1. Хөдөлмөрийн бүтээмж ба
цалин хөлсний систем
лекц8

2. Агуулга:
• Материаллаг урамшууллын системийн
хэлбэр, түүний агуулга
• Хувьсах цалингийн систем
• Тогтмол цалингийн систем

3. 1. Материаллаг урамшууллын системийн
хэлбэр, түүний агуулга
• Матеðèàëëàã óðàìøóóëàë íü õàìãèéí áèåò øàãíàë
áàéäàã. Ýíý óðàìøóóëàëä:
– öàëèí,
– íýìýãäýë õºíãºëºëò¿¿ä,
– àæëûí áàòàëãààò áàéäàë,
– òóñãàé øàãíàë çýðýã îðäîã.
• Øàãíàëûí áîäëîãî íü øàãíàëûí õýìæýý áà ò¿¿íèé
òºðë¿¿äèéã òºëºâëºõ óëìààð ò¿¿íýýñ ñîíãîëò
õèéõòýé õîëáîîòîé. Ýíý íü áàéãóóëëàãûí çîðèëãîä
õ¿ðýõýä
¿ð
á¿òýýëòýéãýýð
àæèë äûã
èäýâõæ¿¿ëýõýä îðøèíî.

4. • Áàéãóóëëàãûí öàëèíãèéí ñèñòåì íü äàðààõ
çàð ìóóäûí ¿íäñýí äýýð á¿ðýëäýí òîãòäîã.
• Öàëèí àæëûí øààðäëàãàä òîõèð áàéõ:
– Àæëûã õ¿íä, õºíãºíººð íü àíãèëæ ò¿¿íèé äàãóó
öàëèíã ÿëãàâàðòàé òîãòîîõ (íýã àëáàí òóøààëûí à
õîëáîãäëûã áóñàä àëáàí òóøààëûí à õîëáîãäîëòîé
æèøèí õàðüöóóëàõ)
– Àëáàí òóøààë áàéãóóëëàãûí àìæèëòàíä ºâºðìºö íºëºº
¿ç¿¿ëýõ ¸ñòîé. Ýíý çîðèëãûã õýðýãæ¿¿ëýõ ¿¿äíýýñ
àëáàí òóøààë á¿ðò õàðèëöàí àäèëã¿é øààðäëàãà
òàâèãääàã.
– Àæëûí ¿íýëãýýíèé àðãààð òîãòîîñîí õºäºëìºðèéí
íèéòëýã ¿íýëýìæèéã ¿íäýñ áîëãîí öàëèíãèéí
çýðýãëýëèéã òîäîðõîéëîõ
• ̺í òýíä : 128 äàõü òàë

5. • Öàëèí á¿òýýìæèéí õýìæýýíä òîõèð áàéõ:
– Öàëèí õóâü õ¿í áà õàìò îëíû á¿òýýìæèéí õýìæýýíä
òîõèð áàéõ ¸ñòîé.
– Á¿òýýìæèéã ¿íýëýõ àðãûã õýðýãëýí òîäîðõîéëñîí
îíîîíû ä¿í íü õóâü õ¿íèé á¿òýýìæ õýð çýðýã
íýìýãäñýíèéã òîãòîîíî.
• Öàëèí íèéãìèéí øààðäëàãûã õàíãàæ áàéõ:
– Òóõàéí ¿åèéí íèéãìèéí ¿çýë òºñººëºëä íèéöñýí íèéãìèéí
õýðýãöýýã õàðãàëçàí ¿çýõ. ¯¿íèé òóëä:
– Öàëèíã íèéãìèéí øàëãóóðààð õýìæèõ(íàñ, ãýð á¿ëèéí
áàéäàë, õ¿¿õäèéí òîî ã.ì )
– Íèéãýì õàëàìæèéí ñàéí äóðûí àðãà õýìæýý
– Õóóëü ëàí çààñàí íèéãýì õàëàìæèéí àðãà õýìæýý

6. • Öàëèí çàõ çýýëèéí øààðäëàãûã õàíãàõ:
– Çàõ çýýëèéí ¿íýýð àæèëòíûã ¿íýëýõ
– ªºð áóñàä àæèë îëãîã íàðûí ñàíàë áîëãîæ áàéãàà öàëèí
õºëñòýé õàðüöóóëàõ, áàéãóóëëàãà íü öàëèí õºëñíèé áîäëîãîîð
ºðñºëäºõ àäâàðòàé áàéõ ¸ñòîé.
• Öàëèíãèéí õºòºëáºð íü õ¿íèéã èäýâõòýé áîëãîõûí òóëä:
– 1) Àæëàà ñàéí õèéñíýýð ºíäºð öàëèí àâíà ãýñýí èòãýë
òºð¿¿ëýõ,
– 2) Ñàéí ã¿éöýòãýëä õ¿ðýõýä ñààä ó ðóóëàõ ñºðºã ¿ð
äàãàâàðûã áàãàñãàõ
– 3) Õ¿ññýí øàãíàëàà àâàõ íºõöºëèéã áèé áîëãîõ ¸ñòîé.

7. 2. Хувьсах цалингийн систем
• Öàëèíã ã¿éöýòãýëòýé õîëáîñíîîð àæèë íû õóâü
íýìðèéã èë¿¿ ¿íýëýõ áîëîìæòîé. ªðãºí àøèãëàãäàæ
áàéãàà õóâüñàõ öàëèíãèéí õºòºëáºðèéí 4 òºðºë
áàéíà.
–
–
–
–
Õèéñíýýð øóóä îëãîõ,
øàãíàëò öàëèí,
àøãàà õóâààõ,
õóâüöàà ýçýìø¿¿ëýõ çýðýã áîëíî.
• Õèéñíýýð øóóä îëãîõ àðãûí ñàéæðóóëñàí õýëáýð
íü öàãèéí ñóóðü öàëèí äýýð õèéñíèé õèðýýð
ÿëãààòàé íýìæ àæèë äàä öàëèí õºëñèéã íü
îëãîäîã. Ýíý àðãà íü àæèë äûí îðëîãîä òààç áèé
áîëãîäîã. Èíãýñíýýð á¿òýýìæèéí óðàìøóóëàë ñàíàë
áîëãîæ áàéãàà þì.

8. • Àøãàà õóâààõ õºòºëáºð:
– Бàéãóóëëàãûí á¿õýë õ¿ðýýã õàìðàõ áºãººä
áàéãóóëëàãûí àøèãò àæèëëàãààíû õ¿ðýýíä
òîîöîæ áîëîâñðóóëñàí òîìь¸î äýýð
¿íäýñëýæ
øàãíàëûã õóâààðèëäàã õºòºëáºð þì.
– Б¿òýýìæ äýýøèëñíýýð áèé áîëîõ îðëîãûã õóâààõ
õýëáýð мөн áàéäàã. Ýíý íü õàìò îëíû èäýâõèéã
äýýøë¿¿ëýõýä èãëýíý.
– Á¿ëãèéí á¿òýýìæ õýäýí õóâèàð äýýøëýíý òýð íü
õóâààõ ìºíãºíèé õýìæýýã òîäîðõîéëäîã.
– Á¿òýýìæ
äýýøèëñíýýð
îðîõ
îðëîãûã
áàéãóóëëàãà áà àæèë èä òýíö¿¿ õýìæýýãýýð
õóâààäàã.

9. • Õóâüñàõ
öàëèíãèéí
õºòºëáºðèéã
àìæèëòòàé
õýðýãæ¿¿ëæ àäâàë îãöîì ºñºëòèéã áèé áîëãîäîã. Ýíý
íü ò¿¿íèé ìîòèâûí õ¿ þì.
• Êàíàä óëñûí ¿éëäâýð àæ àõóéí áàéãóóëëàãóóäûí
îéðîëöîîãîîð 35 %,
• ßïîíû àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãóóäûí 21.8 % õóâüñàõ
öàëèíãèéí õºòºëáºðèéã àøèãëàæ áàéíà.
• Дээрхээс гадна хувьсах цалингийн хэлбэр бол:
– Óð àäâàðò ¿íäýñëýõ öàëèíãèéí õºòºëáºð.
– Óÿí õàòàí òýòãýëã¿¿ä.

10. 3. Тогтмол цалингийн систем
• Ýíý ñèñòåì íü ãýðýýíä çààñàí èíòåðâàëä öàëèíã òîîöîí
îëãîõòîé õîëáîîòîé.
• Öàëèí íü äîëîî õîíîã ýñâýë
ñàðààð ãýñýí
õóãàöààíû
èíòåðâàëòàé.
• Àæèë èí àæëûí áàéðàí äýýðýý áàéõ, àæëûí öàãèéã
áèåë¿¿ëñýí ýñýõýýñ àæèë íû öàëèí øàëòãààëäàã.
• Öàëèíã òîäîðõîéëîõ íýãæ íü õóâü õ¿í áàéõ áºãººä öàëèíãèéí
õýìæýý íü òîäîðõîé àæèë, àæëûí êàòåãîðèä òîãòìîë áàéäàã.
• Ýíý àðãà íü àæëûí ã¿éöýòãýëèéã øàãíàõã¿é áºãººä ãàðöûí
òîî õýìæýý, á¿òýýãäýõ¿¿íèé àíàð äýýøèëýõýä öàëèíãèéí
õýìæýý ººð ëºãäºõã¿é.
• Óã àðãà çàð ìûí õóâüä àæèë äûí íàéäâàðòàé îðîëöîîã
øàãíàæ áàéãàà õýðýã þì.

11. Òîãòìîë öàãèéí öàëèíãèéí àðãûã ºðãºí àøèãëàõàä
õ¿ðãýæ áàéãàà äàðààõ øàëòãààí áàéíà. Үүнд:
• Îëîí àæëûí ã¿éöýòãýëèéã íàðèéí õýìæèæ áîëîõã¿é
áàéãàà.
• Èë¿¿
ºíäºð
ìåõàíèêæñýí,
àâòîìàò èëàãäñàí
òåõíîëîãèéí äýâøèëýýð èäýâõ àðìàéëòûí õýðýãöýý
øààðäëàãà íü óð àäâàðàà àøèãëàõ ÿâäëûã
íàéäâàðòàé õÿíàõ, óäèðäàõ õýðýãöýýãýýð ñîëüæ
áàéíà.
• Òîãìîë öàãèéí ñèñòåì íü çàðèì ¿åä öàëèí áàãà
áàéíà
ãýñýí
äóðã¿éöýë,
çºðºë人íèéã
õÿçãààðëàäàã.
• Òýãýõäýý òîãòìîë öàãèéí ñèñòåì äýýð á¿òýýìæ, óÿí
õàòàí áàéäëûí çîõèñòîé õàðüöààã íýìæ áîëíî.

12. Òîãòìîë öàãèéí ñèñòåìèéí äàâóó òàë:
• Ãàðöààð
óðàìøóóëàõ
àðãûã
àøèãëàñíààð
óäèðäëàãûí õÿíàëò áàãàñäàã. Ãàðöûí ¿íýëãýý áà
øàãíàëûí õýìæýýã òîãòîîõîä õºäºëìºðèéí íîðîì ëîë
õýðýãëýãäýæ áàéãàà ¿åä õºäºëìºðèéí çàðäëûí
á¿òýö,
õýëòñèéí çîõèîí áàéãóóëàëò, àæèëëàõ
õ¿ íèé ¿ð àøèãòàé áàéðøóóëàëò, õóâü õ¿í, õàìò îëíû
ã¿éöýòãýëèéí òàëààðõ
ìýäýýëýë
ìåíåæåðò
õýðýãòýé áîëíî. Óäèðäëàãûí õÿíàëò áàãàñàõààð
ýäãýýð ìýäýýëëèéí ¿íýí áîäèòîé ýñýõ íü ýðãýëçýýòýé
áîëäîã. Àæèë èä àðãàà óäààí ººð ëºõ
ýñâýë
ã¿éöýòãýëèéí ìóó ¿íýëãýýã
àøèãëàæ îðëîãîî
íýìýãä¿¿ëýõèéã çîðüæ áîëîõ þì.
• Ãàðöûí óðàìøóóëàë àæèëëàõ õ¿ íèé çºâõºí íýã
õýñýãò õýðýãëýãäýíý. Ýíý íü
àæèëëàõ õ¿ íèé
íýãäìýë áàéäëûí õàíãàõàä õ¿íäðýë ¿¿ñãýäýã.

13. • Àæèë èä àæèëäàà äàññàí, ººð ëºëò
õèéõýä äóðã¿é áàéõ ýñâýë ºíäºð öàëèí
àâäàã çýðãýýñ áîëæ óÿí õàòàí áàéäàëä
õ¿ðýõýä áýðõøýýë ¿¿ñäýã.
• Íàðèéí, çàðäàë èõòýé õÿíàëòûí ñèñòåì
¿ã¿é áîëñíîîð àæëûí àíàð ìóóäàæ áîëíî.
• Ãàðöààð óðàìøóóëàõ íü óäèðäëàãà áà
¿éëäâýð íèé
ýâëýëèéí
õîîðîíäîõ
õàðüöààíä õýò à ààëàë ¿¿ñãýäýã.