Παρουσίαση με υλικό για τις διαθέσεις του ρήματος, τα μεταβατικά και αμετάβατα ρήματα, το αντικείμενο και την παθητική σύνταξη

1. ΔΙΑΘΕΣΕΙΣ ΤΟΥ
ΡΗΜΑΤΟΣ
ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΑ - ΑΜΕΤΑΒΑΤΑ ΡΗΜΑΤΑ
ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ

2. ΟΙ ΔΙΑΘΕΣΕΙΣ
• Διάθεση είναι μια ιδιότητα του ρήματος με την οποία
φαίνεται αν το υποκείμενο ενεργεί ή παθαίνει ή απλώς
βρίσκεται σε μια δεδομένη κατάσταση.
ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ
Το Υ ενεργεί
ΜΕΣΗ
Το Υ ενεργεί
και παθαίνει
ΠΑΘΗΤΙΚΗ
Το Υ παθαίνει
ΟΥΔΕΤΕΡΗ
Το Υ βρίσκεται σε
μία κατάσταση
• Ο σκύλος γαβγίζει όλη μέρα. (Ε.Δ)
• Η Ελευθερία χτενίζεται. (Μ.Δ)
• Το πρόβλημα λύθηκε από τους μαθητές με συνεργασία. (Π.Δ)
• Κοιμάται ανάσκελα. (Ο.Δ)
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 2

3. Εντοπίστε στις παρακάτω προτάσεις τη
διάθεση του ρήματος:
1. Ο μαθητής διαβάζει τα μαθήματα του σχολείου.
2. Η Εριφύλη κοιτάζεται στον καθρέφτη.
3. Οι μαθητές τιμωρήθηκαν από το δάσκαλο.
4. Κοιμάται όλη μέρα.
5. Ο τοίχος βάφτηκε από τους εργάτες.
6. Η Μαρία βάφεται πολύ έντονα.
7. Εκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο πεινούν.
8. Ο υπάλληλος εργάζεται με αφοσίωση.
9. Το νερό της λίμνης πάγωσε από το κρύο.
10. Όλοι γέλασαν με την ψυχή τους.
11. Ο σκύλος μας γάβγιζε όλη τη νύχτα.
1. Ε.Δ.
2. Μ.Δ.
3. Π.Δ.
4. Ο.Δ.
5. Π.Δ.
6. Μ.Δ.
7. Ο.Δ.
8. Ε.Δ.
9. Π.Δ.
10. Ε.Δ.
11. Ε.Δ.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 3

4. Προσοχή!!!
Η ενεργητική και η παθητική φωνή
δεν ταυτίζονται πάντα με τη διάθεση
των ρημάτων.
π.χ. σκέφτομαι: παθητική φωνή
αλλά ενεργητική διάθεση
παθαίνω: ενεργητική φωνή αλλά
παθητική διάθεση
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 4

5. Η γιαγιά λέει παραμύθια στο εγγονάκι της.
Έτρεξε όσο πιο γρήγορα μπορούσε.
Ενεργητικό ρήμα Τι λέει;
Ενεργητικό ρήμα Τι έτρεξε;
Υπάρχει απάντηση;
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 5

6. Ενεργητικά
Ρήματα
Μεταβατικά
Η ενέργεια του Υποκειμένου
μεταβαίνει σε άλλο πρόσωπο
ή πράγμα
Το πρόσωπο αυτό ή το
πράγμα ονομάζεται
Αντικείμενο
(Τι;)
Αμετάβατα
Η ενέργεια του
Υποκειμένου δε
μεταβαίνει σε κάτι άλλο
Πολλά ρήματα της νέας ελληνικής γλώσσας
είναι και μεταβατικά και αμετάβατα, σε
διαφορετικό όμως κάθε φορά γλωσσικό
περιβάλλον.
Άρχισε να βγάζει λόγο. (μτβ) αλλά
Η εκδήλωση άρχισε μετά τις εννέα. (αμτβ)
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 6

7. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ
ΜΟΝΟΠΤΩΤΑ ΚΑΙ ΔΙΠΤΩΤΑ ΡΗΜΑΤΑ
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 7

8. Εντοπίστε τις λέξεις που συμπληρώνουν
τα ρήματα και συμπληρώστε τον πίνακα:
1. Και δεν κάνετε μάθημα;
2. Τους εξηγήσαμε και μας κοίταζαν κατάπληκτοι.
3. Ζήτησε από τον Αριστείδη να γράψει το όνομά του.
4. Έκαμνε προβολές, για να μας δείξει τόπους, φορεσιές,
σπίτια.
5. Μας έφερνε από το σπίτι του βιβλία.
Ρήματα Αντικείμενα Μορφή
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 8

9. Βρείτε το Α (ή τα Α) σε κάθε πρόταση. Τι
μέρους του λόγου είναι;
• Οι μαθητές συγκρίνουν τους καθηγητές.
• Δεν έβλαψα κανένα.
• Υποσχέθηκε ότι θα με βοηθήσει.
• Η πρόνοια βοηθάει τα ορφανά.
• Όλοι γνωρίζουμε τα πρέπει και τα δεν πρέπει.
• Σεβόμαστε τους ηλικιωμένους.
• Να σκέφτεσαι όχι μόνο το σήμερα αλλά και το αύριο.
• Δεν μου είπε ακόμη το πότε.
• Θέλει να παντρευτούν το καλοκαίρι.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 9

10. Το πρόσωπο ή το πράγμα που δέχεται την ενέργεια ή την επίδραση
του υποκειμένου ενός μεταβατικού ρήματος και αποτελεί απαραίτητο
συμπλήρωμα της έννοιάς του λέγεται αντικείμενο.
ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ
Το αντικείμενο ενός μεταβατικού ρήματος μπορεί να είναι
1) ουσιαστικό,
2) αντωνυμία,
3) επίθετο,
4) μετοχή
5) και κάθε άλλο μέρος του λόγου
6) και μια πρόταση ολόκληρη με άρθρο ή χωρίς άρθρο
μπροστά τους, όταν παίρνουν τη θέση ουσιαστικού.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 10

11. ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΑ ΡΗΜΑΤΑ
ΔΙΠΤΩΤΑ
Έχουν συμπλήρωμα ΔΥΟ
ΠΤΩΣΕΙΣ
(ΔΥΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ)
ΑΜΕΣΟ
(συνδέεται
στενότερα με το
ρήμα)
ΕΜΜΕΣΟ
(η ενέργεια του
ρήματος
συνδέεται έμμεσα
προς αυτό)
ΜΟΝΟΠΤΩΤΑ
Έχουν συμπλήρωμα
ΜΟΝΟ ΜΙΑ ΠΤΩΣΗ
(ΕΝΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ)
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 11

12. ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΑ ΜΟΝΟΠΤΩΤΑ
1) Διάβασα τα μαθήματά μου. (εξωτερικό αντικείμενο)
2) Γράφει το γράμμα. (εσωτερικό ή σύστοιχο αντικείμενο)
3) Έζησε τη ζωή του. (εσωτερικό ή σύστοιχο αντικείμενο)
4) Μιλάει του συμμαθητή του. (γενική)
5) Μιλάει με τον συμμαθητή του. (εμπρόθετο αντικείμενο)
Το αντικείμενό τους μπορεί να είναι είτε σε αιτιατική είτε σε
γενική. Η γενική μπορεί να αντικατασταθεί με εμπρόθετο
αντικείμενο.
Εξωτερικό αντικείμενο ονομάζεται το
αντικείμενο που εισάγει κάποιον στη δράση ή την
κατάσταση, έναν δέκτη, π.χ. «κόβω το ξύλο»
Εμπρόθετο αντικείμενο 
από, με, σε, για + αιτιατική
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 12

13. ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΑΔΙΠΤΩΤΑ
Τα μεταβατικά που χρειάζονται ως συμπλήρωμα δύο πτώσεις
(δύο αντικείμενα) λέγονται δίπτωτα.
Από αυτά, το αντικείμενο που συνδέεται στενότερα με το ρήμα
λέγεται άμεσο, ενώ το άλλο λέγεται έμμεσο, γιατί η ενέργεια
του υποκειμένου του ρήματος απευθύνεται έμμεσα προς αυτό.
Αιτιατική (άμεσο)
+ Γενική (έμμεσο)
(ή εμπρόθετο
αντικείμενο)
Αιτιατική +
Αιτιατική
(ή εμπρόθετο
αντικείμενο)
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 14

14. • Κάνεις κακό του εαυτού σου.
αιτιατική (άμεσο) + γενική (έμμεσο)
• Κάνεις κακό στον εαυτό σου.
αιτιατική + αιτιατική (η εμπρόθετη αιτιατική
είναι το έμμεσο αντικείμενο)
• Ο κ. Χ. μαθαίνει τους φοιτητές παλαιογραφία.
αιτιατική προσώπου + αιτιατική πράγματος
(έμμεσο)
• Πρόσφερε σε μένα το κάθισμά του.
με εμπρόθετο που αντικαθιστά το έμμεσο
αντικείμενο (σε μένα = μου)
Εμπρόθετο αντικείμενο 
από, με, σε, για + αιτιατική
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 15

15. ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 16

16. ΓΕΝΙΚΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ
Πρόκειται για τη γενική της προσωπικής αντωνυμίας (μου)
που βρίσκεται κοντά
 σε απρόσωπα ρήματα η απρόσωπες εκφράσεις ή ακόμη και
 σε αμετάβατα ή μεταβατικά ρήματα,
όπου όμως δεν έχει θέση αντικειμένου.
Φανερώνει το πρόσωπο στο οποίο αναφέρεται η έννοια του
ρήματος και δηλώνει ότι αυτό συμμετέχει σε ό,τι εκφράζει το
ρήμα ή δέχεται ωφέλεια ή βλάβη από αυτό που εκφράζει η
πρόταση.
• Μου πονάει το στομάχι.
• Να μου το θυμηθείς.
• Μου χρειάζεται απόλυτη ηρεμία.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 17

17. ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΣΥΝΤΑΞΗ
ΠΟΙΗΤΙΚΟ ΑΙΤΙΟ
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 18

18. Ποια διάθεση έχουν τα ρήματα στις
παρακάτω προτάσεις;
• Το μπαλόνι έσκασε από τα αγκάθια.
• Ο Πατριάρχης είναι σεβαστό πρόσωπο σε όλους.
• Η φωτιά σβήστηκε γρήγορα από τους πυροσβέστες.
• Τα δέντρα καταστράφηκαν από την παγωνιά.
• Η γη των Ελλήνων ήταν τουρκοπατημένη 400 χρόνια.
Πρόκειται για ρήματα
παθητικής διάθεσης
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 19

19. Παθητική σύνταξη έχουμε όταν διατυπώνουμε
ένα νόημα με ρήμα παθητικής διάθεσης.
Το ποιητικό αίτιο
συναντάται στην
παθητική σύνταξη
και είναι το
προθετικό σύνολο
που φανερώνει το
πρόσωπο, το ζώο
ή το πράγμα από
το οποίο παθαίνει
κάτι το
υποκείμενο.
• Κατηγορήθηκε από τους συναδέλφους του.
από + αιτιατική
• Είναι αγαπητός σε όλους.
σε + αιτιατική
• Η ιστορία της Ελλάδας είναι γραμμένη με αίμα.
με + αιτιατική
• Ήταν ηλιοκαμένος. ( καμένος από τον ήλιο)
ενωμένο ως α΄ συνθετικό με
μετοχές παθητικού παρακειμένου
Το ποιητικό αίτιο εκφέρεται ως εξής:
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 20

20. ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ ΣΕ ΠΑΘΗΤΙΚΗ
Α. όταν το ρήμα είναι μονόπτωτο:
• το ενεργητικό ρήμα τρέπεται σε παθητικό του ίδιου χρόνου
• το υποκείμενο του ενεργητικού ρήματος γίνεται ποιητικό
αίτιο
• το αντικείμενο του ενεργητικού ρήματος γίνεται υποκείμενο
του παθητικού ρήματος.
Ενεργητικό
ρήμα
Παθητικό ρήμα
ίδιου χρόνου
Υ ενεργητικού
ρήματος
Ποιητικό αίτιο
Α ενεργητικού
ρήματος
Υ παθητικού
ρήματος
Η βουλή ψηφίζει τους νόμους. (ενεργητική σύνταξη)
Οι νόμοι ψηφίζονται από τη βουλή. (παθητική σύνταξη)
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 21

21. ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ ΣΕ ΠΑΘΗΤΙΚΗ
Β. όταν το ρήμα είναι δίπτωτο:
• το ενεργητικό ρήμα τρέπεται σε παθητικό του ίδιου χρόνου
• το υποκείμενο του ενεργητικού ρήματος γίνεται ποιητικό αίτιο
• το άμεσο αντικείμενο του ενεργητικού ρήματος γίνεται υποκείμενο
του παθητικού ρήματος
• το έμμεσο αντικείμενο του ενεργητικού ρήματος παραμένει όπως
είναι ή τρέπεται σε εμπρόθετο αντικείμενο
Ενεργητικό
ρήμα
Παθητικό ρήμα
ίδιου χρόνου
Υ ενεργητικού
ρήματος
Ποιητικό αίτιο
Έμμεσο Α
ενεργητικού
ρήματος
Παραμένει ή
τρέπεται σε
εμπρόθετο
Άμεσο Α
ενεργητικού
ρήματος
Υ παθητικού
ρήματος
Ο δάσκαλος μοίρασε βιβλία στους μαθητές. (Ε.Σ.)
Βιβλία μοιράστηκαν στους μαθητές από το δάσκαλο. (Π.Σ.)
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 22

22. ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΠΑΘΗΤΙΚΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ ΣΕ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ
Ακολουθείται η αντίστροφη πορεία
• το παθητικό ρήμα τρέπεται σε ενεργητικό του ίδιου χρόνου
• το ποιητικό αίτιο γίνεται υποκείμενο του ενεργητικού ρήματος
• το υποκείμενο γίνεται το άμεσο αντικείμενο του ενεργητικού
ρήματος
• το έμμεσο αντικείμενο αν υπάρχει παραμένει όπως είναι
Παθητικό
ρήμα
Ενεργητικό
ρήμα ίδιου
χρόνου
Υ παθητικού
ρήματος
Αντικείμενο
Έμμεσο Α
(αν υπάρχει)
Παραμένει
Ποιητικό
αίτιο
Υ
ενεργητικού
ρήματος
Η γη θερμαίνεται από τον ήλιο. (Π.Σ.)
Ο ήλιος θερμαίνει τη γη. (Ε.Σ.)
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 23