INDIVIDI PERBALLE SHTETIT NE EPOKA TE NDRYSHME

1. LENDA: FILOZOFI
TEMA: INDIVIDI PERBALLE SHTETIT NE EPOKA TE NDRYSHME
KLASA: XIC
PUNOI: ERJONA HAKA

2. SHTETI DHE INDIVIDI
Historiku rajonal I shoqerise pa shtet
dhe I shtetit kunder shoqerise ne
rrethana te ndryshme, ne dilema po
keshtu te ndryshme, eshte I gjere,
dhe ato gjeten rrugen e refuzimit, te
nenshtrimit premes veteorganizimit,
me theks te vecante te organizimit te
jetes sociale. Madje, ne kete
rrugetim te gjate, pa ia njohur
fundin, kjo forme e organizimit social e kulturor mundesoi dhe fuqizoi tashme mundesine e
refuzimit ndaj nenshtrimit, por edhe ate te organizimit dhe rikonfigurimit politik dhe
ekonomik. Vetem perms rruges se solidaritetit, krijohej mundesia e integrimit te individit ne
grup dhe grupi mund te mbijetonte dhe funksiononte permes vullnetit te individit dhe
gatishmerise se tij per te qene pjesemarres ne rrafshin kontributdhenes, qofte ne ate te
veprimit dhe qendrimit ne pozicionin e tij te paluhatshem per ruajtjen e vlerave
identitare.Kur egoizmi I ngushte material po ngrihet ngadale-ngadale dhe po behet motiv
kryesor I shoqerise, atehere ajo rrezikon te mos krijoje institucione te shendosha dhe realisht
perfaqesuese, prandaj liria, si vlere shoqerore, do te mbetet gjithmone e kercenuar. Ky eshte
standardi I individit shoqeror qe ne sot po vetekrijojme. Problemi eshte se popujt europiane
diten te ngriheshin mbi kete prirje te ngushte egoiste. Per te shpetuar ndaj ketyre veseve
iluministet europiane ngrinin gjithmone si detyre paresore bashkerendimin e punes ndermjet
njerezve te mendimit dhe atyre te politikes. Sfida qe shtrohet perpara nesh eshte se sit e
krijojme kushtet per nje jete institucionale. Individi pret nje veprim, qe te bazohet mbi dy
parime te rendesishme: pergjegjesine dhe drejtesine.

3. EPOKA E LASHTESISE DHE INDIVIDI
Aristoteli. “Njeriu eshte kafshe politike”. Pra, njeriu eshte pjese e zhvillimit te
natyres, por ai ndryshon nga kafshet dhe ky ndryshim ne thelb ka te beje me
natyren e tij sociale (politike). Sipas filozofit, njeriu dhe qenia e tij ne shoqeri jane
te pandashme. Prandaj njeriu ka ndertuar polisin. Per Aristotelin ka vetem nje
menyre per te garantuar stabilitet, domosdoshmeria e nje “qeverisje te mire”.
Harmonia, sipas filozofit arrihet vetem kur individi e sheh pjesemarrjen e tij ne
politike si nje te mire, sin je nevoje dhe e ben me kenaqesi dhe jo si detyrim apo nevoje per
perftim personal.
Sokrati. Filozofi ngulmonte shume ne ceshtjen se njeriu duhet te
njohe vetveten. Njeriu eshte I lidhur me natyren dhe njerezit e tjere,
por ai ka nevoje te pashmangshme te kuptoje vetveten e te kete
kurajen te bjere ne paqe me te. Sokrati ishte filozofi I pare qe mendoi
se njeriu eshte I detyruar ta drejtoje jeten e vet, duke ndjekur
parimet e se mires. Ligjet, sipas tij duhet te zbatohen ng ate gjithe
individet e shoqerise.
Platoni. Per filozofin, drejtesia fillon nga njeriu, I cili duhet te jete I afte te
kuptoje se c’vend duhet te zere ne shtet, e te jape maksimumin e aftesive
dhe vullnetit te tij per te plotesuar funksionet qe ka vendi I punes. Platoni I
kthehet idese se individit, si baze e gjithcka. Individi eshte nje rremuje
deshirash, emocionesh e idesh. “ Drejtesia tek njeriu eshte rregulli dhe
harmonia e pjeseve te shpirtit”.
Stoiket. Sipas tyre, njeriu ka forcen e brendshme dhe kur arrin ta gjeje kete
force ai ben mrekulli. Njeriu jeton ne natyre dhe kjo e fundit ka ligjet e
veta. Stoiket mendojne se njeriu arrin ta tregoje forcen e tij duke arsyetuar
dhe duke u ngritur mbi te keqen, aq sa ta pranojne ate. “ Njeriu eshte I lire
kur kontrollon pasionet dhe skall kur pasionet e zoterojne ate”.

4. MESJETA DHE INDIVIDI
Periudha e erret e sundimit te besimit ndaj arsyes njerezore pati
ndikim edhe ne konceptin mbi qeverisjen. Ne kete periudhe frika
e individit ishte e justifikuar prej ndeshkimeve te renda ndaj te
menduarit ndryshe. Filozofia pesoi ndryshime te thella. Dy jane
faktoret qe ndikuan me shume ne mendimin filozofik: faktoret
jashte filozofise dhe faktoret brenda saj. Individi ne periudhen
mesjetare duhej te udhehiqej nga doktrina, e cila vinte ne qender
Zotin si krijues te gjithckaje, prandaj vetem Ai mund t’I jepte
njeriut “celesin” per te kuptuar boten dhe “menyren” se si duhet
ta jetonte jeten njeriu. Periudha mesjetare u karakterizua nga
besimi dhe arsyeja. Sipas skolastikes, njeriu duhet “te besoje per
te kuptuar” dhe ne te njejten kohe “te kuptoje per te besuar”.
Shen Agustini eshte I pari mendimtar qe vendosi nje ure lidhese mes
mendimit antic dhe krishterimit. Kur fliste per njeriun dhe raportin e tij me
shtetin, ai e quante problem. Sipas tij, njeriu perben problem sepse:
1. Eshte I perbere nga dy pjese, nga trupi fizik, I ngjashem me te gjitha gjerst
e tjera dhe shpirti qe I percjell trupit levizjet, I jep jeten dhe gjithcka tjeter.
2. Eshte I rrethuar nga tri enigma qe e kane cuar njeriun drejt kaosit te tij te
brendshem dhe me tej ne kaosin e pergjithshem te historise se vete
shoqerise njerezore. Nese individi (njeriu) do t’I kundervihej shtetit, Zoti e
di se cfare njeriu do te beje, por nuk nderhyn dhe kte e ben vetem sepse
deshiron qe njeriu te jete I ndergjegjshem dhe te vendose per veten. Njeriu
me sjelljen e tij zgjedh te jetoje me te miren apo me te keqen.
Akuini ishte nje tjeter perfaqesues I Mesjetes. Ai parapelqen parimin e
Aristotelit se njeriu eshte I prire per jete sociale. “Perderisa njeriu eshte pjese
e shoqerise,- thote Akuini – eshte e pamundur qe njeriu te mos marre pjese
ne te mirat publike”. Ne te gjitha gjerat ne bote ka nje parim qeverises ku
uniteti duhet t’I paraprije shumices, pra individi te jete I lire te zgjedhe. Dhe
pse duket se Akuini ndjek verberisht Aristotelin, ndjek besnikerisht dhe
doktrinen e krishtere dhe pohon se “Njeshi” qe drejton perfaqeson unitetin
dhe si rrjedhim qytetaret duhet t’I binden ne te gjitha rastet. “Vetem se
mbreti duhet te beje kujdes ne zgjedhjen e personave te tjere qe I duhen per
te qeverisur”.

5. RILINDJA E INDIVIDIT NE EPOKEN E RE
Rilindja ishte nje periudhe ndricimi qe I hapi rrugen
nje epoke te re. Kjo periudhe e vendosi njeriun ne
piedestal duke I dhene keshtu vlerat e verteta dhe
duke treguar mundesite e medha qe individi fsheh
ne vetvete.
Montenji. Filozofia humaniste e vendosi njeriun ne vendin qe I takon: qenie me
dinjitet dhe me mundesi te jashtezakonshme per ndryshim. Sipas tij, cdo gje, cdo
kategori fizike, ekonomike, morale dhe politike qe lidhet me individin, detyrimisht I
perket edhe atij. Sipas filozofit, eshte absurde qe sovrani te shfaqet si pushteti I
Zotit ne toke. Asnje pushtet ne toke nuk ka te drejte te permbledhe ne vetvete te
gjitha vlerat dhe te interpretoje te vertetat sipas vetes. Pervoja njerezore eshte e
ndryshme, ndaj ta detyrosh njeriun te qendroje brenda nje modeli politik, eshte jo
vetem absurde, por edhe abuzive. Prandaj, Montenji kerkon qe njeriu te shkepuse
prangat nga hyjnorja dhe sidomos “duhet te shkepuse prangat nga metoda qe
pretendon te verteta perfundimtare”.
Kampanela. U perpoq te shpjegonte se shoqeria duhej
organizuar ndryshe, duke u bazuar ne parimet e nje
shteti ideal si ai I Platonit. Ne vepren e tij “Qyteti I
Diellit” ai listoi kater pika, ne menyre qe individi te ishte
I lumtur. Qellimi I Kampaneles ishte dhenia e nje modeli
ten je shteti, ten je shoqerie qe te bazohej ne parimin e
bashkesise. Dhe Kampanela kete rruge zgjodhi: te
krijonte nje model I cili gjendej “diku”. Ashtu si dhe
Platoni, Kampanela u perpoq ta bente shtetin sa me
ideal dhe njeriun qe jetonte ne kete shtet sa me te
lumtur.

6. INDIVIDI DHE SHTETI MODERN
E drejta per te qene I lumtur eshte e drejta per
te qene I lire. Shteti dhe Ligjet nuk duhet t’I
kufizojne lirite qe lidhen me individin ne jeten e
tij te perditshme. “E mira” e individit, qe eshte e
mire materiale ose shpirterore, nuk mund te jete
objekt I ligjeve dhe nderhyrjes se shtetit. Cdo
njeri ka vullnetin per pushtet. Ky vullnet per
pushetet gjen shprehjen te supernjeriu, pta tek
njeriu I lire qe krijon mundesine per te realizuar
pushtetin e tij. Sot individi eshte ne poziten qe I
gezon te drejtat dhe lirite e tij, mund te perballet
me shtetin ne ceshtje te ndryshme. Nuk gezon te
drejta te garantuara 100%, por ne krahasim me
epokat e meparshme ka ndodhur nje evolucion
ne perballjen e individit me shtetin. Zhvillimi
tekniko-teknologjik, shfaqja e ideologjive
ekstreme, indoktrinimi I individeve nga keto
ideologji pertej kufijve nacional permes
internetit ka bere qe individi te behet me I forte
sedsa shteti dhe sfiduesi me I madh ne shtet. Ne
shtetin modern marredhenia e individit me
shtetin eshte e ndersjelle. Ashtu si individi mund
te prishe rregullin dhe shtetin , ashtu edhe shteti
mund te demtoje individin.
“ ne epoka te ndryshme pozicioni dhe roli i individit perballe shtetit ka
qene I ndryshem. Duke kaluar nga njera epoke te tjetra shohim qe
gradualisht ka evoluar perballja e tyre. Tashme individi eshte
vendosur ne pozicionin qe I takon si qenie me dinjitet dhe me mundesi te
jashtezakonshme per ndryshim”.