More Related Content
Similar to Pdf tekct (20)
Pdf tekct
- 1. Та хэр ухаалаг хэрэглэгч вэ?
Бидний хувьд эдийн засагтай холбогдох гол харилцаа бол хэрэглээ юм. Ямар
нэгэн бараа бүтээгдэхүүн болон үйлчилгээг худалдан авч байгаа хүм үүсийг
хэрэглэгч гэдэг. Хэрэглэгчдын худалдан авахыг хүсч байгаа бараа, үйлчилгээний нийт
тоо хэмжээг эдийн засгийн ухаанд эрэлт гэдэг. Харин тэдний хэрэгцээг хангахаар
үйлдвэрлэгчээс санал болгож байгаа бараа бүтээгдэхүүн, ажил үйлчилгээг
нийлүүлэлт гэдэг. Бараа бүтээгдэхүүний тоо хэмжээ, хүрэлцээ, үнэ чанар зэрэг нь
хэрэглэгчдийн эрэлтээр тодорхойлогддог.
Харин хэрэглэгчид ямар барааг хэдий хэмжээгээр авах вэ гэдэг нь т үүний орлогоос
хамаардаг. Орлого гэдэг нь тухайн хүн, гэр бүлийн тодорхой хугацаанд олж буй ашиг,
мөнгөний тоон хэмжээ юм. Мөн үйлдвэрлэл эрхлэгч компани, аж ахуйн нэгж үүд,
бизнесмэнүүд ямар барааг хэнд зориулан хэрхэн үйлдвэрлэх тухай тооцоо судалгаа
хийж шийдвэр гаргадаг. Үүний дараа үйлдвэрлэсэн бараагаа бидэнд х үргэж,
таниулахын тулд зар сурталчилгааны ажлыг зохион байгуулдаг.
Эндээс харахад хэрэглэгч гэдэг нь үйлдвэрлэгч, зар сурталчилгааны байгууллага болон
бусад хэрэглэгч иргэдтэй шууд холбогдоно. Хэрэглэгч болохын хувьд та тодорхой эрх,
давуу талыг эдэлнэ. Хэрэглэгчийн эрх ашгийг хамгаалсан зарим хууль д үрм үүд байдаг.
Ухаалаг хэрэглэгч байхын тулд юуны өмнө өөрийн авахыг хүсч байгаа бараа
үйлчилгээний талаар зохих мэдээлэлтэй байх хэрэгтэй. Эдгээрийг телевиз, сонин
хэвлэл, зар сурталчилгааны материал зэргээс авч болно. М өн гэр б үлийн гиш үүд, найз
нөхдөөс сонсож болно.
Үйлдвэрлэгч маш олон төрлийн барааг үйлдвэрлэн зах зээлд нийл үүлж байна. Иймд
адил нэр төрлийн бараа, үйлчилгээ их байдаг. Тиймээс холбогдох заавар, шошготой нь
танилцаж, тэдгээрийг хаана, ямар зориулалтаар үйлдвэрлэсэн, хэмжээ, чанар,
зориулалт зэргийг нь нягтлан мэдэх хэрэгтэй. Мөн үйлдвэрлэсэн хугацаа, хадгалалтын
горим зэргийг мэдэх нь таны мөнгө болон эрүүл мэндэд ашиг тустай.
Үйлдвэрлэгч чанар, нэр төрөл зэргээрээ хоорондоо өрс өлдд өг тул бараа үйлчилгээгээ
аль болох сайн хийхийг эрмэлздэг. Гэтэл чанар муутай зарим бараа, үйлчилгээ байсаар
байна. Чанартай бараа илүү үнэтэй байдаг. Гэхдээ хямд үнэтэй бараа болгон чанар
муутай гэсэн үг биш. Ялангуяа дотоодод үйлдвэрллэсэн бараа б үтээгдэх үүн үүд
ихэвчлэн байгалийн цэвэр түүхий эдийг ашигласан, тээвэрлэлтийн зардал бага байдаг
тул харьцангуй хямд үнэтэй байдаг.
- 2. Тохиолдлыг шинжлээрэй
Мөнхөө цахилгаан барааны нэгэн дэлгүүрт сүүлийн үеийн өнгөт зурагт худалдаж
байгааг хүнээс сонсож мэдэв. Тэр тус дэлгүүрт очиж 21 инчийн өнг өт зурагт 435000
төгрөгөөр худалдаж авав. Хэдэн долоо хоногийн дараа уг зурагтыгн д үрс нь гарахаа
больжээ. Мөнхөөгийн дуудлагаар гэрт нь ирж зурагтыг нь үзсэн засварчин
шаардлагатай засвар хийхэд 30000 төгрөг төлөх хэрэгтэй гэжээ. Маргааш өгл өө нь
Мөнхөө уг дэлгүүрт очиж худалдагч Ариунаатай уулзав.
Шийдвэрлэх асуудал:
1. Мөнхөө дэлгүүрт ямар санал гомдол тавих вэ? Түүний санал гомдлын
үндэслэлийг гаргаарай.
- 3. Тэгш эрх ба шударга ёс
Ардчиллын гол үндэс суурийн нэг нь хүний эрх эрх чөлөө юм. Хүн төрөлхтний түүхэнд
энэхүү нэр томъёог нэгэн хэмжүүрээс эхлээд тэмцлийн нэр томъёо, уриа лоозон зэрэг
олон утгаар хэрэглэж болно. Шууд утгаар нь ойлговол “ эрх чөл өө ” гэдэг нь саад
бэршээлгүйгээр хөдлөх, үйлдэх гэсэн утгыг илэрхийлнэ. Эрх ч өлөө гэдэг нь иргэдийн
хуулийн өмнө эрх тэгш байдалтай байх чанар юм.
Эрх чөлөөт байдал нь хүний бие даасан, хараат бус байдлыг эрхэмлэн хамгаалалдаг
бүтэц бүхий орчинд хэрэгжинэ. Энэ нь хүний эрх ч өлөөг боогдуулдаг дарангуйллын
системийн эсрэг утгыг илэрхийлнэ. Аливаа хүний үндсэн эрх, ардчиллын үндсэн
элемент, үндсэн хуульт төрт улсын хамгийн их эрхэмлэх ёстой з үйл бол эрх ч өл өөт
байдал юм. Гэвч энэ нь хэмжээ хязгааргүй зүйл бус, харин х үний оршин тогтнохуйн ёс
зүй, утга санаатай холбоотой асуудал билээ.
Эрх тэгш байх нь ардчилсан нийгмийн нэг тулгуур ойлголт юм. Хүн бүр үндэ, угсаа,
хэл арьсны өнгө, нас, хүйс, нийгмийн гарал, байдал, хөрөнгө чинээ, эрхэлсэн ажил,
албан тушаал, шашин шүтлэг, үзэл бодол, боловсрол болон бусад байдал т үүнчлэн аж
ахуйн нэгж байгууллага өмчийн хэлбэр, эрх хэмжээний ялгаварг үйгээр хууль , ш үүхийн
өмнө эрх тэгш байна. Учир нь хүн эхээс жам ёсны эрхтэйгээр мэндэлдэг.
Жам ёсны эрх гэдэг нь эрхийн үндсэн ойлголт юм. Хэн ч бай х үн болж мэндэлснээрээ
хүний салшгүй эрх, эрх чөлөөг эдлэх эрхтэй. Шударга ёс нь эрх тэгш байхын баталгаа
болдог. Өөрөөр хэлбэл бүх хүнд адил боломжийг адил тэнц үү олгоно гэдэг бол
шударга ёс хэрэгжиж байна гэсэн үг юм. Жишээ нь эцэг эхийн орлого, амьдралын
түвшин, бие бялдрын хөгжлөөс үл хамааран хүүхэд бүр сургуульд суралцах
боломжтой бол шудурга байна гэсэн үг. Хүн бүртэй шударга харилцах ёстой гэдэг үзэл
санааны төлөө хүн төрөлхтөн олон зуун жилийн турш тэмцэж ирсэн. Үүний нэг тод
жишээ нь та бүхний сайн мэдэх эртний Грекийн боолчуудын Спартакаар удирдуулсан
тэмцэл юм.
Шударга ёс гэдэг нь аливаа үйлдэл үйл ажиллагаа ёс суртахууны ниитээр х үлээн
зөвшөөрсөн хэм хэмжээнд нийцсэн зөв байхыг хэлнэ.
- 4. Эв нэгдэл
Эв нэгдэл гэдэг нь хүмүүс нийтлэг эрх ашиг, нэг зорилгынхоо төлөө санаа, үйл
ажиллагааны нэгдэлтэй байх явдал юм. Эв нэгдэл нь дэлхийн улс т үмний найрамдал
хамтын ажиллагааны гол зарчим юм. Эв нэгдэл нь эвлэлдэн нэгдэх эрхийн үндсэн дээр
хэрэгждэг.
Эвлэлдэн нэгдэх эрх нь иргэд хуулийн шаардлагын хүрээнд үйл ажиллагаа явуулдаг
аливаа холбоо, эвсэл, нэгдлийг сайн дурын үндсэн дээр үүсгэн байгуулж, т үүнд элсэх
эрх юм. Харин тухайн нийгмийг сандраах зорилготой нууц хуйвалдаан, цэрэгжсэн
байгууллага, нэгдэл байгуулахыг хуулиар хориглодог.
Эвсэл гэдэг нь иргэд нэгдмэл зохион байгуулалт, удирдлагаар бодлого, зорилго, үйл
ажиллагаагаа хэрэгжүүлэх хэлбэр юм. Эвслийн гишүүд бүгд тэгш эрх эдлэх нь эвслийн
гол шинж байдаг. Тухайн улс орны дотор улс т өрийн нам, х үчн үүд, т өрийн бус
байгууллагууд эвсэл байгуулдаг. Харин олон улсын харилцааны х үрээнд эдийн засаг,
улс төр, цэргийн эвсэлд улс орнууд багтдаг. Эвсэл нь өөрийн гэсэн д үрэм журмаар
харилцан тэнцлийн зарчим баимталж үйл ажиллагаа явуулдаг. Нийтийн эрх ашгийг
ямар түвшинд илэрхийлж, шийдвэрлэн хэрэгжүүлж байгаагаас шалтгаалан эв нэгдлийн
агуулга, ач холбогдлыг тодорхойлдог.
Эв нэгдэл нь тухайн нийгмийн тогтвортой хөгжлийн нэгэн чухал хүчин з үйл болно.
Орчин үед эв нэгдэлтэйгээр зохицон харилцах зарчим бүлэг хүм үүс, хамт олноос
эхлээд олон улсын хаилцааг ч хамрах болжээ. Түүний нэг хэлбэр нь интеграци
юм.Тусдаа бие даасан зүйлсийг нэгтгэн баримтлах үнэлэмж , хэм хэмжээг бий
болгосноор интеграци буюу нэгдэн нийлэх үйл явц хэрэгждэг. Интеграци нь нийгмийн,
улс төрийн, эдийн засгийн интеграци гэсэн төрлүүд байдаг. Орчин үед интеграци нь
дийлэнхдээ аюулгүй байдлыг хангахтай холбоотой хэрэгждэг. Аюулг үй байдал бол
хүний хийгээд нийгмийн оршин тогтнох нөхцөлийн амар тайван байх хэм хэмжээ юм.
Хүний амь нас эрүүл мэнд аж амьдралд аюул учруулах байгалийн болон гэнэтийн аюул
ослоос сэргийлэх болон тухайн улс орон, дэлхийн хамтын нийгэмлэгийн аюулг үй
байдлыг тусгай бодлогын хүрээнд шийдвэрлэдэг. Ийнхүү хүмүүсийн эвлэлдэн нэгдэх
эрхийг дэмжиж, эв нэгдлийг хангаснаар энх тайван амьдрах боломжийг бүрдүүлдэг.
- 5. Үндэсний соёл уламжлал
Эх оронч үзэл нь өөрийнхөө ард түмний уламжлал, соёлын түүхийн үнэт з үйлсийг
онцгой хүндэтгэж үздэг үнэлэмж юм. Эерэг цаг үеэ олсон утгаараа эх оронч үзэл нь
нийгмийн ардчилсан олон ургалч суурийг хүлээн зөвшөөрсөн, хүний үндсэн эрх үүдийг
хамгаалсан хүлээцтэй ханддаг үзлийн хөгжилд таатай орчин болдог.
Үндэсний үзлийг нийгмийг бүхлээр нь хамарсан буюу үндэсний үзэл, эсвэл тодорхой
хэсгийг хамарсан үндсэрхэг үзэл хэмээн ангилж үздэг. Бүхнийг хамарсан үндэсний
үзэл нь нийгмийн бүхий л улс төр-соёлын бүлэглэлийг ялгаварлан гадуурхалг үйгээр
хамарч чадсан үндэсний ухамсар эх оронч үзэл юм. Тодорхой хэсгийг хамарсан
үндсэрхэг үзэл нь өөрийн улс орон ба үндэстэн ястныг бусдаас хэт өргөмжлөн,
тэдгээрээс дээгүүр байр суурьт тавьж өөрийгөө бусдаас хязгаарлан тусгарлах үзэл юм.
Түүхэнд эх оронч үзлийн нэрээр үндэсний дээрэнгүй байдал, хэт үндсэрхэг үзэл р үү
гулган орсон жишээ бий. Үндсэрхэг үзэл гэдэг нь өөрийн үндэсний дээд шинж, онцгой
байдал зэрэг үзэл санааг дэвэргэж, бусдыг захирахыг зөвтг өсөн үзэл суртал, үзэл
санаа, сэтгэл зүй, улс төрийн бодлогын нийлбэр цогц юм.
Шашин, хэл соёл зэрэг түүхэн онцлог нөхцөл байдлыг хэт дэвэргэж, үндэстэн
хоорондын тэгш бус байдлыг номлодог. Энэхүү үзэл баримтлал үндэстэн хоорондын
дайсагнал , үл итгэлцэл, мөргөлдөөнд хүргэдэг ба фашизм зэрэг харгис үзэл санааг
дэвэргэдэг.
Хүүхэд ба даяаршил
Өнөө үед дэлхийн улс орнуудын эдийн засаг болон санхүүгийн зах зээл үүд хоорондоо
улам бүр эрчимтэй уялдан шүтэлцсэн шинэ нөхцөл байдал бий болж байна. Үүний
улмаас бүрэлдэн тогтсон холбоо харилцаа бол даяаршил юм.
Даяаршлын шинж чанарыг дараах байдлаар тодорхойлж болно:
• Үйл явцын хамрах хүрээ ба хурд чанарын хувьд цоо шинэ болж, харилцаа
холбооны сүлжэний хамрах хүрээ өргөжин тэлж, хурд нь нэмэгдэн үнэ
хөлс нь хямдарч байна.
• Даяаршил нь зөвхөн дэлхийн эдийн засгийн болон нийгмийн салбарын
зарим хэсэгт төвлөрсөн хэдий ч энэ нь дэлхий даяар хамааралтай үйл явц
болжээ.
• Олон үндэстэн дамнасан бүтцийн хүрээнд бараа б үтэгдэхүүний
үйлдвэрлэлийг хувиарлан тарааснаар энэ нь олон улсын шинжтэй болж
байна.
• Санхүү, даатгал, мэдээллийн хэрэгсэл, аялал жуучлал зэрэг ахуй
- 6. үйлчилгээний хүрээг хүчтэй хамрах болжээ.
• Дижитал буюу тоон технологи нэвтэрснээр дэлхий нийтийн худалдаа
харилцаа холбоо улам бүр өргөн цар хүрээтэй болж байна.
• Үндэсний эдийн засгийн орон зай хил хязгааргүй болж, эдийн засгаа
залуурдах, бие даан авч явах боломж хумигдан, гадаадын шийдвэрээс
ихээхэн хамааралтай болж байна.
• Санхүүгийн зах зээлийг бодит эдийн засгаас салган улс төрийн хяналтаас
чөлөөлөх хандлагатай болж байна.
• Дэлхийн зах зээлийг зохицуулахаа больсноос үүдсэн үр дагавар аж
үйлдвэржсэн орнуудыг ч хамарч байна.
• Зохион байгуулалттай гэмт хэрэг, мансууруулах бодис, зэвсгийн наймаа
зэрэг үзэгдэл нийтийг хамарчээ.
• Харилцаа холбооны нягтрал, мэдлэг түгж, хөгжлийн ялгааны улмаас
умард, өмнөд зүгийн хоорондын зөрчилдөөн шинэ шатанд гарч байна.
Даяаршил бидэнд ямар хэрэгтэй вэ?
• Шинэ мэдлэг мэдээлэл хурдан авах болсон
• Дэлхийн олон улсад ажиллах, сурах бололцоотой болсон
• Олон янзын соёлоос суралцах
• Их мэдээллээс хэрэгтэйгээ сонгох, ашиглах чадвар шаардана
• Хоёроос доошгүй хэл сурах
• Зохион байгуулалтай гэм хэрэг, мансууруулах бодис, зэвсэг, х үний наймаа
зэрэгт холбогдож болзошгүй
Давтлага хичээл
1. Хүн төрөлхтний нийтлэг үнэт зүйл гэж юуг хэлэх вэ?
2. Ардчилал гэдэг үгийг хэрхэн ойлгодог вэ?
3. Тэгш эрх шударга ёс гэж юуг хэлэх вэ? Тэгш эрх шударга ёсны үндэс м өн үү?
Тэгш эрх, шударга ёс, эрх чөлөө, жам ёсны эрх гэдэг ойголтуудыг тайлбарла.
4. Эв нэгдэл гэж юу вэ?
5. Яагаад энх тайван хүн төрөлхтний үнэт зүйл болдог вэ?
6. Үндэсний үзэл ба эх оронч үзэл хэрхэн холбогддог вэ?
7. Даяаршил гэж юу вэ? Даяаршлын үр дагавар
Хамтран ажиллаарай.
1.Хүүхэд бүр доорх судалгааны асуулгаар 2-3 сурагчаас судалгаа авч д үгнэлт
хийгээрэй
2. Судалгааны дүнгээ нэгтгэн үнэлгээ өгч ярилцаарай
Судалгааны асуулга
1. Танай ангийн хурал дээр сурагч бүр санал бодлоо илэрхийлэх боломжтой юу?
A. Боломжтой. Бид хуралдаа идэвхитэй оролцдог.
B. Болмж бага. Учир нь зөвхөн сайн сурдаг сурагчдын үгийг сонсдог
C. Боломжгүй. Зөвхөн багш удирдаж саналаа хэлдэг.
D. Боломжтой ч хүүхдүүд хуралд идэвхигүй оролцдог
2. Танай ангийнхан бие биеэ алагчлан үздэг үү?
А. Үгүй Б. Заримдаа в. Маш их
3. Дараах дүгнэлтүүдтэй санал нийлэх үү?
Хамтран ажиллаарай
1950-1990 онд ардчилсан орнуудад урьд өмнөөс 2 дахин олон жагсаал цуглаан, 3 дахин
- 7. илүү ажил хаялт болж байсан байна. Эдгээр үйл явдал болон ЗГ солигдож байгаа нь
эдийн засгийн өсөлтийг бууруулаагүй юм. Харин дарангуйллын н өхц өлд улс т өрийн
хүчирхийлэл олширч, 12 жил болгонд дайн гарч байсан. Харин ардчиллын н өхц өлд
дайны давталт 21 жилийн дараа болж байлаа. Дайн байлдаан нь ардчиллын үетэй
харьцуулахад эдийн засгийн бэрхшээлийг илүү авчирдаг.
Ярилцах асуулт:
1. Энэхүү харьцуулалтаас юу ойлгож авсан бэ?
2. Энх тайван байх эсэх нь гадаад бодлого хамтын ажиллагаагар хэрэгждэг б өг өөд
энх тайван байх нь юуны төлөө байдаг вэ?
Даяаршил
Давуу тал Сул тал
Дүгнэлт: