МБАНХ-ноос бэлтгэсэн СБАХ-ийн дүрэм, журам

1. Хаяг: “Монголын бэлчээр ашиглагчдын
нэгдсэн холбоо” Улаанбаатар хот,
Баянзүрх дүүрэг, 1-р хороо,
“Монголын Хөдөө Аж Ахуйн
Үндэсний Холбоо”-ны байр, 115 тоот
Утас: 976-98113747, 99060647
И-мэйл: nfpug.ngo@gmail.com
БЭЛЧЭЭР
АШИГЛАГЧДЫН
ХОЛБОО
Малчдад зориулсан гарын авлага
ЭРҮҮЛ БЭЛЧЭЭР
ЭРҮҮЛ ХҮНС
ЭРҮҮЛ МОНГОЛ ХҮН

2. ЭРҮҮЛ БЭЛЧЭЭР – ЭРҮҮЛ ХҮНС – ЭРҮҮЛ МОНГОЛ ХҮН
1
НЭГ. МАЛЧДЫН ХАМТРАН АЖИЛЛАХ
ҮҮСГЭЛ САНААЧИЛГЫГ ДЭМЖИХ
ХЭРЭГЦЭЭ ШААРДЛАГА, ХАМТЫН
АЖИЛЛАГААНЫ АЧ ХОЛБОГДОЛ
Нийтлэг асуудал
Сүүлийн жилүүдэд малчид өөрсдийг нь бүх шатанд төлөөлөх, эрх ашгийг нь
хамгаалах байгууллага болох малчны холбоо байгуулахын ач холбогдлын
талаар нилээд хүчтэй ярих болж, зарим сумд нь ажил хэрэг болгож эхлээд
байгаа билээ.
Иймд нэгдүгээрт, малчдын энэхүү зөв санаачилга, хөдөлгөөнийг нийтэд
сурталчлах, хоёрдугаарт, үүнээс санаа аван ажил хэрэг болгоход нь тулгарч
болох бэрхшээлийг хялбарчлах зорилгоор энэхүү гарын авлагыг бэлтгэлээ.
Ер нь нэгдлийн мал хувьчилсаны дараа үлдсэн үл хөдлөх болон бусад
хөрөнгөөр малчдад үйлчлэх хоршоо юмуу холбоо байгуулах байсан. Гэвч
үүнийг зөв зохистой зохион байгуулж чадаагүйгээс өмч хөрөнгө үрэгдэж
тэрхүү хоршоонууд тарж бутарсан. Малаа хувьчилж авснаар малчдын
санаа амарч хувьчлалаас үлдсэн үндсэн болон эргэлтийн хөрөнгийг хэрхэн
ашиглах талаар тодорхой бодлого төлөвлөгөө байхгүй байсны улмаас
үрэгдэн алга болсон. Үүний улмаас малчдын бие даан хийж, хэрэгжүүлж
чадахгүй зүйлийг нэгдсэн зохион байгуулалттайгаар хэрэгжүүлэх тогтолцоо
үгүй болсон. Тухайлбал: бэлчээр ашиглалтын удирдлага, зохион байгуулалт,
малын үржлийн ажлын зохион байгуулалт, мал аж ахуйн бүтээгдэхүүний
бэлтгэн нийлүүлэлт борлуулалт, тэжээл тариалах, хадлан бэлтгэх, төмс
хүнсний ногоо тариалах, малчдын сургалт, экстеншений үйл ажиллагаа,
орлого ашгаа хэрхэн хуваарилах, ашиглах зарцуулах талаар зах зээлийн
нөхцөлд зохицсон бизнесийн мэдлэг боловсрол, сэтгэлгээ зэрэг.
Энэ бүхний улмаас бэлчээрийн доройтол нэмэгдэж малын ашиг шим буурах,
ган, зудад малаа алдах, бүтээгдэхүүний анхан шатны боловсруулалтаас
авхуулаад хэрэглэгчид хүргэх маркетингийн сүлжээ шат болгондоо
алдагдсанаас түүхий эдийн нь үнэ өсөхгүй байх, бусад орлого олох

3. МОНГОЛЫН БЭЛЧЭЭР АШИГЛАГЧДЫН НЭГДСЭН ХОЛБОО
2
бололцоогоо алдсанаас орлого ашгаа нэмэгдүүлэх өөр хувилбар байхгүй,
зах зээлийн нөхцөлд зохицуулан бизнесээ эрхлэх арга ухаан, мэдлэг
боловсрол дутагдах болсон. Олон арван жил нэгдсэн төвлөрсөн удирдлагаар
удирдуулж зөвхөн гүйцэтгэх хэмжээнд сэтгэж ажиллаж байснаас өмчийн
эзэн болооод өөрөө бие даан аж ахуйгаа эрхлэх болсон нь олон зүйл дээр
мэдлэг боловсрол, чадвар дутагдах зэрэг олон сөрөг тал бий болсон. Энэхүү
үйл явц одоо ч үргэлжилж байна.
Энэ олон нийтлэг асуудлуудын нэг малчин, хот айл, малчны нэг бүлэг, хэсэг
тус тусдаа шийдвэрлэх бололцоогүй юм. Энэ бүхнийг хамт олноороо олон
талаас нь хэлэлцэж ардчилсан зарчмаар хамтын шийдвэр гарган зохион
байгуулж хэрэгжүүлэх шаардлага юу юунаас чухал байна. Тэрчлэн малчдын
эрх ашгийг хамгаалсан байгууллага ч өнөөдөр байгуулагдаагүй байна.
Энэ бүх үүрэг, зорилтыг хэрэгжүүлэхэд Сумын малчдын холбоо өөрийн үйл
ажиллагааг чиглүүлэх ёстой.
Бэлчээр ашиглагчдын холбоо нь:
• Баг, сум, аймаг, улсын хэмжээнд малчдын төлөөлөл байж дуу хоолой
нь болох
• Малчдыг төр засгаас дэмжлэг, туслалцаа авахад нь төлөөлөх
• Малчдын хоорондын хамтын ажиллагааг урамшуулан, хөгжүүлэх
• Малчдад мэдээлэл түгээж, тэдний туршлагаа хуваалцах боломжийг
нээж өгөх
• Нөөц бололцоогоо ашиглах, төрөл бүрийн үйлчилгээ хүртэх
боломжийг нь нэмэгдүүлэх
• Байгалийн гамшгаас хамгаалах, урьдчилан сэргийлэх нөөц бүрдүүлэх,
зохион байгуулах
Зохион байгуулах зарчим
• Гишүүнчлэл сайн дурын үндсэн дээр байна
• Эрх тэгш байдал (Баян, ядуу, эрэгтэй эмэгтэй, нас хүйс)
• Ил тод байдал (Аливаа асуудал нь олон нийтэд нээлттэй байна)
• Шудрага байдал (Асуудал шийдвэрлэхдээ зөвхөн шударга зарчмыг
мөрдлөг болгоно)

4. ЭРҮҮЛ БЭЛЧЭЭР – ЭРҮҮЛ ХҮНС – ЭРҮҮЛ МОНГОЛ ХҮН
3
• Бие даасан байдалтай байх (Сум орон нутгийн холбоо нь аймаг
нийслэлийн холбооноос хамааралгүйгээр бие даасан байдлаар үйл
ажиллагаа явуулна, аймаг нийслэл дэх холбоо нь сумын холбооны
төлөөлөл болж ажиллана)
• Төвлөрсөн бус удирдлагатай (Шийдвэр доороос дээш чиглэсэн
байдлаар гарч хэрэгжинэ)
• Нийтийг хамарсан шинжтэй (Үйл ажиллагаа нь бүх гишүүдийг
хамарсан байдлаар явагдана. Ганц нэг, эсвэл хэсэг бүлэг хүмүүсийн
эрх ашгийн төлөө үйлчлэх нь холбооны зорилгод харш болно)
• Зөвхөн малчид төдийгүй бусад байгууллага, хамт олон хувь хүн
гишүүнээр элсэж болно.
• Мэргэжлийн чиглэлээр төрөлжсөн (Холбоо нь цаашдаа тодорхой
чиглэлүүдээр төрөлжиж болно. Тухайлбал тариаланчдын, малчдын,
фермерүүдийн гэх мэт)
Зохион байгуулалтын асуудал
• Сумын малчдын хурлаар Холбоо зохион байгуулагдана.
• Дүрэм
• Үйл ажиллагааны төлөвлөгөө
• Удирдах зөвлөл
• Хяналтын зөвлөл

5. МОНГОЛЫН БЭЛЧЭЭР АШИГЛАГЧДЫН НЭГДСЭН ХОЛБОО
4
ХОЁР. СУМЫН БЭЛЧЭЭР АШИГЛАГЧДЫН
ХОЛБООНЫ ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ҮНДСЭН
ЧИГЛЭЛ
1. Бэлчээрийн зохион байгуулалтын асуудал
Сумын бэлчээр ашиглагчдын холбоо ТББ нь бэлчээр ашиглагчдын
хэсгүүдийн үйл ажиллагааг дэмжих, уялдаа холбоог хангах, тэдний нийтлэг
ашиг сонирхлыг төлөөлөх эрх бүхий, ашгийн төлөө бус хуулийн этгээд байж
дараах үндсэн үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэнэ. Үүнд:
• Бэлчээр ашиглагчдын хэсгүүдийн тухайн жилийн төлөвлөгөөг нэгтгэн
боловсруулж сум, дүүргийн Засаг дарга, газрын даамалд танилцуулах
• Бэлчээр ашиглагчдын хэсгүүдийн жил бүрийн ажлын төлөвлөгөөний
хэрэгжилтийг зохион байгуулахад туслах, тэдгээрийн хоорондын үйл
ажиллагааг уялдуулан зохицуулах
• Бэлчээрийнзориулалтыгөөрчилжөөрангиллынгазартшилжүүлэх,өөр
ангиллын газрыг бэлчээрт шилжүүлэх талаарх бэлчээр ашиглагчдын
бүлгүүдийн саналыг сум, дүүргийн Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлаар
хэлэлцүүлэх

6. ЭРҮҮЛ БЭЛЧЭЭР – ЭРҮҮЛ ХҮНС – ЭРҮҮЛ МОНГОЛ ХҮН
5
• Улирлын чанартай нийтээр ашиглах бэлчээрт бэлчээр ашиглагчдын
түр хэсэг байгуулж, эзэмшүүлэх, ашиглуулах асуудлыг шийдвэрлэх
• Бэлчээрийн зураглал, бэлчээрийг хуваарьтай сэлгэж, өнжөөж
ашиглах, хадлан тэжээл, оторын болон нөөц бэлчээрийн газрыг
тодорхойлж, хамгаалж сайжруулах, бэлчээрийн хадлангийн газрыг
усжуулах асуудал зэргийг агуулна. Бэлчээрийн зохион байгуулалтыг
хэрхэн хөтөлж явуулах талаар нарийвчилсан арга зүйг мөрдөж
ажиллана
2. Малын үүлдэр угсаа сайжруулах
Тухайн орон нутгийн нөхцөлд дасан зохицох шилмэл омгийн мал өсгөж,
үржлийн сүрэг бий болгох замаар алхам алхамаар үүлдэр угсааг сайжруулах
ажлыг гүйцэтгэнэ. Эхний жилд үржлийн мал худалдаж авахад нь хөтөлбөрөөс
дэмжлэг үзүүлэх бөгөөд 2 дахь жилээсээ төл малаараа дамжуулан үржлийн
ажлыг бие даан явуулах ба цаашид тухайн орон нутгат “Малын үржлийг
сайжруулах сан” байгуулан ажиллаж болно.
3. Тэжээл тариалах , хадлан бэлтгэх
Энэ чиглэлээр орон нутгийн иргэдийн санал, санаачилгад тулгуурлан
тэжээлийн ургамал тариалах (үрээр хангах), хадлангийн талбайг хашиж
хамгаалах, өтөг бууцаар бордох зэрэг үйл ажиллагааг нь дэмжиж хамтран
ажиллах бөгөөд цаашид бие даасан тогтвортой үйл ажиллагаа бий болгоход
илүү анхаарал хандуулна.
4. СБАХ-ийн бизнесийн үйл ажиллагаа, маркетинг
Эдийн засгийн хувьд биеэ даасан, хараат бус байдлыг хангахын тулд дэргэдээ
бүх малчдыг хамруулсан хоршоо байгуулж бизнесийн үйл ажиллагаа
эрхэлнэ.
• БАХ-ийн бэлтгэсэн түүхий эдийг нэгтгэн, чанарын шаардлагын дагуу
ангилах, баглах хадгалах, тээвэрлэх- өртөг нэмэгдүүлэлт
• Өргөн хэрэглээний барааг бөөний худалдан авалтаар хямд үнээр
хангах
• Бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэл, бизнес үйл ажиллагааг нэгтгэх

7. МОНГОЛЫН БЭЛЧЭЭР АШИГЛАГЧДЫН НЭГДСЭН ХОЛБОО
6
• Хадгаламж зээлийн болон машин техникээр үйлчлэх
• Төсөл, хөтөлбөрийн зүгээс зарласан тендерт оролцох
• Борлуулалтын зах зээлтэй холбох /дотоодын боловсруулах үйлдвэр,
гадны компанийн төлөөлөл, үзэсгэлэн худалдаа, дэлгүүр-гадаад
түнш/
• Нийлүүлэлтийн зах зээлтэй холбох /худалдааны компаниуд, хилийн
худалдаа/
5. Машин техникээр үйлчлэх хоршоо
Хөтөлбөрийн санхүүжилтээр олгогдсон техникийг нутгийн иргэдийн
шаардлагатай ажил үйлчилгээг тухайн орон нутгийн зах зээлийн бодит
үнэлгээгээр үнэлсэн хөлсөөр үйлчлэх замаар өөрөө өөрийгөө санхүүжүүлнэ.
6. Маркeтингийн хоршоо
Малчдыг зах зээлтэй холбож, зах зээлд эзлэх хувийг нь нэмэгдүүлэх чиглэлэр
ажилладаг. Зарим хэлбэрийн маркетингийн хоршооны жишээ,
а) Малчид - худалдаачдыг холбох. Малчдын бүтээгдэхүүнийг төвлөрүүлэх
замаар зах зээлд үнэ хаялцах боломжийг нэмэгдүүлэх. Малчдаас авсан
үнээс илүү ашиг олсон бол буцааж хуваарилах зарчмаар ажиллана.
б) Олон малтай малчдад тулгуурласан хоршоо. Дээрхтэй төстэй гэхдээ илүү
их бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх боломжид нь тулгуурлан хэд хэдэн малчид нэгдэж
бусад цөөн малтай малчдынхаа бүтээгдэхүүний зах зээлд эзлэх хувийг өсгөх.
в) маркетингийн төрөлжсөн хоршоо. Нутаг орон, газар нутгийн онцлогоос
шалтгаалан зөвхөн нэг эсвэл тодорхой тооны бүтээгдэхүүний маркетингийн
асуудлыг хариуцсан байж болно. Тухайлбал, сарлагын хөөвөр, ямааны
ноолуур, цагаан идээ гэх мэт.
7. Хадгаламж зээлийн хоршоо
Хамтарсан санхүүжилтээр хуулийн дагуу зөвхөн гишүүддээ үйлчилдэг, ашиг
орлогоо гишүүддээ хуваалцдаг зарчмаар ажиллана.
БАХ-ийн дундын сан өргөжиж хадгаламж зээлийн хоршооны зохион
байгуултад шилжинэ.

8. ЭРҮҮЛ БЭЛЧЭЭР – ЭРҮҮЛ ХҮНС – ЭРҮҮЛ МОНГОЛ ХҮН
7
8. Сургалт, зөвөлгөө, мэдээлэл, экстеншиний үйлчилгээ
Малчид, хөдөөгийнхөнд шаардлагатай сургалтыг аль болох үзүүлэх
сургалт (газар дээр эсвэл баримтат кино, фото танилцуулга) хэлбэрээр
зохион байгуулах. Сүүлийн үеийн мэдээ, мэдээллийг хөдөөгийнхөнд
шуурхай дамжуулах, шинэ техник, технологи, ШУ-ы сүүлийн үеийн ололтыг
хөдөөгийхөнд түгээн дэлгэрүүлэх, хүргэх.
Орлого нэмэгдүүлэх бусад үйл ажиллагаа (төмс, хүнсний ногоо тариалах,
гар урлал, оёдол гэх мэт )
Санхүүжилт
Холбооны санхүүжилт дараах эх үүсвэрээс бүрдэнэ. Үүнд:
• Холбооны гишүүний элсэлтийн хураамж
• Гишүүний сар тутмын татвар
• Холбооны үйл ажиллагааг дэмжигч гадаад, дотоодын иргэд, аж ахуйн
нэгж
• Байгууллагын хандив, техникийн туслалцаа, үйлчилгээ, төслийн
хөрөнгө
• Дүрмийн зорилгоо хэрэгжүүлэхтэй холбогдсон үйл ажиллагаанаас
олсон орлого
• Төсөл хэрэгжүүлэх зорилгоор улсын төсвөөс олгосон хөрөнгө
Хяналт үнэлгээ
Холбооны дээд эрх барих байгууллага нь бүх гишүүдийн хурал байна.
Бүх гишүүдийн хурлын чөлөө цагт Холбооны удирдах дээд байгууллага
нь удирдах зөвлөл байна. Удирдах зөвлөлийн дэргэд хяналтын зөвлөл
байгуулагдаж, холбооны үйл ажиллагаанд хяналт, үнэлгээ хийж удирдах,
зөвлөл болон бүх гишүүдийн хуралд тайлагнаж ажиллана.
Бүх гишүүдийн жилд хуралдах тоо, хэлэлцэх асуудал, удирдах болон хяналтын
зөвлөл, эдгээрийн хоорондын харилцаатай холбоотой зохицуулалтын
асуудлууд нь холбооны дүрмээр тодорхойлогдоно.

9. МОНГОЛЫН БЭЛЧЭЭР АШИГЛАГЧДЫН НЭГДСЭН ХОЛБОО
8
ГУРАВ. АЙМГИЙН БОЛОН ҮНДЭСНИЙ
БЭЛЧЭЭР АШИГЛАГЧДЫН ХОЛБООНЫ
АЖЛЫН ЧИГЛЭЛ
Аймгийн болон үндэсний хэмжээний бэлчээр ашиглагчдын холбоо нь
бэлчээрийн талаар дараах үйл ажиллагааг хэрэгжүүлнэ:
• Сумын болон аймгийн бэлчээр ашиглагчдын холбооны үйл
ажиллагааг уялдуулан зохицуулах
• Сумын болон аймгийн бэлчээр ашиглагчдын холбоог мэргэжил, арга
зүйн удирдлагаар хангах
• Бэлчээрашиглахгэрээнийзагвар,журам,төлөвлөгөө,мониторингийн
аргачлал боловсруулах, загварыг гаргах
• Сум, аймаг хоорондын бэлчээр зохион байгуулалтын асуудлыг
зохицуулахад туслалцаа үзүүлэх
• Бэлчээрийн талаар баримтлах бодлого, шийдвэрийн төсөл
боловсруулах, хууль тогтоомжид өөрчлөлт оруулах талаар санал
боловсруулж төрийн холбогдох эрх бүхий байгууллагад өргөн барих,
шийдвэрлүүлэх.

10. ЭРҮҮЛ БЭЛЧЭЭР – ЭРҮҮЛ ХҮНС – ЭРҮҮЛ МОНГОЛ ХҮН
9
Бэлчээр ашиглагчдын холбоо байгуулахад ашиглах материал, загвар
баримт бичгүүд, Тбб-ын бүрдүүлэх баримт бичгийн жагсаалт
1. Нотариатаар баталгаажуулсан “Хуулийн этгээдийн улсын бүртгэлд
бүртгүүлэх өргөдөл”
2. Үүсгэн байгуулагчдын хурлын тогтоол
3. Үүсгэн байгуулагчдын хурлын тэмдэглэл
4. Удирдөх зөвлөлийн гишүүдийн бүртгэл
5. Удирдөх зөвлөлийн тэргүүний анкет
6. ТББ-н дүрэм
7. Хуулийн этгээдийн нэрийг баталгаажуулсан баримт
8. Тэмдэгтийн хураамж төлсөн баримт
9. Гишүүдийн анкет

11. МОНГОЛЫН БЭЛЧЭЭР АШИГЛАГЧДЫН НЭГДСЭН ХОЛБОО
10
ДӨРӨВ. СУМЫН “БЭЛЧЭЭР АШИГЛАГЧДЫН
ХОЛБОО”-НЫ ДҮРЭМ
Энэ загварыг ашиглаад сумдынхаа
онцлогт зохицуулж бичих
Холбооны Удирдах зөвлөлийн 201.... оны ....
дүгээр сарын .... -ны өдрийн хурлаар хэлэлцэн батлав.
“..................... СУМЫН БЭЛЧЭЭР АШИГЛАГЧДЫН ХОЛБОО”-НЫ ДҮРЭМ
Нэг. Нийтлэг үндэслэл
1.1 “............................... сумын бэлчээр ашиглагчдын холбоо” нь төрийн
бус байгууллагын тухай хууль, энэхүү дүрмийг үйл ажиллагаандаа
мөрдлөг болгож ажиллах, нийгэмд үйлчилдэг, гишүүнчлэлтэй, ашгийн
төлөө бус, төрийн бус байгууллага мөн.
1.2 ...................................сумын бэлчээр ашиглагчдын холбооны оноосон
нэр нь “.......................................... сумын бэлчээр ашиглагчдын
холбоо” /цаашид “холбоо”/ гэнэ.

12. ЭРҮҮЛ БЭЛЧЭЭР – ЭРҮҮЛ ХҮНС – ЭРҮҮЛ МОНГОЛ ХҮН
11
1.3 Тус холбоо нь ..............................сумын Холбооны тэргүүнээр
сонгогдсон хүний харьяалагдах нутаг дэвсгэрт өөрийн эзэмшлийн
байранд байрлана.
1.4 Холбоо нь улсын бүртгэлд бүртгүүлснээр хуулийн этгээдийн эрх эдэлнэ.
1.5 Холбоо нь өөрийн тэмдэг, билэгдэл, данс, албан бичгийн нүүртэй
байна.
1.6 Холбоо нь өөрийн үйл ажиллагаандаа ил тод байх зарчмыг удирдлага
болгож үйл ажиллагааны болон санхүүгийн тайлангаа олон нийтэд
нээлттэй байна.
1.7 Холбоо нь зохих журмын дагуу санхүүгийн болон үйл ажиллагааныхаа
тайланг холбогдох эрх бүхий байгууллагад хуулиар тогтоосон хугацаанд
зохих журмын дагуу гаргаж өгч байна.
1.8 Шаардлагатай бол Холбооны удирдах зөвлөлийн шийдвэрээр хуульд
заасан журмын дагуу холбооны үйл ажиллагааг өргөжүүлэх болон
хугацааг нь сунгаж болно.
Хоёр. Холбооны зорилго, үйл ажиллагааны чиглэл
2.1 Холбооны эрхэм зорилго нь .................................... сумын бэлчээрийн
газрыг зохистой ашиглах, хамгаалах тогтвортой менежментийг
төлөвшүүлэх үйлсэд бэлчээр ашиглагчдын хэсэг болон бусад оролцогчид
дэмжигчдийн үйл ажиллагааг уялдуулж нэгтгэн зохион байгуулах замаар
малчдын амьжиргааг дээшлүүлэх, хөдөөгийн хөгжлийг хангахад зохих
хувь нэмэр оруулахад оршино.
2.2 Холбоо энэхүү эрхэм зорилгоо хэрэгжүүлэхийн тулд дараах чиглэлээр
үйл ажиллагаа явуулна.
2.2.1 Холбоо нь Монголын Бэлчээр Ашиглагчдын Холбооны үйл
ажиллагааг ............................. сумын нутаг дэвсгэрт зохион
байгуулж, хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны талаар хамтран
ажиллахыг зорилт болгон ажиллана.
2.2.2 Бэлчээрийн менежментийн талаар сумын бодлого, хууль, эрх
зүйн орчинг боловсронгуй болгоход чиглэсэн санал, зөвлөмж
боловсруулах ажлыг оролцогч талуудын оролцоонд тулгуурлан

13. МОНГОЛЫН БЭЛЧЭЭР АШИГЛАГЧДЫН НЭГДСЭН ХОЛБОО
12
зохион байгуулж холбогдох дээд байгууллагад тухай бүр
уламжилж тэдэнтэй хамтран ажиллах
2.2.3 Бэлчээрийг зохистой эзэмших, ашиглах, хамгаалахад чиглэгдсэн
малчдын хамтын үйл ажиллагааг дэмжиж бэлчээр ашиглагчдын
хэсгүүдэд арга зүй, менежментийн зөвлөгөө өгөх үйлчилгээ
үзүүлэх
2.2.4 Бэлчээр ашиглагчдын хэсэг, нөхөрлөл, бүлгүүдийн үүсгэл
санаачлагыг дэмжиж, бэлчээрийн хамтын менежментийн
төлөвлөгөө боловсруулах хэрэгжүүлэх ажлыг орон нутгийн
удирдлагатай хамтран зохион байгуулах.
2.2.5 Бэлчээрийн менежмент, экологийн боловсрол олгох малчдын
орлого нэмэгдүүлэх, амьжиргааг дээшлүүлэх чиглэлээр тэдэнд
зориулсан сургалтын хөтөлбөр боловсруулж сургалт явуулах,
хялбарчилсан мэдээ мэдээлэл, материал бэлтгэж дэлгэрүүлэн
түгээх ажлыг бэлчээр ашиглагчдын хэсэг, нөхөрлөл болон бусад
байгууллагын зохион байгуулалтын арга хэмжээнд дэмжлэг
үзүүлэх.
2.2.6 Малчдын эрх ашгийг хамгаалах, бэлчээрийн менежментийг
сайжруулах чиглэлээр шинээр үүсгэн байгуулагдах болон
үйл ажиллагаа явуулж буй байгууллагад арга зүй холбогдох
мэдээллээр хангах ажлыг зохион байгуулах.
2.2.7 Бэлчээрийг урт хугацаанд тогтвортой үр ашигтай ашиглах
боломж, нөхцөл менежментийн бодлогыг тодорхойлоход
чиглэгдсэн судалгаа шинжилгээний ажлыг ЗДТГ-ийн
мэргэжилтний оролцоотойгоор хийж үр дүнг захиргааны болон
холбогдох байгууллага, малчдад тайлагнаж сурталчлан таниулж
байх.
2.2.8 Бэлчээрийн нэгж талбар дахь малчин өрх, малчдын хэсэг
бүлэг нөхөрлөлийн орлогыг нэмэгдүүлэхэд гадаад дотоодын
төсөл хөтөлбөрийн дэмжлэг туслалцааг чиглүүлэхэд анхааран
ажиллах.
2.2.9 Бэлчээрийн менежментийн өнөөгийн чиг хандлага, бэлчээрийн
төлөв байдлын талаарх судалгаа шинжилгээний ажлын
үр дүнг нийтэд хүртээмжтэй болгох бэлчээр сайжруулах

14. ЭРҮҮЛ БЭЛЧЭЭР – ЭРҮҮЛ ХҮНС – ЭРҮҮЛ МОНГОЛ ХҮН
13
шинэ технологийг сурталчлан таниулах, гишүүн төрийн бус
байгууллагуудыг нийтэд таниулах зорилгооор аймгийн хэвлэл
мэдээллийн хэрэгсэлүүдтэй хамтран ажиллах.
2.2.10 Өөрийнорныболонолонулсынижилзорилготойбайгууллагатай
холбоо тогтоон хамтран ажиллах
2.2.11 Зорилго үйл ажиллагааныхаа хүрээнд төрийн байгуулагын
зарим чиг үүргийг холбогдох хууль тогтоомжинд нийцүүлэн
гэрээний дагуу гүйцэтгэж болно.
Гурав. Холбооны бүтэц, хяналтын тогтолцоо
3.1 Холбооны үйл ажиллагааг дэмжигч малчид, иргэд байгууллагын
хүрээг нэмэгдүүлэх, тэдгээрийн татвар, хандив тусламжийг бэлчээр
сайжруулахад нэн шаардлагатай ажилд зориулан зарцуулах зорилгоор
гишүүнчлэлтэй байх ба гишүүнчлэлийн асуудлыг дүрэмд зааснаар
зохицуулна. Бэлчээр ашиглагчдын хэсэг, малчид, байгууллага хамт
олон, хувь хүн холбооны гишүүн байж болно.
3.2 Холбооны Удирдах зөвлөлийн хурлаас хяналтын зөвлөлийг 3 хүний
бүрэлдэхүүнтэй байгуулна.
3.3 Холбооны хяналтын зөвлөлийн бүрэлдэхүүнд удирдах зөвлөлийн
гишүүд орохгүй бөгөөд 2 жил тутамд шинэчлэгдэж байна.
3.4 Хяналтын зөвлөл нь холбооны санхүүгийн үйл ажиллагаанд хяналт
тавьж, бүх гишүүдийн хуралд тайлагнана.
3.5 Холбооны ажлын алба нь тухайн үед тэргүүнээр сонгогдсон гишүүн ТТБ-
ын тэргүүн байх ба ажлын багтай байж болно.
Дөрөв. Холбооны удирдах зөвлөлийн эрх хэмжээ
4.1 Холбооны эрх барих дээд байгууллага нь удирдах зөвлөл байна. Удирдах
зөвлөлийг БАХ-ийн ахлагчид (80%), бусад туршлагтай гишүүдээс (20%)
бүрдүүлнэ
4.2 Удирдах зөвлөлийг хагас жилд нэг удаа холбооны тэргүүн зарлан
хуралдуулна. Удирдах зөвлөл нь нийт гишүүдийн хуралд энгийн олонхи
оролцсоноор хүчин төгөлдөр байна.

15. МОНГОЛЫН БЭЛЧЭЭР АШИГЛАГЧДЫН НЭГДСЭН ХОЛБОО
14
4.3 Удирдах зөвлөл асуудлыг олонхийн саналаар шийдвэрлэж, хэлэлцсэн
асуудлаар тогтоол гаргана.
4.4 Удирдах зөвлөлийн чөлөөт цагт Холбооны удирдлага нь холбооны
тэргүүн байна.
4.6 Удирдах зөвлөл нь дараах бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ.
4.6.1 Удирдах зөвлөлийн хурлаар гишүүнийг сонгох, чөлөөлөх,
4.6.2 Холбооны тэргүүнийг сонгох, чөлөөлөх
4.6.3 Холбооны үйл ажиллагааны үндсэн чиглэл, дүрмийг хэлэлцэн
батлах, өөрчлөлт оруулах.
4.6.4 Холбооны үйл ажиллагааны төсөв, тайлан тэнцлийг батлах
4.6.5. Холбооны дэргэд орон тооны бус салбар, зөвлөл, комисс зэрэг
байгууллагыг байгуулах, татан буулгах
4.6.6. Үйл ажиллагааны үндсэн зорилгод нийцсэн тодорхой төслийг
хэлэлцэн батлах, хэрэгжилтэнд хяналт тавих
4.6.7 Холбооны гадаад харилцаа, хамтын ажиллагааны үр дүнг
хэлэлцэх
4.6.8. Холбоог өөрчлөн байгуулах, татан буулгах
4.6.9. Төрийн бус байгууллагын хууль, тогтоомж энэ дүрэмд заасан
бусад асуудал
4.7 Удирдах зөвлөлийн гишүүд нь төрийн бус байгууллагын тухай хууль
болон дүрэмд заасан эрх эдэлж үүрэг хүлээнэ.
4.8. Удирдах зөвлөл нь жилд 2-с доошгүй удаа хуралдах ба гишүүдийн
ердийн олонхи хүрэлцэн ирснээр хуралдаан хүчинтэйд тооцогдоно.
4.9. Удирдах зөвлөл нь гишүүн ТББайгууллагын тэргүүний тоогоор
гишүүнчлэлтэй байх ба гишүүний бүрэн эрх нь холбооны үйл
ажиллагаа явуулах хугацаанд хэрэгжинэ. Холбооны эрхэм зорилго,
үйл ажиллагааны дүрмийг зөвшөөрсөн гадаад орны иргэн Холбооны
удирдах зөвлөлийн бүрэлдэхүүнд орж ажиллаж болно.
4.10. Удирдах зөвлөлийг Холбоооны тэргүүн даргална.

16. ЭРҮҮЛ БЭЛЧЭЭР – ЭРҮҮЛ ХҮНС – ЭРҮҮЛ МОНГОЛ ХҮН
15
Тав. Холбооны удирдах зөвлөлийн тэргүүний бүрэн эрх
5.1. Холбооны удирдах зөвлөлийн тэргүүн нь дараах бүрэн эрхийг
хэрэгжүүлнэ.
5.1.1. Удирдах зөвлөлийн тэргүүн нь холбоог гадаад, дотоодод
төлөөлөх, Удирдах зөвлөлийн хуралдааныг даргалах
5.1.2 Удирдах Зөвлөлөөс олгосон бүрэн эрхийн хүрээнд Холбоог
төлөөлөх, холбооны өмч хөрөнгийг захиран зарцуулах
5.1.3. Өөрийн бүрэн эрхийн хугацаа дууссан нөхцөлд шинээр Удирдах
зөвлөлийн даргыг сонгох хүртэл албан үүргээ хэвээр гүйцэтгэнэ.
5.1.4. Хуульд заасан бусад бүрэн эрх.
5.2. Төрийн бус байгууллагын гишүүн, удирдах зөвлөлийн гишүүн, ажилтны
хууль бус үйл ажиллагааны улмаас иргэд, аж ахуйн нэгж, байгууллагад
учирсан хохирол, түүнээс үүсэх хариуцлагыг төрийн бус байгууллага
хүлээхгүй.
Зургаа. Удирдах зөвлөлийн шийдвэр гаргах журам
6.1. Удирдах зөвлөлийн гишүүд нь /цаашид *гишүүн* гэх/ аливаа асуудлыг
шийдвэрлэхэд тэгш эрхтэй байна.
6.2. Удирдах зөвлөл нь хувь хүний асуудлаар нууцаар, бусад асуудлыг ил
тодоор санал хураах зарчмаар шийдвэрлэнэ.
6.3. Удирдах зөвлөлийн хуралдаанаар шийдвэрлэх асуудлаар гишүүн
сонирхлын зөрчилтэй байвал тухайн гишүүн энэ тухайгаа тайлбарлаж
санал хураалтанд оролцохгүй. Удирдах зөвлөлийн хуралдаан даргалагч
сонирхлын зөрчилтэй байвал хуралдааныг өөр гишүүн даргална.
Долоо. Удирдах зөвлөлийн хуралдааны тэмдэглэл
7.1. Удирдах зөвлөлийн хуралдааны тэмдэглэлд тухайн хуралдаанаар
хэлэлцсэн асуудал, баталсан шийдвэр, нууц санал хураалтыг тоогоор, ил
санал хураалтыг нэрээр гаргасан дүн, сонирхлын зөрчилтэй холбогдсон
тайлбар, гарах шийдвэрийн талаар зарчмын өөр саналтай гишүүний
тайлбар зэргийг тэмдэглэнэ. Гишүүн тайлбараа бичгээр гаргана.

17. МОНГОЛЫН БЭЛЧЭЭР АШИГЛАГЧДЫН НЭГДСЭН ХОЛБОО
16
7.2. Тэргүүн Удирдах Зөвлөлийн хуралдааны тэмдэглэл, түүний мөрөөр
зохиосон ажлын талаар дараагийн хуралдаанд гишүүдэд танилцуулж
байна.
Найм. Холбооны үйл ажиллагааны санхүүжилт
8.1. Холбооны орлого дараах эх үүсвэрээс бүрдэнэ.Үүнд:
8.1.1. Гишүүдийн татвар
8.1.2. Монгол Улсын иргэдийн сайн дурын хандив
8.1.3. Холбооны үйл ажиллагааг дэмжигч гадаад, дотоодын иргэд,
аж ахуйн нэгж, байгууллагын хандив, техникийн туслалцаа,
үйлчилгээ, төслийн хөрөнгө
8.1.4. Дүрмийнзорилгоохэрэгжүүлэхтэйхолбогдсонүйлажиллагаанаас
олсон орлого
8.1.5. Төсөл хэрэгжүүлэх зорилгоор улсын төсвөөс олгосон хөрөнгө
8.1.6. Зээл болон өвийн хөрөнгө
Ес. Тайлан
9.1. Холбоо нь зохих журмын дагуу жилийнхээ тайлан тэнцлийг гаргаж
хуулийн хугацаанд татварын албанд өгнө.
9.2. Холбоо үйл ажиллагааныхаа тайланг хуульд заасан үндэслэл журмаар
гаргаж өгөх бөгөөд түүнд дараах асуудлыг тусгана.
9.2.1. Холбооны хаяг
9.2.2. Үйл ажиллагааны тухай товч мэдээлэл
9.2.3. Жилийн орлого, зарлагыг дор дурдсан ангиллаар:
а/ Гишүүдийн татвар;
б/ хандивын ;
в/ дүрмийн зорилгоо хэрэгжүүлэхтэй холбогдсон аж ахуйн үйл
ажиллагааны;
г/ өвлүүлсэн эд хөрөнгө

18. ЭРҮҮЛ БЭЛЧЭЭР – ЭРҮҮЛ ХҮНС – ЭРҮҮЛ МОНГОЛ ХҮН
17
9.3. Тайлант жилд 200.000-с дээш төгрөгийн хандив буюу өвийн хөрөнгө
өгсөн байгууллага, иргэний нэр эд зүйлсийн жагсаалт.
9.4. Удирдах зөвлөлийн дарга, гишүүдийн нэр хаяг
9.5. Холбоонд өргөсөн хандивыг хэрхэн зарцуулсан тухай хандивлагчдад
тайлагнах эсэхээ тэдгээртэй байгуулсан гэрээнд тусгана.
Арав. Холбоог татан буулгах
Холбоо нь дараах тохиолдолд татан буугдана.Үүнд:
10.1. Холбоо үйл ажиллагааны үндсэн зорилгоо бүрэн хангасан бол
10.2. Холбооны удирдах зөвлөлийн гишүүдийн дийлэнх олонхийн саналаар
татан буулгахаар шийдвэрлэсэн бол
10.3. Хуульд заасан үндэслэлээр шүүх албадан татан буулгахаар
шийдвэрлэсэн бол.
10.4. Холбоо татан буугдахад зохих төлбөрийг хийсний дараа үлдсэн эд
хөрөнгийг дүрмийн зорилгод нийцсэн үйл ажиллагаанд зарцуулна.
“............... сумын бэлчээр ашиглагчдын холбоо” ТББ-г үүсгэн байгуулагчид

19. МОНГОЛЫН БЭЛЧЭЭР АШИГЛАГЧДЫН НЭГДСЭН ХОЛБОО
18
“............................... аймгийн бэлчээр ашиглагчдын холбоо”
ТӨРИЙН БУС БАЙГУУЛЛАГЫН УДИРДАХ ЗӨВЛӨЛИЙН
ХУРЛЫН ТЭМДЭГЛЭЛЭЭС
201.... оны ........... дүгээр .........................
сарын ......... -ны өдөр аймаг
“..................................... сумын бэлчээр ашиглагчдын холбоо” төрийн бус
байгууллагын удирдах зөвлөлийн хурал нь .............................. аймгийн
......................................... сумын ..................................................................
............. байранд ..................... цагт болж, хуралд ......................................
........................................................................................................................
.................................................................................. нар оролцлоо. Хурлыг
........................... даргалав.

20. ЭРҮҮЛ БЭЛЧЭЭР – ЭРҮҮЛ ХҮНС – ЭРҮҮЛ МОНГОЛ ХҮН
19
ХЭЛЭЛЦСЭН НЬ:
1. “..................................... сумын бэлчээр ашиглагчдын холбоо”
төрийн бус байгууллагыг байгуулах тухай;
2. “............................ сумын бэлчээр ашиглагчдын холбоо” төрийн бус
байгууллагын дүрмийг батлах тухай;
3. “.......................... сумын бэлчээр ашиглагчдын холбоо” төрийн бус
байгууллагын удирдах зөвлөл, тэргүүн даргыг томилох тухай;
4. Зохион байгуулалтын асуудал;
Хурлаар хэлэлцэх асуудалтай холбогдуулан хуралдааны явцад дээрх
асуудлаар санал хурааж, дараах шийдвэрийг гаргах нь зүйтэй гэж үзэв.
ШИЙДВЭРЛЭСЭН НЬ:
1. ........................................ сумын бэлчээрийн газрыг зохистой ашиглах,
хамгаалах тогтвортой менежментийг төлөвшүүлэх үйлсэд сумдын
бэлчээр ашиглагчдын хэсэг болон бусад оролцогчид дэмжигчдийн
үйл ажиллагааг уялдуулж нэгтгэн зохион байгуулах замаар малчдын
амьжиргааг дээшлүүлэх, хөдөөгийн хөгжлийг хангахад зохих хувь
нэмэр оруулах зорилготой “..................................... сумын бэлчээр
ашиглагчдын холбоо” төрийн бус байгууллагыг байгуулах;
2. “................................. сумын бэлчээр ашиглагчдын холбоо” төрийн
бус байгууллагын дүрмийг батлах;
3. “.............................. сумын бэлчээр ашиглагчдын холбоо” төрийн
бус байгууллагын Удирдах зөвлөлийг .....................................................
нарын бүрэлдэхүүнтэй байгуулах;
4. “........................................................... сумын бэлчээр ашиглагчдын
холбоо” төрийн бус байгууллагын Удирдах зөвлөлийн дарга, тэргүүнээр
...................-ийг томилох,
Протокол хөтөлсөн: ..................................

21. МОНГОЛЫН БЭЛЧЭЭР АШИГЛАГЧДЫН НЭГДСЭН ХОЛБОО
20
“....................................... сумын Бэлчээр Ашиглагчдын Холбоо”
ТББ-ын үүсгэн байгуулагчдын хурлын тогтоол
No.2
201... оны ...... дүгээр
сарын ..... -ны өдөр ................... аймаг, .................... сум
ТББ-ын Удирдах зөвлөлийн
дарга тэргүүнийг батлах тухай
“............................. сумынн Бэлчээр ашиглагчдын Холбоо” ТББ-ын үүсгэн
байгуулагчдын хурлын тэмдэглэлийг үндэслэн ТОГТООХ НЬ:
1. ”................................ сумын Бэлчээр Ашиглагчдын Холбоо” ТББ-ын
Удирдах зөвлөлийн даргаар ......................... - ыг баталсугай.
2. ”......................... асумын Бэлчээр Ашиглагчдын Холбоо” ТББ-ыг
бүртгүүлэх, хуулийн этгээдийн эрх авах ажлыг Удирдах зөвлөлийн дарга
тэргүүн .................................. -д даалгасугай.
Үүсгэн байгуулагчид:
....................................... / /
....................................... / /
....................................... / /

22. ЭРҮҮЛ БЭЛЧЭЭР – ЭРҮҮЛ ХҮНС – ЭРҮҮЛ МОНГОЛ ХҮН
21
“.................................... сумын Бэлчээр Ашиглагчдын Холбоо”
ТББ-ын үүсгэн байгуулагчдын хурлын тогтоол
No.1
201......... оны ....... дүгээр
сарын .... -ны өдөр .............. аймаг,
......................... сум
Дүрэм батлах тухай
”................................ сумын Бэлчээр Ашиглагчдын Холбоо” ТББ-ын үүсгэн
байгуулагчдын хурлын тэмдэглэлийг үндэслэн ТОГТООХ НЬ:
1. ”................................ сумын Бэлчээр Ашиглагчдын Холбоо” ТББ-ыг
байгуулж, дүрмийг баталсугай.
2. Дүрэмд заасан үйл ажиллагааныхаа зорилгыг ханган ажиллахыг Удирдах
зөвлөлийн гишүүдэд үүрэг болгосугай.
Үүсгэн байгуулагчид:
....................................... / /
....................................... / /
....................................... / /

23. МОНГОЛЫН БЭЛЧЭЭР АШИГЛАГЧДЫН НЭГДСЭН ХОЛБОО
22
ТӨРИЙН БУС БАЙГУУЛЛАГЫН БАЙРШИЛ,
УДИРДЛАГЫН МЭДЭЭ
Хаяг:
”....................................... сумын Бэлчээр Ашиглагчдын Холбоо” ТББ нь
............................... аймгийн ................................. сумын ..........................
багийн нутагт оршино.
ТББ-ын Удирдах зөвлөлийн дарга, тэргүүн:
.......................... / /
ТББ-ын Удирдах зөвлөлийн дарга, тэргүүний анкет
Удирдах зөвлөлийн дарга, тэргүүн: .................................. / /
No. Овог нэр
Иргэний үнэмлэх,
регистрийн дугаар
Оршин суугаа хаяг,
эрхэлдэг ажил
1.

24. ЭРҮҮЛ БЭЛЧЭЭР – ЭРҮҮЛ ХҮНС – ЭРҮҮЛ МОНГОЛ ХҮН
23
”................................ сумын Бэлчээр Ашиглагчдын Холбоо”
ТББ-ын үүсгэн байгуулагчдын хурлын тогтоол
No.4
201... оны .... дүгээр
сарын .... -ны өдөр .................... аймаг, ....................... сум
ТББ-ын Удирдах зөвлөлийн
гишүүдийг батлах тухай
”................................ сумын Бэлчээр Ашиглагчдын Холбоо” ТББ-ын үүсгэн
байгуулагчдын хурлын тэмдэглэлийг үндэслэн ТОГТООХ НЬ:
1. ”................................ сумын Бэлчээр Ашиглагчдын Холбоо” ТББ-ын
удирдах зөвлөлийг ....................................................................................
........................................................ нарын .................................... хүний
бүрэлдэхүүнтэй байгуулсугай.
2. ТББ-ын дүрэм болон Удирдах зөвлөлийн ажиллах журамд заасан үйл
ажиллагааныхаа зорилгыг ханган ажиллахыг Удирдах зөвлөлийн
гишүүдэд үүрэг болгосугай.
Үүсгэн байгуулагчид:
....................................... / /
....................................... / /
....................................... / /

25. МОНГОЛЫН БЭЛЧЭЭР АШИГЛАГЧДЫН НЭГДСЭН ХОЛБОО
24
”................................ сумын Бэлчээр Ашиглагчдын Холбоо” ТББ-ын
үүсгэн байгуулагчдын хурлын тогтоол
No.4
201.... оны .... дүгээр
сарын .... -ны өдөр ..................... аймаг, ..........................сум
Хяналтын зөвлөлийн дарга,
гишүүдийг сонгох тухай
”................................ сумын Бэлчээр Ашиглагчдын Холбоо” ТББ-ын үүсгэн
байгуулагчдын хурлын тэмдэглэлийг үндэслэн ТОГТООХ НЬ:
1. ”................................ сумын Бэлчээр Ашиглагчдын Холбоо” ТББ-ын
хяналтын зөвлөлийн даргаар ..................................-ийг, гишүүдээр ......
....................................................... нарыг баталсугай.
2. Хяналтын зөвлөлийн дарга, гишүүд ТББ-ын дүрэм болон Хяналтын
зөвлөлийн ажиллах журамд заасан хяналтын үүргээ шударгаар
биелүүлсүгэй.
ҮҮсгэн байгуулагчид:
....................................... / /
....................................... / /
....................................... / /

26. ЭРҮҮЛ БЭЛЧЭЭР – ЭРҮҮЛ ХҮНС – ЭРҮҮЛ МОНГОЛ ХҮН
25
Хуулийн этгээдийн үүсгэн байгуулагч, гүйцэтгэх
удирдлагын анкет
1. Овог.............................. Нэр.....................................
2. Одоо хаана, ямар ажилтай.........................................
3. Эрэгтэй Эмэгтэй (зурах)
4. Төрсөн ................. он ............. сар ............... өдөр
5. Төрсөн аймаг (хот) .................. сум (дүүрэг) ............... төрсөн газар
.......................................................................................................................
6. Одоогийн захиргаа ……........................
7. Яс угсаа.....................................................
8. Нийгмийн гарал ......................................
9. Нийгмийн байдал...................................
10. Ам бүлийн байдал (зөвхөн ам бүлд байгаа хүмүүсийг бичнэ)
No.
Таны юу болох
(эцэг, эх, ах
дүү, гэр бүл)
Овог нэр
(хэний хэн)
Хаана, ямар
ажилтай
Нас

27. МОНГОЛЫН БЭЛЧЭЭР АШИГЛАГЧДЫН НЭГДСЭН ХОЛБОО
26
11. Өөрийн иргэний үнэмлэх (паспорт) регистрийн дугаар, оршин суугаа
хаяг (ажлын ба гэрийн утасны дугаар) ...................................................
..................................................................................................................
..................................................................................................................
..................................................................................................................
..................................................................................................................
..................................................................................................................
12. Онц яаралтай тохиолдолд танд мэдээ дамжуулах, холбоо барих хоёр
хүний овог нэр, гэрийн хаяг, утасны дугаар (таны юу болох)
..................................................................................................................
..................................................................................................................
..................................................................................................................
..................................................................................................................
..................................................................................................................
Бичсэн хүний гарын үсэг: .............................

28. ЭРҮҮЛ БЭЛЧЭЭР – ЭРҮҮЛ ХҮНС – ЭРҮҮЛ МОНГОЛ ХҮН
27
ТАВ. ТББ-ИЙН ХЯНАЛТЫН ЗӨВЛӨЛ,
УДИРДАХ ЗӨВЛӨЛИЙН АЖИЛЛАХ ЖУРАМ
Удирдах зөвлөлийн гишүүдийн
201.... оны ....... сарын .... -ны өдрийн хурлаар
хэлэлцэн батлав
ТББ-ын Хяналтын
зөвлөлийн ажиллах журам
1. ”................................ сумын Бэлчээр Ашиглагчдын Холбоо” ТББ-ын
хяналтын зөвлөл нь үйл ажиллагаандаа ”................................ сумын
Бэлчээр Ашиглагчдын Холбоо” ТББ-ын дүрэм болон энэхүү журмыг
удирдлага болгоно.
2. Хяналтын зөвлөлийг холбооны бүх гишүүдийн хурлаас 5-аас дээшгүй
хүний бүрэлдэхүүнтэй 2 жилийн хугацаагаар байгуулна.
3. Хяналтын зөвлөл орон тооны бус байна.
4. Хяналтын зөвлөлийн гишүүдийн анхдугаар хуралдаанаас Хяналтын
зөвлөлийн даргыг сонгоно.
5. Хяналтын зөвлөлийн даргын түр эзгүйд үүрэг гүйцэтгэгчийг хяналтын
зөвлөлийн гишүүдийн хурлын шийдвэрээр томилно.

29. МОНГОЛЫН БЭЛЧЭЭР АШИГЛАГЧДЫН НЭГДСЭН ХОЛБОО
28
6. Хяналтын зөвлөлийн гишүүн нь малчдын холбооны гишүүн байна.
7. Хяналтын зөвлөл дараахь эрх эдэлж, үүрэг хүлээнэ:
1. Холбооны тэргүүний үйл ажиллагаанд хяналт тавих;
2. Холбооны үйл ажиллагаа хууль тогтоомж болон холбооны дүрэмд
нийцэж байгаа эсэхийг хянах;
3. Холбооны санхүү, нягтлан бодох бүртгэл хөтлөлт, тайлан, тэнцэл
хууль тогтоомжийн дагуу үнэн зөв хийгдсэн эсэхийг хянах;
4. Холбооны эд хөрөнгийн хуримтлал, зарцуулалт,
5. Холбооны эд хөрөнгийн үнэлгээ зөв хийгдсэн эсэхэд хяналт тавих;
6. Холбоонд ирсэн өргөдөл, гомдол, саналын шийдвэрлэлтйн байдалд
хяналт тавих
7. Холбооны санхүүгийн болон бусад үйл ажиллагаатай холбогдсон
зөрчлийг арилгуулах арга хэмжээ авах, энэ асуудлаар шүүх болон
холбогдох байгууллагад хандах;
8. Үйл ажиллагааныхаа тайланг төрийн бус байгууллагын тухай хуульд
заасан хугацаанд гаргаж өгч байгаа эсэхэд хяналт тавих
9. Бүх гишүүдийн хуралд үйл ажиллагааныхаа тайлан тавих;
10. Дүрэмд заасан бусад эрх, үүрэг.
8. Холбооны санхүү, эдийн засгийн үйл ажиллагаанд хийх хяналт шалгалт
нь ээлжит ба ээлжит бус байна.
9. Холбооны жилийн санхүүгийн тайланд ээлжит хяналт шалгалт хийнэ.
10. Удирдах зөвлөлийн шийдвэрээр ээлжит бус санхүүгийн хяналт шалгалт
хийж болно.
11. Хяналтын зөвлөлийн хяналт шалгалтанд шаардлагатай бүх баримт
бичгийг гаргаж өгөх, танилцуулах үүргийг холбооны гүйцэтгэх захирал
хүлээнэ.
12. Санхүүгийн шалгалтыг хийхдээ холбооны жилийн орлого, зарлагыг нь
дор дурдсан ангиллаар:
а/ хандивын;
б/ дүрмийн зорилгоо хэрэгжүүлэхтэй холбогдсон аж ахуйн үйл ажиллагааны;
в/ өвлүүлсэн эд хөрөнгө гэсэн чиглэлээр шалгана.

30. ЭРҮҮЛ БЭЛЧЭЭР – ЭРҮҮЛ ХҮНС – ЭРҮҮЛ МОНГОЛ ХҮН
29
13. Холбоонд 200000-аас дээш төгрөгийн хандив буюу өвийн хөрөнгө
өгсөн байгууллага, иргэний нэр, зүйлсийн жагсаалтыг гаргуулж авна.
14. Хяналт шалгалтыг хяналтын зөвлөлийн даргын баталсан удирдамжийн
дагуу хийнэ.
15. Хяналтын зөвлөл нь хяналт шалгалт хийх болсон тухай шалгуулах
этгээдэд урьдчилан мэдэгдэж болно.
16. Хяналтын зөвлөлийн гишүүн хяналт шалгалтын дүн бүрэн гарахаас өмнө
шалгалтын явцын тухай мэдээллийг бусдад задруулахыг хориглоно.
17. Хяналтын зөвлөл нь шалгалтын дүнг зөвлөлийн хурлаар хэлэлцэн
дүгнэлт өгч, илэрсэн зөрчил дутагдлын шалтгааныг тогтоон, түүнийг
арилгах арга хэмжээг авахуулж, шаардлагатай бол зохих хариуцлага
хүлээлгэх тухай асуудлыг холбогдох байгууллагад тавьж шийдвэрлүүлнэ.
18. Хяналтын зөвлөлийн гишүүдийн олонхи нь оролцсоноор хяналтын
зөвлөлийн хурал хүчин төгөлдөр болно.
19. Хуралд оролцогчдын олонхийн саналаар хяналтын зөвлөлийн хурлын
шийдвэр хүчин төгөлдөр болно.
20. Хяналтын зөвлөлийн хурлын тэмдэглэлд
- хурал хийсэн газар болон цаг
- хуралд оролцсон гишүүд
- тухайн хуралдаанаар хэлэлцсэн асуудал,
- баталсан шийдвэр,
- нууц санал хураалтыг тоогоор,
- ил санал хураалтыг нэрээр гаргасан дүн,
- сонирхлын зөрчилтэй холбогдсон тайлбар,
- гарах шийдвэрийн талаар зарчмын өөр саналтай гишүүний тайлбар
зэргийг тэмдэглэнэ.
21. Хяналтын зөвлөлийн хурлаас гарах шийдвэрийн талаар өөр саналтай
байсан гишүүн тайлбараа бичгээр гаргана.
22. Хяналтын зөвлөлийн хурлын тэмдэглэлд хурал даргалагч гарын үсэг
зурах бөгөөд тухайн тэмдэглэлийн үнэн зөвийг хариуцна.

31. МОНГОЛЫН БЭЛЧЭЭР АШИГЛАГЧДЫН НЭГДСЭН ХОЛБОО
30
23. Хяналтын зөвлөлийн хурлын тэмдэглэлийг буруу хөтөлсөн явдал
удирдах зөвлөлийн хурлаас гаргасан шийдвэрийг хүчингүй болгох
үндэслэл болохгүй.
24. Хяналт шалгалтын дүнгийн тухай танилцуулга, бусад баримт бичгийг
зохих журмын дагуу үйлдэж хяналт шалгалт хийсэн зөвлөлийн гишүүн
гарын үсэг зурна.
25. Хяналт шалгалтын дүнг шалгуулсан этгээдэд танилцуулж холбогдох
баримт бичигт гарын үсэг зуруулна. Хэрэв шалгуулсан этгээд хяналт
шалгалтын баримт бичигт заасан зүйлийг зөвшөөрөөгүй буюу гарын
үсэг зурахаас татгалзсан бол энэ тухай тайлбараа бичиж гарын үсгээ
зурна.
26. Хяналтын зөвлөл нь сонирхогч этгээдийн овог нэр, хаяг тодорхой бус
гомдол, мэдээллийг хүлээж авахгүй.
27. Хяналт шалгалтын явцад гэмт хэргийн шинжтэй зөрчил илэрсэн
тохиолдолд Хяналтын зөвлөл холбогдох баримт бичгийг эрх бүхий
байгууллагад харьяаллын дагуу шилжүүлж болно.
28. Хяналт шалгалтын явцад холбооны эд хөрөнгөд хохирол учруулсан нь
тогтоогдсон бол уг хохирлыг холбогдох этгээдээр хууль тогтоомжийн
дагуу нөхөн төлүүлэх арга хэмжээ авах саналыг Удирдах зөвлөлд гаргана.
29. Удирдах зөвлөл уг саналыг хүлээж авч буруутай байгууллага, албан
тушаалтнаар хохирлыг саналд заасан хугацаанд нөхөн төлүүлэх арга
хэмжээ авч энэ тухайгаа Хяналтын зөвлөлд бичгээр мэдэгдэнэ.
30. Хяналтын зөвлөл хийсэн хяналт шалгалтынхаа дүнгийн тухай мэдээлнэ.
31. Хяналтын зөвлөл нь өөрийн чиг үүрэгт хамаарах асуудлаар иргэдээс
ирүүлсэн мэдээллийн дагуу хяналт шалгалт явуулж болно.
32. Хяналтын зөвлөл нь мэдээллийн нууцыг чандлан хамгаална.
33. Хяналтын зөвлөлийн дарга, хяналтын зөвлөлийн гишүүдийн хууль бус
үйл ажиллагааны улмаас иргэд, байгууллагад учруулсан хохирлыг “......
.............................” ТББ хариуцахгүй.

32. ЭРҮҮЛ БЭЛЧЭЭР – ЭРҮҮЛ ХҮНС – ЭРҮҮЛ МОНГОЛ ХҮН
31
ЗУРГАА.СУМЫН БЭЛЧЭЭР АШИГЛАГЧДЫН
ХОЛБООНД ХӨТЛӨГДӨХ БАРИМТ БИЧИГ,
ХАМТЫН АЖИЛЛАГААНЫ ЧИГЛЭЛ
Нэг. Төрийн бус байгууллагын баримт бичиг
• Төрийн бус байгууллагын гэрчилгээ, тамга, санхүүгийн тэмдэг
• Дүрэм, үүсгэн байгуулсан хурлын тогтоол, удирдах зөвлөлийн анкет
• Татварын алба, нийгмийн даатгалд бүртгүүлэх, банкинд гарын үсгээ
баталгаажуулсан байдал, тайлан.
• Байгууллагын өмчлөлийн үл хөдлөх хөрөнгөтэй тохиолдолд түүний
албан ёсны гэрчилгээ / газрын болон үл хөдлөх хөрөнгийн /
• Эд хөрөнгийн бүртгэл
Хоёр. Хэрэгжүүлж байгаа үйл ажиллагаатай холбогдох баримт
• Хурлын тогтоол, шийдвэрүүд /оноор/
• Үйл ажиллагааны төлөвлөгөө /оноор/
• Үйл ажиллагааны тайлан /улирал бүрээр/
• Санхүүгийн тайлан, улирал бүрээр / шаардлагатай тохиолдолд аудитын
тайлан/
• Бүх төрлийн гэрээ, контрактууд / он тус бүрээр/

33. МОНГОЛЫН БЭЛЧЭЭР АШИГЛАГЧДЫН НЭГДСЭН ХОЛБОО
32
• Бусад баримт бичиг Үүнд: гэрээ, төлбөр тооцоо, ирсэн бичиг, явуулсан
бичиг түүний хариу, авсан арга хэмжээ
• БАХ-ийн дундын хуримтлалын бүрдүүлэлт, зарцуулалтын тайлан
• Сумын статистик, нийгэм эдийн засгийн судалгаа /он тус бүрээр/
Гурав. Бэлчээрийн менежментийн талаарх баримт
• Сумын бэлчээр зохион байгуулалтын төлөвлөгөө, жилээр /газрын
зурагтай/
• БАХ тус бүрийн гар зураг
• Төлөвлөлтийн зураг
• Малчин өрхийн малын тоо, өвөлжөө, хаваржааны газрын судалгаа,
жагсаалт
• Бэлчээрийн даацын тооцоо БАХ тус бүрээр
• Бэлчээрийг сэлгэж, өнжөөж амраах төлөвлөгөө
• Дэд бүтэц засварлах, шинээр барих, нөхөн сэргээлт хийх, хадлан
хадах, талбай хамгаалах, сайжруулах төлөвлөгөө
• Бэлчээр ашиглуулах журам, гэрээний хувь
• Бэлчээр зохион байгуулалтын төлөвлөгөөний хэрэгжилтийн тайлан,
улирал, жилээр /Дээрх төлөвлөсөн арга хэмжээ бүрийн хэрэгжилтийн
тайлан/
Дөрөв. БАХ-ийн баримт бичиг
• БАХ-ийн дотоод журам /БАХ-ийн гарын авлага/
• Дундын мөнгөн хуримтлалын журам
• Зөвлөхийн ажиллах журам
• Бэлчээр ашиглуулах журам
• Хурлын бүртгэл, шийдвэр
• Бэлчээр ашиглах гэрээ /БАХ, малчинтай байгуулсан/

34. ЭРҮҮЛ БЭЛЧЭЭР – ЭРҮҮЛ ХҮНС – ЭРҮҮЛ МОНГОЛ ХҮН
33
• Жилийн төлөвлөгөө, гар зураг
• Жилийн төлөвлөгөөний хэрэгжилт
• БАХ-ийн ахлагчийн тамга
• БАХ-ийн гишүүний үнэмлэх
Тав. Мал аж ахуйн үйлдвэрлэл
• Зонхилох болон онцгойлон үржүүлж буй үүлдэр, омгийн малын судалгаа
• Мал, мах, сүү, түүхий эд үйлдвэрлэлийн судалгаа /ТББ-аар зуучлуулж зах
зээлд борлуулах хэмжээ/
• Үйлдвэрлэсэн бараа бүтээгдэхүүний судалгаа, Үүнд: /арьс шир, ноосон
болон төмөр, модон эдлэл, гар урлал, байгалийн баялаг ашиглаж
боловсруулсан зүйлсээ ТББ-аар зуучлуулж зах зээлд борлуулах хэмжээ/
Зургаа. Төрийн байгууллагатай хамтран ажиллах чиглэл
ИТХ-тай хамтран ажиллах:
• Сумын хөгжлийн төлөвлөгөө хамтран боловсруулах, батлуулах
• Бэлчээр зохион байгуулалтын /Газар зохион байгуулалтын тухайн жилийн
төлөвлөгөө/ жилийн төлөвлөгөөг хамтран боловсруулах, батлуулах,
хэрэгжилтэд хяналт тавих
• Бэлчээр ашиглалтыг зохицуулах журам хамтран боловсруулах, батлуулах,
хэрэгжилтэд хяналт тавих
Сумын Засаг дарга түүний Тамгын Газартай хамтран ажиллах
• Сумын хөгжлийн төлөвлөгөө хамтран боловсруулах, хэрэгжүүлэх
• Бэлчээр зохион байгуулалтын /Газар зохион байгуулалтын тухайн жилийн
төлөвлөгөө/ жилийн төлөвлөгөөг хамтран боловсруулах, хэрэгжилтийг
зохион байгуулах
• Бэлчээр ашиглалтыг зохицуулах журам хамтран боловсруулах,
хэрэгжилтийг зохион байгуулах

35. МОНГОЛЫН БЭЛЧЭЭР АШИГЛАГЧДЫН НЭГДСЭН ХОЛБОО
34
• Бэлчээр ашиглуулах гэрээний төсөл бэлтгэх, гурвалсан гэрээ байгуулах
биелэлтийг дүгнэх, арга хэмжээ авах
• Чуулга, уулзалт, зөвлөгөөн, хурал, тэмцээн уралдаан, урлаг соёл,
хүмүүнлэгийн арга хэмжээг хамтран зохион байгуулах
Боловсролын байгууллагатай хамтран ажиллах
• Танин мэдэхүйн /бэлчээр ашиглах, МАА эрхлэх, тоног хэрэгсэл бэлтгэх,
нүүдэл хийх, ургамал таних талаар/ холбогдолтой хичээлийг сургуулийн
өмнөх боловсрол эзэмшигч, ЕБС-ийн сурагч, иргэдэд албан болон албан
бус сургалтын хэлбэрээр олгох ажлыг зохион байгуулах
• Чуулга, уулзалт, зөвлөгөөн, хурал, тэмцээн уралдаан, урлаг соёл,
хүмүүнлэгийн арга хэмжээг хамтран зохион байгуулах
Соёлын байгууллагатай хамтран ажиллах
• Чуулга, уулзалт, зөвлөгөөн, хурал, тэмцээн уралдаан, урлаг соёл,
хүмүүнлэгийн арга хэмжээг хамтран зохион байгуулах
• Арга хэмжээг зохион байгуулхад БАХ-ийн ахлагч малчидтай хамтран
ажиллах
Эрүүл мэндийн байгууллагатай хамтран ажиллах
• Багийн эмчид БАХ-уудыг хариуцуулан ахлагчтай хамтран ажиллах
• Эрүүл мэндийн нэгдсэн үзлэг, шинжилгээ, зөвлөгөө, сургалтыг БАХ тус
бүрээр зохион байгуулах
Долоо. Төрийн бус байгууллага, аж ахуйн нэгжтэй хамтран ажиллах
Мал эмнэлгийн байгууллагатай хамтран ажиллах
• Мал эмнэлгийн арга хэмжээг БАХ тус бүрээр төлөвлөж хэрэгжүүлэх
ажлыг малчидтай хамтран зохион байгуулах
• Зөвшөөрөгдсөн ажил үйлчилгээг БАХ-ийн мал эмнэлэг-үржлийн ажил
хариуцсан зөвлөхөөр гүйцэтгүүлэх

36. ЭРҮҮЛ БЭЛЧЭЭР – ЭРҮҮЛ ХҮНС – ЭРҮҮЛ МОНГОЛ ХҮН
35
Худалдаа үйлчилгээний байгууллагатай хамтран ажиллах
• БАХ-ийн хурал зөвлөгөөн болон нэгдсэн арга хэмжээний үед худалдаа,
нийтийн үйлчилгээгээр үйлчлэх хуваарь гаргах, гэрээ байгуулах замаар
хамтран ажиллах
• БАХ-ийн эрэлт хэрэгцээг судалж худалдаа, үйлдвэрлэл, үйлчилгээний
байгууллагатай холбох зуучлах, гэрээ байгуулах, БАХ-ийн үйлдвэрлэсэн
бараа бүтээгдэхүүнийг борлуулах талаар сурталчлах, зуучлах, гэрээ
байгуулах зэргээр хамтран ажиллана.
Боловсруулсан МБАНХ
Улаанбаатар хот 2017 он

37. МОНГОЛЫН БЭЛЧЭЭР АШИГЛАГЧДЫН НЭГДСЭН ХОЛБОО
36