Maroko

Marokański
elementarz
Nazwa oficjalna: Królestwo Maroka
Nazwa arabska oficjalna: Al-Mamlaka
al-Maghribijja
Nazwa arabska skrócona: Al-Maghrib
1

O kraju
Królestwo Maroka to dziedziczna monarchia konstytucyjna.
Głową państwa jest król. Władza ustawodawcza należy do dwuizbowego parlamentu.
Władzę wykonawczą sprawuje rząd, na którego czele stoi premier mianowany przez króla
spośród polityków zwycięskiej w wyborach partii.
Król Maroka: Mohammed VI
Premier: Abdelilah Benkiran z islamskiej Partii Sprawiedliwości i Rozwoju (PJD).
W efekcie „Arabskiej wiosny”, która w 2011 r. przetoczyła się przez Afrykę Północną i
Bliski Wschód, w lipcu 2011 r. zmieniono konstytucją, która ograniczyła władzę absolutną
króla i wzmocniła pozycję szefa rządu i parlamentu. Zostały przeprowadzone
demokratyczne reformy społeczne. W listopadzie 2011 r. odbyły się przedterminowe
wybory parlamentarne, w których zwyciężyła opozycyjna islamistyczna Partia
Sprawiedliwości i Rozwoju (PJD). Powstał rząd koalicyjny.
2
Marokański elementarz

3
Sytuację wewnętrzną w Maroku skomplikowały ostatnio doniesienia o aktywności jego
obywateli w szeregach Państwa Islamskiego. Według doniesień pochodzących z
różnych źródeł, u boku dżihadystów walczy w Syrii i Iraku ponad 2 tys. Marokańczyków,
a 400 zginęło od wybuchu konfliktu przeciwko syryjskiemu prezydentowi Baszarowi el-
Asadowi. Od początku roku władze rozbiły ok. 20 komórek terrorystycznych i zatrzymały
co najmniej 40 Marokańczyków, którzy wrócili z Syrii.
Powierzchnia Maroka: 446,550 tys. km kw. (pod administracją marokańską znajduje się
również Sahara Zachodnia o powierzchni 264,3 tys. km kw.)
Liczba ludności: 32,6 mln (2013 r.). Według ostatniego spisu z 2004 roku, 55,1 proc.
Marokańczyków to mieszkańcy miast; średnia gęstość zaludnienia – 43 osoby na km
kw., przyrost naturalny – 1,4 proc. Ludność w wieku produkcyjnym (15-59 lat) stanowiła
61,2 proc. populacji. Współczynnik aktywności zawodowej osiągnął 52,6 proc., a
wskaźnik zatrudnienia – 46,9 proc. 99,1 proc. ludności Królestwa Maroka stanowią
Arabowie i Berberowie.

4
Stolica: Rabat (650 tys. mieszkańców). Główny ośrodek gospodarczy – Casablanca
(4 mln mieszk.).
Język urzędowy: język arabski, którym posługuje się około 75 proc. ludności. Dialekty
berberskie są używane głównie w regionach wiejskich. Oficjalnym językiem jest też
francuski (w biznesie, administracji państwowej i dyplomacji). Natomiast język
hiszpański jest w użyciu na północy kraju oraz na Saharze Zachodniej.
Maroko leży w północno-zachodniej Afryce nad Oceanem Atlantyckim i Morzem
Śródziemnym. Na wschodzie graniczy z Algierią, na południu z Mauretanią, a na
północy z hiszpańskimi enklawami Ceutą i Melillą.

5
W Maroko bardzo mocne są wpływy Francji i Hiszpanii, co wynika z historii tego kraju.
Protektorat francuski nad Marokiem został ustanowiony w 1912 r. (hiszpański – na północy),
a Tanger - miasto portowe o strategicznym położeniu - został uznany za strefę
międzynarodową. Tanger w tym okresie przeżywał swój złoty okres – stał się miastem
kosmopolitycznym, w którym ścierały się wpływy Francuzów, Niemców, Brytyjczyków. Do
Tangeru ściągali pisarze, poeci, malarze i muzycy, mieszkał tu m.in. Yves'a Saint-Laurent,
Henri Matisse, Truman Capote, Tennessee Wiliams (rozwój miasta zwolnił po uzyskaniu
przez kraj niepodległości). W czasie II wojny światowej francuska część Maroka podlegała
rządowi Vichy. W 1940 roku Tanger zajęli Hiszpanie. W 1956 roku Maroko uzyskało
niepodległość (Hiszpania zatrzymała jako enklawy Ceutę i Melillę oraz Ifni) i zostało
członkiem ONZ. W 1957 proklamowano królestwo. a w 1977 roku, po okresie rządów
bezpośrednich monarchy, nastąpił powrót do rządów parlamentarnych. Od 1975 roku
sytuację wewnętrzną i międzynarodową Maroka komplikuje problem Sahary Zachodniej,
którą Maroko wcieliło do swojego terytorium.

6
Klimat. Mieszany: na północy śródziemnomorski, na zachodzie oceaniczny (wpływ
chłodnego Prądu Kanaryjskiego), w głębi kraju kontynentalny suchy, a na południu skrajnie
suchy, pustynny. Centralna część Atlasu Średniego i Wysokiego charakteryzuje się klimatem
górskim, a w wyższych partiach gór występują zimą obfite opady śniegu.
Do problemów ekologicznych Maroka należy pustynnienie i degradacja gleb (ich erozja
została spowodowana działalnością rolniczą, nadmiernym wypasem i niszczeniem
roślinności), wody zanieczyszczone ściekami, zasolenie zbiorników wodnych,
zanieczyszczenie wód przybrzeżnych ropą. W Maroku uprawa jest możliwa dzięki
sztucznemu nawadnianiu (12 910 km kw. ). Główne uprawy to jęczmień, kukurydza,
pszenica, ziemniaki, rośliny cytrusowe i winorośl, oliwki, daktyle. Pozyskiwane jest drewno
cedrowe i korek. Rozwinięta jest koczownicza hodowla bydła, kóz, rybołówstwo (Maroko
zajmuje jedno z pierwszych miejsc na świecie w produkcji sardynek).

7
Religia. Religią państwową jest islam. Wśród mieszkańców Maroka 98,7 proc. stanowią
muzułmanie (głównie sunnici), 1,1 proc. chrześcijanie i 0,2 proc. wyznawcy judaizmu. Kraj
jest muzułmański, ale inne religie nie są dyskryminowane. Akceptowana jest poligamia.
Walutą narodową Maroka jest dirham marokański (MAD, DH), który dzieli się na 100
centymów. Kurs dirhama w stosunku do walut obcych ustala się na podstawie koszyka walut
składającego się z euro (80 proc.) i dolara amerykańskiego (20 proc.). Średni kurs dirhama:
• 2013 r.: 1 EUR = 11,2 MAD, 1 USD=8,439 MAD
• 2012 r.: 1 EUR = 11,1 MAD, 1 USD = 8,62 MAD.
• 2011 r.: 1 EUR = 11,249 MAD, 1 USD = 8,0898 MAD,
• 2010 r.: 1 EUR = 11,153 MAD, 1 USD = 8,4172 MAD,
• 5.11.2014 (Bank Al-Maghrib - bank centralny Maroka): 1 EUR = 10,999 MAD, 1 USD =
8,802 MAD,
• (NBP, tab. B) 1 MAD = 0,3835 PLN

8
Dewizy można wymieniać po jednolitym kursie w bankach, kantorach i
większych hotelach. Banknoty muszą być w bardzo dobrym stanie, nie
pomięte, bez stempli i odręcznych napisów, w przeciwnym razie pracownicy
kantorów mogą odmówić ich przyjęcia. Bankomaty znajdują się we wszystkich
większych miastach, a także w ośrodkach turystycznych.
Giełda w Maroku. Casablanca Stock Exchange jest jedną z najstarszych giełd
na kontynencie afrykańskim. Powstała w 1929 r. pod nazwą “Office de
Compensation des Valeurs Mobilieres”. Od 1997 r. handel na CSE jest
całkowicie elektroniczny. Giełda w Casablance jest trzecim pod względem
kapitalizacji rynkiem afrykańskim, zaraz po RPA oraz Nigerii.

9
Główne bogactwa naturalne: fosforyty (według szacunków, zasoby tego surowca
stanowią 60 proc. rezerw światowych; Maroko jest trzecim światowym producentem i
pierwszym eksporterem fosforytów), rudy żelaza, mangan, ołów, cynk, sól, miedź,
baryt, bentonit. Kraj posiada też szóste na świecie złoża łupków bitumicznych, o
równowartości 50 mld baryłek ropy naftowej. Kraj posiada też bogate zasoby ryb.

10
Deklaracja jest ważna sześć miesięcy i na jedną podróż. Będzie ona potwierdzeniem
źródła pochodzenia dewiz przy ich ewentualnym wywozie z KM. Natomiast wywóz
dewiz (banknotów), których równowartość nie przekracza 40 tys. MAD, w zasadzie nie
wymaga przedstawienia służbom celnym dowodu ich pochodzenia (o ile nie zachodzi
podejrzenie popełnienia oszustwa). Niewykorzystane w Maroku dirhamy można
wymienić powtórnie na dewizy tylko na podstawie zaświadczenia o wcześniejszej
wymianie obcej waluty na MAD lub innego dokumentu potwierdzającego dokonanie
tego typu operacji (potrzebny jest kwit z bankomatu lub automatu wymiany walut). W
praktyce zdarza się, że przy wywozie kupionych w Maroka towarów służby celne żądają
przedstawienia dowodu wymiany dewiz na sumę odpowiadającą wartości produktów.
Podróżni mają prawo do przywozu i wywozu dirhamów, w formie banknotów, do 2000
MAD (ok. 180 euro).

11
Giełda w Maroku. Casablanca Stock Exchange jest jedną z najstarszych giełd na
kontynencie afrykańskim. Powstała w 1929 r. pod nazwą “Office de Compensation
des Valeurs Mobilieres”. Od 1997 r. handel na CSE jest całkowicie elektroniczny.
Giełda w Casablance jest trzecim pod względem kapitalizacji rynkiem afrykańskim,
zaraz po RPA oraz Nigerii.
Główne bogactwa naturalne: fosforyty (według szacunków, zasoby tego surowca
stanowią 60 proc. rezerw światowych; Maroko jest trzecim światowym producentem i
pierwszym eksporterem fosforytów), rudy żelaza, mangan, ołów, cynk, sól, miedź,
baryt, bentonit. Kraj posiada też szóste na świecie złoża łupk?w bitumicznych, o
równowartości 50 mld baryłek ropy naftowej. Kraj posiada też bogate zasoby ryb.

Infrastruktura
Sieć drogowa liczy około 60 tys. km, z których ok. dwóch trzecich pokryta jest nawierzchnią
bitumiczną. Drogi krajowe stanowią ok. 20 proc. sieci, regionalne – 18 proc., a
prowincjonalne – 63 proc. Długość dynamicznie rozwijającej się sieci autostradowej wynosi
ponad 1400 km. Autostrady: Rabat-Casablanca-Marrakesz-Agadir, Rabat-Tanger-Oued
Rmel (port Tanger Med), Casablanca-El Jadida, Rabat-Meknes-Fez-Oujda, Tetouan-Fnideq.
Maroko ma 56 lotnisk (w tym 31 z pasami startowymi o sztucznie utwardzonej nawierzchni).
Główne lotniska to: Casablanka, Marrakesz, Agadir, Rabat, Tanger, Fez, Oujda, Nador,
Ouarzazate oraz Laayoune (Sahara Zachodnia). Główne porty morskie: Casablanca,
Tanger, Jorf Lasfar, Safi, Mohammedia, Nador, Agadir, Laayoune.
12

13
Graniczne przejścia lądowe: do hiszpańskich enklaw Ceuty (przez Fnideq) i Melilli
(przez Nador), do Mauretanii koło Dakhla (Fort Guerguerat). Granica z Algierią jest
zamknięta od 1994 r.
Długość sieci kolejowej:1700 km. Pociągiem można podróżować na dwóch trasach:
Tanger–Rabat–Casablanca–Marrakesz oraz Casablanca–Rabat– –Meknes–Fez–
Oujda–Bouârfa. Tabor kolejowy jest w dobrym stanie.
Dobrze rozwinięta jest sieć transportu autokarowego, jednak ze względu na niską
jakość taboru, a także nieprzestrzeganie przepisów ruchu drogowego często
dochodzi do wypadków. W miastach popularną i tanią formą komunikacji są tzw.
małe taksówki (petit taxi); nie mają jednak one prawa opuszczać administracyjnych
granic miasta.

14
Posiadanie międzynarodowego prawa jazdy nie jest obowiązkowe. Wymagana jest
natomiast zielona karta. Poza nią, inne polisy polskich towarzystw
ubezpieczeniowych nie są uznawane. Na drogach należy zachować bardzo dużą
ostrożność, ponieważ stosunek do przepisów drogowych jest w Maroku dosyć
swobodny. Pojazdy poruszające się nocą często nie mają oświetlenia.
Wizy. Od 2005 roku Polacy wyjeżdżający do Maroka są zwolnieni z obowiązku
wizowego na okres do 90 dni. Nie dotyczy to przyjazdów na pobyt stały i do pracy.
Prawo wjazdu na teren Maroka bez wizy obejmuje też Saharę Zachodnią.

15
Specyfika prowadzenia biznesu. Dla rynku marokańskiego jest analogiczna jak w
innych krajach arabskich, gdzie relacje biznesowe buduje się latami, a wymierne
efekty występują zwykle po dłuższym okresie czasu. Dobrze jest poznać kilka
podstawowych zwrotów języka arabskiego, by podkreślić swój szacunek dla kultury
arabskiej. Arabowie cenią wszelkie próby poznania swojego języka, dzięki temu
można zyskać ich sympatię i uznanie.
Łatwi ich urazić, dlatego należy być bardzo delikatnym w kontaktach. Według
Przewodnika rynkowego dla przedsiębiorców, przygotowanego w ramach projektu
„Wsparcie rozwoju polskiego eksportu”, krytyka jest odbierana jako osobista obraza.
Jeżeli jest z jakich względów konieczna, należy ją ubrać w pochwały i podkreślić
wielki szacunek do krytykowanego. Nigdy nie należy wygłaszać krytycznych uwag na
temat religii i praktyk religijnych.

16
Arabowie źle się czują w formalnych układach, dlatego zawieranie przyjaźni jest
dobrą drogą do powodzenia w interesach. W kręgach biznesowych warto mieć jak
najwięcej znajomości i łączyć interesy z przyjemnością. Bardzo pomocny w
nawiązywaniu relacji i negocjowaniu kontraktów jest miejscowy pośrednik.
Biznesmen z Europy musi być przygotowany, że zetknie się z zupełnie odmiennym
traktowaniem czasu. Arabowie mają do niego bardzo swobodny stosunek,
lekceważą terminy i ustalenia. Należy przyjąć to do wiadomości i w żadnym wypadku
nie czynić z tego powodu wymówek.
Rozmowy z Arabami często są długie i nie zawsze trzymają się głównego tematu.
Odbywają się bez pośpiechu, a ponaglanie nie przynosi żadnego efektu, a na
pewno nie jest dobrze widziane. Określenie terminu podjęcia decyzji może przynieść
wręcz odwrotny skutek. Arabowie mogą wrócić do sprawy nawet po kilku
miesiącach. Nie można dać się zwieść pochwałom i komplementom. Entuzjazm
wcale nie musi oznaczać akceptacji.

17
Należy siedzieć w przyzwoity sposób. Niedbałe pozy podczas rozmowy są odbierane jako
brak szacunku dla rozmówcy. Podczas rozmowy na stojąco nie można opierać się o ścianę
albo trzymać rąk w kieszeniach. Siedzenie w taki sposób, że rozmówca widzi podeszwę
buta, uchodzi za zniewagę. Nieuściśnięcie ręki podczas powitania albo pożegnania jest
nieuprzejmością.
Marokańscy biznesmeni mówią po francusku, a na północy po hiszpańsku. Przyjęli pewne
zwyczaje europejskie. Są przyjaźnie nastawieni do Europejczyków, chętnie nawiązują
kontakty z cudzoziemcami, a elita - rodzina królewska i klasa średnia - prawie nie różni się
od mieszkańców Francji czy Hiszpanii. Kobiety mają tu większe prawa niż w innych krajach
arabskich. W Maroku obowiązują jednak nadal nieco odmienne normy zachowania i
ubierania się. Poza eleganckimi hotelami, za szokujące mogą uchodzić zbyt swobodne
stroje, zwłaszcza u kobiet (np. spódnice mini, bluzki z odkrytymi ramionami, szorty, obcisłe
ubrania, a także zbyt krótkie spodnie u mężczyzn). Takich strojów
należy się wystrzegać, zwłaszcza podczas podróży na południe kraju.

18
Nie należy fotografować ludzi bez ich zgody lub z ukrycia. Może się to spotkać nawet z
żądaniem wysokiej zapłaty. Obcokrajowców nie będących wyznawcami islamu obowiązuje
zakaz wstępu do meczetów. Nie wolno też fotografować ich wnętrz z progu. Dla turystów
dostępne są jedynie cztery muzułmańskie miejsca kultu: meczet Hasana II w Casablance
(z wyjątkiem piątku, dnia głównych modlitw), część pomieszczeń meczetu Moulaya Ismaila
w Meknesie, mauzolea Mohammeda V w Rabacie oraz Moulaya Ali Cherifa w Rissani na
południu Maroka. Ponieważ islam zabrania picia alkoholu, zdecydowana większość tanich
restauracji i jadłodajni oraz sklepów spożywczych nie sprzedaje go. Jest jednak dostępny w
prawie wszystkich supermarketach, a także w nielicznych licencjonowanych punktach
sprzedaży w dużych miastach.

19
Organizacje międzynarodowe. Maroko jest członkiem ONZ, Ligi Arabskiej (AL), Światowej
Organizacji Handlu, Międzynarodowego Funduszu Walutowego, Unii Maghrebu Arabskiego
(UMA), Banku Światowego, Afrykańskiego banku Rozwoju (ABD). Posiada umowy o
wolnym handlu z UE, USA, Turcją, a także z Egiptem, Tunezją i Jordanią (porozumienie z
Agadiru) oraz krajami członkowskimi AL (umowa GAFTA).

20
Co warto wiedzieć
o gospodarce

21
Struktura PKB w 2012 r.: rolnictwo 15,1 proc., przemysł 31,7 proc., usługi 53,2 proc.
Od 2000 r. gospodarka Maroka szybko się rozwijała. W latach 2000-2009 średnia
stopa wzrostu wyniosła 4,6 proc. Nawet wybuch światowego kryzysu finansowego nie
zahamował dobrego tempa gospodarki (wzrost wynosił w tym okresie 4-5 proc.). Tak
duże osiągnięcia Maroka były m.in. wynikiem reform i realizacji strategii sektorowych
dla turystyki, przemysłu, rolnictwa i rzemiosła. Ich celem było zwiększenie
konkurencyjności gospodarki, zdywersyfikowanie jej źródeł wzrostu, tworzenie
nowych miejsc pracy i rozszerzenie marokańskiej oferty eksportowej. Modernizacja i
rozbudowa infrastruktury gospodarczej pomogły w poprawie wyników sektorów
tradycyjnych, a także zdynamizowały rozwój nowych branż, np. technologicznych,
komunikacji, przemysłu samochodowego, podwykonawstwa dla przemysłu
elektronicznego i lotniczego.
Co warto wiedzieć o gospodarce

22
Problemy pojawiły się w 2012 r., kiedy doszło do mocnego spowolnienia
gospodarczego w Maroku, do pogłębienie deficytu budżetowego (-7,3 proc.) i na
rachunku obrotów bieżących (-10,1 proc.). W rezultacie międzynarodowe instytucje
finansowe (MFW) i agencje ratingowe (Moody’s) obniżyły perspektywy Maroka ze
stabilnej na negatywną. Produkt krajowy brutto zwiększył się w 2012 r. o 2,7 proc.,
podczas gdy 2011 o 4,7 proc., inflacja wyniosła 1,3 proc. (0,9 proc. w 2011 r.), a
bezrobocie 9 proc. (rok wcześniej było 9,1 proc.). Według wstępnych danych
marokańskiego urzędu ds. obrotu dewizowego (Office des changes), w 2012 roku
dochody z turystyki obniżyły się o 1,7 proc. w relacji rok do roku i wyniosły 5,2 mld
euro, natomiast wartość przekazów pieniężnych MRE (od Marokańczyków
mieszkających za granicą) ukształtowała się na poziomie 5,1 mld euro, tj. spadła o
3,8 proc.

23
Wskaźniki – przede wszystkim tempo wzrostu PKB, które wyniosło 4,4 proc. -
poprawiły się już w 2013 r. Wpłynęło na to rozpoczęcie procesu stopniowego
urynkowienia cen paliw, do tej pory dotowanych przez budżet państwa, wysoka
dynamika produkcji rolniczej, bezpośrednie inwestycje zagraniczne oraz utrzymujący
się wysoki popyt wewnętrzny. Dobre notowania gospodarcze Maroka potwierdził
Międzynarodowy Fundusz Walutowy, który przedłużył władzom w Rabacie dostęp do
preferencyjnego instrumentu finansowego, tzw. ostrożnościowej linii płynnościowej
PLL w wysokości 6,2 mld USD, przyznanej w 2012 r. W 2013 r. bezrobocie wyniosło
9,2 proc., a inflacja 1,9 proc. (w 2012 r. – 1,3 proc.)

24
Maroko stopniowo realizuje reformy, kontynuowana jest polityka uniezależniania się
od tzw. ciężkich paliw kopalnych. Maroko uważane jest za pioniera na kontynencie
afrykańskim w dziedzinie energii odnawialnej: słonecznej, wiatrowej i wodnej.
Rozwijaniu tej gałęzi gospodarki sprzyjają korzystne warunki naturalne, a także duże
zainteresowanie inwestorów zagranicznych. Udział odnawialnych źródeł energii (OZE)
w wytwarzaniu energii elektrycznej ma wynieść w Maroku 42 proc. w perspektywie
2020 r. Rząd Maroka przywiązuje dużą wagę do działań związanych z nauką i nowymi
technologiami. O wysokim poziomie badań świadczy to, że Maroko jest jednym z 20
państw spoza UE, z którymi Bruksela ma podpisaną umowę w sprawie współpracy
naukowej i technologicznej (w Afryce takie umowy mają także: RPA, Algieria, Egipt i
Tunezja).

Współpraca UE–Maroko
Umowy i porozumienia. Układ Stowarzyszeniowy podpisany w 1996 r., wszedł w życie
2000 r. Jest on podstawą prawną relacji dwustronnych, w tym gospodarczych. Zgodnie z
przyjętym harmonogramem, od 1 marca 2012 roku został całkowicie zliberalizowany
handel produktami przemysłowymi między Marokiem a UE.
1 października 2012 roku weszła w życie, zawarta w grudniu 2010 roku, umowa o dalszej
liberalizacji handlu produktami rolnymi i rolnymi przetworzonymi oraz produktami
rybołówstwa pomiędzy UE a Marokiem.
25

Od 1 listopada 2012 roku obowiązuje umowa w sprawie rozstrzygania sporów handlowych,
która zwiększa ochronę prawną inwestorów z UE i Maroka. Porozumienie to ustanowiło
mechanizm rozwiązywania sporów między państwami (state-to-state). Dotyczy on zagadnień
objętych Układem Stowarzyszeniowym (bez kwestii odnoszących się do konkurencji i
ochrony handlowej). W ramach rozpoczętych w kwietniu 2013 roku negocjacji w sprawie
zawarcia kompleksowej umowy o wolnym handlu (DCFTA) wypracowany ma być mechanizm
regulowania sporów między inwestorem a państwem (investor-to-state), który odnosił się
będzie tylko do ochrony inwestycji.
26

W październiku 2008 roku Maroko, jako pierwszy z krajów objętych Europejską Polityką
Sąsiedztwa, uzyskało zaawansowany status w relacjach z UE. Realizacja przyjętej „mapy
drogowej” ma doprowadzić do wypracowania nowej formuły stosunków dwustronnych,
będącej czymś pośrednim pomiędzy stowarzyszeniem a członkostwem. UE zachęca Maroko
do kontynuacji działań na rzecz dostosowania przepisów prawnych do dorobku
wspólnotowego (acquis communautaire). Proces ten jest istotnym elementem statusu
zaawansowanego. Harmonizacja ustawodawstwa jest szczególnie ważna w takich
dziedzinach, jak usługi finansowe (ubezpieczenia), zamówienia publiczne oraz normy i
regulacje techniczne (w zakresie jakości i bezpieczeństwa). W ramach EPS UE wspiera
realizację reform podejmowanych przez Maroko, które korzysta z podobnej pomocy
technicznej jak nowe kraje członkowskie UE w okresie przedakcesyjnym przy wdrażaniu
dorobku wspólnotowego.
27

Pomoc finansowa UE. Maroko korzysta z rozbudowanego wsparcia finansowego Unii
Europejskiej. UE dofinansowywała m.in. takie dziedziny, jak edukacja, ochrona zdrowia,
prawa człowieka, rolnictwo, zaopatrzenie w wodę pitną i kanalizacja. Unie wyasygnowała
duże środki finansowe m.in. na rozwój obszarów wiejskich w północnym Maroku, rozwój
prowincji północnych, elektrownię słoneczną w Ouarzazate, reformę administracji publicznej.
Maroko korzysta również z pomocy finansowej niektórych krajów członkowskich UE (Belgia,
Niemcy, Hiszpania, Francja, Włochy, Dania) w ramach współpracy bilateralnej.
28

29
Współpraca Polska-Maroko (w zakresie kompetencji narodowych)
Porozumienia międzyrządowe:
• Umowa o komunikacji lotniczej z 29.11.1969 r.; weszła w życie z dniem podpisania,
• Umowa o międzynarodowych przewozach drogowych, podpisana 1.02.1993 r.,
• Umowa o popieraniu i wzajemnej ochronie inwestycji, podpisana w Rabacie 24.10.1994 r.;
weszła w życie 5.07.1999 r.,
• Konwencja w sprawie unikania podwójnego opodatkowania, podpisana w Rabacie
24.10.1994 r.; weszła w życie w 12.08.1996 r.,
• Umowa o transporcie morskim z 20.05.1999 r.; weszła w życie 07.07.2004 r.,
• Umowa o współpracy w dziedzinie turystyki z 5.05.2000 r.; weszła w życie 07.03.2003 r.

Porozumienia międzyresortowe:
1. między resortami gospodarki:
• Deklaracja Ministra Gospodarki RP i Ministra Handlu Zagranicznego KM o wzajemnej
współpracy, podpisana w Warszawie 28.01.2010 r.
2. między ministerstwami rolnictwa:
• Umowa o współpracy w dziedzinie kwarantanny i ochrony roślin, podpisana 23.11.1995 r.
• Konwencja sanitarno-weterynaryjna podpisana 23.11.1995 r.
3. między ministerstwami środowiska:
• Umowa o współpracy w dziedzinie ochrony środowiska, podpisana 05.05.2000 r.
30

31
ABC biznesu
Zasady prowadzenia działalności gospodarczej

W prawnym systemie Maroka funkcjonują następujące rodzaje
spółek:
Spółki osobowe:
• spółka jawna (société en nom collectif – SNC). Wszyscy wspólnicy odpowiadają za
zobowiązania firmy całym swoim majątkiem; marokańskie prawo nie określa ani kapitału
minimalnego, ani minimalnego udziału;
• spółka komandytowa (société en commandite simple – SCS). Składa się ze wspólników
odpowiedzialnych za zobowiązania spółki w sposób nieograniczony
(komplementariusze) i ze wspólników odpowiedzialnych za zobowiązania spółki do
wysokości swoich wkładów (komandytariusze). Do spółki ma zastosowanie większość
przepisów dotyczących spółek jawnych;
• spółka udziałowa (société en participation). Nie ma osobowości prawnej i nie podlega
rejestracji.
Spółki
32
ABC biznesu

33
Spółki kapitałowe:
• spółka akcyjna (société anonyme – SA). Jest to spółka prawa handlowego, akcjonariusze
odpowiadają za jej zobowiązania do wysokości wniesionych wkładów. Minimalna liczba
akcjonariuszy wynosi pięć, minimalny kapitał akcyjny to 300 tys. MAD (3 mln MAD dla
spółki akcyjnej przeprowadzającej publiczną subskrypcję akcji). Wartość nominalna jednej
akcji nie może być niższa od 100 MAD. Spółka nabywa osobowość prawną po wpisaniu
jej do Rejestru handlowego;
• spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (société responsabilité limitée – SARL). Spółka
prawa handlowego. Otrzymuje osobowość prawną z chwilą wpisu do Rejestru
handlowego. Liczba udziałowców nie może przekroczyć pięćdziesięciu. Minimalny kapitał
zakładowy: 100 tys. MAD, minimalna wartość udziału – 100 MAD. Wspólnicy
odpowiadają za zobowiązania spółki do wysokości wniesionych wkładów;
ABC biznesu

34
• spółka komandytowo-akcyjna (société en commandite par actions – SCA). Należą do niej:
komplementariusze będący kupcami według Kodeksu handlowego, odpowiedzialni za
zobowiązania spółki w sposób nieograniczony, i komandytariusze, którzy są
akcjonariuszami odpowiedzialnymi za zobowiązania spółki do wysokości swoich wkładów.
Prawo nie określa ani kapitału minimalnego, ani minimalnej liczby akcjonariuszy. Kapitał
spółki musi być objęty w całości.
Spółki o specjalnej reglamentacji:
• spółki inwestycyjne,
• spółdzielnie zaopatrzenia,
• spółdzielnie spożywców,
• towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych.
ABC biznesu

35
Oprócz przedsiębiorstw indywidualnych, najbardziej popularną formą działalności
gospodarczej w Maroku są spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.
Ustawa 17-95, uchwalona przez marokański parlament w 2 lipca 1996 r. (weszła w życie 1
stycznia 2001 r.), wzorowana na ustawodawstwie francuskim i niemieckim, wprowadziła
przepisy, których celem jest ochrona akcjonariuszy, zapewnienie bezpieczeństwa ich
kapitałom, a także zwiększenie możliwości pomnażania środków własnych.
ABC biznesu

Rejestracja firm
36
ABC biznesu
Od 2002 r. działają w Maroku Regionalne Ośrodki Inwestycji (Centres régionaux
d’investissement – CRI), których główną funkcją jest udzielanie pomocy przy zakładaniu
przedsiębiorstw oraz wspieranie inwestorów. Celem utworzenie CRI była decentralizacja
procesów decyzyjnych i uproszczenia procedur. Większość formalności związanych z
procedurami zgłaszania i rejestracji podmiotów gospodarczych można obecnie dopełnić w
CRI właściwym dla danego regionu, gdyż Regionalne Ośrodki Inwestycji absorbują
kompetencje centralnych organów administracyjnych (Marokańskiego Urzędu Własności
Intelektualnej, Trybunału Handlowego, Państwowej Kasy Ubezpieczeń Społecznych –
CNSS, Inspektoratu Pracy, Regionalnych Dyrekcji Podatków, biura uwierzytelniającego).

37
W zależności od rodzaju zakładanego przedsiębiorstwa, procedura zakłada
dopełnienie następujących formalności:
• otrzymanie tzw. „zaświadczenia negatywnego” (potwierdza on, że wnioskowana nazwa
nie jest już używana przez inny podmiot); zaświadczenie chroni nazwę firmy; otrzymać je
można we właściwym Regionalnym Ośrodku Inwestycji;
• sporządzenie statutu spółki w formie aktu notarialnego lub dokumentu prywatnego;
można tego dokonać w kancelariach prawnych: powierniczych, notarialnych,
adwokackich, biegłych księgowych, radców prawnych;
• sporządzenie formularza subskrypcyjnego lub aktów dotyczących wnoszonych wkładów
do kapitału zakładowego – w kancelariach prawnych, tak samo, jak przy sporządzaniu
statutu spółki;
• wpłata wniesionego kapitału na specjalnie utworzone konto bankowe;
ABC biznesu

38
Są to podstawowe czynności formalne, które trzeba wykonać. Nie można jednak
wykluczyć, że pojawią się po drodze kolejne przepisy, wyjątki od przepisów albo
nadzwyczajne regulacje, które trzeba będzie wypełnić. Dlatego przy tworzeniu spółki
najlepiej skorzystać z fachowej pomocy wyspecjalizowanych kancelarii prawnych. W
Maroku są nimi firmy powiernicze (sociétés fiduciaires), które spełniają rolę doradców
prawnych, podatkowych i księgowych, a także pośredniczą w kontaktach z administracją
państwową. Warto również skontaktować się kancelarią adwokacką, zwłaszcza przy
redagowaniu niektórych aktów, np. porozumienia o współpracy, umowy między
akcjonariuszami, umowy w sprawie dystrybucji i przedstawicielstw. Kontrakty te powinny
być zredagowane bardzo precyzyjne. W Maroku nie należy opierać relacji handlowych na
porozumieniach ustnych.
Na podst. „Przewodnik rynkowy dla przedsiębiorców. Maroko”.
ABC biznesu

Zatrudnianie pracowników
39
ABC biznesu
Po szerokim otwarciu marokańskiego rynku pracy w latach siedemdziesiątych, gdy
zatrudniano zagranicznych specjalistów, w tym z Polski (lekarzy, inżynierów, nauczycieli),
obecna polityka zatrudniania cudzoziemców w Maroku ma charakter restrykcyjny. Wynika
to z faktu, że rynek pracy jest mocno nasycony własnymi, marokańskimi kadrami. Stąd
szansa na ewentualne zatrudnienie pojawia się tylko okresowo, gdy realizowane są
inwestycje wymagające fachowej wiedzy, niedostępnej na rynku krajowym.

40
Przepisy dotyczące zatrudniania pracowników są zawarte w Kodeksie pracy. Podjęcie
przez cudzoziemca pracy w Maroku wymaga zatwierdzenia umowy o pracę przez Wydział
Zatrudnienia Migrantów w Dyrekcji Zatrudnienia Ministerstwa Zatrudnienia i Kształcenia
Zawodowego (zarządzenie ministra z 09.02.2005 r., opublikowane w Dzienniku
Urzędowym 17.03.2005 r., które weszło w życie 15.05.2005 r.). Podanie o zgodę na
podjęcie pracy musi zawierać szereg dokumentów, w tym m.in. formularze prośby o
zatwierdzenie umowy o pracę, formularze umowy o pracę dla cudzoziemców, kopie
dokumentów potwierdzających kwalifikacje zawodowe pracownika, a także zaświadczenie
wystawione przez Krajową Agencję Promocji Zatrudnienia i Kwalifikacji – ANAPEC
(www.anapec.org), stwierdzające brak miejscowych kandydatów mogących podjąć pracę
proponowaną pracownikowi zagranicznemu.
ABC biznesu

41
Z obowiązku wystąpienia o zaświadczenie do ANAPEC zwolnieni są m.in. :
• małżonkowie obywateli marokańskich,
• osoby urodzone w Maroku, które mieszkały w tym kraju przynajmniej sześć
miesięcy,
• osoby zarządzające lub współzarządzające firmami oraz akcjonariusze,
• eksperci wykonujący ekspertyzy techniczne w okresie nie przekraczającym sześć
miesięcy.
Umowy o pracę dotyczące zawodów regulowanych przekazywane są do
zaopiniowania przez Sekretariat Generalny Rządu, a w niektórych przypadkach
przez kompetentne ministerstwo. Cudzoziemcy mogą wykonywać w Maroku
niektóre z zawodów regulowanych pod warunkiem, że w kraju, z którego pochodzą
pracownicy zagraniczni, obowiązuje zasada wzajemności w dostępie obywateli
marokańskich do tych zawodów.
ABC biznesu

42
W przypadku pierwszego wystąpienia o zgodę na podjęcie pracy, zezwolenie jest
zazwyczaj wydawane na jeden rok. Przedłużenie może nastąpić na jeden rok lub dwa
lata, w zależności od potrzeb pracodawcy.
Istnieje również możliwość uzyskania zezwolenia czasowego na wykonywanie pracy w
okresie 3, 6 lub maksymalnie 9 miesięcy. Podanie w tej sprawie musi zawierać formularz
prośby o zezwolenie czasowe i kopię paszportu. Niezbędne jest uzyskanie zezwolenia na
podjęcie pracy zarobkowej nawet w przypadku pobytu nie przekraczającego 90 dni, który
nie wymaga dopełnienia formalności związanych z wystąpieniem o kartę pobytową.
Osoby, które nie spełniają wymogów uzyskania zezwoleń, mogą zostać wydalone z
terytorium Maroka.
ABC biznesu

43
Firmy polskie, które starają się o podwykonawstwo kontraktów w Maroku,
powinny przy negocjowaniu umów z firmami zagranicznymi położyć nacisk na
konieczność załatwienia przez nie wszystkich formalności związanych z
pobytem i zatrudnieniem własnych specjalistów. Jest to o tyle ważne, że
nawet w przypadku przedsiębiorstw zagranicznych, które wygrały przetargi
na realizację zamówień publicznych w Maroku, liczba zatrudnionych
cudzoziemców nie może przekroczyć 30 proc. ogółu pracowników.
ABC biznesu

Kupno i wynajem nieruchomości
44
ABC biznesu
Cudzoziemcy nie mogą w Maroku kupować ziemi poza obszarami miejskimi.
Tereny te prawo zaliczane do rolniczych, którymi handel jest ograniczony.
Ponieważ jednak rządowi zależy na inwestorach zagranicznych, istnieje
możliwość zmiany natury prawnej terenu poprzez zaliczenie go do klasy
„przeznaczenie nierolnicze” (V.N.A.). Procedura ta jest jednak bardzo
skomplikowana.

45
Zakup terenów pod inwestycje jest uciążliwy. Kupno obszaru należącego do
państwa może zająć cztery miesiące, a ziemi rolniczej – rok, jeśli projekt nie jest
związany z rolnictwem, a nawet dwa lata, gdy chodzi o tereny nadmorskie.
Poważną przeszkodą dla inwestora jest czas oczekiwania na pozwolenie na
budowę lub na inwestowanie – wynosi on odpowiednio 2 i 8 miesięcy.
Procedura rejestracji nabytej nieruchomości jest zdecentralizowana. Dokonuje się
jej w jednym z 19 regionalnych urzędów ksiąg wieczystych (odpowiadających
siedzibom trybunałów pierwszej instancji), podlegających administracji centralnej
(Agence nationale de la conservation foncière, du cadastre et de la cartographie).
Kupno nieruchomości pociąga za sobą obowiązek uiszczenia opłat i podatków
zależących od sytuacji prawnej nieruchomości.
ABC biznesu

46
Tworzenie licznych stref przemysłowych i wolnocłowych oraz parków przemysłowych
ułatwia zakup lub dzierżawę terenów przemysłowych. Uruchomiony w 1999 r. Fundusz
Hassana II na Rzecz Rozwoju Gospodarczego i Społecznego uczestniczy w
finansowaniu zarówno infrastruktury przyjmującej inwestycje (tworzenie nowych i
renowacja już istniejących stref przemysłowych), jak i projektów inwestycyjnych w
konkurencyjnych sektorach gospodarki. Fundusz wspiera inwestorów bezpośrednio
pokrywając część kosztów zakupu terenu i budynków, a także pośrednio (oddaje do
dyspozycji przedsiębiorców, w zagospodarowanych strefach przemysłowych, gotowe do
użytku lokale z niewygórowanym czynszem).
Nie istnieją ograniczenia dotyczące nabywania lokali mieszkalnych i wynajmu
nieruchomości przez cudzoziemców. Wynajem odbywa się najczęściej za
pośrednictwem działających na rynku agencji nieruchomości.
ABC biznesu

Praktyczne uwagi dla eksporterów
47
ABC biznesu
Co utrudnia eksport do Maroka. Procedury bywają uciążliwe, dystrybucja jest
mało sformalizowana, problemem jest przemyt, którego żyje około 45 tys. osób.
Handel utrudniają mocno już osadzone w Maroku oddziały firm zagranicznych.
Przetargi międzynarodowe są uciążliwe.
Co utrudnia eksport do Maroka. Procedury bywają uciążliwe, dystrybucja jest
mało sformalizowana, problemem jest przemyt, którego żyje około 45 tys. osób.
Handel utrudniają mocno już osadzone w Maroku oddziały firm zagranicznych.
Przetargi międzynarodowe są uciążliwe.

48
W relacjach biznesowych w Maroku wyraźnie jest odczuwalny nacisk na działania
krótkoterminowe, dużą wagę przywiązuje się do dobrej prezentacji i prestiżu. W
życiu zawodowym wykorzystywane są relacje prywatne, praktykuje się wręczanie
prezentów, zapraszanie do restauracji, ważną rolę pełni religia. Marokańczycy
mają skłonność do targowania się i prowadzenia gier handlowych.
Dobra organizacja pracy nie jest mocną stroną biznesu marokańskiego, tak samo
jak planowanie działalności, punktualność czy staranne opracowywanie kontraktu,
respektowanie prawa i pisemnych uzgodnień. Rzadko życie prywatnego
oddzielane jest od zawodowego.
ABC biznesu

49
Rozwojowi współpracy z Marokiem sprzyja względnie dobra stabilność
polityczna i gospodarcza (w porównaniu z regionem), wysoki wzrost
produktu krajowego brutto, szeroko rozwinięte stosunki z Unią Europejską.
Pewnym ryzykiem jest niestabilność regionu, a także nierozwiązany konflikt
o Saharę Zachodnią.
Na podst.: „Przewodnik rynkowy dla przedsiębiorców. Maroko”.
ABC biznesu

Linki
50
ABC biznesu
Szczegółowe informacje na temat zakładania firm w Maroko są dostępne w na
stronie Invest In Morocco: www.invest.gov.ma/
Ministerstwo Sprawiedliwości Maroka: http://www.justice.gov.ma/;
http://adala.justice.gov.ma/FR/Home.aspx
Krajowa Agencja Promocji Zatrudnienia i Kwalifikacji – ANAPEC:
www.anapec.org

Maroko

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

More from PortalPromocjiEksportu

More from PortalPromocjiEksportu (20)

Maroko