Suevos e visigodos na Península Ibérica

1. Unidade 1
Os pobos xermánicos
Capela escavada en rocha
(San Pedro de Rocas) s. VI
É a igrexa galega máis antiga,
nela desenvolveuse a vida monacal
Fíbula aquiliforme
Visigoda. Século VI

2. A crise do Imperio romano
• A partir do século III d.C., o Imperio tivo que enfrontarse a
unha serie de problemas.
• As fronteiras volvéronse inseguras a causa dos continuos
ataques dos pobos xermánicos (bárbaros).
• A autoridade imperial debilitouse e foron frecuentes as
revoltas contra o emperador. Entre o 235 e 268
sucedéronse 30 emperadores lexítimos e máis de 70
ilexítimos.
• A estes problemas sumáronselles os problemas
económicos: a falta de escravos, ao rematar a conquista,
provocou un descenso da produción agrícola e mineira.
Os ataques bárbaros cortaron as vías de comunicación:
estancamento do comercio e empobrecemento da
poboación.

3. Quen eran os pobos xermánicos? Por que
se lles denominaba bárbaros?
• Pobos situados ao norte dos ríos
Rin e Danubio que se foron
asentando no Imperio romano de
Occidente a partir do século V d.C.
• Denominación romana que
significa estranxeiro. Poboación
que está fóra do Imperio e que
non fala latín.

4. Introdución
• Co afundimento do Imperio romano, fragmentouse a
unidade cultural do Mediterráneo.
• Na zona occidental, o Imperio romano desapareceu por
mor das invasións bárbaras e xurdiron numerosos reinos
xermánicos.
• O Imperio romano de Oriente (bizantino) mantívose
durante case mil anos máis.
• O cristianismo e a Igrexa foron o único elemento de
continuidade e de cohesión cultural entre o mundo antigo
e o novo mundo medieval.
400 500 800

5. Os pobos xermánicos e a súa situación
• Arredor do 375, os hunos, dirixidos por
Atila, chegaron ás estepas do leste da actual
Europa procedentes de Asia.
• O seu avance provocou unha serie de
movementos en cadea nos pobos que vivían
preto das fronteiras do Imperio romano.
• Primeiro os godos (376) e despois os
suevos, vándalos e alanos (406)
traspasaron o limes co obxectivo de
protexerse e asentarse nas terras do
Imperio.

6. Os pobos xermánicos e a súa situación
• A incapacidade de Roma de controlar
a coflitiva situación (escaseza de
tropas, divisións internas) favoreceu o
avance dos invasores.
• No 409 suevos, vándalos (asdingos
e sislingos) e alanos penetraron nas
provincias de Hispania e, tras os
saqueos iniciais, repartíronse o
territorio.

7. Os pobos xermánicos e a súa situación
• Para controlar de novo as provincias de Hispania,
os emperadores romanos aliáronse cos visigodos (o
pobo bárbaro máis romanizado).
• Entre o 415 e 418, tropas visigodas entraron en
Hispania, coa finalidade de acabar cos bárbaros
rebeldes, protexer o territorio de novos ataques e
exercer o goberno como representantes da
autoridade imperial.
• Aniquilaron aos vándalos e os alanos e acantoaron
aos suevos na Gallaecia.
• Ante o temor a ser derrotados, os vándalos
asdingos desprazáronse cara o sur, saqueando
todo o territorio ata pasar ao norte de África (429).

8. Invasións xermánicas

9. Hispania
ao redor do 418

11. Os suevos na
Gallaecia

12. O reino suevo de Galicia
A súa chegada
• Coa crise do Imperio romano e as
invasións dos pobos xermánicos
chegan ás nosas terras os suevos.
• Forman un reino que durou algo
menos de dous séculos, aínda que
durante este tempo non mudaron as
formas de vida da poboación
hispanorromana.
• Finalmente no ano 585, os visigodos
apoderáronse do reino suevo.

13. O reino suevo de Galicia
A súa chegada
• No ano 409 suevos, vándalos e alanos
entran na Península Ibérica.
• 415 Os visigodos expulsan ao vándalos e
alanos, e acantoaron aos suevos na
Gallaecia (Galicia máis o norte de
Portugal), onde o emperador Honorio lles
permitiu asentarse despois de establecer
un pacto con eles.
• Pobo orixinario do mar Báltico, que
descenderon cara á zona da actual
Alemaña, cometendo todo tipo de saqueos
e pillaxes.

14. O reino suevo de Galicia
A súa chegada
• Calcúlase que chegaron ata a
Gallaecia uns 30.000 suevos,
liderados por Hemerico.
• Intaláronse preferentemente nunha
zona abranguida entre Ourense, Tui,
Braga e O Porto e estableceron a súa
capital en Bracara Augusta (Braga,
Portugal).

15. Imaxe de Punta Langosteira
praia e porto de Suevos (Arteixo)
ao fondo

16. Porto exterior da Coruña
Praia de Sabón
Punta Langosteira
Porto e praia de
Suevos

17. O reino suevo de Galicia
evolución
• Cara o ano 420, os suevos crearon un reino propio
en Galicia, que mantivo a súa influencia ata finais
do século VI.
• Este reino viviu en constante tensión,
especialmente debido ás presións dos visigodos,
que lles querían poñer fin ás continuas rapinas dos
suevos por boa parte do territorio peninsular.
• Así o rei Teodosio II organizou unha expedición
que derrotou ao monarca suevo no 456. Con todo,
os visigodos non lograron facerse co control do
territorio e limitáronse a vixiar as fronteiras. O reino
suevo de Galicia non desapareceu pero entrou
nunha fase de submisión fronte aos visigodos.

18. O reino suevo de Galicia
evolución
• Nada sabemos deles entre o 468 e 559 por falta de testemuños
(período oscuro).
• Nesta época prodúcese o asentamento de poboacións célticas
procedentes de Britania (de onde foron expulsados polas invasións
do saxóns) na zona costeira do norte de Galicia, especialmente na
zona comprendida entre o río Eo e a ría de Ferrol. Integrados no
reino suevo, formaron, entre o 469 e 576, a diócese de Britonia (na
zona de Mondoñedo), unha diócese de tradición céltica, que parece
que comprendía máis a unha comunidade humana que a un
territorio concreto.
• Da presenza dos bretóns hai poucos datos; entre eles o nome dun
bispo desta diócese Maeloc, e varios topónimos (Bretoña...).
• Para algúns historiadores, etnógrafos... é posible que as tradicións e
cultos relixiosos galegos asociados á chegada de santos en barcos
de pedra sexan un recordo da chegada destas comunidades célticas
que, cos seus bispos ao fronte, arribarron ás costas da Gallaecia...)

19. Fuxida dos Bretóns
coa invasión dos Saxóns

20. Serviu de tema
á música folk.
(1979)

21. O reino suevo de Galicia
evolución
• No século VI os suevos abarcaban os tres conventus clásicos
da provincia da Gallaecia romana (Lucus (Lugo), Astúrica
(Astorga), Bracara (Braga)).
• Mantiñan unha convivencia pacífica coa poboación galaico-
romana facilitada pola súa conversión ao catolicismo.
• Neste momento consolidouse a cristianización das masas
campesiñas grazas á actuación dun monxe: Martiño de
Dumio nado na Panonia (Hungría), quen reorganizou o
monacato de Gallaecia; ademais de fundar o mosteiro de
Dumio (preto de Braga) e de exercer o bispado de Braga,
sede metropolitana do reino suevo, dedicou especial atención
á loita contra as prácticas pagáns.
• O reino suevo tivo unha nova fase de apoxeo co ascenso ao
trono de Miro (570-583), que emprendeu unha campaña
militar contra algúns pobos asentados entre Cantabria e
Navarra.

22. O reino suevo de Galicia
evolución
• A partir do 572, as relacións cos visigodos
deterioráronse e rexurdiron os enfrontamentos.
• No ano 585 o rei visigodo Leovixildo, co pretexto
de intervir nunhas liortas da dinastía sueva (a
deposición do rei Eurico polo rebelde Andeca),
penetrou cos seus exércitos na Gallaecia e, tras a
toma de Porto e Braga, conquistou o reino suevo.
Anexionado ao reino visigodo.
• Aínda así, a Gallaecia sueva debeu manter certa
personalidade diferenciada, pois nalgúns casos, os
reis visgodos encargaron o seu goberno aos seus
herdeiros ao trono.

23. O reino suevo de Galicia
o problema relixioso
• Inicialmente os suevos profesaban o arrianismo,
doutrina considerada herética que nega o carácter
divino de Xesús. Esta crenza estaba moi espallada
entre os pobos xermánicos, mentres que a maioría da
poboación hispanorromana profesaba o catolicismo.
• Para combater o arrianismo, a mediados do século VI
chegou a Galicia San Martiño Dumiense, que influíu
na conversión do rei suevo Teodomiro e organizou o
Concilio de Braga no ano 569.
• Despois da conversión ao catolicismo do reino suevo, a
Igrexa foi gañando forza e prestixio social. Ao longo do
século VI creándose numerosos mosteiros que
haberían ter unha longuísima vida, chegando, nalgúns
casos, ata a actualidade.

24. Moeda sueva cuñada
polo rei Requiario (448-455),
co seu nome gravado nela:
Requiario reges

25. Necrópole sueva do s. VI
atopada no subsolo da
catedral de Santiago

26. Capela escavada en rocha
(San Pedro de Rocas) s. VI
É a igrexa galega máis antiga,
nela desenvolveuse a vida monacal
San Martiño Dumiense.
Miniatura
do Códex Albeldensis. s.X

27. Características da economía e sociedade do
reino suevo
• Baseábase na agricultura e gandaría. Non
había grandes diferenzas coa época
hispanorromana e grandes extensións de
terreo estaban en moi poucas mans. A
gandaría tiña especial importancia e
pódese comprobar en que incluso os
mosterios da época posuían rabaños que
eran a base do seu sustento e economía.
• A sociedade non estaba especialmente
desenvolta. Os invasores integráronse con
facilidade na poboación autóctona, que
estaba moi influída xa pola cultura romana.

28. Información sobre o mosteiro de San Pedro
de Rocas
• Considérase o mosteiro máis antigo de
Galiza.
• Ten unha arquitectura curiosa, é un
mosteiro escavado na rocha. O campanario
aproveita as rochas dun lado e se apoia na
rocha natural do outro lado.
• Os aspectos máis curiosos que se atoparon
nel, foron moitas tumbas antropomórficas.

29. San Pedro de Rocas
s. VI

30. Preguntas síntese
a. Quen eran os suevos? De onde proviñan?
Describe a zona de ocupación. Por onde se
espallaron? Onde quedaron definitivamente a partir
do s. V?
• Un pobo xermánico que proviña na zona do
mar Báltico.
• Espalláronse por toda a Gallaecia e desde
aí realizaron saqueos e pillaxes por outras
provincias da antiga Hispania.
• Asentáronse definitivamente na Gallaecia
principalmente na área de Braga (Portugal)
nun trapecio cos vértices situados nas
localidades de Tui, Ourense, Braga e Porto.

31. Preguntas síntese
b. Que dúas etapas podes distinguir na
evolución do reino suevo? Cando finalizou
este reino?
• Unha primeira etapa entre 409 e
468: ocupación destacan os reinados
de Rechila e Rechiario ao final desta
etapa.
• 468-559: período oscuro (non temos
fontes escritas sobre este período.
• Etapa final 559-585. Incorporación ao
reino visigodo.

32. Preguntas síntese
c. De que xeito explicarías os conflitos entre
os suevos e visigodos?
• Ten a súa orixe na expansión
territorial do reino suevo e na
posterior reacción do rei visigodo
Leovixildo que lle poñerá freo e
incorporará o territorio suevo ao
reino visigodo.

33. A Hispania Visigoda
Santa Comba de Bande

34. A Hispania visigoda
O reino de Toledo
• No ano 409 entraron en Hispania unha serie de pobos
bárbaros: suevos, vándalos e alanos. Os visigodos,
aliados de Roma, acudiron á Península dende a Galia,
expulsaron a vándalos e alanos cara ao norte de África e
arrecuncharon aos suevos en Galiza.
• A finais do século V, os visigodos atopábanse asentados
no Sur da Galia e en Hispania. Tiñan a capital en Tolouse.
• Os francos, provenientes do Norte da Galia, derrotaron
os visigodos (batalla de Vouillé, 507) e expulsáronos.
• Daquela, os visigodos espalláronse por Hispania e
organizaron un reino con capital en Toledo, que se
mantivo máis de douscentos anos.

35. Migración dos visigodos

36. Territorio visigodo
antes da derrota
cos francos

37. A Hispania visigoda
O reino de Toledo
• Entre o 569 e 623, os reis visigodos Leovixildo, Sisebuto e
Suintila realizaron diversas campañas militares que lles deron
o dominio da case totalidade das terras peninsulares. Estas
campañas estiveron contra cidades e zonas
hispanorromanas independentes da Bética (Córduba,
Orospeda) e do Douro (Sarabia), contra tribos indíxenas do
norte (especialmente vascóns), contra suevos e bizantinos.
• As campañas remataron coa anexión de todos eses
territorios, coa excepción dunha pequena parte na zona norte
habitada polos vascóns.
• Paralelamente produciuse a fusión entre godos e
hispanorromanos grazas á autorización de contraer
matrimonios mixtos e á conversión ao catolicismo con
Recaredo no 589.

40. A Hispania visigoda
O reino de Toledo
• Os visigodos eran pouco numerosos (150.000) sobre unha
poboación duns catro millóns, dominaron aos hispanos e repartiron
entre eles gran parte das súas terras.
• Xunto aos grandes propietarios hispanorromanos, constituíron o
grupo social aristocrático e privilexiado.
• A monarquía conseguiu establecer un reino fundamentada nos
seguintes aspectos:
• Monarquía forte en principio electiva pero que se transformou en
hereditaria. O monarca apoiábase nas institucións de goberno, como
a Aula Rexia (órgano asesor formado por nobre e clérigos) e os
Concilios de Toledo (asembleas de carácter relixioso e civil).
• Control de todo o territorio peninsular (ver máis adiante)
• Unificación xurídico e relixiosa: (ver máis adiante)

41. Restos arqueolóxicos
de Recópolis (Guadalajara)
cidade fundada
por Leovigildo (s. VI)

42. A Hispania visigoda
A monarquía visigoda
• A monarquía visigoda conseguiu controlar o territorio
peninsular: expulsou os suevos (585), conquistoulles
territorios aos bizantinos (572-628) e detivo os francos
no norte.
• Os visigodos, a través do establecemento dunha
monarquía forte, Pasou dun modelo electivo a
hereditario.
• Conseguiron a unificación relixiosa e xurídica entre
hispanorromanos e visigodos. Leovixildo promoveu a
igualdade dos dous pobos establecendo a posibilidade
de matrimonios mixtos. Recaredo converteuse ao
catolicismo, separándose da doutrina arrianista.
Recesvinto promoveu unha única lexislación (Liber
Iudicorum ou Foro Xulgo)

43. A conversión de Recaredo
Muñoz Degrain (1888)
Senado

44. Reprodución medieval
do rei Recesvinto.
Unificador xudicial
a través do
Liber Iudiciorum

46. A Hispania visigoda
A monarquía visigoda
• A comezos do século VIII, as disputas
nobiliarias facilitaron que o exército
musulmán, procedente do norte de
África invadise a Península Ibérica
(711) e derrotase ao derradeiro
monarca visigodo (don Rodrigo)

47. Isidoro, bispo de Sevilla, foi un dos
Clérigos máis influintes da Hispania Visigoda.
Estatua na Biblioteca Nacional (Madrid)
Recesvinto(653-672) foi un dos últimos
monarcas visigodos. Coroa votiva
(tesouro de Guarrazar)

48. Códice emiliense, século X. Representa a cidade
de Toledo coas súas muralla e ameas e algunhas
das súas igrexas.
Cruz do tesouro
de Torredonjimeno (Xaén)
s. VII

49. Fíbula visigoda
Alovera (Guadalajara)
s. VI

50. A Hispania visigoda
A sociedade visigoda
• Aínda que os visigodos eran
numericamente poucos, dominaron aos
hispanos e repartíronse as dúas terceiras
partes das terras peninsulares.
• A economía era basicamente agrícola e de
subsistencia.
• Nas cidades, as actividades artesanais e o
comercio diminuíron considerablemente.

51. A Hispania visigoda
cultura e arte visigodas
• A cultura e a arte visigoda estiveron moi
marcadas pola influencia romana e cristiá: o latín
foi a lingua culta e a produción literaria centrouse
nas sés episcopais e nos mosteiros cristiáns.
• Dende o punto de vista artístico, salientan as
pequenas igrexas construídas maioritariamente no
século VII d.C.: San Xoán de Baños, San Pedro de
la Nave, Santa Comba de Bande, Quintanilla de las
Viñas.

52. Nave principal
Campanario
Arco de ferradura
Escasas ventás
Nave lateral
Grosos muros de pedra de canteria irregular
San Juan de Baños (Palencia) (s.VII)

53. San Juan de Baños (Palencia) (s.VII)
Interior e plano

54. San Pedro de la Nave (Zamora) (s.VII)
Escasas fiestras
Grosos muros

55. Arco de ferradura
sostido sobre columnas
Columnas pegadas
ao muro
Chapitel historiado
San Pedro de la Nave (Zamora)
(s.VII)

56. Quintanilla de las Viñas (Burgos) (s.VII)

57. Cripta de San Antolín
Catedral de Palencia s. VII

58. Santa Comba de Bande (Ourense) (s.VII)

59. San Xoán de Panxón (Nigrán-Pontevedra) (s.VII)

60. a. Que importancia tivo a Igrexa na cultura visigoda? Que
foron os Concilios de Toledo?
• Na cultura visigoda a Igrexa era importante
porque os clérigos cristiáns eran os que
conservaban a cultura romana e sabía ler e
escribir. Dous exemplos son San Leandro e
San Isidoro de Sevilla.
• Os Concilios de Toledo era asembleas de
bispos convocada polo rei na capital
visigoda, nos que se decidían non só
cuestións relixiosas, senón tamén asuntos
civís relacionados co goberno do reino.

61. b. Que características ten a ourivaría visigoda?
• Caracterízase porque os artesáns
traballaban metais nobres (ouro e prata)
pero tamén bronce e ferro.
• Ademais utilizaban varias técnicas:
fundición retocada e gravada, dourado ao
lume, soldadura e incrustacións de xemas
(granate, cristal de rocha, ágata...) e de
perlas irregulares.

62. c. Características da arquitectura visigoda
• Predomina a arquitectura relixiosa en áreas
rurais.
• Utilizan o arco de ferradura.
• Son construcións de pequeno tamaño.
• Muros moi grosos nos que a penas hai
vanos.

64. d. Describe os edificios da aldea visigoda e as
actividades que realizan os seus habitantes
• Edificios e actividades que amosa a ilustración corresponden a unha
sociedade rural.
• A aldea é pequena e non conta con ningún espazo dedicado ao
comercio.
• A poboación vivía nun clima de inseguridade, polo que protexían a a
aldea cun valado.
• As actividades económicas eran: cultivo nun pequeno horto, cría de
diferentes animais en cortes e currais, caza dalgúns animais, o
artesán elabora algúns produtos, ferreiro forxa metais, carpinteiro
traballa a madeira, elaboración de pan no forno.
• Trátase dunha economía de subsistencia baseada no
autoabastecemento, xa que producen o que consomen.

65. ANEXO
A famosa lista dos reis Godos