1. Öàãäààãèéí Àêàäåìèéí Ýð¿¿ãèéí áà ÝÁØÝÇ¿éí òýíõìèéí
àõëàõ áàãø, öàãäààãèéí äýä õóðàíäàà Ã.Ãàíòºìºð
Ýð¿¿ãèéí õóóëü áîëîí Çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí òóõàé õóóëü
òîãòîîìæèéí óÿëäàà õîëáîîíû çàðèì àñóóäàë
Õóóëü òîãòîîìæèéã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ àñóóäàë íü òàñðàëòã¿é õýðýãæèõ
áàéíãûí ¿éë ÿâö áºãººä ýíý àñóóäàë íü çºâõºí õóóëü òîãòîîìæèéã øèíýýð áàòëàõ
òýäãýýðò çîõèõ íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ àñóóäàë òºäèé áóñ íýãýíò áàòëàãäñàí
õóóëèéã àìüäðàëä õýðýãæ¿¿ëýõ, õóóëü àìüäðàëûí õîëáîî, õóóëèóäûí õîîðîíäûí
óÿëäàà õîëáîîã õàíãàõ ÿâäàë áèëýý. ªºðººð õýëáýë áàòëàãäàí ãàðñàí õóóëü íü
àìüäðàëûí /ïðàêòèê / áîäèò õºðñºíä ñóóðèëàí, ò¿¿íä íèéöýí çîõèöîæ, õóóëü ò¿¿íèéã
õýðýãëýõ ïðàêòèê àæèëëàãàà õàðèëöàí ø¿òýëöýæ, áóñàä õóóëèóäòàé õàðèëöàí
óÿëäñàí òîõèîëäîëä óã õóóëü õýðýãæèõ íºõöºë á¿ðäýíý.
Ìîíãîë Óëñûí Ýð¿¿ãèéí ýðõ ç¿é íü Ìîíãîë Óëñûí ýðõ ç¿éí òîãòîëöîîíä ÷óõàë áàéð
ñóóðü ýçýëäýã ýðõ ç¿é íýã ñàëáàð áîëîõûí çýðýãöýý ýðõ ç¿éí áóñàä ñàëáàðóóäòàé
ñàëøã¿é õîëáîîòîé áàéäàã.
¯¿íèéã òýðëýã÷ áè áýýð Ýð¿¿ãèéí õóóëèéí áóñàä õóóëèóäòàé õýðõýí
õàðèëöàí óÿëäñàí áàéäëûã ñóäëàõ ñóäàëãààíû àæëûí õ¿ðýýíä1 Ýð¿¿ãèéí áîëîí
Çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæèéí óÿëäààã õîëáîîã òîäîðõîéëæ
öààøèä áîëîâñðîíãóé áîëãîõ òàëààð òà á¿õýíòýé ººðèéí ñàíàà áîäëûã õóâààëöàõûã
õ¿ñëýý.
Ìîíãîë Óëñûí Ýð¿¿ãèéí áîëîí Çàõèðãààíû ýðõ ç¿éí óÿëäàà õîëáîîíû òóõàé
àñóóäëûã ÝÝÇ¿é áîëîí Çàõèðãààíû ýðõ ç¿éí ÷èãëýëýýð ãàðñàí ñóðàõ áè÷ã¿¿äýä
òîäîðõîé õýìæýýíä àâ÷ ¿çñýí2 áàéõ áîëîâ÷ Ýð¿¿ãèéí õóóëü áîëîí Çàõèðãààíû
õàðèóöëàãûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæèéã óÿëäàà õîëáîîã ñóäàëñàí íü ¿ã¿é áàéíà.
Ýð¿¿ãèéí áà Çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæèéí óÿëäàà
õîëáîîíû òóõàé àñóóäàë íü þóíû ºìíº òýäãýýðèéí èæèë òºñººòýé áîëîí ÿëãààòàé
øèíæèéã òîäîðõîéëîõîîñ ýõëýíý õýìýýí ¿çýæ áàéíà.
Ýð¿¿ãèéí áîëîí Çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí òóõàé õóóëèóäûí èæèë òºñººòýé òàë
íü 1-ðò: Ýð¿¿ãèéí áîëîí Çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí òóõàé õóóëèóä íü íýãýí àäèë
1
Çîõèîã÷ óðüä íü Ýð¿¿ãèéí áà ÝÁØÕóóëèéí óÿëäàà õîëáîîíû òàëààð ºã¿¿ëýë áè÷èæ “Ìîíãîëûí òºð, ýðõ” ç¿é ñýòã¿¿ëèéí 2002 îíû ¹ 4
õýâëýãäñýí.Óã ñýòã¿¿ëèéí 37-43 äàõ òàëûã ¿çíý ¿¿?
2
Ã.Ñîâä.ÁÍÌÀÓ-ûí ÝÝÇ¿éí êóðñ.Åðºíõèé àíãè.ÓÁ.1973 îí.15-16 äàõ òàë Ñ.Íàðàíãýðýë. Ìîíãîë Óëñûí ÝÝÇ¿é. Åðºíõèé àíãè.1999 îí.8-9 äàõ
òàë, Ñ.Æàíöàí. Ìîíãîë Óëñûí ÝÝÇ¿é Åðºíõèé àíãè.ÓÁ.2002. 11 äýõ òàë

2. íèéãìèéí õàðèëöààã õàìãààëàõ çîðèëòòîé áàéäàãò îðøèõ áà ò¿¿íèéã äýýðõè
õóóëèóäûí õîëáîãäîõ çààëòààñ õàðæ áîëíî. Ýð¿¿ãèéí õóóëèéí 1-ð ç¿éëèéí 1.1-ä
çààñíààð Ìîíãîë Óëñûí Ýð¿¿ãèéí õóóëèéí çîðèëò íü Ìîíãîë Óëñûí òóñãààð òîãòíîë,
¿íäýñíèé àþóëã¿é áàéäàë õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëºº, íèéòèéí áîëîí õóâèéí ºì÷, ¿íäýñíèé
áàÿëàã, áàéãàëü îð÷èí, ýðõ ç¿éí æóðàì, ýíõòàéâàí, õ¿í òºðºëõòíèé àþóëã¿é áàéäëûã
ãýìò õàëäëàãààñ õàìãààëàõàä îðøäîã áîë Çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí òóõàé õóóëèéí
çîðèëò íü õýäèé óã õóóëüä çààæ ºãººã¿é áîëîâ÷ Ìîíãîë Óëñûí íóòàã äýâñãýðò á¿õ
íèéòýýð áóþó òóõàéí íóòàã äýâñãýðò äàãàæ ìºðä¿¿ëýõýýð òîãòîîñîí çàõèðãààíû
æóðìûã çºð÷èãäºõººñ õàìãààëàõ ÿâäàë ìºí.
2-ðò: Ýð¿¿ãèéí áîëîí Çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí òóõàé õóóëèóä íü
ìàòåðèàëëàã õóóëüä òîîöîãäîíî. Ýð¿¿ãèéí õóóëü íèéãýìä àþóëòàé ãýìò õýðýã ¿éëäñýí
ýòãýýäýä ýð¿¿ãèéí õàðèóöëàãà õ¿ëýýëãýõ ýðõ ç¿éí ¿íäñèéã òîäîðõîéëäîã áîë
Çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí òóõàé õóóëèàð çàõèðãààíû æóðàì çºð÷ñºí ýòãýýäýä
çàõèðãààíû õàðèóöëàãà õ¿ëýýëãýõ ýðõ ç¿é ¿íäñèéã õóóëü÷ëàõ ÿâäëààð
òýäãýýðèéí ìàòåðèàëëàã õóóëü áîëîõ øèíæ èëýðíý.
Ýð¿¿ãèéí áîëîí Çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæ íü äýýð
äóðüäñàí èæèë òºñººòýé øèíæèéã àãóóëàõûí çýðýãöýý ÿëãàãäàõ øèíæ¿¿äòýé
áàéíà. ¯¿íä: 1-ðò: Ýð¿¿ãèéí õóóëü íü ãàãöõ¿¿ ìàòåðèàëëàã õóóëü áîë Çàõèðãààíû
õàðèóöëàãûí òóõàé õóóëü íü ìàòåðèàëëàã õóóëü òºäèéã¿é ìºí íýãýí çýðýã ïðîöåññûí
õóóëèéí øèíæèéã äàâõàð àãóóëäàã. Ó÷èð íü Çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí òóõàé
õóóëü íü Ìîíãîë Óëñûí íóòàã äýâñãýðò á¿õ íèéòýýð áóþó òóõàéí íóòàã äýâñãýðò
äàãàæ ìºðä¿¿ëýõýýð òîãòîîñîí çàõèðãààíû æóðìûã çºð÷ñºí òîäîðõîé òºðëèéí
çàõèðãààíû çºð÷ë¿¿ä, òýäãýýðèéí á¿ðýëäýõ¿¿í, çºð÷èë ãàðãàñàí ýòãýýäýä
õ¿ëýýëãýõ çàõèðãààíû øèéòãýëèéí òºðºë, õýìæýýã õóóëü÷ëàõûí çýðýãöýý óã
õóóëèéí I á¿ëýãò çàõèðãààíû çºð÷ëèéã õÿíàí øèéäâýðëýõ àæèëëàãààíû /ïðîöåññûí/
æóðìûã òîãòîîñîí áàéäàã.
2-ðò: Ýð¿¿ãèéí áîëîí Çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæèéí ýõ
ñóðâàëæóóä íü òýäãýýðèéí ÿëãàãäàõ íýã øèíæ áîëíî.Ýð¿¿ãèéí õóóëèéí 2-ð ç¿éëèéí
2..2-ä “… Ýð¿¿ãèéí õóóëü òîãòîîìæ íü ýíý õóóëèàñ á¿ðäýíý…” ãýæ çààæýý. ̺í
Ýð¿¿ãèéí õóóëèéí 3-ð ç¿éëèéí 3.1-ä çààñíààð ¿éëäýë, ýñ ¿éëäýõ¿éã ãýìò õýðýãò
òîîöîõ, ò¿¿íä îíîãäóóëàõ ÿë, ýð¿¿ãèéí õàðèóöëàãûí áóñàä àðãà õýìæýýã ãàãöõ¿¿
Ýð¿¿ãèéí õóóëèàð òîãòîîíî.

3. Õàðèí Çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæ íü 1992 îíä áàòëàãäñàí
Çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí òóõàé åðºíõèé õóóëü áîëîí çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí õýì
õýìæýýã õóóëü÷èëñàí áóñàä õóóëü, õóóëü òîãòîîìæèéí àêòààñ á¿ðäýíý./ÇÕòÕ-èéí 2-
ð ç¿éë/
Ìàíàé çàðèì ñóäëàà÷äûí ñóäàëæ òîãòîîñíîîð 1992 îíîîñ òóõàéëáàë: Ìîíãîë Óëñûí
øèíý ¿íäñýí õóóëèéã áàòàëñíààñ õîéø ÓÈÕ-ààñ áàòëàí ãàðãàñàí õóóëèóäûí 3 70
îð÷èì õóâü íü çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí õýì õýìæýý òîãòîîñîí áàéíà.4 ªºðººð õýëáýë
Çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæèä îëîí òîîíû õóóëü, ýðõèéí àêòóóä
õàìààðäàã îíöëîãòîé.Çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæèéí òîãòîëöîîíû
äýýðõ áàéäàë íü çàõèðãààíû çºð÷ëèéã õÿíàí øèéäâýðëýõ àæèëëàãààíä õ¿íäðýë
ó÷ðóóëàõ, õóóëü ¸ñûã äýýäëýõ, õ¿íèé ýðõèéã õàíãàõàä õ¿íäðýë ó÷ðóóëàõ íýã íºõöºë
áîëæ áàéãàà þì.
Èéìýýñ çàõèðãààíû õàðèóöëàãà òîãòîîñîí õýì õýìæýýã òºðºëæ¿¿ëýí
Çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí òóõàé òºðºëæñºí íýã õóóëüä õóóëü÷ëàõ ñàíàëûã
Çàõèðãààíû ýðõ ç¿éí ýðäýìòýí ñóäëàà÷èä íèëýýä ýðòíýýñ äýâø¿¿ëæ 5 áàéñàíû
çýðýãöýý Ìîíãîë Óëñûí Èõ Õóðëûí 1992 îíû 11-ð ñàðûí 30 ºäðèéí “Çàõèðãààíû
õàðèóöëàãûí òóõàé õóóëü áàòëàãäñàíòàé õîëáîãäóóëàí àâàõ çàðèì àðãà õýìæýýíèé
òóõàé” 33-ð òîãòîîëûí 1-èéí 2-ò Çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí òóõàé òºðºëæñºí õóóëèéí
òºñëèéã øèíýýð áîëîâñðóóëæ ÓÈÕ-ûí 1993 îíû õàâðûí ÷óóëãàíä õýëýëö¿¿ëýõýýð
ºðãºí áàðèõûã Çàñãèéí ãàçàðò äààëãàñàí áîëîâ÷ îäîîã õ¿ðòýë õýðýãæýýã¿é áàéíà.
3-ðò: Ýð¿¿ãèéí õóóëü áîëîí Çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæîîð
õàìãààëàãäàæ áàéãàà íèéãìèéí õàðèëöàà /õàìãààëàõ ç¿éë/ íü çàðèì òàëààð îéðîëöîî,
èæèë áàéæ áîëîõ ÷ ò¿¿íèé àãóóëãà, õàìðàõ õ¿ðýý, íèéãìèéí ¿íýëýìæýýðýý
ÿëãàãäàíà. Ýð¿¿ãèéí õóóëèàð Çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæîîð
õàìãààëäàãã¿é, õàìãààëàõ áîëîìæã¿é íèéãìèéí õàìãèéí àìèí ÷óõàë ýðõ àøèã, ñîíèðõîë
òóõàéëáàë: Ìîíãîë Óëñûí òóñãààð òîãòíîë, òºðèéí á¿ðýí ýðõò áàéäàë õ¿íèé àìü íàñ,
ýíõ òàéâàí, õ¿í òºðºëõíèé àþóëã¿é áàéäàë ãýõ ìýò õàðèëöààã ãýìò õàëäëàãààñ
õàìãààëäàã áîë Çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæîîð Ýð¿¿ãèéí
3
1992 îíîîñ õîéø Ìîíãîë Óëñûí Èõ Õóðàë 600 ãàðóé õóóëèéã áàòëàí ãàðãàñàí ãýñýí ìýäýý áàðèìò áèé
4
Æ.Äîëãîðñ¿ðýí. Çàõèðãààíû õàðèóöëàãà.ÓÁ.1998 îí. 19 äýõ òàë
5
Á.×èìèä. ÁÍÌÀÓ-ûí Çàõèðãààíû ýðõ ç¿é. ÓÁ õîò. 1988 îí. 288 äàõ òàë, Æ.Äîëãîðñ¿ðýí. Çàõèðãààíû õàðèóöëàãà. ÓÁ õîò.1998 îí 14-15
äàõ òàë, Ò.Ñ¿õáààòàð.Çàõèðãààíû õàðèóööëàãûí õóóëü òîãòîîìæèéã õýðýãæ¿¿ëýõ ÿâö äàõü õ¿íèé ýðõèéí çàðèì àñóóäàë.”Õ¿íèé ýðõ áà
áà ¯íýäñíèé àþóëã¿é áàéäàë” îëîí óëñûí ñèìïèîçóìûí ýìõýòãýë 1998 îí.172 äàõ òàë

4. õóóëèàð õàìãààëàõ øààðäëàãàã¿é íèéãìèéí áóñàä õàðèëöààã õàìãààëàõ áîëîìæòîé
áàéäàã.
4-ðò: Ýð¿¿ãèéí áîëîí Çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí òóõàé õóóëèóäûí õàìãààëàõ
çîðèëòîî õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà ìåõàíèçì íü ººð ººð áàéäàã ÿâäàë ìºí.
Ýð¿¿ãèéí õóóëü íü ººðèéí çîðèëòîî õýðýãæ¿¿ëýõèéí òóëä õ¿í, òºð, íèéãýìä
àþóëòàé ÿìàð ¿éëäýë, ýñ ¿éëäýõ¿éã ãýìò õýðýãò òîîöîõ, ò¿¿íèéã ¿éëäñýí ãýì
áóðóóòàé íü ø¿¿õýýð òîãòîîãäñîí ýòãýýäýä õ¿ëýýëãýõ ýð¿¿ãèéí õàðèóöëàãûí òºðºë,
õýìæýýã òîãòîîíî.Õàðèí Çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæ íü Ìîíãîë
Óëñûí íóòàã äýâñãýðò á¿õ íèéòýýð áóþó òóõàéí íóòàã äýâñãýðò äàãàæ
ìºðä¿¿ëýõýýð òîãòîîñîí çàõèðãààíû æóðìûã çºð÷èãäºõººñ õàìãààëàõûí òóëä
çàõèðãààíû æóðàì çºð÷ñºí òîäîðõîé òºðëèéí çàõèðãààíû çºð÷ë¿¿ä, òýäãýýðèéí
á¿ðýëäýõ¿¿í, çºð÷èë ãàðãàñàí ýòãýýäýä õ¿ëýýëãýõ çàõèðãààíû øèéòãýëèéí òºðºë
õýìæýýã õóóëü÷ëàõ çàìààð äýýðõ çîðèëò õýðýãæèíý.
Ýð¿¿ãèéí õóóëü áîëîí Çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæèéí
óÿëäàà õîëáîîíû ººð íýã ÷óõàë àñóóäàë áîë òýäãýýðèéí õîîðîíäûí õàðèëöàí íºõöºëäñºí
áàéäàë, õàðèëöàí õàìààðàë, òýäãýýðèéí óÿëäàà õîëáîîã õàíãàõ àñóóäàë ìºí.
Ýíý íü þóíû ºìíº Ýð¿¿ãèéí õóóëüä çààñàí ãýìò õýðýã, Çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí
òóõàé õóóëü òîãòîîìæîîð òîäîðõîéëñîí çàõèðãààíû çºð÷ëèéí ÿëãàà, õàðèëöàí óÿëäàà
õîëáîî, ò¿¿íèéã äýýðõè õóóëèóäàä õýðõýí õóóëü÷ëàõ àñóóäàëä øóóä õîëáîãäîõ
¸ñòîé.
Ýð¿¿ãèéí áîëîí Çàõèðãààíû ýðõ ç¿éí øèíæëýõ óõààíä ãýìò õýðãèéí õàìãèéí ãîë
ìàòåðèàëëàã øèíæ íü ò¿¿íèé íèéãýìä àþóëòàé øèíæ áºãººä ýíý øèíæýýðýý
çàõèðãààíû çºð÷뺺ñ ÿëãàãäàíà ãýäýãòýé íýãýíò õýí ÷ ìàðãàõã¿é, íýãýíò õ¿ëýýí
çºâøººðºãäñºí áèëýý.6
Ãýìò õýðýã, çàõèðãààíû çºð÷èë íü íèéãìèéí õîð àþóëûí øèíæ ÷àíàð, õýð
õýìæýýãýýðýý ÿëãàãäàõ õýäèé áîëîâ÷ õîîðîíäîî õàðèëöàí íºõöºëäñºí îéëãîëòóóä þì.
Ó÷èð íü ãýìò õýðãèéí íèéãýìä àþóëòàé øèíæ íü áàéíãà õóâüñàí ººð÷ëºãäºæ áàéäàã
îéëãîëò áºãººä ¿¿íòýé õîëáîîòîéãîîð ÝÝÇ¿éí òºðèéí áîäëîãûí õ¿ðýýíä òîäîðõîé íèéãýìä
àþóëòàé ¿éëäýë íü ãýìò õýðýã, çàõèðãààíû çºð÷ëèéí çýðýãëýëä õàðèëöàí øèëæèõ
ººðººð õýëáýë óðüä íü çàõèðãààíû çºð÷èëä òîîöîãäîæ áàéñàí ¿éëäýëèéã ãýìò õýðýãò
òîîöîõ /ýð¿¿æ¿¿ëýõ/, Ýð¿¿ãèéí õóóëèàð ãýìò õýðýãò òîîöîãäîæ áàéñàí ¿éëäëèéã
6
Á.×èìèä.ÁÍÌÀÓ-ûí Çàõèðãààíû ýðõ ç¿é. ÓÁ .1988 îí. 288 äàõ òàë, Æ..Äîëãîðñ¿ðýí. Çàõèðãààíû õàðèóöëàãà.ÓÁ.1998 îí.23 äàõ òàë,
Ã.Ñîâä.ÁÍÌÀÓ-ûí ÝÝÇ¿éí êóðñ.Åðºíõèé àíãè.ÓÁ.1973 îí.15 äàõ òàë Ñ.Íàðàíãýðýë. Ìîíãîë Óëñûí ÝÝÇ¿é.Åðºíõèé àíãè.1999 îí.92 äàõ
òàë,Ñ.Æàíöàí. Ìîíãîë Óëñûí ÝÝÇ¿é Åðºíõèé àíãè.ÓÁ.2002. 53-56 äàõ òàë

5. ãýìò õýðýãò ¿ë òîîöîæ /ýñ ýð¿¿æ¿¿ëýõ/ çàõèðãààíû çºð÷èë áîëãîõ çàìààð õîîðîíäîî
õàðèëöàí íºõöºëäºæ áàéäàã áàéíà.
Ò¿¿í÷ëýí çàõèðãààíû çºð÷ëèéã äàâòàí ¿éëäñýí òîõèîëäîëä ãýìò õýðýãò òîîöîæ
ýð¿¿ãèéí õàðèóöëàãà õ¿ëýýëãýõ íü òýäãýýð îéëãîëòóóäûí òºäèéã¿é ÝÝÇ¿é ÇÝÇ¿éí
õîîðîíäûí óÿëäàà õîëáîîã èëýðõèéëäýã. Ìàíàé óëñ 1961 îíû Ýð¿¿ãèéí õóóëèàñ ýõëýí
çàõèðãààíû çºð÷ëèéã äàâòàí ¿éëäñýí òîõèîëäîëä ãýìò õýðýãò òîîöîæ ýð¿¿ãèéí
õàðèóöëàãà õ¿ëýýëãýõ áîëñîí áà 1986 îíû Øèíý÷ëýí íàéðóóëñàí Ýð¿¿ãèéí õóóëèéí
òóñãàé àíãèéí 12 ç¿éëä èéì çààëò áàéñàí þì. Õàðèí 2002 îíû Ýð¿¿ãèéí øèíý
õóóëèàð äýýðõè ïðàêòèêààñ òàòãàëçñàí áèëýý.
Ýð¿¿ãèéí õóóëü áîëîí Çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæèä ãýìò
õýðýã, çàõèðãààíû çºð÷ëèéã õóóëü÷ëàõäàà òýäãýýðèéí ÿëãàà íèéãìèéí õîð àþóëûí
øèíæèéã çºâ çààãëàí ÿëãàõã¿é áàéõ ÿâäàë ºìíºõ õóóëèóä áîëîí îäîîãèéí õ¿÷èí
òºãºëäºð ¿éë÷èëæ áóé õóóëèóäàä ó÷èð äóòàãäàëòàé áàéãààã òýìäýãëýõ íü
ç¿éòýé.
Ìîíãîë Óëñûí Ýð¿¿ãèéí õóóëèéí 16-ð ç¿éëèéí 16.2-ä “….Ýð¿¿ãèéí õóóëèéí
òóñãàé àíãèä çààñàí ãýìò õýðãèéí øèíæèéã õýëáýðèéí òºäèé àãóóëñàí áîëîâ÷
ÿëèìã¿éí ó÷èð íèéãýìä àþóëã¿é ¿éëäýë, ýñ ¿éëäýõ¿éã ãýìò õýðýãò òîîöîõã¿é…”
ãýñýí çààëò íü Ýð¿¿ãèéí õóóëü äàõ ãýìò õýðýã, ýðõ áóñàä çºð÷èë òóõàéëáàë
çàõèðãààíû çºð÷ëèéí ÿëãààã õóóëü÷èëñàí íèéòëýã õýì õýìæýý áîëîõ þì.
Çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí òóõàé íèéòëýã /åðºíõèé/ õóóëü áà çàõèðãààíû
õàðèóöëàãûí õýì õýìæýý òîãòîîñîí áóñàä õóóëü òîãòîîìæèéí çààëòûã ¿çýõýä ãýìò
õýðýã, çàõèðãààíû çºð÷ëèéã ÿëãààã “...õýðýâ ýð¿¿ãèéí õàðèóöëàãà
õ¿ëýýëãýõýýðã¿é áîë...” ãýñýí óëàìæëàëò, õýâøìýë, åðºíõèé ¿ã õýëëýãýýð
çààãëàñàí áèé. Ñîíèðõîëòîé íü äýýðõè õóóëü òîãòîîìæèéí “...õýðýâ ýð¿¿ãèéí
õàðèóöëàãà õ¿ëýýëãýõýýðã¿é áîë...” ãýñýí çààëòûã ñóäëàí ¿çýõýä ãýìò õýðýã
çàõèðãààíû çºð÷ëèéí ÿëãàà áàðàã õàðàãäàõã¿é áàéãàà þì.
Ìîíãîë Óëñûí Ýð¿¿ãèéí õóóëü áîëîí Çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí òóõàé õóóëü áîëîí
çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí õýì õýìæýý òîãòîîñîí áóñàä õóóëèóäàä çààñàí òîäîðõîé
òºðëèéí ãýìò õýðýã, çàõèðãààíû çºð÷ëèéí ÿëãààã õýðõýí õóóëü÷èëñàí áàéäëûã
ñóäàëæ ¿çýõýä äàðààõ áàéäàë àæèãëàãäàæ áàéíà.¯¿íä:
1-ðò:Òîäîðõîé ãýìò õýðýã, çàõèðãààíû çºð÷èë, òýäãýýðèéí á¿ðýëäýõ¿¿íèéã
Ýð¿¿ãèéí õóóëü, Çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí òóõàé õóóëüä ÿã èæèë, ¿ã ¿ñãèéí
õóâüä ÷ ÿëãààã¿é áàéäëààð õóóëü÷èëñàí íü õà÷èðõàëòàé. Æèøýý íü: Ýð¿¿ãèéí

6. õóóëèéí 240-ð ç¿éë, Çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí òóõàé õóóëèéí 28 äóãààð ç¿éëèéã
íýðëýæ áîëíî. Ýð¿¿ãèéí õóóëèéí 240-ð ç¿éëèéí 240.1-ä “...Ãàäààäûí èðãýí,
õàðúÿàëàëã¿é õ¿í Ìîíãîë Óëñàä áàéõ ýðõèéí áàðèìò áè÷èãã¿é áóþó õ¿÷èíã¿é
áàðèìò áè÷ãýýð îðøèí ñóóñàí, á¿ðòã¿¿ëýõ, õàÿãèéí á¿ðòãýë õèéëãýõ, øèëæèí
ñóóðüøèõ, îðøèí ñóóõ ãàçðàà ñîíãîõ òàëààð òîãòîîñîí æóðàì çºð÷ñºí, ýñõ¿ë îðøèí
ñóóõ, òóñ óëñûí íóòàã äýâñãýðýýð äàìæèí ºíãºðºõ æóðàì çºð÷ñºí áîë õºäºëìºðèéí
õºëñíèé äîîä õýìæýýã íýã çóóãààñ õî¸ð çóóí òàâü äàõèí íýìýãä¿¿ëñýíòýé òýíöýõ
õýìæýýíèé òºãðºãººð òîðãîõ, ãóðâààñ äýýø çóðãààí ñàð õ¿ðòýë õóãàöààãààð
áàðèâ÷ëàõ, ýñõ¿ë òàâàí æèë õ¿ðòýë õóãàöààãààð õîðèõ ÿë øèéòãýíý...” ãýæ
çààñàí áîë Çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí òóõàé õóóëèéí 28-ð ç¿éëä ”...1. Ãàäààäûí
èðãýí, õàðüÿàëàëã¿é õ¿í ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãààñ îëãîñîí Ìîíãîë Óëñàä îðøèí ñóóõ
ýðõèéí áè÷èãã¿é ýñõ¿ë õ¿÷èíã¿é áîëñîí áàðèìò áè÷èã àøèãëàæ áóþó çîõèõ
çºâøººðºëã¿é îðøèí ñóóñàí áîë 100000-200000 òºãðºãººð òîðãîõ øèéòãýë íîãäóóëíà.
2. Ãàäààäûí èðãýí, õàðüÿàëàëã¿é õ¿í Ìîíãîë Óëñûí íóòàã äýâñãýðýýð äàìæèí
ºíãºðºõ òàëààð òîãòîîñîí æóðàì çºð÷ñºí íü ýð¿¿ãèéí õàðèóöëàãà õ¿ëýýëãýõýýðã¿é
áîë 100000-250000 òºãðºãººð òîðãîõ øèéòãýë íîãäóóëíà.
3. Ãàäààäûí èðãýí, õàðüÿàëàëã¿é õ¿í Ìîíãîë Óëñûí íóòàã äýâñãýðýýð çîð÷èõ,
ò¿¿í÷ëýí øèëæèí ñóóðüøèõ áîëîí á¿ðòãýëèéí òàëààð òîãòîîñîí æóðàì çºð÷ñºí íü
ýð¿¿ãèéí õàðèóöëàãà õ¿ëýýëãýõýýðã¿é áîë 100000-200000 òºãðºãººð òîðãîõ
øèéòãýë íîãäóóëíà...” ãýæ çààñíààñ ¿çýõýä ãýìò õýðýã, çàõèðãààíû çºð÷ëèéí ÿëãàà
¿íäñýíäýý àëäàãäñàí áàéíà.Èéì æèøýý Ýð¿¿ãèéí áîëîí Çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí
òóõàé õóóëüä 10 ãàðóé áèé.
2-ðò: Çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæèä “...õýðýâ ýð¿¿ãèéí
õàðèóöëàãà õ¿ëýýëãýõýýðã¿é áîë...” õýìýýí òîäîðõîé çàõèðãààíû çºð÷ëèéã çààñàí
áîëîâ÷ Ýð¿¿ãèéí õóóëüä óã ¿éëäëèéã ãýìò õýðýãò òîîöîîã¿é áàéõ ýñâýë õ¿÷èíã¿é
áîëãîñîí, ãýìò õýðýãò òîîöîõã¿é áîëñîí òîõèîëäîë öººíã¿é áàéíà. Æèøýý íü:
Äàðõëààæóóëàëòûí òóõàé õóóëèéí 21-ð ç¿éëä Äàðõëààæóóëàëòûí òóõàé õóóëü
òîãòîîìæ çºð÷ñºí ýòãýýäýä ýð¿¿ãèéí õàðèóöëàãà õ¿ëýýëãýõýýðã¿é áîë ø¿¿ã÷, ýðõ
á¿õèé óëñûí áàéöààã÷ çàõèðãààíû øèéòãýë îíîãäóóëíà ãýýä çàõèðãààíû çºð÷èë
áîëîõ ¿éëäë¿¿äèéã çààñàí áîëîâ÷ èéì òºðëèéí ãýìò õýðãèéã Ýð¿¿ãèéí õóóëüä îãò
õóóëü÷ëààã¿é áàéíà.ªºðººð õýëáýë “… ýð¿¿ãèéí õàðèóöëàãà õ¿ëýýëãýõýýðã¿é
áîë…” ãýñýí íýð òîìú¸î íü õóóëü òîãòîîìæèä çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí õýì õýìæýý
òîãòîîõäîî õýðýãëýäýã æèæ¿¿ðèéí ¿ã áîëñîí áàéíà.

7. 3-ðò: Ýð¿¿ãèéí õóóëüä ãýìò õýðãèéã èæèë òºðëèéí çàõèðãààíû çºð÷뺺ñ
çààãëàí õóóëü÷ëàõäàà òýäãýýðèéí ÿëãààã /õýò åðºíõèé áàéäëààð/ íàðèéí ãàðãàæ
ºãººã¿é áàéõ íü îëîíòîé áºãººä Õýðýã á¿ðòãýëò, ìºðäºí áàéöààëò, ø¿¿õèéí ïðàêòèêò
òîäîðõîé ãýìò õýðãèéã çàõèðãààíû çºð÷뺺ñ ÿëãàí ç¿éë÷ëýõýä õ¿íäðýë ó÷ðóóëæ
áàéíà.Æèøýý íü: Ýð¿¿ãèéí õóóëèéí 161-ð ç¿éëä Õóóëü òîãòîîìæîîð õîðèãëîñîí áóþó
òóñãàé çºâøººðºëòýéãýýð ÿâóóëàõ ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýý, õóäàëäààã äóð ìýäýí
èõ õýìæýýòýéãýýð ýðõýëñýí áîë ýð¿¿ãèéí õàðèóöëàãà õ¿ëýýëãýõýýð çààñàí áîëîâ÷
óã õýðãèéã èæèë òºðëèéí çàõèðãààíû çºð÷뺺ñ7 ÿëãàõ øàëãóóðûã íàðèéí
õóóëü÷èëæ ºãººã¿é, õîðèãëîñîí ¿éëäâýðëýë, õóäàëäàà, ¿é÷èëãýýã èõ
õýìæýýòýéãýýð ÿâóóëñàí ãýäãèéã Óëñûí Äýýä Ø¿¿õýýñ àëáàí ¸ñîîð òàéëáàðëààã¿é
áàéãàà þì.̺í Ýð¿¿ãèéí õóóëèéí 181-ð ç¿éë, Çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí òóõàé
õóóëèéí 21-ð ç¿éëèéã íýðëýæ áîëíî.Ãýìò õýðýã çàõèðãààíû çºð÷ëèéí õîîðîíäûí ÿëãààã
íàðèéí çààãëàæ ºãººã¿éãýýñ ø¿¿õèéí ïðàêòèêò ãýìò õýðãèéã çàõèðãààíû çºð÷뺺ñ
ÿëãàí ç¿éë÷ëýõýä õ¿íäðýë ó÷ðóóëàõ, óëìààð äýýðõè ãýìò õýðýã, çàõèðãààíû
çºð÷ëèéã øèéäâýðëýõ àæèëëàãààíä àëäàà ãàðãàõ, õóóëèéã íýã ìºð îéëãîæ çºâ
õýðýãëýõã¿é áàéõ, õóóëü ¸ñûã äýýäëýõ, õ¿íèé ýðõèéã õàíãàõ çàð÷èì àëäàãäàõ,
óëìààð òýäãýýðòýé òýìöýõ àæèëëàãààã ñóëðóóëàõ çýðýã õóóëü áóñ ¿ð äàãàâàðò
õ¿ðãýæ áàéãààã òýìäýãëýõ íü ç¿éòýé.
4-ðò: Ýð¿¿ãèéí õóóëüä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëñàí òîõèîëäîëä ò¿¿íèéã
íèéö¿¿ëýí Çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí òóõàé õóóëèéí õîëáîãäîõ çààëòàä íýìýëò
ººð÷ëºëòèéã òóõàé á¿ð òóñãàäàãã¿éãýýñ òýäãýýðèéí óÿëäàà õîëáîî àëäàãäàõàä
õ¿ðíý. 2002 îíû Ýð¿¿ãèéí øèíý õóóëèàð 215-ð ç¿éëä çààñàí “Òýýâðèéí õýðýãñëèéí
õºäºë㺺íèé àþóëã¿é áàéäëûí áîëîí àøèãëàëòûí æóðàì çºð÷èõ” ãýìò õýðýãò çîõèõ
íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàí çàì òýýâðèéí îñëûí óëìààñ õ¿íèé áèå ìàõáîäèä õºíãºí ãýìòýë
ó÷ðóóëñàí, ìàòåðèàëûí áàãà áóñ ãýì õîð ó÷ðóóëñàíûã8 ãýìò õýðýãò òîîöîõîî áîëüñîí áà
ïðàêòèêò èéì õîð óðøèã /õîõèðîë/ ó÷ðóóëñàí îñëûã Çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí òóõàé
õóóëèéí 25-ð ç¿éëèéí 25.5-ààð ç¿éë÷èëæ çàõèðãààíû øèéòãýë îíîãäóóëæ áàéíà.
Ãýòýë Çàõèðãààíû çºð÷ëèéí òóõàé õóóëèéí 25-ð ç¿éëèéí 25.5-èéí çààëòàä ýíý
òàëààð íàðèéâ÷ëàí òóñãààã¿é áàéãàà áîëíî.
7
Àæ àõóéí ¿éë àæèëëàãààíû òóñãàé çºâøººðëèéí òóõàé õóóëèéí 18-ð ç¿éëèéí 18.1.1-ä óã õóóëèéí 15, 16 äóãààð ç¿éëä çààñàí àæ
àõóéí ¿éë àæèëëàãààã òóñãàé çºâøººðºëã¿éãýýð ýðõýëñýí áîë õóóëü áóñààð îëñîí îðëîãûã õóðààæ, ãýì áóðóóòàé èðãýíèéã 20000 -
50000, õóóëèéí ýòãýýäèéã 100000 – 250000 òºãðºãººð òîðãîõîîð çààæýý.Òºðèéí ìýäýýëýë ñýòã¿¿ë.2001 îí. ¹3
8
ªìíºõ Ýð¿¿ãèéí õóóëèéí 260-ð ç¿éëä çàì òýýâðèéí îñëûí óëìààñ õ¿íèé áèåä õºíãºí ãýìòýë ó÷ðóóëñàí ìàòåðèàëûí áàãà áóñ ººðººð õýëáýë
600000 òºãðºãíººñ äîîø õîõèðîë ó÷ðóóëñàí áîë ãýìò õýðýã áîëæ áàéâ.

8. 5-ðò: Óëñûí Èõ Õóðëààñ õóóëü òîãòîîìæèéã øèíýýð áàòëàõ á¿ð òóõàéí
õóóëèóäàä çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí õýì õýìæýýã õóóëü÷èëäàã çàíøèë íýãýíò òîãòñîí
áà èíãýõäýý Ýð¿¿ãèéí õóóëèéí Òóñãàé àíãèéí õîëáîãäîõ õýì õýìæýýòýé íèéöýæ
áàéãààã àíõààðäàããã¿é, ãýìò õýðýã, çàõèðãààíû çºð÷ëèéí ÿëãààã ãàðãàí
õóóëü÷èëäàãã¿éãýýñ õî¸ð õóóëèéí óÿëäàà õîëáîîã àëäàãäàõàä õ¿ðãýæ áàéíà.
6-ðò: Çàõèðãààíû çºð÷ëèéã õÿíàí øèéäâýðëýõ ýðõ á¿õèé ñóáüåêò
Çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí òóõàé õóóëèéí 7-ð ç¿éëä çààñíààð 10 òºðëèéí ýòãýýä
/òºðèéí áàéãóóëëàãûí àëáàí òóøààëòàí, àëáàí õààã÷/ áàéäàã áà òýäãýýðèéí
ìýðãýæèë, ýðõ ç¿éí ìýäëýã, áîëîâñðîë õàðèëöàí àäèëã¿é áàéäãààñ òýð á¿ð ãýìò
õýðýã, çàõèðãààíû çºð÷ëèéí á¿ðýëäýõ¿¿íèéã õîîðîíä íü ÿëãàí çààãëàæ çºâ
ç¿éë÷èëæ ÷àäàõã¿é áàéõ, õóóëü òîãòîîìæèéã áóðóó õýðýãëýõ çýðãýýð àëäàà
äóòàãäàë ãàðãàæ áàéãààãèéí çýðýãöýý òýäíèé õóóëü õýðýãëýõ ¿éë àæèëëàãààíä
õÿíàëò òàâèõ áîëîìæèéã àëääàãäóóëàõàä õ¿ðãýæ áàéíà. Çàðèì ñóäëàà÷äûí òîîöîæ
áàéãààãààð Çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæèéã õýðýãæ¿¿ëýõ,
çàõèðãààíû çºð÷ëèéã õÿíàí øèéäâýðëýõ ýðõ á¿õèé ýòãýýä óëñûí õýìæýýíä 8000
ãàðóé áàéíà.9
7-ðò: Òºðèéí ýð¿¿ãèéí ýðõ ç¿éí áîäëîãûí õ¿ðýýíä áîëîí Ýð¿¿ãèéí áà
Çàõèðãààíû ýðõ ç¿éí øèíæëýõ óõààíä ãýìò õýðýã çàõèðãààíû ýðõ ç¿éí çºð÷ëèéí
õîîðîíäûí õàðèëöàí óÿëäàà õîëáîîíû îíîëûí àñóóäëûã øèíæëýõ óõààíû ¿íäýñòýé
áîëîâñðóóëæ ÷àäààã¿é, ò¿¿í÷ëýí òîäîðõîé ãýìò õýðýã, çàõèðãààíû ýðõ ç¿éí
çºð÷ëèéã çºâ ÿëãàí ç¿éë÷ëýõ òàëààð ÓÄØ-ýýñ àëáàí ¸ñíû òàéëáàð Ýð¿¿ãèéí øèíý
õóóëü áàòëàãäñàíààñ õîéø ãàðààã¿é áàéãàà íü äýýðõè õóóëèóäûã çºâ
õýðýãæ¿¿ëýõýä ñààä ó÷ðóóëæ áàéíà.
8-ðò: Ýð¿¿ãèéí áîëîí Çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæèéí
óÿëäàà õîëáîîòîé ººð íýã àñóóäàë áîë íèéãìèéí õîð àþóëààðàà õîîðîíäîî ÿëãàãäàõ ãýìò
õýðýã, çàõèðãààíû çºð÷èëä õ¿ëýýëãýõ /îíîãäóóëàõ/ ÿë áîëîí çàõèðãààíû øèéòãýëèéí
òºðºë, õýìæýýã ÿëãàìæòàéãààð õóóëü÷ëàõ, òýäãýýðèéí çîõèñòîé õàðüöààã õàíãàõ
àñóóäàë ìºí.Ñàÿõàí áîëòîë òóõàéëáàë: 2002 îíû Ýð¿¿ãèéí øèíý õóóëèéã áàòëàãäàõ
õ¿ðòýë ãýìò õýðýã ¿éëäñýí ýòãýýäýä õ¿ëýýëãýõ ýð¿¿ãèéí ÿë, çàõèðãààíû çºð÷èë
ãàðãàñàí ýòãýýäýä îíîãäóóëñàí çàõèðãààíû øèéòãýëèéí òºðºë, õýìæýýíèé õàðüöàà
àëäàãäàæ çàðèì ãýìò õýðýã, çàõèðãààíû çºð÷èëä îíîãäóóëàõ ÿë çàõèðãààíû øèéòãýë
9
Ò.Ñ¿õáààòàð.Çàõèðãààíû õàðèóööëàãûí õóóëü òîãòîîìæèéã õýðýãæ¿¿ëýõ ÿâö äàõü õ¿íèé ýðõèéí çàðèì àñóóäàë.”Õ¿íèé ýðõ áà áà
¯íýäñíèé àþóëã¿é áàéäàë” îëîí óëñûí ñèìïèîçóìûí ýìõýòãýë 1998 îí.168 äàõ òàë

9. ¿íäñýíäýý îéðîëöîî, èæèë áàéñàí. Ýíý íü òîðãîõ ÿë, òîðãîõ çàõèðãààíû øèéòãýëä
õàìààð÷ áàéâ.Õàðèí Ýð¿¿ãèéí øèíý õóóëü áàòëàãäñàíààð óã àñóóäàëä íààøòàé
ººð÷ëºëò ãàðñàí õýäèé ÷ öààøèä àíõààðàõ ç¿éë áàéãàà þì.Òóõàéëáàë: Çàðèì ãýìò
õýðýã, çàõèðãààíû çºð÷èëä îíîãäóóëæ áóé òîäîðõîé àëáàí òóøààë ýðõëýõ áóþó
òîäîðõîé ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ ýðõèéã õàñàõ ÿë, çàõèðãààíû øèéòãýëèéí
õóãàöàà èæèë áàéæ áîëîõîîð áàéíà.¯¿íèéã Ýð¿¿ãèéí õóóëèéí 215-ð ç¿éëèéí 215.1-ä
“….Æîëîî÷ õºäºë㺺íèé àþóëã¿é áàéäëûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæ çºð÷ñºíèé óëìààñ
õ¿íèé áèå ìàõáîäèä õ¿íäýâòýð ãýìòýë, ýñõ¿ë ¿ëýìæ õýìæýýíèé õîõèðîë ó÷èðñàí áîë
òîäîðõîé àëáàí òóøààë ýðõëýõ, ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ ýðõèéã õî¸ð æèëèéí
õóãàöààãààð õàñàõ áóþó õàñàõã¿éãýýð õºäºëìºðèéí õºëñíèé äîîä õýìæýýã òàâààñ
òàâü äàõèí íýìýãä¿¿ëñýíòýé òýíöýõ õýìæýýíèé òºãðºãººð òîðãîõ, ýñõ¿ë íýãýýñ ãóðâàí
ñàð õ¿ðòýë õóãàöààãààð áàðèâ÷ëàõ ÿë øèéòãýíý… ãýæ çààñàí áîë Çàõèðãààíû
õàðèóöëàãûí òóõàé õóóëèéí 25-ð ç¿éëèéí 5-ä “…Æîëîî÷ áîëîí òýýâðèéí
áàéãóóëëàãûí àæèëòàí õºäºë㺺íèé àþóëã¿é áàéäëûí æóðàì çºð÷ñºí íü ýð¿¿ãèéí
õàðèóöëàãà õ¿ëýýëãýõýýðã¿é áîë 1000-10000 òºãðºãººð òîðãîõ, ýñõ¿ë òýýâðèéí
õýðýãñýë æîëîîäîõ ýðõèéã õî¸ð æèë õ¿ðòýë õóãàöààãààð õàñàõ øèéòãýë
íîãäóóëíà…” ãýæ çààñíààñ õàðæ áîëíî.
Äýýðõýýñ ä¿ãíýëò õèéõýä Ìîíãîë Óëñûí Ýð¿¿ãèéí õóóëü áîëîí Çàõèðãààíû
õàðèóöëàãûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæóóä íü õîîðîíäîî îíîëûí õóâüä òºäèéã¿é óã
õóóëèóäûã õýðýãëýõ àæèëëàãàà íü çîõèõ õýìæýýíä õàðèëöàí óÿëäàæ ÷àäààã¿é
áºãººä òýäãýýðèéí óÿëäàà õîëáîîã õàíãàõûí òóëä äàðààõ àðãà õýìæýýã àâ÷
õýðýãæ¿¿ëýõ íü ç¿éòýé ãýæ ¿çýæ áàéíà. ¯¿íä:
1. Ýð¿¿ãèéí õóóëü áîëîí Çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí õóóëü òîãòîîìæèä áàéãàà
èæèë òºðëèéí ¿éëäëèéã íýã çýðýã ãýìò õýðýã, çàõèðãààíû çºð÷èëä òîîöñîí õýì
õýìæýýã òºðèéí ÝÝÇ¿éí áîäëîãûí õ¿ðýýíä ýð¿¿æ¿¿ëýõ, ýñ ýð¿¿æ¿¿ëýõ çàìààð
ãýìò õýðãèéí ýñâýë çàõèðãààíû çºð÷ëèéí àíãèëàëä ¿ëäýýõ ýñýõèéã ç¿é çîõèñòîéãîîð
øèéäâýðëýõ, Ýð¿¿ãèéí øèíý õóóëüä íèéö¿¿ëýí õîëáîãäîõ Çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí
òóõàé õóóëü òîãòîîìæèä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ çàìààð òýäãýýðèéí óÿëäàà õîëáîîã
õàíãàõ,
2. Çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí òóõàé åðºíõèé õóóëèéã øèíý÷ëýí áîëîâñðóóëàõ,
áóñàä õóóëü òîãòîîìæèä áàéãàà çàõèðãààíû õàðèóöëàãà òîãòîîñîí õýì õýìæýýã óã
õóóëüä çîõèñòîé õóâèëáàðààð íýãòãýí òºðºëæ¿¿ëýí õóóëü÷ëàõ,

10. 3. Õóóëü ñàíàà÷ëàã÷, õóóëü òîãòîîã÷ Ýð¿¿ãèéí õóóëèéã øèíýýð áàòëàõ
ò¿¿íä çîõèõ íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõäàà òóõàéëáàë: òîäîðõîé õýðãèéã ãýìò õýðýãò
òîîöîõ /ýð¿¿æ¿¿ëýõ/, ãýìò õýðýãò ¿ë òîîöîõ /ýñ ýð¿¿æ¿¿ëýõ/-äîî Çàõèðãààíû
õàðèóöëàãûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæòîé, Çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí òóõàé åðºíõèé
õóóëüä áîëîí áóñàä õóóëü òîãòîîìæèä çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí õýì õýìæýý òîãòîîõäîî
Ýð¿¿ãèéí õóóëèéí Òóñãàé àíãèéí õîëáîãäîõ õýì õýìæýýòýé õýðõýí íèéöýæ áàéãààã
òóõàé á¿ð àíõààðàí, òýäãýýðèéã õîîðîíä íèéö¿¿ëýõ, ãýìò õýðýã çàõèðãààíû çºð÷ëèéí
ÿëãààã íàðèéí çààãëàæ õóóëü÷ëàõ,
4. Ýð¿¿ãèéí õóóëèéí áîëîí Çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæèä
çààñàí èæèë òºðëèéí ãýìò õýðýã, çàõèðãààíû çºð÷ëèéã õîîðîíä íü çºâ ÿëãàí ç¿éë÷ëýõ,
ïðàêòèêò ãàð÷ áóé õ¿íäðýëèéã àðèëãàõûí òóëä Ýð¿¿ãèéí õóóëèéí áîëîí Çàõèðãààíû
õàðèóöëàãûí òóõàé õóóëèéí õîëáîãäîõ õýì õýìæýýã ÓÄØ-ýýñ àëáàí ¸ñîîð
òàéëáàðëàõ, ýðäýìòýí ñóäëàà÷äààñ îíîëûí òàéëáàð ºãºõ çàìààð äýýðõè õóóëèóäûí
óÿëäàà õîëáîîã õàíãàõ,
5. Çàõèðãààíû çºð÷ëèéã õÿíàí øèéäâýðëýõ ýðõ á¿õèé õîëáîãäîõ
áàéãóóëëàãà òóõàéëáàë: Óëñûí ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí ãàçðûí àæèëòíóóä, óëñûí
áàéöààã÷ íàðûí àæëûí äàäëàãà, ÷àäâàð, ýðõ ç¿éí ìýäëýã áîëîâñðîëûã /òýäíèé
äèéëýíõ íü õóóëèéí äýýä áîëîâñðîã¿é áàéãààã àíõààðàõ õýðýãòýé áàéíà. Ã.Ã/
äýýøë¿¿ëýõ, ìýðãýø¿¿ëýõ ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí áîëîí õóóëü ñàõèóëàõ áàéãóóëëàãûí
õàìòûí àæèëëàãàà /ìýäýýëýë ñîëèëöîõ, õàìòàðñàí ¿çëýã øàëãàëòûã ÿâóóëàõ, àæëûí
¿ð ä¿íã õàðèëöàí ìýäýýëýõ, ìýðãýæëèéí áîëîí ýðõ ç¿éí òóñëàëöàà áèå áèåäýý
¿ç¿¿ëýõ ã.ì/ óÿëäàà õîëáîîã ñàéæðóóëàõ çýðýã áîëíî.

11. ëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëëë
ëëëëëëëëëëëëëëëë

12. ððððððððððððððððð