<åÅÖ’ ÃÑ^ŒÌã¨OYºÖ’
áÈbã¨∞Å∞ KÕ~°∞‰õΩ<åfl~°∞. "åi =^ŒÌ `«∞áê‰õΩÅ∞, ÉèÏ+¨Ê"åÜ«Ú=Ù
„ѨÜ≥∂yOKÕ ™ê^èŒ<åÅ∂ =Ù<åfl~Ú. "åi`Àáê@∞ ã≤Ñ≤ZO
QÆ∂O_®Å∞‰õÄ_® ™êÜ«Ú^èŒ"≥∞ÿ =KåÛ~°∞. "åà◊√§ =ã¨∂Î<Õ Z@∞=O˜
ÃÇÏK«ÛiHÍ ÖˉõΩO_®<Õ ÉÏ+¨Ê"åÜ«ÚQÀàÏÅ∞ qã≤~å~°∞. ^•O`À
JO^Œ~°∂ K≥ÖÏ¡K≥^Œ∞~°Ü«∂º~°∞. Hõà◊√§ =∞O_»∞`«∞#fl
JÜ≥∂=∞Ü«∞OÖ’, QÆO^Œ~°QÀà◊ Ѩiã≤÷u <≥ÅH˘x =ÙO_»QÍ
XHõ¯™êiQÍ áÈbã¨∞Å∞, ã≤Ñ≤ZO QÆ∂O_®Å∞ ÃÑ^ŒÌZ`«∞Î# HÍÅ∞ÊÅ∞
[~°∞ѨÙ`«∂, ^•_»∞ʼnõΩ kQÍ~°∞. Ѩk¿ÇÏ#∞ xq∞ëêÅ áê@∞
HÍÅ∞ÊÅ∞ [iÑ≤ P `«~åfi`« QÆO@#fl~° ¿ãѨ٠Éè∫uHõ ^•_»∞ʼnõΩ
áêÅÊ_®¤~°x x[x~åú~°} Hõq∞©Å x"ÕkHõÅ∞ `≥Å∞ѨÙ`«∞<åfl~Ú.
QÍÜ«∞Ѩ_ç# "åix HÍáê_Õ „Ѩܫ∞`«flO KÕã≤#"åix ‰õÄ_®
qѨs`«OQÍ H˘Ïì~°∞.
=∞Ç≤Ïà◊Å#∞ ÖÏÔH¯o§ Öˇ·OyHõ J`åºKå~åÅ∞ [iáê~°∞.
^•HÀ¯_®xH˜ „Ѩܫ∞uflOz# =∞Ç≤Ïà◊Å#∞, Hõà◊√§ =∞O_»∞`«∞O_»_»O`À
K≥~°∞=ÙÖ’ Hõà◊√§ Hõ_»∞‰õΩ¯O@∞#fl =∞Ç≤Ïà◊Å#∞ ɡ·˜H˜ ÖÏy =∞m§
ÖÏsîÅ`À z`«HõÉÏ^•~°∞. Wà◊§#∞, ^Œ∞HÍ}ÏÅ#∞ ^ÀK«∞‰õΩ<åfl~°∞.

13. 13=∞Ç≤ÏàÏ=∂~°æO v "Õ∞ – E<£ 2007
„Ѩ[ŠѨ@∞ì^ŒÅ#∞ ^≥|ƒfã≤, "åà◊§#∞ ÉèíÜ«∞„ÉèÏO`«∞Å#∞ HÍqOKÕ
ÅHõ∆ºO`À ÃÑ^ŒÌZ`«∞Î# |ÅQÍÅ#∞ LѨÜ≥∂yOz#@∞ì
HõxÑ≤ã¨∞Î#fl^Œx x"ÕkHõÅ∞ ¿Ñ~˘¯<åfl~Ú. ^•_çx „ѨuѶ¨∞˜ã¨∞Î#fl
"åiÖ’ 145 =∞Okx JÔ~ãπì KÕã≤ J<ÕHõ `«Ñ¨C_»∞ ˆHã¨∞Å∞
|<å~ÚOKå~°∞.
=∞Ç≤Ïà◊ÅÃÑ·[iy#^•_»∞Å∞,J`åºKå~åÅ∞ó
=∂iÛ 14# [iy# Ç≤ÏO㨠„Ѩ^è•#OQÍ =∞Ç≤Ïà◊Å#∞ ÅHõ∆ºOQÍ
KÕã¨∞‰õΩx ™êyO^Œx ZÑ≤_çP~ü x"ÕkHõÖ’ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. #Ok„QÍO
„áê^äŒq∞Hõ P~ÀQƺˆHO„^ŒOÖ’ QÍÜ«∞Ѩ_ç =Ù#fl 69 =∞OkÖ’ 39
=∞Ok =∞Ç≤Ïà◊ÖË. „QÍ=∞ã¨∞ÎÅ #∞Oz ¿ãHõiOz# q=~åÅ∞,
™êH∆ͺŠ^•fi~å ã¨Ê+¨ìOQÍ J~°÷"≥∞ÿ# q+¨Ü«∞"Õ∞=∞O>Ë =∞Ç≤Ïà◊ÅÃÑ·
XHõ Ѩ^Œúu „ѨHÍ~°O QÆ∞iÃјì ^•_ç [iyO^Œx, Wk "åix f„=OQÍ
J==∂#Ѩiz „QÍ=∞ã¨∞ÎÅ „ѨuѶ¨∞@#‰õΩ "≥<≥fl=ÚHõ J~Ú#
=∞Ç≤Ïà◊Å#∞ ^≥|ƒfÜ«∞_®xˆH Jx x"ÕkHõÖ’ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.
f„=OQÍ ^≥|ƒÅ∞u#fl =∞Ç≤Ïà◊Å∞ "åix K≥ѨÊÖËx ÉèÏ+¨Ö’
|∂`«∞Å∞ uÏì~°x Ѷ≤~åº^Œ∞ KÕ™ê~°∞. "åi QÆ∞O_≥ÅÃÑ·, Hõ_»∞ѨÙÅÃÑ·,
=∞~å‡OQÍÅÃÑ· QÆ∞iK«∂ã≤ ÖÏsîKèås˚ KÕ™ê~°∞. =∞Ç≤ÏàÏ áÈbã¨∞Å∞
L#flѨʘH© =∞QÆáÈbã¨∞Å∞ =∞Ç≤Ïà◊ÅÃÑ· ÖÏsîKèås˚ KÕ™ê~°∞.
''=∞QÆáÈbã¨∞Å∞ =∂ÃÑ· ^•_çKÕã¨∞ÎO>Ë =∞Ç≤ÏàÏ áÈbã¨∞Å∞ xÅ|_ç
K«∂ã¨∞Î<åfl~°∞. g~°∞ H˘@ì_»O PÑ≤# `«~åfi`« =∞Ç≤ÏàÏ áÈbã¨∞Å∞
=∞=∞‡efl ÖÏy "åº#∞Ö’¡ Ѩ_Õ™ê~°∞—— Jx K≥Ñ≤ÊOk ™È<åÉÏ~°∞
„QÍ=∞ "åã¨Î=Ùº~åÅ∞ Q“i=∞O_»Öò.
Éèí∂¿ãHõ~°}‰õΩ x~°ã¨#QÍ „QÍ=∞ã¨∞ÎÅ∞ [~°∞ѨÙ`«∞#fl
'Q“~°OQÆѨÓ[—Ö’ áêÖÁæ#x J<ÕHõ=∞Ok =∞Ç≤Ïà◊Å∞ ‰õÄ_®
áÈbã¨∞Å∞ K«∞@∞ì=Ú˜ì HÍÅ∞ÊÅ∞ [~°Ñ¨_»O =Å¡ HÍÅ∞ÊÖ’¡
z‰õΩ¯‰õΩx f„=OQÍ QÍÜ«∞Ѩ_®¤~°∞.
''<Õ#∞ ZO^Œ∞‰õΩ WHõ¯_» =Ù<åfl#x J_»∞QÆ∞`«∂, ##∞fl
"ÕkèOKå~°∞. P `«~åfi`« ##∞fl f„=OQÍ H˘Ïì~°∞. ##∞fl
"≥o§áÈx=fi=∞x |u=∂Å∞`«∂<Õ =Ù<åfl#∞, HÍx "åà◊√§ q#ÖË^Œ∞——
Jx â◊OYQÀÖÏ J<Õ =∞Ç≤Ïà◊ x[x~åú~°} |$O^•xH˜ `≥eÑ≤Ok.
ÖÏsîKèås˚, HÍÅ∞ÊÖË HÍHõ áÈbã¨∞Å∞, ã≤Ñ≤ZO HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞
=∞Ç≤Ïà◊ÅÃÑ· J<ÕHõ q^è•Öˇ·# Öˇ·OyHõ Ç≤ÏOã¨#∞ „ѨÜ≥∂yOKå~°∞.
"åix |@ìÅ∂_»nã≤ #QÆflOQÍ Ñ¨_Õã≤ "≥o§áÈÜ«∂~°∞. H˘O`«=∞Ok
J=∂‡~ÚÅ#∞ |Å=O`«OQÍ "åº#∞Ö’¡, HÍ~°¡Ö’ "Õã¨∞H˘x
fã¨∞‰õΩáÈÜ«∂~°∞. ''<å‰õΩ ‰õΩ_çÉèí∞[OÃÑ· |∞Öˇ¡òQÍÜ«∞O `«yeOk.
<Õ#∞ `«Ñ≤ÊOK«∞‰õΩO^•=∞x „Ѩܫ∞uflã¨∞ÎO_»QÍ áÈbã¨∞Å∞ <å
"≥O@Ѩ_ç `«iq∞, Ѩ@∞ìH˘x <å |@ìÅ∞ T_»nâß~°∞. #QÆflOQÍ
xÅɡ˜ì, `«xfl XHõѨHõ¯‰õΩ Ѩ_Õã≤ "≥o§áÈÜ«∂~°∞. <Õ#∞ JHõ¯_Õ
™êÜ«∞O„`«O =~°‰õΩ Ѩ_ç L<åfl#∞. ™êÜ«∞O„`«O J=Ù`«∞O_»QÍ Z=~À
K«∂ã≤ ##∞fl Pã¨∞Ѩ„uÖ’ KÕ~åÛ~°∞. <Õ#∞ JHõ¯_» XHõ =¸Å‰õΩ
Ѩ_ç =ÙO_»QÍ <å Hõà◊§=ÚO^Œ∞ #∞OKÕ áÈbã¨∞Å∞ W^ŒÌ~°∞
J=∂‡~ÚÅ#∞ ÖÏH˘¯x fã¨∞‰õΩáÈ=_»O K«∂âß#∞. S`Õ P
J=∂‡~ÚÖˇ=~À <å‰õΩ `≥b^Œ∞—— Jx K≥Ñ≤ÊOk ™È=∂K«∂~°∞
„QÍ=∂xH˜ K≥Ok# HÍ[ÖòѶ¨∞~å"£∞.
QÀ‰õΩÖò #QÆ~ü „QÍ=∞x"åã≤, =ÚQÆ∞æ~°∞ Ñ≤Å¡Å `«e¡ J~Ú#
25 ã¨O=`«û~åÅ Q“i„Ѩ^è•<£ ™ê=¸Ç≤ÏHõ J`åºKå~åxH˜ QÆ∞Ô~·
ã¨Ê$ǨÏÖËx ã≤÷uÖ’ Ѩ_ç=ÙO_»QÍ JkèHÍ~°Ñ¨~å „QÍ=∞O #∞Oz
™ê÷x‰õΩÅ∞ fã¨∞H˘zÛ Pã¨∞Ѩ„uÖ’ KÕ~åÛ~°∞. P"≥∞ K≥Ñ≤Ê#
q=~åeg–
''<Õ#∞ Tˆ~yOѨÙÖ’ áêÖÁæ#_®xH˜ "≥àϧ#∞. áÈbã¨∞Å∞
XˆH™êi ÉèÏ+¨Ê"åÜ«Ú=Ù „ѨÜ≥∂yã¨∂Î, ÖÏsîKèåi˚ KÕã¨∂Î HÍÅ∞ÊÅ∞
„áê~°OaèOKå~°∞. <Õ#∞ `«Ñ≤ÊOK«∞HÀ=_®xH˜ „Ѩܫ∞uflã¨∞ÎO_»QÍ,
=ÚQÆ∞æ~°∞ áÈbã¨∞Å∞ ##∞fl Ѩ@∞ìH˘x XHõ MÏm WO’¡H˜
ÖÏÔH¯àϧ~°∞. ##∞fl ZO`« f„=OQÍ H˘Ïì~°O>Ë <Õ#∞ U=∂„`«O
„ѨuѶ¨∞˜OKÕ ã≤÷uÖ’ ÖË#∞. XHõ áÈbã¨∞ <å KÕ`«∞Å∞ Ѩ@∞ìHÀQÍ
q∞ye# W^ŒÌ~°∞ áÈbã¨∞Å∞ <åÃÑ· |Å=O`«OQÍ Öˇ·OyHõ J`åºKå~°O
[iáê~°∞. P `«~åfi`« <Õ#∞ ã¨Ê$Ç¨Ï HÀÖ’ÊÜ«∂#∞. =¸_À áÈbã¨∞
‰õÄ_® <åÃÑ· J`åºKå~°O KÕ™ê_À ÖË^À <å‰õΩ `≥eÜ«∞^Œ∞. <Õ#∞
WHõ¯_çH˜ ZÖÏ =KåÛ<À ‰õÄ_® <å‰õΩ `≥eÜ«∞^Œ∞. <Õ#∞ Pã¨∞Ѩ„uÖ’<Õ
uiy ã¨Ê$ǨÏÖ’H˜ =KåÛ#∞——.
HÍoK«~°}üѨÓ~ü „QÍ=∞ã¨∞Î~åÅ∞ 36 Uà◊§ HÍ[Öò=∂l
áÈbã¨∞Å J`åºKå~åxH˜ QÆ∞~°~ÚºOk. QÀ‰õΩÖò #QÆ~üÖ’x XHõ
Ѩâ◊√=ÙÅH˘@ìO #∞Oz ™ê÷x‰õΩÅ∞ P"≥∞#∞ fã¨∞H˘zÛ Pã¨∞Ѩ„uÖ’
KÕ~åÛ~°∞. HÍ[Öò=∂l K≥Ñ≤Ê# q=~åÅ∞ –
''<Õ#∞ Tˆ~yOѨÙÖ’ áêÖÁæ#_®xH˜ "≥o§ ѨÓ[„Ѩ^Õâ◊OÖ’
‰õÄKÀx =Ù<åfl#∞. áÈbã¨∞Å∞ =zÛ ÉèÏ+¨Ê"åÜ«Ú=Ù „ѨÜ≥∂yOK«_»O
"≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ@ìQÍ<Õ <å‰õΩ Ug∞ HõxÑ≤OK«ÖË^Œ∞. ^•O`À <Õ#∞
Hõ^ŒÅ‰õΩO_® JHõ¯_Õ ‰õÄKÀx =Ù<åfl#∞. "åà◊√§ HÍÅ∞ÊÅ∞ [~°∞ѨÙ`«∂
=∂"≥·Ñ¨Ù ~å™êQÍ~°∞. "åà◊√§ ##∞fl Ѩ@∞ìH˘x qѨs`«OQÍ H˘@ì_»O
"≥Ú^ŒÅ∞ÃÑÏì~°∞. <Õ#∞ ã¨Ê$Ç¨Ï HÀÖ’ÊÜ«∂#∞. <å‰õΩ ã¨Ê$ǨÏ
=KÕÛ@°Ñ¨Ê˜H˜ <Õ<˘Hõ MÏm Ѩâ◊√=ÙÅH˘@ìOÖ’ Ѩ_ç =Ù<åfl#∞. <åÃÑ·
Öˇ·OyHõ J`åºKå~°O [iyO^Œx J~°÷=∞~ÚOk. <å |@ìÅ∞ ziy
=Ù<åfl~Ú. <å =H∆À*ÏÅ∞, Ü≥∂x <˘Ñ≤ÊQÍ =Ù<åfl~Ú. XO˜ÃÑ·
Hõq∞e# QÍÜ«∂Å∞<åfl~Ú. g˜xfl˜=Å¡ <åÃÑ· J`åºKå~°O
[iyO^Œx J~°÷O KÕã¨∞HÀQÆeQÍ#∞. <Õ<˘Hõ MÏm Ѩâ◊√=ÙÅH˘@ìOÖ’
Ѩ_ç=Ù<åfl#∞. K«∞@∞ìѨHõ¯Å "åà◊√§ ##∞fl WHõ¯_çH˜ fã¨∞H˘zÛ
Pã¨∞Ѩ„uÖ’ KÕiÊOKå~°∞——.
`å~å ©qH˜ K≥Ok# Q“~åOQÀ J<Õ qÖËYi [iy#
#~°"Õ∞^è•xH˜ „Ѩ`«ºHõ∆ ™êH˜∆. J`«xx áÈbã¨∞Å∞ Ѩ@∞ìH˘x ã≤Ñ≤ZO
QÆ∂O_®Å‰õΩ JѨÊyOKå~°∞. g∞_çÜ«∂ÃÑ· ^•_»∞ʼnõΩ ÖˇHõ¯ÖË^Œ∞.
^•O`À H˘xfl q+¨Ü«∂Å∞ `å`å¯eHõOQÍ |Ü«∞@‰õΩ ~å‰õΩO_®
PyáÈÜ«∂~Ú. Q“~åOQÀ K≥Ñ≤Ê# H˘xfl q+¨Ü«∂Å#∞ ™œq∞„`«|ã¨∞
J#ºã¨fi~üÖ’ ~åâß~°∞.

14. 14 =∞Ç≤ÏàÏ=∂~°æO v "Õ∞ – E<£ 2007
''<Õ#∞ K«∂ã≤#, K≥ѨÊ=Åã≤# ã¨OѶ¨∞@#Å∞ g∞_çÜ«∂‰õΩ
K≥ѨÊ_»O =∂<Õâß#∞. „Ѩ[Å∞, =∞# „¿ÑHõ∆‰õΩÅ∞ qâ◊fiã≤OKÕ J=HÍâ◊O
ÖË^Œ∞. =∂#= qâßfi™êxH˜ XHõ Ѩiq∞u =ÙO@∞Ok. <åk gà◊√§
XHõ ã¨Okè „¿ÑÖÏѨ# JOψ~"≥∂! W^ŒO`å XHõ Ñ‘_»HõÅ J~Ú`Õ
ZO`« ÉÏQÆ∞O_»∞#∞!'' J<åfl_»∞ Q“~åOQÀ – J`«#∞ K≥Ñ≤Ê#
q=~åeq–
''„Ѩu„QÍ=∞OÖ’ "≥ÚǨÏÖÏ¡Ö’H˜ Dã¨ì~üfl „á¶êO˜Ü«∞~ü Ô~·Ñ¶≤Öòû,
Hõ=∂O_À á¶ÈÔ~ûãπ ã¨Ç¨Ü«∞O`À ã≤Ñ≤ZO HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞ =ã¨∞Î<åfl~°∞.
"åà◊√§ ѨÙ~°∞+¨µefl JO^Œih XHõKÀ˜H˜ KÕ~°∞™êÎ~°∞. |OnÅ∞QÍ
HÍ^Œ∞, ™êHõ∆ºO ÖË^Œ∞. "åà◊§ÃÑ· HÍÅ∞ÊÅ∞ [~°∞ѨÙ`å~°∞. ÉÏÜü∞<≥@¡`À
á⁄_»∞™êÎ~°∞. "åà◊§ Hõ_»∞ѨÙÅ∞ peÛ HÍÅ=Ö’ Ѩ_Õ™êÎ~°∞. Jq
ã¨=Ú„^ŒOÖ’ H˘@∞ì‰õΩáÈ`å~Ú. JѨC_»∞ "åà◊√§ =Ü«∞ã¨∞Ö’ =Ù#fl
J=∂‡~ÚÅ#∞ Ѩ@∞ìH˘™êÎ~°∞. |Ç≤Ï~°OQÆ „Ѩ^ÕâßÖ’¡ XHõKÀ@
=ÙOK«∞`å~°∞. P J=∂‡~ÚÅ∞ ã¨Ê$ǨÏ`«¿ÑÊ^•Hõ Zxfl™ê~°∞¡
™ê=¸Ç≤ÏHõ Öˇ·OyHõ J`åºKå~°O "åiÃÑ· [iáê~À K≥ѨÊÖËO.
JѨC_»∞ JHõ∆~åÅ "åà◊§ HÍà◊√§ peÛ H˘O^ŒÔ~·`Õ =ÚHõ¯Å∞QÍ KÕã≤
ǨÏbÌ#kÖ’ `«ÅÊ`å HÍÅ∞=Ö’ Ѩ_Õâß~°∞. ™êHõ∆ºO =ÙO_»^Œ∞.
"Õ∞khѨÓ~ü ™êO„Ѩ^•Ü«∞ ‰õΩ@∞OÉÏÖ’¡Oz =zÛ# J=∂‡~ÚÅ∞
`«=∞ÃÑ· ZO`«˜ J`åºKå~åÅ∞ [iQÍÜ≥∂ K≥ѨÊÖË^Œ∞. J~Ú<å
Z=~°∞ #=Ú‡`å~°∞? ÃÑ·QÍ ™êH∆ͺÅ∞ XHõiHõ<åfl Z‰õΩ¯= K≥Ñ≤Ê,
Jk XHõ^•xH˘Hõ˜ á⁄O`«# LO_®e Hõ^•. Z=~°∞ z„`«Ç≤ÏOã¨Å∞
J#∞ÉèíqOz Kå=_®xH˜ ã≤^Œú"≥∞ÿ K≥áêÎ~°∞?.....
Öˇ·OyHõ J`åºKå~åÅ∞ Jã¨OMϺHõO. JkèHÍiHõOQÍ P~°∞
K«∂ѨÙ`«∞<åfl~°∞. gà◊§~Ú<å `«=∞ÃÑ· [iy# JѶ¨∂~Ú`åºxfl
K≥ѨÊ_®xH˜ q∞ye#"åà◊√§. =∞^茺=Ü«∞ã¨∞¯Å∞. "åà◊§#∞
ÖÁOQÆnã¨∞HÀ=_»"≥∂, =ÚHõ¯Å∞QÍ #~°Hõ_»"≥∂ ™ê^茺O HÍ#@∞¡#flk——
''..... Wk ^Õâ◊qÉèí[# HÍÅOHõ<åfl ǨÏ$^ŒÜ«∞q^•~°Hõ"≥∞ÿ# QÍ^èŒ.
g∞_çÜ«∂ "åà◊§O^ŒiH© `≥Å∞ã¨∞. HÍx "åà‹§Ñ¨Ê˜H© D "åã¨Î"åÅ∞
K≥ѨÊÖË~°∞. JÏ¡ „Ѩܫ∞uflOKÕ"åà◊§#∞ "ÕÏ_ç `«∞_çzÃÑ>Ëì¿ã
U~åÊ@∞¡ ã≤Ñ≤ZO WѨʘˆH KÕ¿ãã≤Ok. `«=∞‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ
=∂Ï¡_»∞`«∞#fl Ѩ„uHõÅ "åà◊§#∞, |∞kúr=ÙÅ#∞ ɡkiOKÕ
HÍ~°º„Hõ=∞O WѨʘˆH "≥Ú^ŒÅ~ÚáÈ~ÚOk——.
Ñ≤Å¡ÅÃÑ·Ç≤ÏOã¨,ǨÏ`åºHÍO_»ó
=∞Ç≤Ïà◊Å`Àáê@∞QÍ ÃÑ^ŒÌã¨OYºÖ’ ѨÓ[Ö’ áêÖÁæ#fl Ñ≤Å¡Å∞
‰õÄ_® áÈbã¨∞Å ^•_çH˜, HÍÅ∞ÊÅH˜ |ÅÜ«∂º~°∞. Ñ≤Å¡Å#∞
K≥~°∞=ÙÅÖ’H˜ qã≤ˆ~âß~°x, Ô~O_»∞QÍ pÖÏÛ~°x J<ÕHõ=∞Ok „Ѩ[Å∞
`≥eÜ«∞*Ëâß~°x, Ñ≤Å¡Å#∞ HÍeÛK«OѨÙ`«∞O_»QÍ K«∂ã≤#"åà◊√§
KåÖÏ=∞Ok ™êHõ∆ºO K≥áêÊ~°x ZÑ≤_çP~ü |$O^ŒO ¿Ñ~˘¯Ok.
QÀ‰õΩÖò #QÆ~ü‰õΩ K≥Ok# HÍ[Öò Ѷ¨∞~å"£∞ ''áÈbã¨∞Å∞
Ñ≤Å¡Å#∞ K«OѨ_»O, ã¨OK«∞Ö’¡ ‰õΩ‰õΩ¯H˘x fã¨∞H˘x "≥o§áÈ=_»O
‰õÄ_® <Õ#∞ K«∂âß#∞—— Jx K≥Ñ≤ÊOk.
''"Õ∞=Ú Ñ≤Å¡Å#∞ ~°H˜∆OKåÅ#∞‰õΩ<åflO. HÍx áÈbã¨∞Å∞
"åà◊§x ÏÔ~æò>Ëã≤ ÖÏH˘¯x áÈ=_»O "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑÏì~°∞. "åà◊√§
Ñ≤Å¡Å#∞ |∞@∞HÍà◊§`À Hõ_»∞ѨÙÖ’ `«<åfl~°∞—— Jx ˆ~}∞HÍ ÉÏÅHÍ~ü
K≥Ñ≤ÊOk.
™œ`ü HÍoKå~üH˜ K≥Ok# ã¨`«ºÉÏÅ =∞O_»Öò ''<Õ#∞
áÈbã¨∞Å∞ ¢ã‘ÎÅ#∞ D_»∞ÛH˘x áÈ=_»O K«∂âß#∞. JO`ÕH͉õΩO_®
"åà◊√§ z#flÑ≤Å¡Å#∞ K≥~°∞=ÙÖ’ qã≤ˆ~âß~°∞—— Jx K≥Ñ≤ÊOk.
QÀ‰õΩÖò#QÆ~ü x"åã≤ Å`« =∞O_»Öò ''"åà◊√§ Ñ≤Å¡Å#∞ K«Oáê~°∞.
HÍÖÏÛ~°∞, #iHÍ~°∞, z=iH˜ Ô~O_»∞HÍà◊√§ Ѩ@∞ìH˘x peÛ áêˆ~âß~°∞——
Jx K≥Ñ≤ÊOk.
38 =∞Ok HõxÑ≤OK«‰õΩO_® áÈ~Ú# "åiÖ’ 11 =∞Ok
Ñ≤Å¡Åx UÑ≤_çP~ü x"ÕkHõ ¿Ñ~˘¯#flk.
#Ok„QÍ"£∞ =∂~°}HÍO_» ÉÏkè`«∞ʼnõΩ "≥·^Œºã¨Ç¨Ü«∞O
JOkOK«_®xH˜ Ѩ~°º˜Oz# XHõ "≥·^Œº|$O^ŒO ‰õÄ_® `«=∞^Œ$+≤ìH˜
=zÛ# ã¨=∂Kå~å#flO`å x"ÕkOzOk. ^•x„ѨHÍ~°O ‰õÄ_®
z#flÑ≤Å¡Å∞ J<ÕHõ=∞Okx ǨÏ`«ºKÕã≤#@∞ì J~°÷=∞=Ù`ÀOk. P
x"ÕkHõ „ѨHÍ~°O |OQÆɡ~å „QÍ=∞OÖ’x ÔHl ã¨∂¯Öò #∞Oz
KåÖÏ=∞Ok z#flÑ≤Å¡Å∞ HõxÑ≤OK«‰õΩO_® áÈÜ«∂~°∞. Q˘_»=
[~°∞QÆ∞`«∞#flѨÙ_»∞ "åix |Ü«∞@‰õΩ =ke"Õâß~°x, ^•_çKÕã≤#
^Œ∞O_»QÆ∞Å∞ WO^Œ∞Ö’ KåÖÏ=∞Okx K«O¿Ñâß~°x ™ê÷x‰õΩÅ∞
K≥ѨÙ`«∞<åfl~°∞. H˘O^Œi Q˘O`«∞Å∞ HÀã≤ =∞iH˘O^Œi `«ÅÅ∞ #iˆHã≤
QÀ<≥ã¨OK«∞Ö’¡ "Õã¨∞H˘x „@‰õΩ¯Ö’¡ ZHõ¯_≥Hõ¯_çHÀ `«~°eOKå~°x
"å~°O@∞<åfl~°∞. Ñ≤Å¡Å â◊"åÅ#∞ W@∞Hõ|©ìÖ’¡ "Õã≤ `«QÆ∞Åɡ˜ì
=ÙOÏ~°x, ÖË^ŒO>Ë Ç¨bÌ #kÖ’ qã≤ˆ~ã≤ =ÙOÏ~°x, ÖË^• "å˜H˜
~åà◊√§ Hõ˜ì KÕѨŠ=ÅÖ’¡ "Õã≤ ã¨=Ú„^ŒOÖ’ qã≤ˆ~ã≤ =ÙOÏ~°x
™ê÷x‰õΩÅ JOK«<å.
''...z#flÑ≤Å¡Å HÍà◊§#∞ Ô~O_»∞"≥·Ñ¨ÙÖÏ Ñ¨@∞ìH˘x pÅÛ_»O
K«∂âß=∞x H˘O^Œ~°∞, J@∞=O˜ ^•~°∞}ÏÅ∞ W`«~°∞Å ^•fi~å
q<åfl=∞x =∞iH˘O^Œ~°∞ K≥|∞`«∞<åfl~°∞. `«e¡X_çÖ’ áêÅ∞`åQÆ∞`«∞#fl
Ѩã≤QÆ∞_»∞¤#∞ ÉÏqÖ’ qã≤ˆ~ã≤# L^ŒO`«O QÆ∞iOz ‰õÄ_®
K≥ѨÙ`«∞<åfl~°∞—— Jx P x"ÕkHõÖ’ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.
"Õ∞^è•Ñ¨@¯~ü `«k`«~° "Õ∞^è•=ÙÅ|$O^ŒO ‰õÄ_® Ѩ~°º˜Oz
„ѨK«∞iOz# x"ÕkHõÖ’ ‰õÄ_® W@∞=O˜ ã¨=∂Kå~°O =Ù#flk.
™È<åK«∞~° „QÍ=∞OÖ’ ~å=∞Hõ$+¨‚ ã¨~°àò H˜O_»~üQÍÔ~ì<£ q^•ºÅÜ«∞OÖ’
K«^Œ∞=Ù`«∞#fl 35 =∞Ok Ñ≤Å¡Å *Ï_» `≥eÜ«∞ÖË^Œx „QÍ=∞ã¨∞ÎÅ∞
D |$O^•xH˜ K≥áêÊ~°∞.
áÈbã¨∞Å∞,ã≤Ñ≤ZOQÆ∂O_®Å‰õΩ=∞‡‰õΩ¯ó
J<ÕHõ=∞Ok „Ѩ[Å∞ K≥Ñ≤Ê# ™êHõ∆ºO „ѨHÍ~°O KåÖÏ=∞Ok
ã≤Ñ≤ZO QÆ∂O_®Å∞ áÈbã¨∞ Ü«¸xá¶ê~åÅ∞ "Õã¨∞H˘x (HÍà◊§H˜
=∂„`«O |∂@∞¡ H͉õΩO_® âßO_çÖòû, K≥ѨCÅ∞ "Õã¨∞H˘<åfl~°∞)
PÜ«Ú^è•Å`À ^•_çKÕâß~°∞. ã≤aS qKå~°}|$O^ŒO

15. 15=∞Ç≤ÏàÏ=∂~°æO v "Õ∞ – E<£ 2007
Ѩ~°º˜Oz#ѨÙ_»∞ PÜ«Ú^è•Å`À ã¨Ç¨ ã≤Ñ≤ZO HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞
Ѩ@∞ìѨ_®¤~°∞ ‰õÄ_®. "≥Ú`«ÎOQÍ JkèHÍ~°OÖ’ =Ù#fl ã≤Ñ≤ZO áêsì
`«# Ü«∂=`«∞Î áêsì Hͺ_»~ü#∂, „ѨÉèí∞`«fi Ü«∞O„`åOQÍhfl
LѨÜ≥∂yOz, ѨÅ∞=Ù~°∞ "Õ∞^è•=ÙÅ∞ Jaè=i‚Oz#@∞ì XHõ
[eÜ«∞#"åÖÏÉÏQ∑ ã¨$+≤ìOz J~Ú<å 㨈~ ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å
„ѨÜ≥∂[<åÅ#∞ HÍáê_»^ŒÅ∞ÛH˘#flk.
^Õâ◊OÖ’ =∞Ô~Hõ¯_≥·<å Ãã*òʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ áÈ~å@O [iy`Õ
WO`«„‰õÄ~°OQÍ J}K≥Ü«∞ºQÆÅ=∞x áêÅHõ„ѨÉèí∞`«fiO #Ok„QÍ"£∞
^•fi~å XHõ ã¨O^Õâ◊O W=fi^ŒÅ∞Û‰õΩ#fl^Œ<Õk ã¨Ê+¨ìO. HÍx D
#~°"Õ∞^èŒO [~°∞QÆ∞`«∞#flѨÙ_»∞, [iy# Ñ≤^ŒÑ¨ ‰õÄ_® ÃÑÅ∞¡aH˜#
„Ѩ*τѨuѶ¨∞@# áÈ~å_Õ „Ѩ[ÅO^ŒiH© `«# „ѨuѶ¨∞@##∞ ã¨O^Õâ◊OQÍ
ѨOѨÙ`«∞#flk. "Õ∞^è•=ÙÅ∞ ‰õÄ_® `«Hõ∆}O ã¨ÊOkOKå~°∞.
=∞Ǩâıfi`å^Õq, ã¨∞q∞`üã¨~å¯~ü, `«xHÍ ã¨~å¯~ü, â◊OYѶ¨∞’+π,
Jâ’H±q∞„`« =O˜ "Õ∞^è•=ÙÅ∞ f„=OQÍ x~°ã¨# `≥eáê~°∞.
ã¨∞q∞`üã¨~å¯~ü, `«xHÍ ã¨~å¯~üÅ∞ `«=∞H˜zÛ#
~°gO„^ŒÑ¨Ù~°™ê¯~üÅ#∞ D ǨÏ`åºHÍO_»‰õΩ x~°ã¨#QÍ „ѨÉèí∞`åfixH˜
"åѨã¨∞ Wã¨∂Î J"å~°∞¤ ™⁄=Ú‡ 75,000 ~°∂áêÜ«∞Å#∞ ÉÏkè`«∞Å
ã¨Ç¨Ü«∂~°÷O ѨOáê~°∞.
ã≤Ñ≤ZO WO`« #~°"Õ∞^èŒO [iÑ≤ H˜Oz`«∞ΠѨâßÛ`åÎѨO ÖˉõΩO_®
D =∂~°}HÍO_»‰õΩ `«$}=¸Öò HÍO„ÔQãπ, =∂"À~Úã¨∞ìÅ∞ HÍ~°}O
Jx xã≤ûQÆ∞æQÍ „ѨHõ˜OzOk. "åix ã¨=∞i÷OKÕ "å~°∞ H˘O^Œ~°∞
WOy`«*Ï˝#O ‰õÄ_® HÀÖ’Ê~Ú „Ѩ[Å∞ HÍÅ∞ÊÅ∞ [~°Ñ¨Hõ `«Ñ¨Êx
Ѩiã≤÷u HõeÊOKå~°x "åkOK«_»O "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑÏì~°∞.
Éèí∂¿ãHõ~°} WѨʘˆH P¿Ñâß=∞x, HÍ|˜ì ã¨=∞㨺 ÖËx
KÀ@ ã¨=∞㨺 ã¨$+≤ìOKå~°x ã≤Ñ≤ZO xOk™ÈÎOk. HÍx Éèí∂¿ãHõ~°}
`å`å¯eHõOQÍ<Õ Páê~°∞. ˆH=ÅO Jk =∂„`«"Õ∞ ã¨iáÈ^Œ∞. "≥Ú`«ÎO
Ãã*ò x~å‡}ÏxH˜ J#∞=∞u<Õ ~°^Œ∞ÌKÕÜ«∂e. XHõ¯ ɡOQÍÖòÖ’
HÍ^Œ∞ "≥Ú`«ÎOQÍ ^Õâ◊OÖ’ WѨʘˆH =∞OEÔ~·# Ãã*òÅ
J#∞=∞`«∞Å∞ ~°^Œ∞ÌKÕÜ«∂e. Ãã*ò K«Ïìxfl "≥#H˜¯ fã¨∞HÀ"åe.
D _ç=∂O_£`À ^Õâ◊OÖ’x „Ѩ[ÅO`å XHõ qâßÅ SHõºáÈ~å@O
KÕѨ@ì_»O =Å¡ =∂„`«"Õ∞ Ѷ¨e`«O =ÙO@∞Ok.
1857 „a˜+π =Åã¨"å^•xH˜ =ºuˆ~HõOQÍ K≥ň~y#
áÈ~åÏxH˜ 150 Uà◊√§ xO_ç# ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ P áÈ~åÏÅ#∞
XHõѨHõ¯ „ѨÉèí∞`«fiO H©iÎã¨∂Î ^˘_ç¤^•i# =∞m§ 'HõOÃÑh áêÅ#—
fã¨∞H˘KÕÛ „Ѩܫ∞`«flO KÕ™ÈÎOk. áÈ~å_ç ™êkèOK«∞‰õΩ#fl HÍi‡Hõ
ǨωõΩ¯Åxfl˜h `«∞OQÆÖ’ `˘H˜¯ ^Õâßxfl =O^ŒÅÜÕ∞à◊§ "≥#H˜¯
fã¨∞‰õΩáÈÜÕ∞ Ãã*òÅ∞ =∞#‰õΩ =^Œ∞Ì. #Ok„QÍ"£∞Ö’ „Ѩ[Å∞
Ѩ@∞ì^ŒÅQÍ KÕã¨∞Î#fl áÈ~å@O "≥Ú`«ÎO Ãã*ò =ºuˆ~Hõ áÈ~å@OQÍ
~°∂ѨÙk^Œ∞ÌHÀ"åe [~°∞QÆ∞`«∞#fl áÈ~å@OÖ’ =∞Ç≤Ïà◊Å∞ ã¨QÆO HÍ^Œ∞,
ã¨QÆOHõ<åfl Z‰õΩ¯=QÍ<Õ áêÖÁæO@∞<åfl~°<Õk J~°÷=∞=Ù`«∂<Õ =ÙOk.
=∞~À QÆ∞iÎOK«^ŒQÆæ JOâ◊O D Jxfl áÈ~åÏÖ’¡#∂ =∞Ç≤Ïà◊Å∞
=ÚO^Œ∞Ñ‘sî# =ÙO@∞<åfl~°∞. Éèí∂=ÚÅ∞ HÀÖ’Ê~Ú# JxflKÀÏ¡
D q+¨Ü«∞O ã¨Ê+¨ìOQÍ Hõ#|_»∞`ÀOk. ã≤OQÆ∂~°∞‰õΩ, #Ok„QÍ"£∞‰õΩ
=∞#=∞O`å |Å"≥∞ÿ# =∞^Œ∞Ì`«∞QÍ xÅ|_®e. nxx ^Õâ◊"åºÑ¨Î
x~°ã¨#QÍ =∞~°ÖËÛ Ñ¨xÖ’ „H˜Ü«∂jÅHõOQÍ áêÖÁæ<åe. X
=∂iÛ 20, 2007 ~å„u „Ѩ=ÚY L~°∂Ì k#Ѩ„uHõ ã≤Ü«∂ã¨`ü „Ѩ^è•# ã¨Oáê^Œ‰õΩ_»∞ *ÏÃÇÏ^£ JbMÏ<£ÃÑ· H˘O^Œ~°∞
^Œ∞O_»QÆ∞Å∞ ^•_ç KÕÜ«∞_®xfl =∞Ç≤ÏàÏ=∂~°æO f„=OQÍ YO_çã¨∞Î#flk. Ѩ^äŒHõO „ѨHÍ~°O [iy# D ^•_çÖ’ XHõ á¶È’„QÍѶ¨~ü`À
ã¨Ç¨ W^ŒÌ~°∞ QÍÜ«∞Ѩ_®¤~°∞. *ÏÃÇÏ^£ JbMÏ<£ Ja_£ûÖ’x Ѩ„uHÍ HÍ~åºÅÜ«∞O #∞O_ç ~å„u 9 QÆO@Å „áêO`«OÖ’ g∞~åÅO
ϺO‰õΩÖ’x `«# WO˜H˜ "≥à◊√ÎO_»QÍ D ^•_ç [iyOk. "≥∂Ï~°∞Ãã·H˜ÖòÃÑ· =zÛ# W^ŒÌ~°∞ Ü«Ú=‰õΩÅ∞ =ÚO^Œ∞QÍ PÜ«∞#
HÍ~°∞#∞ _èôH˘Ïì~°∞. "å~°∞ Q˘_»= Ѩ_»∞`«∞#fl ^Œâ◊Ö’ =∞iH˘O`«=∞Ok Ü«Ú=‰õΩÅ∞ =zÛ =∞Å=¸„`åÅ`À xOÑ≤# |ÔH¯@¡#∞
PÜ«∞#ÃÑ·<å, HÍ~°∞ÃÑ·<å QÆ∞=∞‡iOz áêiáÈÜ«∂~°∞.
Ѩ„uHõÅ∞ "å~°ÎÅ∞ ~å¿ã@ѨC_»∞ „Ѩ[ŠѨH∆Í# LO_®e. „Ѩ[ŠǨωõΩ¯Å‰õΩ ÉèíOQÆO HõeyOKÕ "å~°ÎÅ#∞ x~°ƒùÜ«∞OQÍ
~åã≤#O^Œ∞ˆH *ÏÃÇÏ^£ JbMÏ<£ÃÑ· D ^•_ç [iyOk. ^Œo`«∞ÅÃÑ·, "≥∞ÿ<åi©ÅÃÑ· ^•_»∞Å∞ [~°QÆ_»O H˘`ÕÎg∞ HÍ^Œ∞. *ÏÃÇÏ^£
JbMÏ<£ÃÑ· [iy# ^•_çx Jxfl „Ѩ^è•# Ѩ„uHõÅ ã¨Oáê^Œ‰õΩÅ`À áê@∞ PO.„Ѩ.=i¯OQ∑ [~°fleã¨∞ìÅ Ü«¸xÜ«∞<£ YO_çOzOk.
„ѨuѨH∆ÍÅ∞, „Ѩ*Ïã¨OѶ¨∂Å∞, [~°fleã¨∞ìÅ∞ "≥O@<Õ ã¨ÊOkOz PO^Àà◊# KÕѨ@ì_»O =Å¡, xOk`«∞Å#∞ J^Œ∞ѨÙÖ’H˜ fã¨∞‰õΩ#flk
„ѨÉèí∞`«fiO. Wn SHõº L^Œº=∂Å∞ ™êkèOz# q[Ü«∞"Õ∞.
X
'ã≤Ü«∂ã¨`ü—„Ѩ^è•#ã¨Oáê^Œ‰õΩ_»∞
*ÏÃÇÏ^£JbMÏ<£ÃÑ·[iy#^•_çxYO_çOK«O_ç

16. 16 =∞Ç≤ÏàÏ=∂~°æO v "Õ∞ – E<£ 2007
2007[#=i <≥ÅÖ’ "å~åÎѨ„uHõÖ’¡ F z#fl "å~°Î =zÛOk.
[#=i 5# ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì "≥Å∞=iOz# F f~°∞Ê QÆ∞iOz#k
Jk. =∞Ǩ~å¢+¨ìÖ’x B~°OQÍÉÏ^£ lÖÏ¡Ö’x áêb¬ „QÍ=∂xH˜
K≥Ok# cè=∂ÉÏ~Ú =~°Hõ@fl "ÕkèOѨÙÅ`À K«xáÈ~ÚOk. P"≥∞
Éèí~°Î JáêÊ™êÃÇÏÉò‰õÄ, J`«x `«e¡H© =~°Hõ@fl ǨÏ`åº<Õ~°O H˜O^Œ
2005 Ѷ≤„|=i 23# ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì U_»∞ã¨O=`«û~åÅ Hõiî# HÍ~åQÍ~°tHõ∆
qkèOzOk. ÃÑà◊§~Ú# Ô~O_»∞#fl~° ã¨O=`«û~åÅ `«~åfi`« 1991
ÃãÃÑìO|~ü 15# cè=∂ÉÏ~Ú Ñ¨Ù~°∞QÆ∞Å =∞O^Œ∞ `åy P`«‡Ç¨Ï`«º
KÕã¨∞‰õΩOk. cè=∂ÉÏ~Ú `«e¡^ŒO„_»∞Å∂, „Ѩ^è•# ™ê‰õ∆ΩÅ∂
P~ÀÑ≤Oz# „ѨHÍ~°O ÃÑà◊§~Ú# PÔ~flÅ¡ˆH cè=∂ÉÏ~Ú J`«Î=∂=∞Å∞
P"≥∞#∞ WO˜Y~°∞ÛÅ HÀã¨O, Z~°∞=ÙÅ∞ H˘#_»O HÀã¨O "≥~Úº
ÖË^• Ѩ<≥flO_»∞ =O^ŒÅ ~°∂áêÜ«∞Å =~°‰õΩ fã¨∞‰õΩ~°=∞‡x =uÎ_ç
KÕâß~°∞. P"≥∞ K«xáÈÜÕ∞HõO>Ë H˘kÌ~ÀAÅ =ÚO^Œ∞ ‰õÄ_® WÖÏO˜
=uÎà◊√§ `≥KåÛ~°∞. Éèí~°Î, J`«Î `«##∞ H˘_»∂Î =ÙO_Õ"å~°x ‰õÄ_®
P"≥∞ `«e¡^ŒO„_»∞ʼnõΩ Ѷ≤~åº^Œ∞ KÕã≤ =ÙOk. P"≥∞ `«O„_ô, WOH˘O^Œ~°∞
|O^èŒ∞=ÙÅ∂ P"≥∞#∞ "ÕkèOK«=^ŒÌx P"≥∞ J`«Î=∂=∞ʼnõΩ #K«Û*ˇ¿ÑÊ
„Ѩܫ∞`«flO KÕâß~°∞. "≥O@<Õ H˘O`« `«yæ<å <åÅ∞QÆ∞ <≥ÅÅ `«~åfi`«
=∞m§ "ÕkèOѨÙÅ∞ =∂=¸ÖË JÜ«∂º~Ú. áêb¬ „QÍ=∞ÃÑ^ŒÌ ‰õÄ_®
cè=∂ÉÏ~Ú K«xáÈ=_®xH˜ H˘kÌ<≥ÅÅ „H˜`«O `«#=^ŒÌ‰õΩ =zÛ
Éèí~°Î‰õÄ, `«#‰õÄ =∞^茺 JO`« 㨄Hõ=∞OQÍ UOÖË^Œx K≥Ñ≤ÊO^Œx
™êHõ∆ºO K≥áêÊ_»∞.
ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì cè=∂ÉÏ~Ú `«e¡^ŒO„_»∞Å∞ K≥Ñ≤Ê#^•xfl
XѨC‰õΩO@∂<Õ =~°Hõ@fl x¿+^èŒK«@ìO ÃãHõ∆<£ Ô~O_»∞ „ѨHÍ~°O
WO˜Y~°∞ÛÅ HÀã¨O, Z~°∞=ÙÅ HÀã¨O ÃÑ·ã¨Å∞ `≥=∞‡#_»O =~°Hõ@flO
_ç=∂O_£ KÕÜ«∞_»O HÍ<Õ~°^Œ∞ Jx H˘˜ìáêˆ~ã≤Ok. WO`«H© P ÃãHõ∆<£
U=∞O’Ok? ÃÑo§HõO>Ë =ÚO^Œ∞, ÃÑo§ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ÖË^•
ÃÑo§ `«~åfi`« U ã¨=∞Ü«∞OÖ’<≥·<å U^≥·<å Pã≤÷ ÖË^• qÅ∞"≥·#
=ã¨∞Î=Ùefl (Ãã‰õĺi©) „Ѩ`«ºHõ∆OQÍQÍh Ѩ~ÀHõ∆OQÍ QÍh W=fi_»O
ÖË^• W=fi_®xH˜ XѨCHÀ=_»O =~°Hõ@flO J=Ù`«∞Ok Jx. HÍh
HÀ~°∞ì 'ÃÑo§ `«~åfi`« U ã¨=∞Ü«∞OÖ’<≥·<å— J<Õ^•xfl Ѩ˜ìOK«∞HÀÖË^Œ∞.
ÃÑo§H© Pã≤÷ ÖË^• qÅ∞"≥·# Ãã‰õĺi©Å∞ WzÛѨÙK«∞ÛHÀ=_®xH©
=∞^茺 U^≥·<å ã¨O|O^èŒO =ÙO_ç f~åÅh, JÖÏ K«∂ã≤#ѨC_»∞
™ê‰õ∆ΩÅ∞ K≥Ñ≤Ê#"Õg Hõ@flO HÀã¨O _ç=∂O_£ KÕÜ«∞_»O H˜O^ŒH˜ ~å=h,
JO^Œ∞=Å¡ 304 a H˜O^Œ "Õã≤# tHõ∆ K≥Å¡^Œh ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì F
J<åºÜ«∞"≥∞ÿ# f~°∞ÊxKÕÛã≤Ok.
=∞~À J<åºÜ«∞O UO@O>Ë– H˜O^Œ Ãã+¨<£û HÀ~°∞ì
xOk`«∞ʼnõΩ ÃãHõ∆<£ 304 H˜O^Œ tHõ∆ "Õã≤Ok QÍh ÃãHõ∆<£ 498 Z,
ÃãHõ∆<£ 34`À áê@∞ 306 H˜O^• "åix =kÖËã≤Ok. 304 a H˜O^Œ
tHõ∆#∞ H˘˜ì"Õã≤# ã¨∞„Ñ‘O áÈh xOk`«∞efl 498 Z ÖË^• 306
SÑ≤ã≤ H˜O^Œ tH˜∆OK«KåÛ ÖË^• J<Õ q+¨Ü«∞OÃÑ· =∞ø#O =Ç≤ÏOK«_»O
^•fi~å =∞Ç≤Ïà◊ÅÃÑ· ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl Ç≤ÏO㨠Ѩ@¡ `«# JÅH∆ͺxfl
=∞~À™êi ~°∞A=Ù KÕã¨∞‰õΩOk. "≥Ú`åÎxH˜ P ÃãHõ∆<£ D ÃãHõ∆<£
JO@∂ <åºÜ«∞™ê÷<åÅ∞ U =∂„`«O '`«_ç— ÖˉõΩO_® =º=ǨÏiã¨∂Î
™ê=∂#º ¢ã‘ÎÅ „áê}ÏʼnõΩ U=∂„`«O qÅ∞=ÖË^Œ#fl@∞¡QÍ
=º=ǨÏiã¨∞Î<åfl~Ú. cè=∂ÉÏ~Ú áÈ~Ú# xO_»∞„áê}ÏÅ∞ ZÖÏQÆ∂
uiy~å=Ù. J~Ú`Õ P"≥∞‰õΩ <åºÜ«∞O J=ã¨~°O. =∞iO`«=∞Ok
P"≥∞ÖÏ |eQ͉õΩO_® K«∂_®eû# ÉÏ^茺`« HÀ~°∞ìʼnõΩOk. JÖÏO˜k
P"≥∞‰õΩ <åºÜ«∞O KÕÜ«∞HõáÈQÍ =∞iO`«=∞Ok cè=∂ÉÏ~ÚÅ
„áê}ÏÅ∞ QÍÖ’¡ Hõeã≤áÈ=_®xH˜ `«# J<åºÜ«∞"≥∞ÿ# f~°∞Ê ^•fi~å
ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì ^•fi~åÅ∞ `≥izOk. XHõiH˜ "≥~Úº~°∂áêÜ«∞Å∞
'WO˜Y~°∞Û— HÍ=K«∞Û, =∞~˘HõiH˜ ÅHõ∆~°∂áêÜ«∞Å∞ 'WO˜Y~°∞Û—
HÍ=K«∞Û. W^≥@∞ ^•ifã¨∞ÎOk?
áÈ~å_ç™êkèOK«∞‰õΩ#fl^•xˆHWѨC_ô`«∂@∞¡
x*ÏxH˜ 'ÃÑo§ `«~åfi`« U ã¨=∞Ü«∞OÖ’<≥·<å— J<Õk
=∞Ç≤ÏàÏã¨OѶ¨∂Å∞ áÈ~å_®Hõ<Õ K«@ìOÖ’ KÕ~°Û|_çOk. 1980Å
#∞O_ç "≥Å∞¡"≥uÎ# =∞Ç≤ÏàÏ L^Œº=∞OÖ’ =~°Hõ@fl =ºuˆ~Hõ, =~°Hõ@fl
ǨÏ`«ºÅ =ºuˆ~Hõ áÈ~å@O ‰õÄ_® XHõ =ÚYº"≥∞ÿ# JOâ◊O. ZO^Œ~À
#==^èŒ∞=ÙÅ∂, ¢ã‘ÎÅ∂ =~°Hõ@fl =∞O@Ö’¡ =∂_ç =∞Ãã·áÈ`«∂ =ÙO>Ë
P Hõ=Ú~°∞ "åã¨#‰õΩ `«Å¡_çe¡áÈ~Ú "åix D ^Œ∞~åKå~°O #∞O_ç
~°H˜∆OKåÅ<Õ `«Ñ¨#`À, P"Õ^Œ#`À, P„HÀâ◊O`À, <åºÜ«∞O ^ŒHͯÅ<Õ
ÉÏ^茺`«`À =∞Ç≤Ïà◊Å∞ =O^ŒÅ∞QÍ, "ÕÖÏkQÍ ~À_»¡g∞^Œ‰õΩ =zÛ
áÈ~åÏÅ∞ KÕâß~°∞. P áÈ~åÏÅ _ç=∂O_£ÅÖ’ XHõ =ÚYº"≥∞ÿ#
JOâ◊O K«@ìOÖ’ =∂~°∞Ê ‰õÄ_®. JO`«=~°‰õΩ =Ù#fl K«@ìOÖ’ Z<Àfl
Ѩiq∞`«∞Å∞O_Õq. ÃÑo§ [~°QÆ_»O HÀã¨"Õ∞ P =ã¨∞Î=ÙÅ∞ / _»|∞ƒ
WKåÛ~°x x~°∂Ñ≤OKåeû ~å=_»"Õ∞ HÍHõ ÃÑo§H˜ =ÚO^Œ∂, ÃÑo§
`«~åfi`å WzÛ# =ã¨∞Î=Ùefl ^•x Ѩikè #∞O_ç q∞#Ǩ~ÚOKå~°∞.
1986Ö’ D K«ÏìxH˜ ã¨=~°} KÕã≤ 'ÃÑo§ `«~åfi`« U
ã¨=∞Ü«∞OÖ’<≥·<å— J<Õk KÕiÛ#k =∞Ç≤ÏàÏ L^Œº=∂Å
Ѷ¨e`«OQÍ<Õ. ã¨iQÍæ cè=∂ÉÏ~Ú ÖÏO˜ Jã¨OMϺHõ ¢ã‘ÎʼnõΩ
=~°Hõ@fl "ÕkèOѨÙʼnõΩ =Úã¨∞QÆ∞ `˘_çy# ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì f~°∞Ê
– ã≤ÃÇÏKü ~ÀÇ≤Ï}˜
ã‘΢Å∞ – K«@ìOã‘΢Å∞ – K«@ìOã‘΢Å∞ – K«@ìOã‘΢Å∞ – K«@ìOã‘΢Å∞ – K«@ìO

17. 17=∞Ç≤ÏàÏ=∂~°æO v "Õ∞ – E<£ 2007
Z^Œ∞~°ÜÕ∞º ã≤÷ux Z^Œ∞~À¯_®xH© D ã¨=~°} [iyOk. ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì
nxˆH WѨC_»∞ `«∂@∞¡ á⁄_çz#k. XHõ `«Ñ¨C_»∞ „Ѩ=∂}Ïhfl,
x~°fiK«<åhfl W=fi_»O ^•fi~å =~°Hõ@fl "ÕkèOѨÙʼnõΩ HÀ~°∞ì
T`«q∞zÛOk.
XHõiH˘Hõ~°∞ã¨Ç¨Ü«∞OKÕã¨∞HÀ=^•Ì=∞i?
cè=∂ÉÏ~Ú J`«ÎQÍi ‰õΩ@∞O|O 1991Ö’ "≥~Úº
~°∂áêÜ«∞Å∞ `≥=∞‡x P"≥∞#∞ =uÎ_ç KÕã≤O^ŒO>Ë, Jk KåÖÏ
ÃÑ^ŒÌ"≥Ú`«ÎO Ug∞ HÍ^Œh, "åà◊§H˜ ѨO@ʼnõΩ KåÖÏ J=ã¨~°O
JÜÕ∞º P ™⁄=Ú‡#∞ HÀ~°∞‰õΩx =ÙOÏ~°h TÇ≤ÏOK«_®xH˜ Z=iH©
ÃÑ^ŒÌQÍ JÉèíºO`«~°O =ÙO_»HõáÈ=K«∞Û. J=ã¨~°O =Ù#flѨC_»∞
™ê^è•~°}OQÍ Z=Ô~·<å |O^èŒ∞=ÙÅ#∞O_ô, ¿ãflÇ≤Ï`«∞Å#∞O_ô
ã¨Ç¨Ü«∞O HÀ~°∞HÀ=_»O, KåÖÏ™ê~°∞¡ JÖÏ XHõiH˘Hõ~°∞ ã¨Ç¨Ü«∞O
KÕã¨∞‰õΩx QÆO_®xfl QÆ>ˇìH˜¯OK«∞HÀ=_»O ™ê^è•~°}OQÍ [iˆQ
q+¨Ü«∞"Õ∞. =∞i ™ê^è•~°}"≥∞ÿ# D JOâßxfl J™ê^è•~°}OQÍ
=∂~°∞ã¨∞Î#fl^ÕO˜? ã¨Ç¨Ï[OQÍ =ÙO_®eû# JOâ◊O XHõ
Jã¨Ç¨Ï[`åfixfl, JO`«˜`À PQÆHõ J=∂#∞+¨`åfihfl ZO^Œ∞‰õΩ
ã¨O`«iOK«∞‰õΩO’Ok?
J=∂‡~Úx JÉσ~ÚH˜ 'WzÛ— ÃÑo§ KÕÜ«∞_»O, Hõ@flO
'WzÛ— ÃÑo§ KÕÜ«∞_»O, =∞#∞+¨µÅ =∞^茺 ã¨Ç¨Ï[OQÍ U~°Ê_®eû#
™êǨÏK«~°º|O^èŒO _»|∞ƒ`À =Ú_çѨ_ç =ÙO_»_»O J<Õ^Õ
"≥Ú@ì"≥Ú^Œ˜ Jã¨Ç¨Ï[ JOâ◊O. JÉσ~Ú ‰õΩ@∞O|O nO`À F
PkèѨ`«º ™ê÷#OÖ’H˜ "≥o§áÈ`«∞Ok. JÉσ~Ú`À áê@∞ J`«x
‰õΩ@∞O| ã¨Éèí∞ºÅ‰õΩ ‰õÄ_® J=∂‡~Ú 'Ö’|_ç— =ÙO_Õ ™ê÷#OÖ’H˜
"≥o§áÈ`«∞Ok. JO^Œ∞Hõ<Õ D ã¨O|O^èŒO U W^ŒÌ~°∞ =º‰õΩÎÅ =∞^茺
J~Ú<å ÖË^• U Ô~O_»∞ ‰õΩ@∞OÉÏÅ =∞^茺 J~Ú<å =ÙO_Õ
ã¨O|O^èŒOQÍ WHõ q∞QÆÅ^Œ∞. =∂=¸Å∞QÍ J~Ú`Õ ã¨Ç¨Ü«∞O
fã¨∞‰õΩ<åfl ^•xx uiy WKÕÛÜ«∞_»O =ÙO@∞Ok. WHõ¯_» f~°Û_»O
=ÙO_»^Œ∞. W`«~° ã¨O|O^è•Ö’¡ ã¨Ç¨Ü«∞O J_»∞QÆ∞`å~°∞,
J=`«e"åà◊√§ KÕÜ«∞K«∞Û, KÕÜ«∞HõáÈ=K«∞Û ÖË^• KÕÜ«∞ÖËHõáÈ=K«∞Û.
=∞Ǩ J~Ú`Õ "åix Ji÷™êÎO. HÍh D ã¨O|O^èŒOÖ’ ǨωõΩ¯QÍ
_ç=∂O_£ KÕÜ«∞_»O =ÙO@∞Ok. =uÎ_ç =ÙO@∞Ok. JÖψQ
J=∂‡~ÚQÍh, J=∂‡~Ú ‰õΩ@∞O|O QÍh P ™⁄=Ú‡ W=fi_»O
`«=∞ 'ÉÏ^茺`«— J#∞‰õΩOÏ~°∞. W=fiHõáÈ`Õ 'J==∂#O—, 'J„Ѩu+¨ª—
J#∞‰õΩOÏ~°∞. `«=∞ ‰õÄ`«∞ifl UO Hõ+¨ìÃÑ_®Î~À J<Õ ÉèíÜ«∞O h_»ÖÏ
"≥OÏ_»∞`«∞O@∞Ok. =ÚYºOQÍ ã¨=∂[O JO`«Ï D PkèѨ`«º
=º=ã¨÷‰õΩ P"≥∂^ŒO =ÙOk. JO^Œ∞ˆH "Õ~Ú ~°∂áêÜ«∞Å J=ã¨~°O
‰õÄ_® ã¨Ç¨Ü«∂xfl HÀ~°_»OQÍ HÍHõ '_ç=∂O_£—QÍ '=uÎ_ç—QÍ
=∂iáÈ`«∞Ok. Ç≤ÏO㨉õΩ ^•ifã¨∞ÎOk. z=~°‰õΩ „áê}Ïefl ‰õÄ_®
|eQ˘O@∞Ok.
Wk ‰õΩ@∞O|O =~°ˆH K«∂ã≤#ѨÙ_»∞ HõxÑ≤OKÕ ã≤÷u. "≥Ú`«ÎOQÍ
K«∂ã≤#ѨÙ_»∞ P ‰õΩ@∞O|O HÀ~°∞‰õΩ#flk ˆH=ÅO XHõ
qÖÏã¨=O`«"≥∞ÿ# r=#â‹·e HÀã¨O KÕã≤# J<åºÜ«∞Ѩ٠_ç=∂O_£QÍ
HõxÊOK«x =∂@ "åã¨Î="Õ∞. HÍh ‰õÄ`«∞~°∞, P"≥∞ ‰õΩ@∞O|=¸
=∞OzQÍ |`«HÍÅx HÀ~°∞‰õΩ<Õ P"≥∞ `«e¡^ŒO„_»∞Å∞ D _ç=∂O_£#∞
f~°ÛÖËHõáÈÜ«∂~°O>Ë =∞m§ Ѩiã≤÷u UO’ ‰õÄ_® J~°÷=∞ø`ÀOk.
JO>Ë P ‰õΩ@∞OÉÏŠѨikè #∞O_ç H˘O`« W=`«ÅH˘zÛ K«∂¿ãÎ
ã¨=∂[OÖ’x =~°æ Jã¨=∂#`«Å∂, ¿Ñ^ŒiHõO, Ô~·`åOQÆO
=º=™êÜ«∞O HÀã¨O Z^Œ∞~˘¯O@∞#fl J<ÕHõ~°HÍÅ W|ƒO^Œ∞Å∂
HõxÊ™êÎ~Ú.
XHõ¯Hõ∆}O WÖÏO˜ Ѩiã≤÷ux TÇ≤Ï^•ÌO – P ‰õΩ@∞OÉÏxH˜
=º=™êÜ«∂xH˜ J=ã¨~°"≥∞ÿ# Y~°∞ÛÅ#∞ ã¨=∂[O Qͺ~°O©
KÕÜ«∞QÆÅ∞æ`«∞Ok.Z=iH˜ U J=ã¨~°O =zÛ<å P^Œ∞‰õΩ<Õ
qq^èŒ~°HÍÅ ã¨Oã¨÷Å∞ (=º=™êÜ«∞ ã¨Ç¨ÏHÍ~°ã¨OѶ¨∂Å∂, q`«Î#
¿ãHõ~°} ã¨Oã¨÷Å∂, „ѨHõ$u "≥·Ñ¨s`åºÅ∞ =¿ãÎ „ѨÉèí∞`«fi ã¨Ç¨Ü«∞O
=O˜q) =Ù<åflÜ«∞#∞‰õΩO^•O. "åi ѨO@ʼnõΩ y@∞ìÉÏ@∞
^èŒ~°Å#∞ Qͺ~°O© KÕ¿ã =º=ã¨÷Å∞<åflÜ«∞#∞‰õΩO^•O. =∞~À "≥·Ñ¨Ù
ã¨O㨯$uѨ~°OQÍ ã¨=∂[OÖ’ =~°Hõ@fl ÃÑo§à◊§‰õÄ, ÃÑo§ `«~åfi`«
_»|∞ƒ‰õΩ F =#~°∞QÍ ÉèÏ~åº, ÉèÏ~°º ‰õΩ@∞O|=¸ Hõ#|_»¤O J<Õ
JOâßxH˜ P"≥∂^ŒO ÖËx ã≤÷ux TÇ≤Ï^•ÌO. Z=Ô~·<å JÖÏ KÕ¿ãÎ
HÀ~°∞ìÅ=~°‰õΩ áÈ#Hõ¯~°ÖˉõΩO_® ã¨=∂["Õ∞ "åix =∞O^ŒeOKÕ
ã≤÷u =ÙO^Œ#∞‰õΩO^•O. Pi÷HõѨ~°OQÍ =∂~°∞ÊÅ∞ =zÛ<å
™ê=∂lHõOQÍ `«~°`«~åÅ PkèѨ`«º ÉèÏ=*ÏÅO "Õˆ~fi~°∞ ~°∂áêefl
fã¨∞‰õΩO@∞O^Œx QÆ∞iÎOz x~°O`«~°O ™êO㨯$uHõ áÈ~åÏhfl,
HͺOÃÑ~Ú<£Å#∂ x~°fiÇ≤ÏOKÕ Ô~·`«∞, =∞Ç≤ÏàÏ ã¨OѶ¨∂Å∞
=Ù<åflÜ«∞#∞‰õΩO^•O. JѨC_»∞ ‰õÄ_® cè=∂ÉÏ~Ú =O˜"å~°∞
WÖÏO˜ ã≤÷u<Õ Z^Œ∞~À¯"åeû =KÕÛ^•? =KÕÛk HÍ^Œh, D Ѩiã≤÷u
Z^Œ∞~À¯=_®xH˜ QÆÅ Éè∫uHõ ѨÙ<åk, ™êO㨯$uHõ "å`å=~°}O
è
'ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ <Õ~åÅ∞, 2005— J<Õ *ÏfÜ«∞ <Õ~åÅ
#"≥∂^Œ∞ |∂º~À „ѨHÍ~°O 2001 #∞O_ç 2005 =∞^茺 „Ѩu
ã¨O=`«û~°O P~°∞"ÕʼnõΩ ÃÑ·QÍ =~°Hõ@fl =∞~°}ÏÅ∞
#"≥∂^ŒÜ«∂º~Ú. Jq 2004Ö’ 7,026 ˆHã¨∞Å∞QÍ =ÙO_»QÍ,
2005Ö’ 6,787 ˆHã¨∞Å∞QÍ =Ù#flk. =~°Hõ@fl x¿+^èŒ K«@ìO,
1961 H˜O^Œ 2004Ö’ 3,592 ˆHã¨∞Å∞ #"≥∂^Œ∞ HÍQÍ
2005Ö’ 3,204 ˆHã¨∞Å∞ #"≥∂^Œ∞ JÜ«∂º~Ú. ÃãHõ∆<£ 498
Z H˜O^Œ =∞Ç≤Ïà◊ÅÃÑ· z„`«Ç≤ÏOã¨Å ˆHã¨∞Å∞ 2001Ö’ 49,
170 #∞O_ç 2005H˜ 58,319H˜ ÃÑ~°QÆ_»O =∞iO`« PO^Àà◊#
HõeyOKÕ q+¨Ü«∞O. WO_çÜ«∞<£ Ñ‘#ÖòHÀ_£ H˜O^Œ #"≥∂^ŒÜÕ∞º
"≥Ú`«ÎO <Õ~åÅ`À áÈeÛ#ѨÙ_»∞ =∞Ç≤Ïà◊ÅÃÑ· <Õ~åÅ x+¨ÊuÎ D
S^Õà◊§ HÍÅOÖ’ ÃÑiyOk. D <Õ~åÖ’¡ KåÖÏ=~°‰õΩ =~°Hõ@fl
ã¨O|Okè`«"≥∞ÿ#"Õ J~Ú =ÙOÏ~Ú J#∞HÀ=_»O
"åã¨Î=^Œ∂~°OQÍ<≥·`Õ =ÙO_»^Œ∞.

18. 18 =∞Ç≤ÏàÏ=∂~°æO v "Õ∞ – E<£ 2007
KåÖÏ=~°‰õΩ `«yæáÈ`åÜ«∞h ã¨∞ÅÉèíOQÍ<Õ TÇ≤ÏOK˘K«∞Û.
qѨ¡"å#O`«~° K≥·<å J#∞Éèí=O nxfl x~°ÌfiO^ŒfiOQÍ
x~°∂Ñ≤OzOk ‰õÄ_®. JO^Œ∞ˆH W"Õg ÖËx ã¨=∂*ÏÖ’¡
Ñ≤`«$™êfi=∞º ã¨O|O^è•Å∞ =∞Ç≤Ïà◊ÅÃÑ· =∞iO`« Ç≤ÏO㨈H
^•if™êÎ~Ú. WѨC_»∞ =∞#=Ú#flk J@∞=O˜ ã¨=∂[OÖ’<Õ
Hõ#Hõ D f~°∞Ê Z@∞ ^•ifã¨∞ÎO^À TÇ≤ÏOK«_»O Hõ+¨ìO HÍ^Œ∞.
=~°Hõ@flOPKå~°=∂?^Œ∞~åKå~°=∂?
ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì cè=∂ÉÏ~Ú Jã¨Ç¨Ï[ =∞~°}ÏxH˜
HÍ~°}"≥∞ÿ# ‰õΩ@∞O|™ê÷~ÚÖ’ =ÙO_Õ Jã¨=∂# ã¨O|O^è•efl
^Œ$+≤ìÖ’ =ÙOK«∞HÀÖË^Œ∞. JÖÏQÆx P ‰õΩ@∞O|O JO`« z#fl
=º=™êÜ«∞ J=ã¨~åxfl ‰õÄ_® f~°∞ÛHÀÖËx ã≤÷uÃÑ·<å ^Œ$+≤ì
™êiOK«ÖË^Œ∞. J^Õ XHõ ã¨OѨ#fl ‰õΩ@∞O|O J~Ú=ÙO>Ë
ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì J~Ú<å Hõiî#tHõ∆ "åiH˜ qkèOz =ÙO_Õ^• Jx
XHõ ã¨O^ÕǨÏO =Ù#flѨʘH© Hõhã¨O Jk cè=∂ÉÏ~Ú Jã¨Ç¨Ï[
=∞~°}ÏxH˜ „Ѩ`«ºHõ∆OQÍ HÍ~°‰õΩÖˇ·# "åix QÆ∞iÎOzOk.
ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì ^•xfl ‰õÄ_® HÍ^Œ#flk. JO`«HõO>Ë „Ѩ=∂^ŒHõ~°OQÍ
WÖÏ KÕÜ«∞_»O ^•fi~å XHõ `«Ñ¨C_»∞ ^Œ$ëêìO`åxfl <≥ÅH˘eÊOk.
JO`ÕHÍHõ D f~°∞ÊÖ’ ÉèÏQÆOQÍ '=~°Hõ@flO J<Õk
ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ JO^ŒiH© ÉÏQÍ `≥eû# XHõ ™ê=∂lHõ PKå~°O/
ã¨O„Ѩ^•Ü«∞O— Jx "åºMϺxO K«_»O ^•fi~å XHõ
^Œ∞~åKå~åxH˜ PKå~°O/ã¨O„Ѩ^•Ü«∞O J<Õ Ç¨ÏŸ^•x
HõeÊOzOk. 'ã¨∂~°∞º_»∞ `«∂~°∞Ê# L^Œ~Ú™êÎ_»∞— ÖÏO˜
'JO^ŒiH© `≥eû#— q+¨Ü«∞OQÍ ã¨Ç¨Ï["≥∞ÿ# ^•xQÍ
=∂ˆ~Ûã≤Ok. Wk =~°Hõ@fl x¿+^èŒK«@ìO J=∞Å∞‰õΩ Ǩg∞QÍ
xÅ∞ã¨∞ÎO^Œ<Õ Éèí~À™ê ZHõ¯_» q∞yeOkHõ?
=∞#^Õâ◊OÖ’ 'K«@ìO ^•i K«Ïìx^Õ, [iˆQk [iˆQ^Õ—
J<Õk =iÎOKÕ J<ÕHÍ<ÕHõ q+¨Ü«∂Ö’¡ =~°Hõ@fl x¿+^èŒK«@ìO
XHõ˜. K«@ìOÖ’ UO ~åã≤=Ù<åfl ^•xfl `«∞OQÆÖ’ `˘ˆH¯ã≤
‰õΩ@∞OÉÏÅ∂, „ѨÉèí∞`åfiÅ∂, áÈbã¨∞Å∂, <åºÜ«∞™ê÷<åÅ∂,
g∞_çÜ«∂ uÖÏáêѨO `«ÖÏ Ñ≤_çÔH_»∞ÖÏ ^•xfl áÈ+≤ã¨∂Î
=ã¨∞Î<åfl~Ú. WkÖÏ [~°∞QÆ∞`ÀOk Hõ^• Jx =∞#O K«@ìOÖ’
UO ~åã¨∞O>Ë U=ÚOkÖË [iˆQk J^ÕQÍ Jx ÃÑ^ŒÌQÍ
Ѩ˜ìOK«∞HÀ‰õΩO_® =kÖË¿ãÎ "ÕÅ∞ W¿ãÎ =∞O_» q∞Oy#@∞¡QÍ
Jk „Hõ=∞OQÍ Z>ˇÿ<å ^•ifÜ«∞K«∞Û. JO`ÕHÍHõ
=ÚO^Œ∞`«~åÅ∞ áÈ~å_ç ™êkèOz# Ѷ¨e`åefl HÍáê_»∞HÀx
"åà◊§O J=Ù`åO.
D f~°∞Êx =ºuˆ~H˜ã¨∂Î<Õ, =∞Ç≤ÏàÏ L^Œº=∞ q[Ü«∂Å
Ѩi~°Hõ∆}ÔH· #_»∞O ayã¨∂Î<Õ =º‰õΩÎÅ=∞^茺 Pi÷Hõ ã¨O|O^è•efl
<≥ÅH˘ÖËÊ =~°HõÏflxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ ‰õÄ_® áÈ~å_»∞^•O.
=∞iO`«=∞Ok cè=∂ÉÏ~ÚÅ∞ nxH˜ |eH͉õΩO_®
=ÙO_ÕÖÏO˜ ‰õΩ@∞O| =º=ã¨÷#∂, ã¨=∂*Ïhfl ã¨$+≤ìOK«_®xÔH·
=∞Ç≤Ïà◊ÅO ã¨OѶ¨∞˜`«Ñ¨_»^•O, qѨ¡q^•ÌO. X
™êǨÏK«~°ºO
–~°`åflO[e
<å ã¨Ç¨ÏK«~°∞_ç=<åfl=Ù
<å`À HõÅã≤ #_»∞™êÎ#<åfl=Ù
HÍx, WѨC_Õq∞˜ ã¨Ç¨ÏK«~°!
<å KÕ~Ú q_çz #_çKÕ
„Ѩܫ∞`«fl"≥∞O^Œ∞‰õΩ KÕã¨∞Î<åfl=Ù?
=∞#O #_çKÕÉÏ@ ѨÓÅÉÏ@<åfl=Ù
U J_»¤O‰õΩÖÁzÛ<å Hõeã≤ Zki^•ÌÌ=∞<åfl=Ù
HÍx, WѨC_Õq∞˜ ã¨Ç¨ÏK«~°!
<Õ#∞ #_çKÕÉÏ@Ö’
=ÚO_»¡ á⁄^ŒÅÅ∞¡`«∞<åfl"Õq∞˜?
=∞#k P^Œ~°≈ q"åǨÏ=∞<åfl=Ù
¿ãfiK«ÛùQÍ Ô~Hõ¯Å∞ Hõ@∞ìH˘x ZQÆ∞~°∞^•=∞<åfl=Ù
HÍx WѨC_Õq∞˜ ã¨Ç¨ÏK«~°!
<å qK«∞Û‰õΩ#fl Ô~Hõ¯Å#∞
ZO^Œ∞‰õΩ qiK≥Ü«∂ºÅ#∞‰õΩO@∞<åfl=Ù?
#∞"Õfi <å „áê}=∞<åfl=Ù
x#∞fl xˆ~ÌtOK«#∞ ¿ãfiKåÛùrq=<åfl=Ù
HÍx, WѨC_≥O^Œ∞‰õΩ ã¨Ç¨ÏK«~°!
<å J_»∞QÆ∞Å â◊ÉÏÌefl `«yæOK«=∞OÏ=Ù
<å QÆÅQÆÅ #=ÙfiÅ∞ q#ÖË#O@∞<åfl=Ù
P^Œ~°≈rq`åxfl =∞~°z
P^Œ~°≈ѨuflQÍ "≥∞^ŒÅ=∞x P^Õtã¨∞Î<åfl=Ù
<Õ#∞ U ÉÏ@ #_»"åÖ’
U q^èŒOQÍ #_»"åÖ’ xˆ~Ìtã¨∞Î<åfl=Ù
P^Œ~°≈O =Úã¨∞QÆ∞Ö’ L#fl
h Ñ≤`«$™êfi=∂ºxfl „Ѩtfl¿ãÎ
¿ãfiK«Ûù HÀã¨O <å Ô~Hõ¯Å∞
qÑ≤Ê ZQÆ∞~°∞`«∞O>Ë
|i`≥yOzO^Œx h=O@∞<åfl=Ù
|i #∞O_ç |Ü«∞@Ѩ_ç ã¨O`À+≤ã¨∞Î#fl
|iw¿ã „Ѩܫ∞`«flO KÕ¿ãÎ ÉèíQÆfl=∞=fiHõ `«Ñ¨Ê^Œ∞