Суут ухаантнуудаас бүрдэх засаглал

1. “Çîõèîí áàéãóóëàëò á¿õèé íýãäýí íèéëñýí îëîí òîîíû ñóó
áèëuãòí¿¿äèéã ñºõð¿¿ëæ äèéëýõ ç¿éë ýíý åðòºíöºä ¿ã¿é þì”.
Òåéëàðä Äå Øàðäèí

2. Àðä ò¿ìíèé òºëººõ ñóóò óõààíòíóóäààñ
á¿ðäýõ àðä ò¿ìíèé çàñàãëàë

3. DDC
360
P-16
Çîõèîã÷èéí ýðõ - Ðàåëèéí Ñàí, 2008 îí
Ýíýõ¿¿ á¿òýýëèéí çîõèîã÷ Ðàåë íü çîõèîã÷èéí ýðõèéí 1988 îíû Çîõèîã÷èéí ýðõ, Çàãâàð,
Ïàòåíòûí õóóëèéí äàãóó ýçýìøèã÷ íü áîëîõûã áàòàëãààæóóëñàí. Á¿õ ýðõ íü õóóëèàð
õàìãààëàãäñàí áîëíî. Òóñ á¿òýýëèéí ÿìàð ÷ õýñãèéã çîõèîë÷èéí ýðõèéã ýçýìøèã÷ áîëîí
õýâëýí íèéòëýã÷èéí çºâøººðºëã¿éãýýð çàñàæ çàëðóóëàí ñýðãýýõ áàéäëààð õàäãàëàõ, äàõèí
õýâëýõ áóþó öàõèì, ãàð àðãààð îëøðóóëàõ, õóâèëàõ, òýìäýãëýõ ãýõ ìýò áàéäëààð ò¿ãýýí
òàðààõûã õîðèãëîíî.
1977 îíä “La Fondation Raelienne’’ ñàíãèéí ýõ õóâèéã íü õýâëýí ãàðãàñàí Ðàåëèéí
“La Geniocratie”-ã Ôðàíö õýëíýýñ îð÷óóëñàí áîëíî.
Çîõèîë÷: Ðàåë
Õýâëýí íèéòë¿¿ëýã÷: Ìîíãîëûí Ðàåëèéí Õºäºë㺺í
Îð÷óóëñàí: Ì.Íàðàíçàÿà
Çîõèîìæ áîëîí Çàãâàð: Êàìåðîí Õàíëè, Ðîá Øàëôàíò
Õàâòàñíû Çóðàã: Æóëèàí Óèíôèåëä, Êàìåðîí Õàíëè
Õÿíàñàí: Æ.Õàäàà
Õýâëýëèéí ýõèéã áýëòãýñýí: Ñ.̺íõìàà
Õýâëýëèéí ýõèéã Èíòåðïðåññ ÕÕÊ-ä áýëòãýæ õýâëýâ.
Õýâëýñýí îí 2014- 5
ISBN: 99973 - 900 - 8 - 0

4. ÃÀÐ×ÈÃ
ªìíºõ ¿ã - Ìàðñåëë Òåððàññå ix
ªìíºõ ¿ã - Ìèøåë Äåéäèåð xii
Óäèðòãàë xv
I. Îþóí÷ëàëûí çàð÷ìóóä 1
Çàñàãëàëûí òºðë¿¿äèéí òîâ÷ ò¿¿õ 3
Ñóóò óõààíòíóóäûã ýðõ ìýäýëä õýðõýí òîìèëîõ âý? 7
Áîëõè àðä÷èëàë - Äóíäàæ áàéäàë 9
Îþóí÷ëàë: Øèëìýë àðä÷èëàë 11
Îþóí÷ëàë áà Ôàøèçì 13
Îþóí÷ëàë, ýëèòèçì áà äýýäñèéí õ¿ðýýíèéõýí 15
Îþóí÷ëàëûã òîãòîîõóé 21
Îþóí÷ëàëûí ¿íäñýí çîðèëòóóä 26
Äýëõèéí îþóíëàã çàñàãëàëûã áàéãóóëàõóé 27
Îþóí÷ëàë áà õàìòûí àæèëëàãàà 31
Äýëõèéí îþóíëàã çàñàãëàëûí á¿òýö á¿ðýëäýõ¿¿í 36
Äýëõèéí îþóíëàã çàñàãëàëûã á¿ñ÷èëýõ¿é 37
v

5. II. Äýëõèé åðòºíöèéã àç æàðãàëòàé, ñýòãýë õàíãàëóóí
ãàðèã áîëãîõ òºëºâëºãºº 41
Ñàíàìæ 43
Àæèëäàà äóðã¿é àëáàí õààã÷äàä çîðèóëàõ íü 45
Öàëèíãèéí çºð¿¿ã áàãàñãàõ íü ìºíãºã¿é íèéãýìä õýðõýí
õºòºëæ áàéãàà òóõàé 53
Õ¿ðòýýìæòýé ýäèéí çàñàã 55
Àæèë áà áèåý ¿íýëýëò 57
Ìàðãààøèéí àæèë÷èä - Ýëåêòðîí áîëîí áèîëîãèéí ðîáîòóóä 59
̺íãºíèé õýðýãëýýã ¿ã¿é áîëãîõ - Áîäèò ¿íý öýíý ð¿¿ áóöàõ 64
Õàìãààñ àþóëòàé ñàëáàð: Çýâñýãò õ¿÷èí 68
Öýðãèéí õ¿÷èéã õýðõýí äàâæ ãàðàõ âý? 73
Ãåíåòèêèéí ¿íýìëýõèéã ãàðãàõ íü 75
Áîëîâñðîë 77
Õºãæèíã¿é îðíóóäûí íèéãìèéí áàéäàë: Ýìýãòýé÷¿¿ä áîëîí
õ¿ì¿¿ñèéí íèéãýìä ýçëýõ áàéð ñóóðü 80
Õ¿í àì ç¿é 83
Øóäàðãà ¸ñ 85
Øèëæèëòèéí íàñíûõíû çîâëîí 87
Õºãæëèéí òºâ¿¿äèéã áèé áîëãîõ íü 89
Øèíæëýõ óõààíû à÷ààð áàéãàëü äýëõèéäýý ýðãýí î÷èõ 92
Äýëõèéí õýëèéã áèé áîëãîõ íü 94
Øèíæëýõ óõààíû ìýäëýãèéã õÿëáàð÷ëàí äýëãýð¿¿ëýõ 96
Ýðõ ÷ºëºº áà ò¿¿íèéã äýýäëýõ¿é 100
Îëîí íèéòèéí ¿çýë áîäëûã íýã õýâýíä öóòãàõ õàìãèéí òîì àþóë 104
Àëòàí ¿å 107
Ìàø ÷óõàë ñàíàìæ 110
vi

6. III. Äýëõèéí îþóí÷ëàãäñàí çàñãèéí ãàçðûí çàãâàð 111
Äýëõèé åðòºíöèéí ñóó áèëèãòí¿¿äèéã äóóäàæ áàéíà 113
Äýëõèéí îþóíëàã çàñãèéí ãàçàð - äýëõèéí òàðõè 118
Äýëõèéí îþóíëàã çàñãèéí ãàçðûí ¿éë õýðãèéí õºòºëáºð 119
Äýëõèéí îþóíëàã çàñãèéí ãàçðûã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ àðãà çàìóóä 121
Äýëõèéí àíõíû îþóí÷ëàëûí õºäºë㺺íèéã ýõë¿¿ëýõýä òóñàëúÿ 122
Íîì ç¿é 123
Íýìýëò ìýäýýëýë 124
Ðàåëèéí áè÷ñýí áóñàä íîìíóóä 125
Ñåìèíàðóóä áîëîí õîëáîî áàðèõ õàÿãóóä 128
Ñõåì¿¿ä
Çàñàãëàëûí òºðë¿¿ä õýðõýí ¿¿ññýí áý? 6
Õîíõîí õýëáýðèéí ìóðóé – 1 10
Õîíõîí õýëáýðèéí ìóðóé – 2 14
Ñóóò óõààíòíóóäûí Á¿ñèéí Á¿òýö - ñõåì 25
Äýëõèéí îþóí÷ëàëûí á¿ëýãëýëä íýâòðýõ íü - ñõåì 34
Øèíèéã ñàíàà÷ëàã÷äûí çºâëºëä íýâòðýõ íü - ñõåì 35
ªäºð òóòìûí àæëûí öàãèéí õóâüñàë,
ò¿¿íýýñ àøãèéã õ¿ðòýã÷äèéí ººð÷ëºëò 52
vii

8. Ìàðñåëë Òåððàññå
ªìíºõ ¿ã
Ìàðñåëë Òåððàññå
(Õèìèéí èíæåíåð)
Ýíý íîìûã óíøèæ áàéõàä óðàì çîðèã ìèíü èõýä áàäðàí àñàæ
ix
áàéëàà.
Á¿ãä ë õ¿í òºðºëõòíèé èðýýä¿éí òºëºº çîâíèæ ñýòãýëäýý àéäàñòàé
ÿâäàã ÷ “Îþóí÷ëàë” íü áèäíèé í¿¿ð òóëààä áàéãàà óëñ òºð, ýäèéí
çàñàã, íèéãìèéí áýðõøýýëýýñ ãàðàõ øèéäýë íü õýäèéí îðøèí áóéã
çààí îéëãóóëñíààð ñýòãýëäýý òýýñýí àéäñûã íàìæààæ áàéãàà þì.
Ýíý íü áèäýíä ìàíàé ãàðèãèéí óäèðäëàãà, çîõèîí áàéãóóëàëò íü
óëàìæëàëò àðãàòàé óëñ òºð÷人ð çîõèöóóëàãäàæ áàéãàà íºõöºëä ¿¿ðýã
õàðèóöëàãûí òºâøèíä ñîíãîëò õèéõèéã ÷óõëààð øààðäàæ áóé áîëîõûã
óõâàðëàõàä òóñ íýìýð áîëíî.
×óõàìäàà áèä ñàëàà çàì äýýð áàéãàà áèëýý. Áèä òåõíîëîãèæñîí
íèéãìèéí õºãæèë äýâøëèéí òºëºº èõýýõýí õ¿÷èí ÷àðìàéëò çîðèóëñàí
õýäèé ÷ ºíãºðñºí ¿åýñýý çàí ¿éë äýã æóðìûã çàëãàìæëàí àâñíààñ áîëæ
íèéãýì, óëñ òºðèéí á¿òýö íü óëàì á¿ð õîöðîãäñîîð áàéíà.
Àæ òºðºí áóé ãàðèã ìààíü äàÿàð÷ëàãäàæ, õ¿í òºðºëõòíèé õóâü
òàâèëàí ø¿òýí áàðèëäëàãàòàé áîëîõûã òàíüæ ìýäýõ öàã áîëæýý.
Àìüä ìýíä ãàðàõ íü ¿¿íèéã óõâàðëàõ óõàìñàðààñ õàìààðàëòàé áºãººä

9. Îþóí÷ëàë: Àðä ò¿ìíèé òºëººõ ñóóò óõààíòíóóäààñ á¿ðäýõ àðä ò¿ìíèé çàñàãëàë
õ¿ëýýöòýé çàí õèéãýýä ò¿ðýìãèé çàíã íîìõòãîí äóð õ¿ñëèéã õàçààðëàã÷
õàéð þóãàà ñàéæðóóëàí õºãæ¿¿ëýõ áîäãàëü á¿ðèéí õ¿÷èí ÷àðìàéëòààñ
ìºí õàìààðäàã àæ. Áèäíèé òýðñë¿¿, ò¿ðýìãèé çàí áàéäëààñ áîëæ
ýíý åðòºíöºä í¿¿ðëýýä áàéãàà àþóëûã íàìæààæ, ãàð÷ áîëçîøã¿é
àñóóäëóóäààñ ñýðãèéëýõ ãàðöûã ýðýëõèéëýõ õýðýãòýé.
Ìýäëýã ìýäýýëýë ð¿¿ òýì¿¿ëæ áàéãàà òîõèîëäîëä øèíæëýõ
óõààíûã áóðóóøààí ø¿¿ìæëýõ íü òóéëûí óòãàã¿é. Ýíý íü õýðýãëýýíä
ºãºõ ìýäëýãýýñ ¿¿ññýí òàéëáàð áºãººä ýíýõ¿¿ ìýäëýã íü îëîí íèéòèéã
íýã áîë ¿ð àøèãòàé íýýëò¿¿äèéã óãòàí àâàõ ýñâýë áîëîìæèò àþóëààñ
àéñíààñ áîëãîîìæëîõîä õ¿ðãýäýã óëñ òºðèéí øèéäâýð¿¿ä ýñâýë õóâèéí
ñîíèðõëóóä áàéäàã.
Ýíý áîë óëñ òºð, íèéãìýýñ õàìààðàëòàé ñîíãîëòûí áýðõøýýë ìºí
áîëîâ÷ ºãººìºð õèéãýýä ýíýðýí íèã¿¿ëñýõ çàí áàéäëûí íýã ÷àíàð þì.
Áîäèòîéãîîð õàíäàõ ¿çýë õîìñ, õàðàëãàí áóéãàà óõàìñàðëàí òàíèõ
àâààñ áèä îðøèí áóé íèéãýì áîëîí äýëõèéãýý ººð÷èëæ ÷àäíà. Ñàðóóë
óõààí, çîðèã ç¿ðõ, áîäèòîéãîîð õàíäàõ ¿çýë, îþóí ÷àäàâõ íü ñóó
áèëãýò õ¿ì¿¿ñèéí Àëòàí ¯åä õºë òàâèõ áîëîìæèéã áèäýíä îëãîõ íü
äàìæèãã¿é.
Øèëýãäìýë àðä÷èëëûí òºëººõ òóñ á¿òýýëèéí òºñºë ñàíàà÷èëãóóä
áîëîí îþóíëàã íèéãìèéã áàéãóóëàõ òºñºëä òóéëûí èõýýð àâòàæ ñýòãýë
ìèíü èõýä äîãäîëëîî. Ìèíèé áèå òýðõ¿¿ ñàíàë ñàíàà÷èëãûã õ¿ñýë
òýì¿¿ëýëòýéãýýð äýìæèæ áàéíà. ×óõàìäàà áè òóñ ñàíàë ñàíàà÷èëãûí
ó÷èð øàëòãààíû òîäîðõîé, ýíãèéí õÿëáàð áàéäàëä èõýä ãàéõøðàí
áàÿñëàà. Áèäíèéã ºíººãèéí íèéãìèéí áîëõè àðãà çàìóóäûã àæèãëàæ,
¿¿íýýñ ãàðàõûí òóëä áèä ººðñäèéí çàí ÷àíàð, äýã æóðàì õèéãýýä
íèéãýìä ýðñ ººð÷ëºëò õèéõ ¸ñòîé áîëæ ãýäãèéã çîõèîã÷ ìààíü ñàíàë
áîëãîí óðèàëæýý.
Ýíýõ¿¿ á¿òýýë íü õ¿ðýõ¿é áýðõ îþóíû ÷àäàìæòàé íýãýí õ¿íèé
áÿñàëãàëààñ òºðºí ãàðñàí áà àãóó ñàðóóë óõààíààð á¿òñýí ñèíòåçèéí
x

10. Ìàðñåëë Òåððàññå
åð áóñûí àæëûí ¿ð ä¿í þì. Òóñ á¿òýýëèéã õ¿í òºðºëõòíèé òºëºº
ãýñýí ÷èíõ¿¿ ñýòãýëèéí õàéð ýíýðýë áîëîí õàìãààëàëòûí õàíà, õèë
õÿçãààðàà𠺺ðèé㺺 òóñãààðëàæ ººðèéí áèåèéã õàìãààëàõ áàéäëààð
îðøèí òîãòíîäîã öººíõèéí ìàòåðèàëëàã ñîíèðõîë áóñ õàðèí áîäèò
àøèã ñîíèðõëûã àãóóëäàã îðîëöîî, ñàíàà áîäëîîð ÷èãë¿¿ëñýí õýðýã
þì.
ªíººäðèéí ýðõ ìýäýëò õ¿ì¿¿ñ íü áóäëèæ õ¿ëöýíã¿é áîëñîí àðä
ò¿ìýí ýð¿¿ë ñàðóóë óõààíààð ñîíãîëòûã õèéõ ÷àäâàðã¿éí óëìààñ ë ýðõ
ìýäëèéã ãàðòàà îðóóëñàí õýðýã ãýäýã íü õ¿ëýýí çºâøººðºõ¿éö ãýæ ¿¿?
Ýíýõ¿¿ íîì íü öººí õ¿ì¿¿ñèéí ýãä¿¿ã õ¿ðãýõ ë áàéõ. Ãýñýí
õýäèé ÷ õ¿í òºðºëõòíèé õàìòûí àøèã ñîíèðõîë, ¿íýí çºâ èðýýä¿éòýé
õàðüöóóëàõàä ýíý íü òºäèé ë ÷óõàë áàéæ ÷àäíà ãýæ ¿¿?
Ýíýõ¿¿ á¿òýýë äàõü òºñºë ñàíàà÷èëãûã áîäèò ¿ã õýëëýãýýð
èëýðõèéëýõýä áèäíýýñ àñàð èõ õ¿÷èí ÷àðìàéëòûã øààðäàõ õýäèé ÷
õ¿÷èí ÷àðìàéëò ãàðãàõûí öàãò áèä áàÿð áàÿñàë ñýòãýëèéí öýíãýëèéã
ìýäýðíý. Óëìààð áèä õ¿í òºðºëõòºí õèéãýýä ò¿¿íèé îþóí óõààíä
õàäààòàé áàéäàã ãàãöõ¿¿ æèíõýíý ¿íýò ÷àíàðûã ¿íäýñ áîëãîñîí íèéãýì
äýõ àæ òºðºõ èòãýë ¿íýìøëèéí àìàð àìãàëàíã îëíî.
Áèä õóâü çàÿàíûõàà ýçýä íü áîëæ øàëòãààíòàéãààð çîõèöóóëàãäñàí
Àëòàí Ýðèíä î÷èõ óó ýñ áºãººñ õ¿í òºðºëõòíèé ìÿíãà ìÿíãàí æèëèéí
õºãæëèéã ñààòóóëæ, èðýýä¿éí ãýðýëò ººð÷ëºëòººñ ýìýýí àéñàí ¿õýýíö
áàéäëûã õ¿ëýýí çºâøººðºõ ¿¿ ãýäýã íü áèäíýýñ øàëòãààëàõ þì.
Ǻâõºí áèä ë ¿¿íä õàðèóöëàãà õ¿ëýýõ áîëíî. ¯¿íèéã îéëãîæ
óõàìñàðëàõààñ ãàäíà õ¿ëýýñýí ¿¿ðãýý õýð ñàéí ã¿éöýòãýõ íü áèäíýýñ
õàìààðíà. Ðàåëèéí “Îþóí÷ëàë” íü õýðõýõ ¸ñòîéã ìààíü áèäýíä õàðóóëæ
áàéíà. Ýíý áîë õàéð ýíýðýë, ñóó áèëãý, èòãýë íàéäâàðûí òóõàé á¿òýýë
þì.
xi

11. Îþóí÷ëàë: Àðä ò¿ìíèé òºëººõ ñóóò óõààíòíóóäààñ á¿ðäýõ àðä ò¿ìíèé çàñàãëàë
ªìíºõ ¿ã
Ìèøåë Äåéäèåð
Ñýòãýë Ç¿é÷
Õ¿íèé á¿õèé ë ÷àíàðóóäààñ, îþóí óõààí íü õàìãèéí öýâýð àðèóí
õèéãýýä àøèãòàé ýíåðãèéã àãóóëäàã þì.
Îþóí óõààí íü àìèí òºâºº çîõèîí áàéãóóëàëòòàéãààð àæèëëóóëæ
õ¿íèé óóðàã òàðõè, ¿¿ðýã õàðèóöëàãààð äàìæäàã áà àëèâàà õ¿í íýãýí
á¿ëýãò íýãäýõ øèéäâýð ãàðãàõ ¿åä, òóõàéí àìèí òºâ íü ìýäýãäýõ¿éö
òýëýí õºãæèæ, óëìààð óíàëò, á¿òýëã¿éòëýýñ ñýðãèéëýõèéí òóëä çîõèîí
áàéãóóëàëòûã ººð÷ëºõ øààðäëàãàòàé áîëäîã.
Àóãàà óõààí ñàíàà íü ñýòãýë ç¿éí ýíýõ¿¿ ¿íäñèéã áàéíãà õ¿ëýýí
àâ÷ òàíüñààð èðæýý. Íèéãýì ñóäëàëûí õ¿ðýýíä ïñèõîáèîëîãèéí ¿íýí
áîäèò ÷àíàðûã ¿ã¿éñãýõ áóþó õ¿í, àìüòíû óóðàã òàðõèíû á¿òöèéí
òýãø áóñ áàéäëûã ¿ã¿éñãýõ íü óõààíã¿é õýðýã þì. Áèä óõàìñðûí
áîëîí òóíãààí áîäîõ òºâøèíä øàòëàí çàõèðàõ ¸ñíû îðøèí òîãòíîëûã
óõàìñàðëàæ òàíèõ ¸ñòîé.
Áîäëîãîã¿é, óòãàã¿é òýíýã çàí íü õýäõýí æèëèéí ºìíººñ áèî
á¿òöèéí çîõèîí áàéãóóëàëòòàé ìýäëýã ìýäýýëýë ¿¿ñýõýä õ¿ðñýí ñýòãýö
ìýäðýëèéí ëàáîðàòîðèóäààñ ààæìààð àìæèëòòàéãààð çàñðàí àðèëæ
áàéãààã öîõîí òýìäýãëýõ íü ç¿éòýé þì. Øèíæëýõ óõààí÷ ìýäëýã
xii

12. Ìèøåë Äåéäèåð
ìýäýýëëèéí õóâüä ýíý íü íóóö æîð áè÷ñýí õîîëíû íîì áèø áºãººä
òèéì áàéëãàõ ÷ ¸ñ ¿ã¿é þì.
Ýíý íîìîíä Ðàåë ìàíàé èðãýíøëèéí ¿íäñýí ñóóðü óõàãäàõóóíûã
òîä òîìðóóíààð çàäëàí øèíæèëæ íýãòãýæýý.
Õóâü õ¿íèé ñýòãýë ç¿éí õàíàìæòàé õîëáîîòîé á¿õèé ë àñóóäëóóäàä
ºíäºð à÷ õîëáîãäîë ºã÷, óëìààð ¿éë õýðãèéí çàð÷èì õèéãýýä íèéãìèéí
òºëºâëºãºº íü ñýòãýë ç¿éí õýðýãöýýã óðüä õîæèä õýíèé ÷ òîäîðõîéëæ
áàéãààã¿éãýýð îíîâ÷òîé óÿëäóóëàí òàéëáàðëàæýý. Áè ìýðãýæèëòýí
õ¿í áîëîõûí õóâüä çàí ÷àíàðûí îíöëîãèéí äàãóó äîòîîä áóþó äàëä
÷àäâàð, áîëîìæ, ìýäðýõ¿éí çºâ çîõèñòîé õºãæèëä àëäàæ îíîñîí ç¿éëýý
¿ð õ¿¿õäýäýý òàíèóëàí îéëãóóëàõ ìºí ñýòãýöèéí ñààä õààëò, ñýòãýëèéí
ò¿ãø¿¿ðýýñ àíãèæðóóëàõ, á¿òýýë÷ ÷àäâàðûã ñýðýýõ àðãà áàðèëààð
äàìæóóëàí õ¿í á¿ð ñýòãýö õèéãýýä ñýòãýëèéí õàíàìæ, öýíãýëä õ¿ð÷
÷àäàõ áîëîìæòîé ñýðæ ãýãýýðýõ òºâ¿¿äèéã ¿¿ñãýí áàéãóóëàõ ñàíàë
ñàíàà÷èëãûã øèìòýí àæèãëàõ íü äàìæèãã¿é þì.
Ãýõäýý áèäíèé íàéäàæ áàéñàí öîðûí ãàíö äýâøèë íü ñýòãýëèéí
ýíýõ¿¿ õàíàìæ áèø þì. Õ¿¿õä¿¿ä, ºñâºð íàñíûõàí, íàñàíä
õ¿ðýã÷äýä ñýòãýë ç¿éí ñîðèë ÿâóóëñíààð ñºðºã õàíäëàãóóä òóõàéëáàë
õ¿÷èðõèéëýë, ãýìò ¿éëäýë õèéõ, ÿðãàëàí çîâîîõ ¿éëäýëä ÷èãëýñýí
òºðºëõèéí çàí àâèð, ººðèé㺺 ¿ã¿é õèéõ áàéäàë, ñààä õèéõ õàíäëàãûã
èëð¿¿ëæ áîëíî. Òîìîîõîí õ¿ðýýíä íàðèéí áîëîâñðóóëæ òàíüæ ìýäýõ
íü õ¿÷èðõèéëýõ ¿éëäýë, õýðýã çºð÷ëèéã àðèëãàæ á¿ðýí ã¿éöýä ýì÷ëýõ
àðãûã îëîõîîñ ºìíº ãýìò ¿éëäëýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ áîëîìæòîé.
Ãýâ÷ ýíýõ¿¿ á¿òýýëèéí ¿íýò ñàíààíóóäûã íÿãòëàí áîëîâñðóóëàõ íü
ìèíèé çîðèëãî áèø áèëýý. Áèä á¿ãä àëèâààã òóíãààí áîäîõ ººðñäèéí
ãýñýí ÷àäâàðòàé. Òèéì ÷ ó÷ðààñ òà á¿õýí äàðàà äàðààãèéí õóóäàñíàà
ºã¿¿ëýõ øèíæëýõ óõààí, õàéð ýíýðýë, ñóó áèëãèéã øèíãýýñýí
Îþóí÷ëàëûí Äàÿàð÷èëñàí Õºäºë㺺íèé õ¿íëýã ýíýðýíã¿é çîðèëãî
çîðèëòûã óõâàðëàí îéëãîõ áîëíî.
xiii

14. Óäèðòãàë
Óäèðòãàë
Ýíýõ¿¿ á¿òýýë íü 1939-1945 îíä ºðíºñºí Äýëõèéí 2-ð äàéíûã
ýöñèéíõ áàéæ ìºí ãýì çýìã¿é õ¿ì¿¿ñèéã õºíººñºí ºíººõ Õèðîñèìàä
õàÿñàí àòîìûí áºìáºãäºëòèéã ýöñèéíõ áàéõ áîëòóãàé ãýæ ÷èí
ñýòãýëýýñýý åðººã÷ õ¿í á¿ðä õàÿãëàãäñàí áîëíî. Ìºí ººðñäèéíõ íü
á¿òýýë, ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæèë óëñ òºð÷èä, öýðãèéíõíèé àëëàãà
õ¿÷èðõèéëëèéí çýâñýã áîëîõûã öààøèä õàðæ òýâ÷èõã¿é áîëñîí òýäãýýð
ýðäýìòýí, ñóóò óõààíòàíä ò¿¿í÷ëýí õýäèé ýðäýìòýí, ñóóò çîõèîí
á¿òýýã÷ áèø áîëîâ÷ ýíý åðòºíö õýäèéí õóòãàëäàæ ñàìóóðñàí òýðõ¿¿
áýðõøýýë çîâëîíãîîñ àíãèæðóóëæ ÷àäàõ, ýíý á¿õ òîëãîé äàðààëñàí
ñ¿éðë¿¿äèéí òàñðàëòã¿é ¿ðãýëæëýõ õîð óðøãèéã çîãñîîæ ÷àäàõ
õ¿ì¿¿ñ áîëîõ õàìãèéí àãóó ñýòãýëãýýòýé, øèíý íàéäâàðûã õàðóóëæ
óëìààð áèäíèé ºíººãèéí èðãýíøëèéí àìüäðàëûí õýâ ìàÿãèéã ãàçàð
äýëõèéòýé óÿëäóóëæ ÷àäàõ ººðººð õýëáýë ýðäýìòýä, ñóóò óõààíòíóóä,
çîõèîí á¿òýýã÷èä ìºí ãýäýãò èòãýäýã òýäãýýð õ¿ì¿¿ñò çîðèóëàãäñàí
áîëíî.
Çàñàãëàõ ãýäýã áîë óðüäààñ óõâàðëàõûí íýð þì. Õàðèí ºíººäºð
áèäíèéã çàñàãëàæ áàéãàà òýðõ¿¿ õ¿ì¿¿ñ þóã ÷ óðüäààñ óõâàðëààã¿é
ó÷ðààñ òýä çàñàãëàëä òýíöýõ ÷àäâàð ÷àäàìæ ¿ã¿é þì.
xv

15. Îþóí÷ëàë: Àðä ò¿ìíèé òºëººõ ñóóò óõààíòíóóäààñ á¿ðäýõ àðä ò¿ìíèé çàñàãëàë
Áèäíèéã óäèðäàæ áóé õ¿ì¿¿ñ þóíû ó÷èð ÷àäâàðã¿é áàéíà âý?
Òýä áîë ÷àäâàðã¿é õ¿ì¿¿ñ, ó÷èð íü òýäíèéã àðä÷èëñàí áàéäëààð
¿¿ðýãò àæèë, ìýðãýæëèéíõ íü óëìààñ ñîíãîñîí òºäèé. Öýâýð àðä÷èëàë
íü ñîíãîã÷èéí îþóíû ÷àäàâõûã õàðãàëçàí ¿çýõ áîëîìæã¿é áóþó
Ýéíøòåéíèé äóó õîîëîéã äóðûí óõààí ìóóòàé íýãýíòýé õàðüöóóëàõàä
èë¿¿ à÷ õîëáîãäîë ºã÷ ÷àäàõã¿é ãýäýãòýé àãààð íýãýí þì. ªíººäºð
áàéãàà Ýéíøòåéí¿¿äòýé õàðüöóóëàõàä ìóëãóóíóóä íü õîë äàâñàí
áîëîõîîð áèä ººðñäèé㺺 òýíýã¿¿äèéí äàðàíãóéëàëä îðñîí ãýäãýý
îéëãîõîîñ ººð àðãà äààí÷ àëãà. Õàðèí áèä îäîî í¿äýý íýýæ, èéì
äàðàíãóéëàë äîð àìüäàðñíààñ áîëæ ÿìàð õîð óðøèã ¿¿ñýýä áàéãààã
õàðàõ öàã íü áîëæýý.
Á¿ä¿¿ëýã àðä÷èëàë íü “äóíäàæ” çàñàãëàë áîëîõîîñ çàéëñõèéõ àðãà
¿ã¿é, ó÷èð íü äóíä õèðèéí ÷àäàìæ á¿õèé îþóí óõààíûã îëîíõ õýìýýí
òîäîðõîéëäîã. (äóíä õèðèéí ÷àäàìæòàé-Mediocre ãýäýã ¿ã íü ëàòèí
õýëíèé medios áóþó äóíä ãýõ ¿ãíýýñ ãàðàëòàé þì.)
Õàðèí Îþóí÷ëàë áîë áèäíèé àíääàãã¿é íýð õ¿íäòýé ñóðãóóëèéã
ä¿¿ðãýñýí õ¿ì¿¿ñèéã òîìèëîõîîñ èë¿¿ õàðèí äóíäæààñ äýýã¿¿ð îþóíû
÷àäàìæòàé õ¿ì¿¿ñèéã çàñãèéí ýðõýíä òîìèëîõûí òóëä øèëýãäìýë
àðä÷èëëûã àøèãëàäàã. Ñóó óõààíòíóóäûã áîëîâñðîëòîé õ¿ì¿¿ñýýñ
÷ ìºí àæèë÷èí, òàðèà÷èí àíãèàñ ÷ îëîõ òîõèîëäîë áèé. Õýòýðõèé
îðîéòîõîîñ íü ºìíº ýíýõ¿¿ ñóó áèëãýòí¿¿äèéí ãàðò õ¿í òºðºëõòíèé
õóâü òàâèëàíã äààòãàõ íü ç¿éòýé ãýäýã íü îéëãîìæòîé áàéíà.
Äóíäæààñ äýýã¿¿ð îþóíû ÷àäàìæòàé õ¿ì¿¿ñýýð óäèðäàí
æîëîîäóóëàõûã õ¿ñýõ íü õàìãèéí çºâ, îéëãîìæòîé õýðýã áóñ óó?
Åðòºíöèéí òºãñãºëèéã òóíõàãëàäàã àéìøèãò çºí÷èä áàéäàã ÷ òýäýíä
îëîí ò¿ìíèéã àéäàñò àâòóóëàõ øèíæëýõ óõààí÷ áàðèìò íîòîëãîî
áàéäàãã¿é áàéñàí. Õàðèí ºíººäºð ýíýõ¿¿ “ìÿíãàíûã ºðòººëñºí çºí÷èä”
íü ñóóò ýðäýìòýä, øàøèíã¿é ¿çýëò ã¿í óõààíòíóóä, òýð ÷ áàéòóãàé óëñ
îðíû òýðã¿¿í¿¿ä ìºí þì. ¯¿íèé ó÷èð íü õ¿í òºðºëõòíèé ò¿¿õýíä àíõ
xvi

16. Óäèðòãàë
óäàà õ¿í ººðèéí îðøèí áóé ãàðèãò á¿õ àìüä îðøèõóé, àìüäðàëûã ¿ã¿é
õèéõ, ìºí àñàð òîì öºìèéí ýðãýëòýý𠺺𺺠ººðèé㺺 ÷ õºíººõ àðãà
õýðýãñýëòýé áîëñîí.
Èéì áîëîìæ áîëîëöîî õ¿íèéã õýäýí ìÿíãàí æèëèéí òýðòýýãýýñ
äýëõèé ãýõ ýíýõ¿¿ ãàðèã äýýð àæ òºðñºí á¿õèé ë öàãò åðººñºº òîõèîæ
áàéãààã¿é áà áèäýíä ýíý õóâü òîõèîë íü á¿ðäýæ, òèéìýýñ áèä ýíýõ¿¿
ýðèíä àìüäðàõ íü õóâü òîõèîëòîé õ¿ì¿¿ñ ãýæ õýëìýýð áàéíà. Áèä õàéð
ýíýðýë, íºõºðëºë, õàíàìæ öýíãýëèéã ¿íäýñ ñóóðèà áîëãîñîí øèíý
èðãýíøèë áîëîõ Àëòàí ýðèíä øèëæèí îðîõ óó ýñ áºãººñ õ¿í òºðºëòºí
áèä ìºõºí ñ¿éðýõ ¿¿ õýìýýõ ñîíãîëòîíä õàðèóöëàãà õ¿ëýýõ äàðõàí
ýðõòýé õ¿ì¿¿ñ þì.
¯ëäñýí ìºð¿¿äèéã óíøèõ ãýæ áàéãàà òà ÷ ãýñýí ýíýõ¿¿ òóéëûí
ñîíãîëòîíä õàðèóöëàãàà óõàìñàðëàí õ¿ëýýõ õ¿ì¿¿ñèéí íýã ÿàõ àðãàã¿é
ìºí áà õîðâîîä õàðààõàí ìýíäëýýã¿é áàéãàà îãòîîñ ìýíäëýõã¿é ÷ áàéæ
áîëîõ á¿õ õîé÷ ¿åèéíõýíäýý øèéäëèéã ãàðãàæ ºãºõ õ¿í ìºí áèëýý.
Òèéìýýñ òà ýíý íîìûã äýìèé öàãàà ¿ðñýí áàéäëààð óíøèëã¿éãýýð
õàðèí õàðèóöëàãà õ¿ëýýã÷èéí ¿¿äíýýñ õàíäàæ óíøààðàé ó÷èð íü ýíý
òàíòàé òóéëûí õîëáîîòîé. Ýíý áîë òàíû àìüäðàë-ýñâýë ìºõºë þì.
xvii

18. I. Îþóí÷ëàëûí çàð÷ìóóä
1

20. Çàñàãëàëûí òºðë¿¿äèéí òîâ÷ ò¿¿õ
Çàñàãëàëûí òºðë¿¿äèéí òîâ÷ ò¿¿õ
“Óëñ îðîíä ýðäýìòýä õýðýãã¿é”
(Ëàâîéñèåðèéí ø¿¿õ õóðëûí ¿åýð)
3
Àðèóí áèáëè- Èåðèìèà Õ
Àíõ õ¿í òºðºëõòºí çàñãèéí ýðõèéã õýðõýí áàðèõ áîëñîí þì áîë?
Àíõ áèå ìàõáîäûí õºãæ뺺𺺠õàìãààñ õ¿÷òýé íü áóñäàäàà õ¿ñýë
ñîíèðõëîî òóëãàí øààðääàã áàéæýý. Áèå ìàõáîäûíõîî õºãæëèéí
à÷ààð, ýä áàÿëàã, áàðàà òàâààðûã èõýýð õóðèìòëóóëñàí áàéíà. ¯ð ñàä
íü òýðõ¿¿ ýä áàÿëãèéã ºâëºí àâ÷, óëìààð áÿð òýíõýýãýýð îëæ àâñàí
çàñãèéí ýðõ íü ýä áàÿëãààðàà îëæ àâñàí çàñãèéí ýðõ áîëîí õóâèð÷ýý.
Ýä õºðºíãèéã ýçýìøèã÷èä íü çàñãèéí ýðõèéã õÿíàæ áàéõ ÿâöäàà
õàìãèéí îþóíëàã àñóóäëààð íýýëò õèéõ çàìààð ìýäëýãèéã äýýøë¿¿ëýí
ýçýìøèõýä àíõààðàë õàíäóóëàõ áîëîâ.
Èíãýýä õ¿í á¿ð ýíýõ¿¿ ìýäëýã ìýäýýëëèéã ýçýìøäýãã¿é áîëîõûã
ñàéòàð óõàìñàðëàæ óëìààð ìýäëýãèéã ýçýìøñýí õ¿ì¿¿ñ òºðèéã
áàéãóóëàõ ¸ñòîé óõààð÷ýý. Ìýäëýãèéã ýçýìøèã÷èä ººðñäèéí áèåèéã
óãèéí äýýä ÿçãóóðûíõ ãýæ èòãýí, àðä ò¿ìíýý äîðä ¿çýæ, äàðëàæ, ìºí
õàâ÷èæ ýõýëñýí þì. Ýöýñò íü àðä ò¿ìýí òýðõ¿¿ ìýäëýãèéí ýçäèéã
ò¿ëõýí óíàãàæ ººðñäèéã íü óäèðäàí æîëîîäîõ ìýäëýãèéí ýçäèéã
àðä÷èëñàí áàéäëààð ñîíãîæýý.

21. Îþóí÷ëàë: Àðä ò¿ìíèé òºëººõ ñóóò óõààíòíóóäààñ á¿ðäýõ àðä ò¿ìíèé çàñàãëàë
¯¿íèéã ýðõ ìýäýëä áóé ìýäëýã ãýäýã.
Ãýâ÷ ìýäëýã áîë îþóíû ÷àäàâõ áèø áà ýíý íü ë àñóóäàë áîëîîä
áàéãàà þì. Ìýäëýã áîë õóó÷íû êîìïüþòåðûí õèéæ ÷àääàã ýíãèéí
ñàíàõ ¿éëäëýýñ õýòðýõã¿é àæ. Ìýäëýã äàíãààðàà ÿìàð ÷ áýðõøýýëèéã
øèéäâýðëýæ ÷àäàõã¿é. Òèéì ó÷ðààñ ìýäëýãèéã ýçýìøèã÷èä ýðõ ìýäëýý
áàòàòãàõ õîìõîé çîðèëãûíõîî òºëºº ñàéí ñàíààò ñóó óõààíòíóóäûí
íýýñýí íýýëòèéã àøèãëàäàã áàéíà. Òºð íü ìýäëýãèéí ýçäýýñ á¿ðäýæ
áóñäûí íýýëòèéã àøèãëàõ çàìààð õýðõýí óäèðäàí, òºðèéã çàëàõûã çààí
ñóðãàõ äýýä òºâøíèé ñóðãóóëèóäûã áàéãóóëñàí àæýý.
Áèä ñóóò óõààíòíû óäèðäñàí ìàíëàéëëààð ìýäëýãèéí ìàíëàéëëûã
ñîëèõ õýðýãòýé. ßìàð ÷ ìóíäàã ñóðãóóëü ñóó áèëèãòýíã òºð¿¿ëæ
÷àäàõã¿é ãàãöõ¿¿ ñàéòàð ºíãºëñºí îé òîãòîîëòûã ë òºð¿¿ëæ ÷àäíà.
Ýð¿¿ë ñàðóóë óõààí, îþóíû ÷àäàâõ íü ñóðãóóëüä ñóðñàí ýñýõýýñ ¿ë
õàìààðäàã ç¿éë þì.
Çàëãàìæ õàëàà á¿ðò õ¿í òºðºëòíèéã àþóëä îðóóëäàã ýðõ ìýäýëò
õ¿ì¿¿ñò àøèãëóóëäàã íýýëò õèéã÷èä îðøñîîð èðæýý. Ìýõëýãäýæ
äàðëàãäñàí íýýëò õèéã÷èä, ãýì çýìã¿é õ¿ì¿¿ñèéã õºíººõºä íýýëòèéã
íü àøèãëàæ áàéãààã õàðàõ á¿ðäýý òóéëààñ ãóòðàí ãàøóóääàã áàéâ.
¯¿íèéã öààøèä ãàçàð àâàõóóëæ ¿ë áîëíî!
Ýðõ ìýäëèéã õ¿í òºðºëõòíèéã õºãæ¿¿ëäýã, õºãæ¿¿ëñýýð èðñýí òèéì
ë õ¿ì¿¿ñò ºãºõ öàã èðýýä áàéíà. Òýä áîë áóë÷èí øºðìºñºº ãàéõóóëàã÷
õàòóó ñýòãýëòýí, ýä áàÿëãèéã õóðààã÷, ìýäëýãèéã ýçýìøèã÷, óëñ òºð÷,
öýðýã ÷ áèø áèëýý. Ýäãýýð õ¿ì¿¿ñò á¿ãäýä íü óëñ òºð çàñàã çàõèðãààã
àâ÷ ÿâàõ ÷àäâàðòàé ýñýõýý õàðóóëàõ áîëîìæ öàã õóãàöàà áàéñàí. Ãàãöõ¿¿
ñóóò óõààíòíóóäàä ë óäèðäàã÷äûí õóâèàð ÷àääàã ç¿éëýý õàðóóëàõ
áîëîìæ îëäîîã¿é þì.
Õýðýâ Ýéíøòåéí á¿òýýëèéã íü õýðõýí àøèãëàõ ãýæ áàéãààã
ìýäýæ áàéñàí áîë òýðýýð îãò çºâøººðºõã¿é áàéõ áàéëàà. Òýðáýýð
ó÷èð ÿâäëûã óõààðàõ òýð ìº÷èä äýíä¿¿ îðîéòñîí áàéæýý. Öýðãèéí
4

22. Çàñàãëàëûí òºðë¿¿äèéí òîâ÷ ò¿¿õ
çîõèîí áàéãóóëàëòòàé çýðëýã áàëìàäóóä õýäèéí Õèðîñèìàã îíèëñîí
áàéñàí þì.
Ñóóò óõààíòíóóä íýãäýæ á¿òýýëèéíõýý àøèãëàëòûã îíöãîéëîí
õÿíàõ íü ç¿éòýé. Òýä óëñ òºð, öýðãèéí äàðàìò, øàõàëòûã ýñýðã¿¿öýí
òóñãààð òîãòíîë, õ¿÷èðõèéëëèéí ýñðýã õ¿ñýë òýì¿¿ëëýý õàìãààëàõ
¸ñòîé.
Õàìãààñ ÷óõàë õºðºí㺠áîëîõ ñóóò óõààíòíóóäûíõàà à÷ òóñûã íü
õ¿ðòýõ ãýñýí õ¿í òºðºëõòíèé õ¿ëýýëò óðò õóãàöààãààð õîéøèëñîîð
áàéíà.
5

23. Îþóí÷ëàë: Àðä ò¿ìíèé òºëººõ ñóóò óõààíòíóóäààñ á¿ðäýõ àðä ò¿ìíèé çàñàãëàë
Çàñàãëàëûí òºðë¿¿ä õýðõýí ¿¿ññýí áý?

24. !

25. #
!$
6

26. %

27. !

28. $

29. '
'
$
!

30. $

31. $
%
(

32. %

33. !

34. $

35. !

36. $

37. $
!

38. $

39. $
$
%
(

40. )

41. *
+

42. !$,$

43. -
)

44. '

45. $

46. (
$

47. (

48. .

49. $
$

50. $
!$
$

51. $

52. '

53. !$
$

54. /$

55. '

56. $

57. /
0
1!
%
!
'
1

58. +(
!
'
-

59. 20

60. Ñóóò óõààíòíóóäûã ýðõ ìýäýëä õýðõýí òîìèëîõ âý?
Ñóóò óõààíòíóóäûã ýðõ ìýäýëä õýðõýí òîìèëîõ âý?
Îþóíëàã õ¿ì¿¿ñ áîë ò¿íýð õàðàíõóéä ãýðýëòýõ ãýãýý ìýò ãÿëàëçàæ,
øóäàðãà ¿íýíèéã ò¿ãýýã÷ îäîä þì.
7
Àðèóí áèáëè- Äàíèåë 12
Õ¿íèé ìºí ÷àíàðûã õ¿íèé áèåèéí ýðõòí¿¿ä, áîäãàëüòàé õîëáîî
á¿õèé ýä ýñ á¿ðòýé æèøèæ áîëîõ þì. Çàðèì ýñ¿¿ä íü ýðõòýíã á¿õýëä
íü õºäºëãºõ ýñâýë õîîë õ¿íñèéã øèíãýýõ, ãàäàãøëóóëàõ àæèëëàãààòàé
áîë çàðèì íü áèåèéã àëü ç¿ãò ÿâàõ, ÿìàð õîîëûã øèíãýýõ, øèéäâýð
ãàðãàõûã õàðèóöäàã ¿éë àæèëëàãààíû íýã õýñýã íü áàéäàã áà ýíýõ¿¿
¿éë àæèëëàãàà íü óóðàã òàðõèíä áîëæ áàéäàã. Òàðõèíû ýä ýñ¿¿ä òóõàéí
ýðõòýíä áàéãàà ó÷ðààñ èéì äààëãàâðûã õèéæ ã¿éöýòãýõäýý õàìãèéí
èõ ÷àäâàðòàé áàéãàà þì ò¿¿íýýñ áóñ áóñàä ýñ¿¿ä íü ñîíãóóëü ÿâóóëæ
áàéðøóóëñàí õýðýã îãòîîñ áèø.
Õàðàìñàëòàé íü õ¿í òºðºëõòºíä èéì òîãòîëöîî, èéì ÷àíàð
áàéõã¿é. Õºëíèé õýñýãò áàéðëàõ çîðèóëàëòòàé ýñ¿¿ä ººðñäèé㺺
òàðõèíû õýñãýýñ ÷ îëäîã. Ýíý áàéäàë íü ºíººäºð áèäýíä òóëãàðààä áóé
áýðõøýýëèéã òàéëáàðëàí ºã÷ áàéãàà õýðýã ìºí áèëýý.
Òàðõèíû ýñ¿¿ä íü õºëíèé ýñ¿¿äýýñ èë¿¿ ÷óõàë ãýñýí ¿ã áèø ë äýý.
Ó÷èð íü òàðõèã¿éãýýð õºë õºäºëæ ÷àäàõã¿é, õàðèí õºëã¿éãýýð òàðõèíû

61. Îþóí÷ëàë: Àðä ò¿ìíèé òºëººõ ñóóò óõààíòíóóäààñ á¿ðäýõ àðä ò¿ìíèé çàñàãëàë
ãàðãàñàí øèéäâýðèéí äàãóó áèå ìàõ áîä õºäºëæ ¿ë ÷àäíà. ªºðººð
õýëáýë òýä íýã íýãýíã¿éãýýðýý îðøèí òîãòíîæ ÷àäàõã¿é þì.
Òèéìýýñ áóñäààñ èë¿¿ áîäîæ, ýðãýö¿¿ëæ, ñýòãýæ ÷àääàã íü íèéãìèéã
óäèðäàõàä çîðèóëàãäàõ ¸ñòîé. Õ¿íèé áèåèéã òàðõè íü óäèðäàõ
çîðèóëàëòòàé áàéäàã øèã ñóóò óõààíòíóóäûã õ¿í òºðºëõòíèé òºëººõ
¿éë÷ëýëä òîìèëîõ õýðýãòýé.
Îþóí÷ëàë ãýæ ÷óõàìäàà ¿¿íèéã ë õýëýýä áàéãàà þì.
8

62. Áîëõè àðä÷èëàë - Äóíäàæ áàéäàë
Áîëõè àðä÷èëàë - Äóíäàæ áàéäàë
“Õý÷íýýí äàõèí äàâòñàí ÷ õóäàë ¿íýí áîëîõã¿é,
Õýí ÷ îëæ õàðààã¿é áàéëàà ãýýä ¿íýí õóäàë áîëäîãã¿é”.
9
Ãàíäè
ªíººäºð áèäíèé àðä÷èëàë õýìýýí íýðëýýä áàéãàà ç¿éë áîë ÷óõàìäàà
îþóíû äóíäàæ ÷àäàâõòàé õ¿ì¿¿ñ îëøèðñíû óëìààñ äóíä õèðèéí
áàéäàëòàé áàéãàà þì. Èéìýýñ ë òýä ñîíãóóëüä àìæèëòûã îëîîä áàéãààã
õýðýã.
Òóí íàðèéí áîëîâñðóóëñàí ñîðèëûí äàãóó, õîíõîí õýëáýðèéí
ìóðóéãààñ ãàðñàí ¿ð ä¿íãýýñ õàðàõàä äýýä çýðãèéí àâüÿàñ ÷àäâàðòàé,
ñîä ñóó áèëãýò õ¿ì¿¿ñ íü õ¿í àìûí åð人 0.5 õóâèéã ë ýçýëæ áàéãàà
íü òýäíèé ñàíàë óõààí ñàíààíû õóâüä óäààøðàëòàé, õàìãèéí äîîä
õýìæýýíèé îþóíû ÷àäàâõòàé 0, 5 õóâèéã ýçëýõ õ¿ì¿¿ñèéí ñàíàëààð ë
íÿöààãäàæ îðõèäîã.
Õàðèí àâüÿàñ ÷àäâàðòàé õ¿ì¿¿ñ õ¿í àìûí åð人 2 õóâèéã ýçýëæ
áàéãàà áà òýäíèé äóó õîîëîéã àäèëõàí 2 õóâèéã ýçýëæ áóé óõààí
ñàíààíû õóâüä õîöðîãäîëòîé õ¿ì¿¿ñ äàðæ îðõèíî.
Íèéò õ¿í àìûí 25 õóâèéã ýçýëæ áóé îþóíû ÷àäàìæ íü 10-30 õóâèàñ
äýýã¿¿ð áàéäàã “äóíäààñ äýýã¿¿ð” õ¿ì¿¿ñèéí ñàíàëûã ìºí õ¿í àìûí

63. Îþóí÷ëàë: Àðä ò¿ìíèé òºëººõ ñóóò óõààíòíóóäààñ á¿ðäýõ àðä ò¿ìíèé çàñàãëàë
25 õóâèéã ýçýëæ áàéãàà, ÷àäàìæ íü 10-30 õóâèàñ äîîø áàéäàã äóíäààñ
äîîãóóð õ¿ì¿¿ñèéí ñàíàë áóóðóóëæ îðõèíî.
Òýãýýä ¿ëäñýí 45 õóâüä íü ë ñîíãîõ ýðõ ¿ëäýæ áàéíà. ¯ëäñýí 45
õóâèéã îþóíû ÷àäàìæààðàà äóíäàæ õ¿ì¿¿ñ ýçýëäýã. Èéì ó÷ðààñ ë
àðä÷èëëûí ýíýõ¿¿ çàãâàð íü ÷óõàìäàà äóíäàæ áàéäàë ìºí þì.
Õîíõîí õýëáýðèéí ìóðóé – 1
10
Õ¿í àì
e No1
50 150
IQ
Intelligence
50 70 80 90 100 110 120 130 150
Average 45%
Below Average 25% Above Average 25%
Backward 2% Gifted 2%
Super Gifted
0.5%
(Geniuses)
Retarded 0.5%
Theoretical
mean
Äóíäæààñ äîîãóóð Äóíäæààñ äýýã¿¿ð
Àâüÿàñ ÷àäâàðòàé
Äýýä çýðãèéí
àâüÿàñ ÷àäâàðòàé
ñóó áèëãýòýí
Äóíäàæ
Îþóíû ÷àäàìæ
Óäààí îéëãîöòîé,
õîöðîãäîëòîé
Ñààòàëòàé áóþó
îþóíû õºãæèë
äóòóó
Îíîëûí
äóíäàæ

64. Îþóí÷ëàë: Øèëìýë àðä÷èëàë
Îþóí÷ëàë: Øèëìýë àðä÷èëàë
“Áóðóóãàà õ¿ëýýí çºâøººðäºãã¿é õ¿ì¿¿ñ øóäàðãà ¿íýíã áóñ õàðèí
ººðñäèéí áèåèéã ë õàéðëàäàã þì”
11
Æ.Æ¿áåðò
Îþóí÷ëàëûí ¿íäñýí çàð÷èìä íàðèéí áîëîâñðóóëñàí øèíæëýõ
óõààíû ñîðèëûã àøèãëàí íèéò õ¿í àìûí öýâýð îþóíû ÷àäàìæèéã õýí
íýãíèé àâñàí äèïëîìûí òîî ¿íýíäýý þóã ÷ øèéäýõã¿é òîäîðõîéëäîã.
Ñîðèëä ¿íäýñëýæ äóíäæààñ 10 õóâü äýýã¿¿ð îþóíû ÷àäàìæòàé õ¿ì¿¿ñò
ñîíãîõ ýðõèéã îëãîæ, äóíäæààñ 50 õóâü äýýã¿¿ð áóþó ñîä óõààíòíóóäàä
çàñãèéí ýðõèéã àâàõ ýðõ îëãîãääîã áàéõ áîëîìæòîé þì.
Çàñãèéí ýðõ áàðèã÷äûã õàìãèéí èõýýð îþóíû ÷àäàâõòàé áàéãààñàé
ãýæ ¿íýí ñýòãýëýýñýý õ¿ñýõýýñ ººð îéëãîìæòîé òîäîðõîé ç¿éë áàéíà
ãýæ ¿¿?
Îþóíû òºâøèíã òîäîðõîéëîõ ñóäàëãààã ÿâóóëàõäàà, íýðòýé
èõ ñóðãóóëü òºãññºí, îëîí äèïëîìòîé õ¿ì¿¿ñ äýýð òºâëºðºëã¿é,
õàðèí òàðèà÷èä, èíæåíåð¿¿ä áîëîí õàð àæèë÷äàä ÷ ÿã àäèë ÿìàð
÷ ÿëãàâàðëàëã¿éãýýð õàíäàõ íü ìàø ÷óõàë. Èíãýñíýýð íèéãìèéí
á¿õ äàâõàðãàä áàéãàà ñóó áèëãýò õ¿ì¿¿ñèéã àðüñ ºíãº, íàñ õ¿éñýýð
ÿëãàëã¿éãýýð æèíõýíý àðä÷èëñàí áàéäëààð ãàðãàæ èðýõ áîëîìæòîé.
Ýíý íü øèëìýë àðä÷èëàë áîëîõ ó÷èðòàé.

65. Îþóí÷ëàë: Àðä ò¿ìíèé òºëººõ ñóóò óõààíòíóóäààñ á¿ðäýõ àðä ò¿ìíèé çàñàãëàë
Îþóíû ÷àäàìæèéí õîíõîí õýëáýðèéí ñõåìä ¿ç¿¿ëñíýýð, ýíýõ¿¿
òîãòîëöîî íü ñîä áèëãýò õ¿ì¿¿ñ, àâüÿàñòàíãóóä, äóíäæààñ äýýã¿¿ð
÷àäàìæèéí õ¿ì¿¿ñèéí äóó õîîëîéã äóòóó õºãæèëòýé, óäààí,
õîöðîãäîëòîé, äóíäààñ äîîãóóð ÷àäàìæèò õ¿ì¿¿ñ íÿöààõ áîëîìæã¿é
áàéäàëä õ¿ðãýíý. Èéìä òóõàéí õ¿í àìûí åð人 27,5 õóâü íü ë äóó
õîîëîéãîî èëýðõèéëíý ãýñýí ¿ã.
Ñóó áèëãýò õ¿í áàéõûí ¿íýí ç¿éë áîë àâòîìàòààð òºðèéí íýã õýñýã íü
áîëäîãã¿é ãýäãèéã îíöëîõ íü ç¿éòýé. Õàðèí íýðýý äýâø¿¿ëýõ áîëîìæ
áàéõ àæ. Ýíý íü àðä ò¿ìíèé òºëººëºë áîëñîí îþóíëàã ãèø¿¿ä òºðèéã
áàéãóóëàõàä õàìãààñ ÷àäâàðòàé ãýæ ¿çñýí ñóóòíóóäààñ àðä÷èëñàí
áàéäëààð ñîíãîõ òèéì òºðëèéí ñîä õ¿ì¿¿ñèéí íýãäëýýñ îëãîæ áóé
ýðõ þì.
Èéìýýñ ë îþóí÷ëàë ãýäýã áîë çàñàãëàë áóþó òºðèéí àðä÷èëñàí
12
òîãòîëöîî ìºí þì.

66. Îþóí÷èëàë áîëîí Ôàøèçì
Îþóí÷èëàë áà Ôàøèçì
Îëîí õ¿í ôàøèçìûí òóõàé ÿðüäàã ÷ öººí õýä íü ë ÷óõàì ÿìàð
ó÷èðòàéã íü ìýääýã. Òîëü áè÷ãýýñ óòãûã íü õàðöãààÿ. Ôàøèçì: íýã
íàìûí äàðàíãóéëàë.
Õàðèí îþóí÷ëàëûã ôàøèñò òîãòîëöîî ãýæ ¿çýæ áîëîõã¿é ó÷èð
íü áàðóóí áîëîí ç¿¿íèé àëü àëèíààñ íü ºðãºí õ¿ðýýã õàìàðñàí ¿çýë
áîäîëòîé ñîä áèëãýò õ¿ì¿¿ñ íü òóõàéí çàñàãëàë, òºðèéí õýñýã íü áîëæ
á¿õ òºðëèéí íàì, á¿ëýãëýë¿¿äèéã òºëººëíº. Õàðèí ôàøèñò çàñàãëàë íü
áóñàä á¿ëýãëýëèéí îðøèí òîãòíîëûã ¿ã¿éñãýí òàòãàëçàæ, õóóëü ¸ñíû,
äàí ãàíö ¿çýë ñàíààã èëýðõèéëäýã àæ.
Òóõàéëáàë, Õÿòàä, ×èëè, Îðîñ óëñóóä áîëîí íýã íàìä õóóëü ¸ñíû
ýðõ ìýäëèéã îëãîñîí áóñàä îðîíä îðøèí áóé òîãòîëöîî íü ôàøèñò
òîãòîëöîî ìºí ãýæ õýëýõ íýãýí ÷ áàéäàã.
Îþóí÷èëàë ãýäýã íü çàñàãëàë, òºðèéí òîãòîëöîî þì ò¿¿íýýñ áóñ óëñ
òºðèéí àëèâàà íàì áèø áèëýý. Ýíý íü çàñàãëàë, òºðèéí òîãòîëöîîíû
àãóóëãûí õ¿ðýýí äýõ óëñ òºðèéí á¿õèé ë ¿çýë áîäëîãûã õ¿ëýýí
çºâøººðäºã.
13

67. Îþóí÷ëàë: Àðä ò¿ìíèé òºëººõ ñóóò óõààíòíóóäààñ á¿ðäýõ àðä ò¿ìíèé çàñàãëàë
14
Õîíõîí õýëáýðèéí ìóðóé – 2
e No2
Electorate Eligibles
50 150
IQ
Intelligence
50 70 80 90 100 110 120 130 150
Average 45%
Below Average 25% Above Average 25%
Backward 2% Gifted 2%
Super Gifted
0.5%
(Geniuses)
Retarded 0.5%
Theoretical
mean
Äóíäæààñ äýýã¿¿ð
Àâüÿàñ ÷àäâàðòàé
Äýýä çýðãèéí
àâüÿàñ ÷àäâàðòàé
ñóó áèëãýòýí
Äóíäàæ
Îþóíû ÷àäàìæ
Äóíäæààñ äîîãóóð
Óäààí îéëãîöòîé,
õîöðîãäîëòîé
Ñààòàëòàé áóþó
îþóíû õºãæèë
äóòóó
Îíîëûí
äóíäàæ
Ñîíãîã÷
Ñîíãîãäîõ
áîëîìæòîé
õ¿ì¿¿ñ
Õ¿í àì

68. Îþóí÷ëàë, ýëèòèçì áà äýýäñèéí õ¿ðýýíèéõýí
Îþóí÷ëàë, Ýëèòèçì áà Äýýäñèéí õ¿ðýýíèéõýí
“Õ¿íèéã ýíýõ¿¿ åðòºíöºä øàëòàã øàëòãààíààñ ººð àéëãàõ ç¿éë ¿ã¿é áà
õ¿í, ñ¿éðýë òýð á¿¿ õýë ¿õëýýñ ÷ èë¿¿òýéãýýð ýìýýõ àæ”
15
Áåðòðàíä Ðàññåëë
ªíºº öàãò îþóí óõààí ãýã÷èéã è÷ã¿¿ðò õàëäâàð ìýòýýð ¿çýõ
õàíäëàãàòàé áîëæýý. ªíãºðñºí ¿åä îðøèí áàéñàí, îäîî ÷ áèä
çàðèìûã íü óñòãàæ ÷àäààã¿é áóé òýðõ¿¿ àéìøèãò øóäàðãà áóñ
áàéäàëòàé í¿¿ð òóëñàí õ¿í òºðºëõòºí íü ýðõ òýãø áàéäëûã ýðõýìëýñýí
íèéãìèéã öîãöëîîõûí òºëºº øóäàðãààð ç¿òãýñýýð èðñýí áèëýý. Á¿õ
õ¿ì¿¿ñ ýðõ òýãø áîëîìæ áîëîëöîîíû à÷ òóñûã õ¿ðòýæ, á¿ðýí ã¿éöýä
ñýòãýë õàíàìæèéã àâàõ ÷àäâàðàà áàòòàé áîëãîõ õ¿ñýë ýðìýëçëýýðýý
ººðñäèéí áèåäýý áàÿð õ¿ðãýõèéí ñàöóó áèä òóéëûí õèéãýýä á¿ðýí
ã¿éöýä ýðõ òýãø áàéäëûí óëìààñ óõààí ñàíààíû õóâüä õîöîðñîí õ¿íýýñ
èë¿¿ ñóóòíû ¿çýëä áîäîëä àíõààðàë õàíäóóëæ ÷àäàõã¿é áàéãààãàà èë
òîä õ¿ëýýí çºâøººðºõ ¸ñòîé. Ýíý áîë áîëõè àðä÷èëëûí õèéäýã ç¿éë
ìºí þì.
Àìüäðàëäàà ñýòãýë õàíàìæòàé áàéõàä á¿õ ç¿éëä ýðõ òýãø áîëîìæ
áîëîëöîî íü ÷óõàë ÷ îþóíû ÷àäàâõûí õýì õýìæýýã õàðãàëçàí
¿çýõã¿éãýýð ÷óõàë øèéäâýð ãàðãàõàä ¿çýë áîäëûí ýðõ òýãø áàéäàë íü
äýìèé õîîñîí áîëæ îðõèíî.

69. Îþóí÷ëàë: Àðä ò¿ìíèé òºëººõ ñóóò óõààíòíóóäààñ á¿ðäýõ àðä ò¿ìíèé çàñàãëàë
Õ¿ì¿¿ñ õýäèéãýý𠺺𠺺ð ÷àäâàðòàé òºðäºã ÷ á¿ãäýä íü òýãø ýðõ
çàÿàñàí áàéäàã. Íýãýíòýý õ¿í á¿ð àäèëã¿é òºðäºã áàéõàä ÷óõàì þóíû
ó÷èð õ¿í á¿ðèéã íýã èæèë áîëãîõ ãýäýã þì áîë? Õ¿ðýýëýí áóé îð÷èí
õóâü õ¿íèé õºãæèëä ÷óõàë ¿¿ðýã ã¿éöýòãýäýã íü ãàðöààã¿é ÷ èæèë
õýìæýýíèé àíõààðàë õàëàìæèä ºñºí áîéæñîí ñóóòàí ñóóòàí õýâýýðýý
ë áàéæ óõààí ñàíààíû õóâüä õýâèéí áóñààð òºðñºí íýãýí õýâèéí áóñ
õýâýýð ë áàéíà.
Á¿õ õ¿¿õýä òóñ òóñûí àâüÿàñ ÷àäâàðàà õºãæ¿¿ëýõýä õàìãèéí èõýýð
òîõèðñîí îð÷èíä áîéæèæ áîëîâñðîõ áîëîìæ ýðõ òýãø áàéõ ¸ñòîé áà
áîëîâñðîëûã íü ñóóò óõààíòàí ìºí àâüÿàñòàíã òºðºí ãàðàõ áîëîìæèéã
á¿ðä¿¿ëæ çîõèöóóëàõ íü ç¿éòýé. Õàðèí ýíýõ¿¿ ¿éë ÿâö íü õàìãèéí
õîâîð õ¿ì¿¿ñ áîëîõ ñóóò óõààíòíóóääàà èë¿¿ õ¿íäýòãýë ¿ç¿¿ëýõýý
îðõèãäóóëæ ¿ë áîëíî.
Äýëõèé åðòºíöèéã çàõèðàí, îðøèí áóé ãàðèãàà ¿ã¿é õèéõèéã
ñàíààðõàã÷ õóóðàì÷ ñóóòíóóäûí àéìøèãò ä¿ð çóðàã íü îþóí óõààíûã
îëîí ò¿ìíèé í¿äýí äýýð ãóòààí äîðîìæèëæ, íýð õ¿íäèéã íü óíàãàæ
áàéäàã. Èéì ó÷ðààñ íýã ÷ õ¿í òºð çàñàã íü äýýðõ ç¿éëèéã õèéõ ãýýä
áàéãààã îãò àíçààðàõã¿é áàéãàà þì. Òýä õîðâîî äýëõèéã çàõèð÷ îðøèí
áóé ãàðèã åðòºíöºº ñºíººõ ÷àäàëòàé çýð çýâñýã íººöëºõèéã ñàíààðõàæ
áàéãàà áà ýíý ÷ ÿàõûí àðãàã¿é ¿íýí áºãººä ó÷èð íü èéì òºð çàñàã ñóó
óõààíòíààñ á¿ðäýýã¿é áàéäàã.
Îþóí÷ëàë ãýäýã ýíý îéëãîëò íü ãàíö õ¿íèé çàõèðãààäàë áèø, õàðèí
äýëõèéí ºíöºã áóëàí á¿ðýýñ õóðàí öóãëàñàí, äýëõèéí ºíöºã áóëàí
á¿ðýýñ íýãäñýí çóó çóóí ñóóò óõààíòíààñ á¿ðäñýí á¿òýýë þì. Áèä
àëõàì òóòàìäàà òýðõ¿¿ ñóóò õ¿ì¿¿ñèéí òºñººëºë, áîäîë, á¿òýýëèéí ¿ð
æèìñíýýñ à÷ òóñ, øèìèéã íü õ¿ðòäýã. ¯¿ãýýð äàìæóóëàí áèä îþóíû
äóíäàæ ÷àäàìæààñ äýýã¿¿ð òàðõèíû à÷ààð çîõèîí á¿òýýñýí ýä ç¿éëèéã
àøèãëàæ áàéãàà áèëýý. ×èéäýíãèéí ãýðëýýñ òåëåâèçîð, äóãóéíààñ
ìîòîðò äóãóé, õ¿éòýí óñíû öîðãîîñ óãààëãûí ìàøèí, áè÷ãèéí
16

70. Îþóí÷ëàë, ýëèòèçì áà äýýäñèéí õ¿ðýýíèéõýí

71. ºíäºð õýìæýýíä ÿëãàã÷) ãýõ ìýò àìüäðàëûã àÿ òóõòàé, àìàð õÿëáàð
áîëãîæ áàéäàã ýíý á¿õ ç¿éëñ íü ñóóò õ¿ì¿¿ñèéí îþóíû ÷àäàìæèéã
àøèãëàæ áýðõøýýëèéã øèéäýõ øèíý øèéäýë îëîõ áîëîìæèéã îëãîæ
áóé òýäãýýð ñóóòíóóäûí à÷ áóÿíààð îðøèí áàéíà.
Õàðèí îþóí ñàíààíû õóâüä äóòàãäàëòàé òýäãýýð õ¿ì¿¿ñ, ýäãýýð
ç¿éëñýýñ àëü íýãèéã íü ýñâýë öººí õýäèéã íü àøèãëàäàã áºãººä,
àøèãëàõäàà õýðõýí àæèëëàäàã òàëààð íü õàíãàëòòàé îéëãîëòã¿éãýýð
àøèãëàäàã. Ãýõäýý ë ÿìàðòàà ÷ òýä ýäãýýð ç¿éëñèéã õýðýãëýñíýýð
àìüäðàë íü ñàéæèð÷ ë áàéäàã.
Ýíý á¿õ ç¿éë õýòýðõèé ýíãèéí áàéãàà þì. Õàðèí îþóí÷ëàë íü
îáúåêòûí òºâøèíä ¿íýí áîëîõ ç¿éëèéã äýâø¿¿ëæ ìºí ¿¿íèéã òºðèéí
á¿õèé ë òºâøèíä õýðýãæ¿¿ëæ, àâüÿàñ áèëèãòýé õ¿ì¿¿ñò îþóí óõààíû
õóâüä äîîãóóð õ¿ì¿¿ñýýñ èë¿¿ ¿ð àøèã õ¿ðòýýæ áîëîõ çºâøººð¿¿ëýõèéã
çîðüæ áàéãàà þì. Ýíý áîë îþóí÷ëàë þì.
Õýðýâ áèä àðä÷èëñàí ìàÿãèéí ñàíàë õóðààëòààð íýýëò¿¿äèéã
àøèãëàõ ¿ã¿éã øèéäñýí áîë èõýíõ íü ¿ã¿éñãýãäýæ, áèä Ïàðèñûí
ãóäàìæààð çàðèì íü ñ¿éõ òýðãýýð, çàðèì íü ìîðüòîé àÿëñààð áàéõ
áàéñàí.
Àâòî ìàøèí, îíãîö, òºìºð çàì á¿ãä ë á¿òýýãäñýí òóõàéí ¿åäýý
ìàø õ¿÷òýé ø¿¿ìæëýëä ºðòºæ áàéñàí áºãººä, õýðýâ îëîí íèéòèéí
ñàíàë àñóóëãààð ¿¿íèéã îðóóëñàí áîë øóóä ë ¿ã¿éñãýãäýõ áàéñàí.
Õàðèí çºâõºí ñóóò óõààíòíóóä ë õîé÷èéã õàðæ áàéñàí áºãººä, òýäíèé
íýýëò¿¿ä ÿìàð èõ áîëîìæóóäûã áèé áîëãîæ áàéãààã îéëãîæ áàéñàí þì.
ªíººäºð ÷ êîìïüþòåð, àòîì áîëîí ãåíåòèêèéí ñóäàëãààíû õóâüä ÷
àäèëõàí áýðõøýýë ó÷èðñààð ë áàéíà.
Áèä õýðõýí èðýýä¿éä þó õýðýãòýé áîëîõûã ìýäýõã¿é, óðüä÷èëàí
õàðàõ ÷àäâàðã¿é òèéì õ¿ì¿¿ñýýñ ÿìàð íýãýí ç¿éëèéã õ¿ëýýæ ÷àäíà âý?
Çàñàãëàíà ãýäýã áîë óðüä÷èëàí õàðàõ ãýñýí ¿ã þì. Òèéìýýñ áèä
17

72. Îþóí÷ëàë: Àðä ò¿ìíèé òºëººõ ñóóò óõààíòíóóäààñ á¿ðäýõ àðä ò¿ìíèé çàñàãëàë
èðýýä¿éã õàðæ ÷àääàã, ººðñäèéíõºº ¿éëäëèéí ¿ð íºëººã ìýääýã,
õýäèéãýýð õ¿í òºðºëõòíèé èõýíõ íü óõààð÷ îéëãîæ ÷àäàõã¿é áàéñàí ÷
àâàõ ¸ñòîé óðüä÷èëàí ñýðãèéëýëòèéã àâ÷ ÷àääàã òýäãýýð õ¿ì¿¿ñèéã
çàñàãëàõ áàéð ñóóðèíä òàâèõ õýðýãòýé.
Õýðýâ ÷èíèé ãàð õàâäàðòàé áîëáîë, ÷è áèåèéíõýý ¿ëäñýí õýñãèéã
ýíý õàâäðààð ºâ÷ë¿¿ëýõã¿éí òóëä ãàðàà òàéðàõ áèç. Õàðèí íºãºº ãàð
ýñâýë õºë ÷èíü ýíý øèéäâýðèéã ãàðãàæ ÷àäàõã¿é. Ǻâõºí òàðõè ë õýðýâ
ýíý õàâäðûã áàéëãàñààð áàéâàë èðýýä¿éä á¿õ ë áèåä þó òîõèîëäîæ
áîëîõûã óðüä÷èëàí õàðæ, õàâäàðò ºðòñºí õýñãèéã õýòýðõèé îðîéòîõîîñ
íü ºìíº ýì÷ëýõ õýðýãòýé ãýäãèéã ìýääýã.
ªíººäºð áèä äóíäàæ áàéäëûã õ¿ëýýí çºâøººð÷, ¿¿íèéãýý äýýäèéí
çàÿà ìýò áîäîí àìüäàð÷ áàéíà. Ýëèòèçì, Àðèñòîêðàñè, ÿçãóóðòàí ãýõ
çýðýã ¿ãí¿¿ä íü ç¿ãýýð ë íýã áèëãý òýìäýã áîëñîí áàéíà. Ó÷èð íü ýäãýýð
¿ãñ íü æèíõýíý óòãààñàà ººð ç¿éëèéã èëýðõèéëýõ áîëñîí.
Áèä ýäãýýð ¿ãñèéí æèíõýíý óòãûã îéëãîõ õýðýãòýé. Äàõèí íýã óäàà
18
òîëü áè÷ãýýñ òóñëàìæ àâöãààÿ.
Ýëèò: ýíý íü “õàìãèéí øèëäýã, õàìãèéí íýð òºðòýé, ãàðàìãàé” ãýñýí
óòãûã àãóóëíà. Îþóí÷ëàëûí òîãòîëöîî íü õàìãèéí îþóíëàã íýãíèéã-
/ñóóò óõààíòàí/ áàéõ ¸ñòîé áàéðàíä íü-/ýðõ ìýäýëä/ áàéðøóóëàõûã
çîðüæ áàéíà. Ýäãýýð õ¿ì¿¿ñ áîë òºñººëëèéí åðòºíöºä õàìãèéí
øèëäã¿¿ä íü. Èíãýõëýýð áèä îþóí÷ëàëûí òîãòîëöîîã ýëèòèéí
òîãòîëöîî ãýæ íýðëýæ áîëîõ þì.
Õýðýâ òà ýëèòèçì áîë æèãøìýýð ãýæ õýëäýã õ¿ì¿¿ñ ãýíýò ¿¿íèéãýý
ìàðòàí, ººðñäèéí ºâ÷òýé õ¿¿õä¿¿äèéã õàìãèéí øèëäýã ýì÷èä ¿ç¿¿ëæ,
õàìãèéí øèëäýã ìýñ çàñàë÷èä äààëãàõûí òóëä þó ÷ õèéõýýñ áóöàõã¿é
áºãººä, þó ýñèéã õèéæ áàéãààã õàðâàë ãàéõàõ áàéõ. Ãýâ÷ ìýäýýæ õýí ÷
áàéñàí òýãýõ ë áèç.
Ãýâ÷ ìèíèé õýëýõ ãýýä áàéãàà ñàíàà áîë, öàã õóãàöààíû óðòàä
ýëèò õýìýýõ ýíý óõàãäàõóóí, ¿íäñýí óòãàà àëäàæ õàðèí õºðºíãº

73. Îþóí÷ëàë, ýëèòèçì áà äýýäñèéí õ¿ðýýíèéõýí
ñàíõ¿¿ãèéíõýý õ¿÷ýýð ºðãºìæëºãäñºí õ¿ì¿¿ñèéã òºëººëºõ áîëñîí
áàéíà. ×óõàì òýðõ¿¿ õºðºíãèéíõºº õ¿÷èíä òýä ìýäëýãèéã ýçýìøèõ
áîëîìæòîé áîëæ áàéãàà þì.
Õàðèí áèäýíä õºðºíãºòºí ýëèò¿¿ä áèø, îþóíëàã ýëèò¿¿ä õýðýãòýé
áºãººä èéì õ¿ì¿¿ñèéã õ¿÷èðõýãæ¿¿ëýõ íü îþóí÷ëàëûí çîðèëãóóäûí
íýã áèëýý.
Àðèñòîêðàñè ãýäýã ¿ãíèé õóâüä ÷ ìºí àäèë. Ýíý ¿ã íü /“ÿçãóóðòíóóäûí
ñóðãàñàí çàñàãëàë-/ Ãðåêýýð, Àðèñòîñ: îíö ñàéí, êðàòîñ: õ¿÷ ÷àäàë”
ãýñýí óòãàòàé ¿ã þì. Òýãýõëýýð Àðèñòîêðàñè ãýäýã íü Îíö ñàéíû õ¿÷
÷àäàë ãýñýí ¿ã áîëæ áàéíà.
Îíö ñàéí ãýäýã ¿ãèéã òîëü áè÷ãýýñ àâ÷ ¿çâýë, òóõàéí îð÷èíäîî
õàìãèéí øèëäýã íü òºãñ òºãºëäºð ãýñýí óòãàòàé þì.
Îþóíëàã áàéäàë äîòîð òºãñ òºãºëäðººð ¿éëäýã÷äýä, ýðõ ìýäëèéã
ãàðäóóëàõ íü îþóí÷ëàëûí áàñ íýãýí çîðèëãî ìºí. Îþóí÷ëàëûí
ñèñòåìèéã Àðèñòîêðàñè ãýæ íýðëýæ ÷ áîëíî. Ãýõäýý ýíý íü ìºí ìºíãº
áîëîí ìýäëýãèéí áèø õàðèí æèíõýíý îþóí óõààíû àðèñòîêðàñè þì.
Òîëü áè÷èãò “Àðèñòîêðàñè ãýäýã ¿ãèéã, ÿçãóóðòíóóäààð ñóðãàãäñàí
çàñàãëàë” õýìýýí íýìæ òàéëáàðëàñàí áàéäàã. Òýãâýë ÿçãóóðòàí ãýæ
÷óõàì þó ãýñýí ¿ã þì áý ãýäãèéã òîëü áè÷ãýýñ õàðúÿ.
ßçãóóðòàí: “íýð òºðòýé, ñ¿ð æàâõëàíòàé, àëäàðòàé-/ëàòèíààð:
nobilis/” ãýñýí óòãà ãàð÷ èðæ áàéíà. Îþóíû äýýäñ¿¿äèéã çàñàãëàëä
ãàðãàõ íü îþóí÷ëàëûí çîðèëãî þì.
Ýöýñò íü áàñ íýã ¿ãèéí æèíõýíý óòãûã òîëü áè÷ãýýñ õàðàõ õýðýãòýé
19
áîëæ áàéãàà íü “ìîíàðõè” þì.
Ìîíàðõè: ñîíãîãäîí ýñâýë ºâ çàëãàìæëàí óëñ òºðèéí ýðõ ìýäýëä
çàëàðñàí, òóõàéí ãàçàð íóòãèéí çàõèðàã÷èéí çàñàãëàë ãýñýí ¿ã.
Áèäíèé àíäàõã¿é ìýäýõ åðºíõèéëºã÷èéí çàñàãëàë ìààíü ÿã ¿íýí
õýðýãòýý ìîíàðõè þì ø¿¿ äýý. Öºìèéí äàéí, àìüä ÿâàõ ýðõ çýðýã

74. Îþóí÷ëàë: Àðä ò¿ìíèé òºëººõ ñóóò óõààíòíóóäààñ á¿ðäýõ àðä ò¿ìíèé çàñàãëàë
õàìãèéí ÷óõàë øèéäâýð¿¿ä ñóóò óõààíòíóóäûí óõààíààð øèéäýãäýõèéí
îðîíä, ãàíöõàí õ¿íèé òîëãîéãîîð òîãòîîãäîæ áàéíà.
Ýëèòåéçì, Àðèñòîêðàñè, ÿçãóóðòíóóä ìºí Ìîíàðõè. Áèä ¿íýõýýð
ýäãýýð óõàãäàõóóíóóäûã àíõíû óòãà äýýð íü áóöààí àâàà÷èõ õýðýãòýé.
20

75. Îþóí÷àëûã òîãòîîõóé
Îþóí÷ëàëûã òîãòîîõóé
“ÿí óõààíòíóóä õààä áîëæ õààä íü ã¿í óõààíòàí áîëîîã¿é öàãò õ¿í
òºðºëõòíèé çîâëîí áýðõøýýëä òºãñãºë ãýæ ¿ã¿é”
21
Ñîêðàò
Îþóí÷ëàëûí òîãòîëöîîã á¿òýýõ ýõíèé àëõàì áîë ñîíãîõ ÷àäâàðòàé
òýäãýýð õ¿ì¿¿ñò ñîíãîõ áîëîìæèéã, ñîíãîãäîõ ÷àäâàðòàé õ¿ì¿¿ñò
ñîíãîãäîõ áîëîìæèéã áèé áîëãîõ þì. Îþóíû ÷àäàìæ íü äóíäæààñ
10 õóâèàð äýýø ¿ç¿¿ëýëòòýé õ¿ì¿¿ñ íü ýõíèé á¿ëýãò õàðèí 50 õóâèàð
äýýø õ¿ì¿¿ñ íü 2 äàõü á¿ëýãò õàìààð÷ áàéãàà þì.
Ýíäýýñ õàðâàë áèä ýõëýýä õ¿ì¿¿ñèéí îþóíû òºâøèíã òîãòîîæ ÷àäàõ
ÿìàð íýãýí àðãà÷ëàëûã ñîíãîõ õýðýãòýé áîëæ áàéíà. ªºðººð õýëáýë
áèä, ñýòãýë ç¿é÷èä, ýòíîëîãè÷, ìýäðýëèéí ýì÷ ã.ì ìýðãýæèëòí¿¿äýýñ
õ¿íèé îþóíû òºâøèíã òîãòîîõ òºãñ àðãà÷ëàëûã àñóóõ, ýñâýë îäîî
õýðýãëýãäýæ áàéãàà çàðèì ñîðèë òåñò¿¿äèéã àøèãëàæ áîëîõ þì. Õàðèí
ýíý òºâøèí òîãòîîõ ñîðèë íü íèéãìèéí àëü íýã øàòíû õ¿ì¿¿ñèéí
÷àäàâõûã áóóðóóëàõ ¸ñã¿é áºãººä õ¿í á¿ðò èæèëõýí áîëîìæ îëãîõ
¸ñòîé. Áîëîâñðîëòîé áîëîâñðîëã¿é, õàð àæèë÷èä, èíæåíåð¿¿ä, èõ
ñóðãóóëèéí áàãø íàð, òàðèà÷èä ãýõ ìýò á¿ãäýä òýãø õàíäàõ íü çºâ.
Áèäíèé çîðèëãî áîë õ¿íèé îþóíû òºâøèíã òîäîðõîéëîõ áîëîõîîñ
áèø áîëîâñðîë ñî¸ëûã õýìæèõ áèø ãýäãèéã äàõèí ñàíàöãààÿ. ªºðººð

76. Îþóí÷ëàë: Àðä ò¿ìíèé òºëººõ ñóóò óõààíòíóóäààñ á¿ðäýõ àðä ò¿ìíèé çàñàãëàë
õýëáýë, áèäíèé îëæ òîäðóóëàõûã õ¿ñýæ áàéãàà ç¿éë áîë æèíõýíý áèëãý
óõààí áºãººä õýí íýãýí îëæ àâàõûí òóëä îëîí æèëèéã çàðöóóëäàã
ìýäëýã áèø. Áèäíèé õýìæèõ ç¿éë áîë àìüäðàë äýýðõ îþóí óõààí þì.
Öààø ¿ðãýëæë¿¿ëýõýýñýý ºìíº “îþóí óõààí” ãýäýã ¿ãèéã
òîäîðõîéëú¸. Ã.Âèàóäûí õýëñíýýð:
“Îþóí óõààíû á¿õ ¿éëñ íü òóõàéí íºõöºë áàéäàëä ºãºãäñºí
ºãºãäë¿¿ä áîëîí òýäãýýðèéã àøèãëàí àñóóäëûã øèéäâýðëýæ, öààøëàí
çîðèëãîäîî õ¿ðýõýä øààðäàãäàõ á¿òýýë¿¿äèéí õîîðîíäûí óÿëäàà
õîëáîî, òýäãýýðèéã îéëãîõ îéëãîëòîîñ áèé áîëäîã ç¿éë þì.”
Ýíý òîäîðõîéëîëò íü áèäíèé ñîíèðõîæ áóé òýð ë îþóí óõààíû
òºðºëòýé õàìãèéí ñàéí óÿëäàæ áàéãàà òºäèéã¿é ýíý íü äèéëýíõ ñýòãýë
ç¿é÷äèéí ñàíàë áîëãîäîã äàðààõ òîäîðõîéëîëòûã ìºí áàòàëäàã:
“Îþóíëàã áàéäàë áîë òóõàéí íºõöºëä, ò¿¿íòýé õîëáîîòîé àðãà
çàìààð, ºãºãäñºí ìýäýýëëèéã àøèãëàæ ÷àäàõ ÷àäâàð þì”.
Èéìýýñ îþóíû òºâøèíã òîãòîîõ ñîðèëûã ÿâóóëàõäàà, íèéãìèéí
á¿õ àíãè äàâõàðãûí õ¿ì¿¿ñ îéëãîæ ÷àäàõóéö ìýäýýëë¿¿äèéã àøèãëàõ
íü ç¿éòýé. Èíãýæ ÷àäâàë á¿õ õ¿íèé îþóíû òºâøèíã òîäîðõîéëîõ
áîëîìæòîé áîëíî. Èíãýõäýý IQ áóþó îþóíû òºâøèí㺺ð áèø
õàðèí IP áóþó îþóíû ÷àäàìæààð òîäîðõîéëîõ þì. Ñîðèëûã íàñíû
õÿçãààðëàëòã¿éãýýð ÿâóóëíà. Áèä íàñûã áèø îþóí óõààíûã ñîíèðõîæ
áàéãàà.
Ìàíàé ºíººãèéí íèéãýìä 18 íàñ õ¿ðñýí ë áîë óñàí òýíýã áàéñàí ÷
õàìààã¿é ñàíàëàà ºãºõ ýðõòýé áàéäàã, õàðèí 16 íàñòàé ººðººð õýëáýë
íàñàíä õ¿ðýýã¿é áîë ãîö óõààíòàí áàéñàí ÷ ñàíàë ºãºõ ýðõã¿é áàéäàã.
Åð人 ýíý ë ç¿éë ìàíàé áîëõè àðä÷èëàë ÿìàð ò¿¿õèé áîëîõûã áàòëààä
áàéãàà þì.
Õýðýâ áèä íýãýíò á¿õ õ¿í àìûí äóíä ñîðèëûã ÿâóóëæ îþóíû òºâøèíã
òîãòîîæ ÷àäñàí áîë ¿¿íýýñýý ¿¿äýí åðºíõèé äóíäæèéã õÿëáàðõàí
îëíî. Òýãýýä òýðõ¿¿ äóíäæààñ 10 õóâèàð äýýã¿¿ð áàéãàà õ¿ì¿¿ñèéã
22

77. Îþóí÷àëûã òîãòîîõóé
äóíäààñ äýýø òºâøèíãèéí îþóíû ÷àäàâõòàé ãýæ ¿çýí çºâõºí òýäýíä
ñîíãîõ ýðõèéã ºãºõ áîëíî. Èíãýõäýý òýäãýýð õ¿ì¿¿ñ, äóíäàæ áîñãîîñ
50 õóâèàð äýýã¿¿ð áàéãàà ñóóò óõààíòíóóäààñ ººðñäèéí òºëººëºã÷äèéã
ñîíãîõ áîëíî. Ó÷èð íü çºâõºí äóíäæààñ 50 õóâèàð äýýã¿¿ð ¿ç¿¿ëýëòòýé
òýäãýýð õ¿ì¿¿ñò ë ñîíãîãäîõ áóþó íýð äýâøèõ ýðõ îëãîãäîõ áîëíî.
Ñîíãîã÷, ñîíãîãäîã÷èéí õàðüöààíû òàëààð îéëãîìæòîé áîëãîõûí òóëä
äàðààõ æèøýýã àâúÿ.
Æèøýýëáýë: Ôðàíö óëñ 1977 îíä 30 ñàÿ ñîíãîã÷èäòîé áàéñàí. Ýíý
¿åèéíõýýð òîîöâîë, äóíäààñ äýýø áóþó äóíäàæ áîñãîîñ 10 õóâèàð
äýýã¿¿ð áàéãàà òýäãýýð õ¿ì¿¿ñ íèéò õ¿í àìûí 27,5 õóâèéã ýçýëæ áàéíà
ãýæ ¿çüå. Ýíý íü 8,250,000 õ¿í ãýñýí ¿ã. Õàðèí äóíäæààñ 50 õóâèàð
äýýã¿¿ð áàéãàà õ¿ì¿¿ñ íèéò õ¿í àìûí 0,5 õóâèéã ýçýëæ áàéãàà áà
150,000 õ¿í áîëæ áàéíà.
Áèä àëü ýðòíýýñ òýäíèé ñàíàëûã õàðãàëçàæ ¿çýõ ¸ñòîé áàéñàí
23
áèø ¿¿?
Õýðýâ ¿¿íèéã äýëõèéí õýìæýýíä àâ÷ ¿çâýë áèäýíä 660 ñàÿ ñîíãîã÷,
20 ñàÿ íýð äýâøèã÷èä áàéíà ãýñýí ¿ã. Õàðèí õýðýâ áèä òýäíèé ãàðò
ýðõèéã ºãâºë 20 ñàÿ íýð äýâøèã÷èä 4 òýðáóì õ¿í òºðºëõòºíã àâðàõ
áîëíî. Óã ñîðèëûã 7 æèë òóòàìä ÿâóóëàõ áºãººä èíãýñíýýðýý õóâü
õ¿ì¿¿ñèéí îþóíû õºãæëèéã òîîöîîëîõ áîëîìæòîé áîëîõ þì.
Çàðèì ñóóòíóóä ñýòãýë ç¿éí àñóóäëààñàà áîëîîä ººðñäèé㺺
õààëòòàé áàéëãàäàã. Òýäíèé õóâüä ¿¿íèéãýý äàâàí ãàðñíûõàà äàðàà ë
òýä ººðñäèé㺺 èëýðõèéëýõ áîëîìæòîé áîëäîã. Ñîðèëûí ìº÷ëºã á¿ðò,
õ¿ì¿¿ñèéí àìüäðàëûí òºâøèí äýýøèëæ, øèíæëýõ óõààíû íýýëò¿¿ä
õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëºº æèíõýíý óòãààðàà õýðýãæèæ, ìàãàäã¿é îþóíû
÷àäàâõèéí äóíäàæ ÷ äýýøëýõ áàéõ. Äóíäàæ òºâøèí äýýøèëñíýýð
ºíººäºð ñóóò óõààíòíààð òîäîðõîéëîãäîæ, íýð äýâøèæ áàéñàí õ¿í
ìàðãààø äóíäààñ äýýø òºâøíèé á¿ëýãò õàìðàãäàæ áîëíî. ªñâºð
íàñíûõíû õóâüä õàíãàëòòàé òºëºâøñºí ãýæ ¿çñýí ¿åäýý øàëãóóðò

78. Îþóí÷ëàë: Àðä ò¿ìíèé òºëººõ ñóóò óõààíòíóóäààñ á¿ðäýõ àðä ò¿ìíèé çàñàãëàë
ºðñºëäºõ áîëîìæòîé áîëíî. Õýäèéãýýð 18 íàñ õ¿ðñýí ÷ îþóíû
÷àäàìæ íü äóíäàæ áîñãîîñ 10 õóâèàð äýýø áàéæ ÷àäàõã¿é áàéæ
áîëíî, ãýâ÷ 7 æèëèéí äàðààõ ñîðèëä ôèçèîëîãèéí õºãæèë ã¿éöñýíýýð
10 õóâèàñ äýýø ¿ç¿¿ëýëòòýé áîëæ áîëîõ áºãººä ýíý ¿åä ñîíãóóëüä
îðîëöîõ ýðõ ºãºãäºõ áîëíî. ¯¿íèé íýã àäèëààð 74 íàñòàé, ñàíàëàà ºãºõ
ýðõòýé õ¿í áàéíà ãýæ áîäú¸. Õàðèí 7 æèëèéí äàðàà íàñíû äîðîéòëîîñ
¿¿äýí, îþóíû ÷àäàâõ íü áóóð÷ 10 õóâüä õ¿ð÷ ÷àäàõã¿é òîõèîëäîëä,
ò¿¿íèé ñîíãóóëüä ñàíàëàà ºãºõ ýðõèéã õàñàõ þì.
ªíººãèéí ìàíàé íèéãýìä, íàñíû äîðîéòîëä îðñîí õºãø÷¿¿ë
ñàíàëàà ºãºõ ãýýä äóãààðëàñàí áàéãàà íü èíýýäòýé õàðàãääàãã¿é ãýæ ¿¿?
Ýíý áîë ìàíàé ò¿¿õèé àðä÷èëëûí áàñ íýãýí ìóíõàãëàë áèëýý.
Òýãýõýýð, íºãºº òàëààñàà, íýð äýâøèã÷äýä ÷ ìºí èæèë çàð÷èì
24
¿éë÷èëíý:
Õýí íýãýí îñëîîñ áîëîí ýñâýë íàñíû äîðîéòëîîñ áîëæ ñîðèëûí
¿ð ä¿íä 50 õóâèàñ äîîø ¿ç¿¿ëýëòòýé áàéâàë, ò¿¿íèé íýð äýâøèã÷èéí
ýðõèéã ÷ ìºí õÿçãààðëàõ áîëíî.

79. Îþóí÷àëûã òîãòîîõóé
Ñóóò óõààíòíóóäûí Á¿ñèéí Á¿òýö - ñõåì
Ñóóòíóóäûí
á¿ëýãëýë
( ) ( )
Ñîíãîã÷ Ñîíãîãäîõ
25
College of
geniuses
decisional
Council of
creatives
consultative
Ñîíãóóëü
(Ñóóòíóóäûí
ñàíàë)
Creatives
As demonstrated
by their creations
(øèéäâýð ãàðãàõ)
Electorate Eligibles
Population
Elections
Vote from
geniuses
Elections
Tests
Ñîðèë
Õ¿í àì
áîëîìæòîé
Øèíèéã
ñàíàà÷ëàã÷èä
(çàãâàðààð
¿ç¿¿ëñýíèé äàãóó)
Ñîíãóóëü
Øèíèéã
ñàíàà÷ëàã÷äûí
çºâëºë (çºâëºõ)

80. Îþóí÷ëàë: Àðä ò¿ìíèé òºëººõ ñóóò óõààíòíóóäààñ á¿ðäýõ àðä ò¿ìíèé çàñàãëàë
Îþóí÷ëàëûí ¿íäñýí çîðèëòóóä
#
$%

81. ÿëãàâàðëàëã¿é, õàìãèéí ºíäºð îþóíû ÷àäàìæ á¿õèé ñóóò
óõààíòíóóäààñ ñîíãîãäñîí õ¿ì¿¿ñò äýëõèéã çàñàãëàõ ýðõèéã ºã÷
äýëõèé åðòºíöèéã õ¿í á¿ð ñýòãýë ä¿¿ðýí àìüäðàõ àç æàðãàëûí îðîí
áîëãîõ.
'#$
$

82. $$

83. *
$
$ +

84. ¿ã¿é áîëãîõ.

85. ;
$
$$%

86. óäèðäàã÷äûã ¿ðãýëæë¿¿ëýí ñîíãîæ, òýäíýý𠺺ðñäèéí èðýýä¿éã
óñòãóóëàõààñ àâðàõ.
Ýäãýýð íü îþóí÷ëàëûí 5 ¿íäñýí çîðèëãî áºãººä, ¿¿íèéã íýã á¿ð÷ëýí
äýëãýð¿¿ëæ õàðöãààÿ.
26

87. Äýëõèéí îþóíëàã çàñàãëàëûã áàéãóóëàõóé
Äýëõèéí îþóíëàã çàñàãëàëûã áàéãóóëàõóé
Çàñàãëàíà ãýäýã íü óðüä÷èëàí õàðàõûã õýëíý. Þóã ÷ óðüä÷èëàí
õàðäàãã¿é õ¿ì¿¿ñ çàñàãëàëä òýíöýõã¿é. Òèéìýýñ óðüä÷èëàí õàðæ
÷àääàã õ¿ì¿¿ñ áîëîõ ñóóòíóóäààð äýëõèéí çàñàãëàëûã áàéãóóëàõ íü íýí
òýðã¿¿íèé ç¿éë áîëîîä áàéíà. Öàã õóãàöààã ýðãýýä õàðàõàä, ººðñäèéí
õààí÷ëàë áîëîí õºãæèë öýöýãëýëòèéã óäààí õóãàöààíä õàäãàëàõûã
õ¿ñýæ áàéñàí õààä ñóóò óõààíòíóóäûã ë àøèãëàäàã áàéñàí. Àóãàà
çóðàà÷èä, óðàí áàðèëãà÷èä, ñóóò õºãæèì÷äºä ìºí㺠òºëñíèé õàðèóä
äàðàíãóéëàã÷äûã ìàãòàí äóóëäàã áàéñàí. Òýä áîë “óëñûí” óðëàà÷èä.
Òàøðàìä õýëýõýä, îäîîãîîð ºðíºäèéí çàðèì óëñóóäàä ¿¿íòýé áàãà
çýðýã òºñòýé áàéäàë ºðíººä áóé. ¯íýíäýý èéìýðõ¿¿ áàéäàë õàà ñàéã¿é
áàéäàã áºãººä ýíý íü çºâõºí óðëàà÷èä òºäèéã¿é óëñ ¿íäýñòíèéã çºâõºí
ñî¸ëûí õóâüä áèø áóñàä ç¿éëèéí õóâüä äèéëäýøã¿é áºãººä çîãñîøã¿é
òýì¿¿ëýëòýé áîëãîäîã õ¿ì¿¿ñ áîëîõ ýðäýìòäýä ÷ òîõèîëääîã áîëñîí.
Æèøýýëáýë, ýðäýìòäýä áèå äààæ ÷ºëººòýé ñóäàëãàà õèéõ áîëîìæ
áàéäàãã¿é. Òýäýíä ñîíãîëò áàéäàãã¿é ãýñýí ¿ã. Òýä ººðñäèé㺺 ÿìàð
íýã óëñûí áàéãóóëëàãàä çîðèóëàõ õýðýãòýé áîëíî ýñâýë óëñûí àæëààñ
òàòãàëçëàà ãýõýä öýâýð õóäàëäààíû áàéãóóëëàãóóäàä àæèëëàõààñ ººð
çàì ¿ã¿é.
Ìýäýýæýýð óëñûí áàéãóóëëàãóóä òýäíèéã ÷ºëººòýé àæèëëàæ õ¿ññýí
ç¿éëýý õèéõ ýðõ ºãºõã¿é. Õàðèí ¿ð ä¿íã íü õóðäàí õàðàõûã õ¿ññýí óëñ
27

88. Îþóí÷ëàë: Àðä ò¿ìíèé òºëººõ ñóóò óõààíòíóóäààñ á¿ðäýõ àðä ò¿ìíèé çàñàãëàë
òºð-öýðýã àðìèéí çîðèóëàëò á¿õèé äààëãàâðóóäûã ºã÷ çààâðûã äàãàæ
àæèëëàõûã øààðäàíà.
Ýíý ìýò ç¿éë¿¿äèéí áèé áîëãîæ áóé ãàæ áàéäàë íü: Ñóóò óõààíòíóóä
äóíä÷óóëûí çààâðûã äàãàæ ¸ñòîé áîëæ áàéíà!
Ñóóò óõààíòíóóäûí õ¿ñ÷ áàéãàà ç¿éë áîë, òýä ººðñäèéí õ¿ññýí
÷èãëýëýýð ñóäàëãààãàà õèéæ, ýðäýì øèíæèëãýýíèé á¿òýýë¿¿äèéã
òóóðâèõ áîëîìæ þì.
Àãóó ººð÷ëºëòèéã õýí õèéæ áàéíà âý? Ñóóò óõààíòíóóä. Áèä á¿ãä
Ïåéððè, Ìàððè Êþóðåé, Ýéíøòåéíèé òàëààð ñîíñîöãîîñîí. Õàðèí
ìóíõàã óäèðäàã÷äûã õýí ÷ äóðñäàãã¿é áºãººä, õàðèí ÷ òýäíèé õèéñýí
ìóíõàã àëäààíóóäûí õàð ãàéã, ñóóò óõààíòíóóä ë ¿¿ðñýýð èðñýí.
Ñóóò óõààíòíóóäûí á¿ëýã áîëîí, òýäíèé ñýäýë õàíäëàãà íü çºâõºí
õ¿í òºðºëõòíèé àìüäðàëûí îð÷èíã ñàéæðóóëàõ, èë¿¿ ñàéí ñàéõíûã
áýëýãëýõýä ë áàéäàã.
Óëñ òºð÷èä ººðñäèéí áàéð ñóóðü, ýðõ ìýäëèéã àëäàõã¿é áàéõûí
òóëä õóäàë ¿íýí àìëàëò ºãäºã áîë õàðèí ñóóò óõààíòíóóä õ¿í á¿ðèéí
àìüäðàëûã ñàéæðóóëàõûí òóëä ººðñäèé㺺 çîðèóëäàã. Òýãâýë õýí
çàñãèéí ýðõèéã õ¿ðòýõ ýðõòýé áàéõ âý? ßäàæ îþóíû äóíäààñ äýýø
òºâøèíòýé õ¿ì¿¿ñ áèäíèéã óäèðäâàë àðàé ë äýýð áàéõñàí. Ìèíèé
îþóíû òºâøèí äóíäààñ äýýø áàéæ ÷àäàõ ýñýõèéã ìýäýõã¿é ÷ õàðèí
íàäààñ èë¿¿ õ¿í ë áèäíèéã óäèðäàõ ¸ñòîé ãýäãèéã ìýäýæ áàéíà.
ªíººäºð, ìàíàé çàñàãëàã÷èä áóþó óäèðäàã÷èä áèäíýýñ èë¿¿ ñàéí
ñàéõàí îð÷èíä àìüäàðäàã ãýäãèéã õýí õ¿íã¿é ìýäíý. Òýä àëäàðòàé
ñóðãóóëèóäûã ä¿¿ðãýñýí, òýäýíä òàíèëóóä áàñ ìºíãºíèé á¿õýë á¿òýí
óðãàöûí òàëáàé áàéíà. Õàðàìñàëòàé ýíý á¿õýí íü, áèä òýäíèéã ñîíãîõ
¸ñòîé ¿íäýñëýë áèø þì. Êîìïüþòåð, òåõíèê òåõíîëîãè ºíäºð õºãæèæ
áàéãàà ýíý ¿åä ìýäëýã õóðèìòëóóëàõ ÿìàð ÷ øààðäëàãàã¿é áîëîîä
áàéíà. Ìàðãààøèéí õ¿í òºðºëõòºí òèéì ÷ èõ þì ìýäýõ øààðäëàãàã¿é,
õàðèí ìýäýð÷, ä¿ãíýëò õèéæ, õºðâ¿¿ëýõ ÷àäâàðòàé áàéõàä ë õàíãàëòòàé.
28

89. Äýëõèéí îþóíëàã çàñàãëàëûã áàéãóóëàõóé
Ó÷èð íü êîìïüþòåð÷ëàãäñàí ìýäýýëë¿¿äýýñ ººðñäºäºº õýðýãöýýòýéã
õ¿ëýýí àâ÷, àøèãëàõ á¿ðýí áîëîìæòîé áîëæ áàéãàà áºãººä èíãýñíýýð
õ¿í òºðºëõòºíä àëèâàà õÿçãààð ãýæ ¿ã¿é áîëîõ þì. ¯íýíäýý,- øèíæëýõ
óõààíäàà òàëàðõúÿ- øèíý õ¿í òºðºëõòºí áÿöõàí õ¿¿õýä øèã öýâýð
áºãººä ýíãèéí áàéõ /àëèâàà ç¿éëñèéí ¿íäñýí ãîë çàð÷ìóóäûã ë
ìýääýã/ ¿å èðæ áàéãàà áºãººä, òýä ººðñäºäºº õýðýãöýýòýé, àñóóäëûã
øèéäâýðëýõýä øààðäàãäàõ á¿õ ìýäëýã¿¿äèéã ººðñäèéíõ íü òºëºº ºäºð
øºíºã¿é ¿éë÷èëäýã ìàøèíààñ àâ÷ õàäãàëàõ áîëîìæòîé áàéíà. Õàðèí
õ¿ì¿¿ñèéí õóâüä åðºíõèé òºñººëºëòýé áàéõàä ë õàíãàëòòàé.
Öýâýð îþóí óõààíä çàì òàâüæ ºã!
Íýãýíò çàñãèéí ãàçàð, ñóóò óõààíòíóóäàä çàñàãëàõ ýðõèéã
ºãºõã¿éãýýñ õîéø, òýä ººðñ人 äýëõèéí ºíöºã áóëàí á¿ðýýñ ãàð÷ èðýí
ýíýõ¿¿ ýðõèéã àâàõ õýðýãòýé áîëæ áàéíà.
Õýðõýí?
Òºâèéã ñàõèñàí óëñ îðîíä Äýëõèéí Îþóí÷ëàëûí Ò¿ð Çàñãèéí Ãàçðûã
áàéãóóëñíààð öààøèä ººðñäèéíõ íü á¿òýýë¿¿ä, ýðäýì øèíæèëãýýíèé
àæëóóä, õýí íýãýí óëñ òºð÷èä ýñâýë çýâñýãò õ¿÷íèéõíèé ãýìò õýðãýý
¿éëäýõ çýâñýã áîëîí àøèãëàãäàõûã òýâ÷èõã¿é òýäãýýð ñóóò óõààíòíóóä
ýíýõ¿¿ çàñàãëàëûã àâ÷ ÿâàõ þì. Äàðààãààð íü òýä óðò õóãàöààíû
òºëºâëºãºº ãàðãàæ ñóäàëãààíû òºâ áàéãóóëààä, ýõíèé ýýëæèíä òýä
ýíýõ¿¿ çàñãèéí ãàçðûã áàéãóóëàõûã õ¿ññýí õ¿ì¿¿ñèéí èâýýí òýòãýõ
ìºí㺺ð ñàíõ¿¿æèãäýõ áîëíî. ¯¿íèé äàðààãààð õîëáîãäîõ õ¿ì¿¿ñ
õ¿ëýýí çºâøººðñíèé ¿íäñýí äýýð òýðõ¿¿ áàéãóóëëàãàä àæèëëàæ áàéãàà
ýðäýìòäèéí á¿òýýë¿¿ä áîëîí ýíõ òàéâàí÷ íýýëò¿¿äèéã õóäàëäààëæ
áîëíî.
Äýëõèéí Îþóí÷ëàëûí Çàñãèéí Ãàçðûí Ñóäàëãààíû òºâ äýýð
õèéãäýæ áóé ýðäýì øèíæèëãýý, òýäãýýðèéí ¿ð ä¿íã ýõíèé 5 æèëèéí
òóðø õààëòòàé áàéëãàæ õºíäëºíãèéí áèå äààñàí àæèãëàã÷äààð õÿíóóëæ
áàéõ áîëíî. Èéì àðãààð òýä õýðõýí õ¿÷èðõýã áàéãààãàà ìºí ºíººãèéí
29

90. Îþóí÷ëàë: Àðä ò¿ìíèé òºëººõ ñóóò óõààíòíóóäààñ á¿ðäýõ àðä ò¿ìíèé çàñàãëàë
äóíäàæ óäèðäàã÷äûí õèéñýí àëäààã õýðõýí çàñ÷ ÷àäàõàà äýëõèé äàÿàð
áàòëàí õàðóóëàõ áîëíî. ̺í èíãýñíýýð äàõèí äóíäàæ óäèðäàã÷èä,
äýýä îþóíòàé óäèðäàã÷äûí á¿òýýë ñàíààã õóëãàéëàõààñ ñýðãèéëýõ þì.
Ýíý çàìààð áèä ºíººãèéí óäèðäàã÷äûí àëäààã óëàì èë òîä áîëãîæ,
èíãýñíýýðýý õ¿ì¿¿ñò Îþóí÷ëàëûí Íàìûí òóõàéí îðíû õ¿ì¿¿ñèéã
äàðààãèéí ýýëæíèé ñîíãóóëüä ñîíãîõ óðàì çîðèãèéã ºã÷ áàéãàà þì.
̺í èíãýñíýýð Äýëõèéí Îþóí÷ëàëûí Çàñãèéí Ãàçðûí äýëõèé
äàÿàðõ îþóí÷ëàëûí òºëººõ ¿íäýñíèé õºäºëãººí¿¿äèéã ¿¿ñãýõ àæèëä
ò¿ëõýö áîëæ áàéãàà þì. Çîðèëãî íü îþóí÷ëàëûã õ¿÷ýýð òóëãàõ áèø
õàðèí àðä÷èëñàí ìàÿãààð ñàíàë áîëãîõûí òóëä îþóí÷ëàëûí ñîíãîìîë
àðä÷èëëûí òºëºº áîëõè ò¿¿õèé àðä÷èëàëûã õàëæ õàÿõ íü õý÷íýýí
÷óõàë áîëîõûã õàðóóëàõ þì.
Ìýäýýæ, õýðýâ àðä ò¿ìýí àðä÷èëñàí çàð÷ìààð ¿íäýñíèé
îþóí÷ëàëûí íàìûã ñîíãîõ àâààñ Äýëõèéí Îþóí÷ëàëûí Çàñãèéí
Ãàçàð óãààñàà äýëõèéã çàñàãëàæ ýõëýõ áîëíî. ßäàæ äýëõèéí íèéò õ¿í
àìûí òàë íü îþóí÷ëàëûí çàñàãëàëûã ñîíãîõ õ¿ðòýë àëü áîëîõ îëîí
îðíóóä îþóí÷ëàãäñàí íàìûí ãèø¿¿äèéã ñîíãîîä áàéõ òóñàì Äýëõèéí
Îþóí÷ëàëûí Çàñãèéí Ãàçðûí ñóóäëûã ä¿¿ðãýñýýð áàéõ áîëíî. ¯¿íèé
äàðàà äýëõèéí ¿ëäñýí òàë õ¿í àì àðä÷èëñàí øèéäâýðèéã õ¿ëýýí
çºâøººð÷ èíãýñíýýð á¿õ ¿íäýñòýí íýãäýõ áèëýý.
Ýíý á¿õýí òàíòàé íÿãò õîëáîîòîé þì ø¿¿! Ýíý ìºðèéã óíøèæ
áàéãàà òàíä, îþóí÷ëàëûí Õºäºë㺺íèéã ýõë¿¿ëýã÷èéí íýã áàéõ
áîëîìæ ºãºãäºæ áàéíà. Òà öààøèä õ¿í òºðºëõòíèé ò¿¿õýíä ç¿ãýýð ë
íýã ¿çýã÷ áàéñàí õýìýýí áè÷èãäýõ ¿¿ ýñâýë äýëõèé åðòºíö ãýñýí ýíýõ¿¿
òîì òàéçàí äýýð òîãëîã÷ áîëîõ óó ãýäãèéã ñîíãîõ öàã íü áîëæýý. Ýíý
öàã ¿åä ººðºº õ¿ññýí õ¿ñýýã¿é ¿çýã÷ õ¿ðòýë òîãëîã÷ áîëäîã. Òýð á¿¿ õýë
áèä ¿çýã÷ áàéõäàà áàÿðòàé áàéæ áîëîõ àâ÷ ººðèéí ä¿ðä òîãëîæ áóéãàà
ººðºº ÷ ìýäýýã¿é áàéõäàà àëü õýäèéí òîãëîã÷ áîëæ áàéäàã. Áèä ýíýõ¿¿
¿íýíèéã ìýäýæ, óõàìñàðëàõ öàã íýãýíò áîëæýý.
30

91. Îþóí÷ëàë áà õàìòûí àæèëëàãàà
Îþóí÷ëàë áà õàìòûí àæèëëàãàà
Îþóí óõààí ãýäýã íü àþóëò ºâ÷èí ìýò òºñººëºãääºã íèéòëýã îéëãîëò
áàéñíààñ áîëîîä “Ñóóò óõààíòàí” ãýäýã ¿ãèéã äóðäàõ á¿ðò õýí íýãýí
ãàëçóó ýðäýìòýí ãàð÷ èðýýä äýëõèéã äàðàíãóéëàõ ãýæ áóé ìýò ìýäðýìæ
ñýòãýãäýë òà á¿õíèé äîòîð òºðºõ áèç. Ãýâ÷ îþóí÷ëàëûí çàñàãëàëûí äîð
íýã õ¿í äýëõèéã çàõèðàõã¿é ó÷èð ýíý íèéòëýã îéëãîëò õ¿÷èíã¿é þì.
Õàðèí õýäýí çóóí ñóóò óõààíòíóóäûí á¿ëãýì äýëõèéã óäèðäàõ áºë㺺.
Ýíýõ¿¿ íèéòýýð óäèðäàõ ñèñòåìèéí óëìààñ õýí ÷ äàíãààðàà øèéäâýð
ãàðãàõã¿é. Ýíý íü åðºíõèéëºã÷èéí çàñàãëàëòàé ºíººãèéí ñèñòåìòýé
àäèë áèø. Õàðàìñàëòàé íü ºíººäºð öºìèéí äàéí ýõ¿¿ëýõ, ýñâýë õýí
íýãíèé ¿õýë àìüäðàëûã åðºíõèéëºã÷ äàíãààðàà ë øèéääýã. Õàìãèéí
àðä÷èëñàí õýìýýãääýã òýäãýýð óëñóóäàä ãàíö ë òàðõè, òýð íü õàìãèéí
øèëäýã òàðõè ÷ áèø àòàë õ¿í òºðºëõòíèé èðýýä¿é, öààøëààä ñàÿ ñàÿ
ãýì çýìã¿é õ¿ì¿¿ñèéí àìü àìüäðàëûã øèéääýã íèéãýìä áèä àìüäàð÷
áàéíà. Õàìãèéí àéìøèãòàé íü, òýð íýã õ¿íèé øèéäâýð á¿õýë á¿òýí
õ¿í òºðºëõòºíã ¿ã¿é áîëãîõ ÷ áîëîìæòîé þì. Äóòóó àðä÷èëëààñ áèä
ìóíõàãëàëûã ºâëºñíèé íîòîëãîî áèø ãýæ ¿¿!
Ìàíàé åðºíõèéëºã÷èéí çàñàãëàë, èéìýðõ¿¿ äóíäàæ àðä÷èëàë íü,
ìàíàé óäèðäàã÷èä ººðñ人 àðàé ãýæ õàëñàí òýðõ¿¿ õóó÷èí ¿åèéí
çàõèðãààäàëòàé ìºí ÷àíàðààðàà èæèëñýæ èðæ áàéíà. ßã ë ýðò ¿åèéí
õýìæýýëøã¿é ýðõ äàðõ øèã åðºíõèéëºã÷èä ÿìàð ÷ ø¿¿ëò õýðýãã¿é,
31

92. Îþóí÷ëàë: Àðä ò¿ìíèé òºëººõ ñóóò óõààíòíóóäààñ á¿ðäýõ àðä ò¿ìíèé çàñàãëàë
òýð á¿õíèéã ººðèéí “õ¿ñýë òààëëûí äàãóó” øèéääýã ãýýä õýëõýä
õèëñäýõã¿é.
Õàðèí íèéòýýð çàõèðàõ çàñàãëàëä ýíý ìýòèéí óäèðäëàãûí
çàð÷ìóóä ¿éë÷ëýõ áîëîìæã¿é. Ìýäýýæ îþóí÷ëàëûí çàñàãëàë íü
åðºíõèéëºã÷òýé áàéõ õýäèé ÷, õàðèí åðºíõèéëºã÷ äàíãààðàà øèéäâýð
ãàðãàõ ýðõ ìýäýëã¿é áàéõ þì. Ò¿¿íèé ãîë÷ëîí ã¿éöýòãýõ àæèë ¿¿ðýã íü
ñîíãóóëèéí ä¿íã çàðëàõ, ÷óóëãàíûã óäèðäàõ, ìºí àëèâàà õ¿ëýýí àâàëò,
¸ñëîëûí àæèëëàãààí äýýð ÷óóëãàíûã òºëººëºí îðîëöîõ õ¿íäýòãýëèéí
¿¿ðýãòýé áàéõ þì. Îþóí÷ëàë ÷óóëãàíû àñóóäëûã õýëýëöýõ õ¿ðýý íü,
ÿíç á¿ðèéí àëáàí òóøààëòàé, ººð ººðèéí ¿çýë áîäîëòîé òýäãýýð ñóóò
óõààíòíóóäûí ñàíààíóóä, òóõàéí àñóóäëûã îëîí òàëààñ íü õàðñàí
ä¿ãíýëò¿¿äèéã àãóóëñàí áàéõ áºãººä, èíãýæ ãèø¿¿ä ýõëýýä ººðñäèéí
áîäîë ñàíààã èëýðõèéëñíèé äàðàà, ñàíàë õóðààëò ÿâàãäàíà. Òýãýõäýý
ãèø¿¿ä ººðñäèéí ñàíààã áè÷ãýýð õ¿ðã¿¿ëíý. Íýã àñóóäëûã ãàðãàæ
èðýýä äóíä íü øèäýæ, íºãººõ ãèø¿¿ä íü ó÷èðã¿é ñàíàà òàâüæ áàéãàà
ìýò ä¿ð ¿ç¿¿ëýí, áèå áèåíð¿¿ãýý ¿ñ÷èí äàéðäàã ìàíàé ïàðëàìåíòûí
àðãà÷ëàëààñ äýýð áàéõ áîëíî. Áè÷ãýýð õ¿ðã¿¿ëýõèéí áàñ íýã äàâóó òàë íü
ãèø¿¿ä á¿ãä òóõàéí àñóóäëûí òàëààðõ ººðèéí ¿çýë áîäëûã èëýðõèéëæ
÷àäàõ áà ¿¿ãýýð ÷ çîãñîõã¿é ãèø¿¿í á¿ð ººðñäèéí èëýðõèéëæ áàéãàà
ä¿ãíýëòýä õàðèóöëàãàòàé áºãººä íóõàöòàé õàíäàæ, õàæóóäàà ñóóãàà
õýí íýãíèéã äàãàí øèéäâýð ãàðãàõã¿é, ýñâýë ìàíàéõ áàðóóíûõ, ìàíàéõ
ç¿¿íèéõ ãýæ õóâààãä÷èõààä ººðèéí ¿çýë áîäîëã¿éãýýð, õýí íýãíèé
ñàíàëûã ìóéõàðëàí äàãàõã¿é. Õàðèí ñàíàë õóðààëòûã àâòîìàòæóóëñàí
òîíîã òºõººðºì溺ð ÿâóóëàõ áºãººä èíãýñíýýð ñàíàëóóä íóóöëàãäñàí
áà áàòàëãààæñàí áàéõ þì. ×óóëãàíû ãèø¿¿ä áèå áèåíýýñýý òîäîðõîé
çàéä ñóóæ, çýðãýëäýýõ õ¿ì¿¿ñòýý íºëººëºõã¿é áàéõ áîëîìæòîé áîëíî.
Åð íü ýäãýýð á¿õ õýìæèãäýõ¿¿í¿¿äèéã òýä ººðñ人 ñóäàëñàí òóë,
øààðäëàãàòàé ¿åä íü ìºí ñàéæðóóëàõ ÷àäâàð ÷ òýäýíä áèé.
Áèäíèé îéëãîõ ¸ñòîé áàñ íýã ìàø ÷óõàë ñàíàà áîë, òýäãýýð ñóóò
óõààíòíóóä çºâõºí ýðäýìòýä áàéõã¿é. Õ¿ì¿¿ñ áèä ýðäýìòýí ãýäýã
32

93. Îþóí÷ëàë áà õàìòûí àæèëëàãàà
¿ãèéã øóóä ë “ãàëçóó àìüòàí” ãýäýã ¿ãòýé õîëáîîä áîä÷èõäîã. Õàðèí
ýíý ñóóò óõààíòíû ÷óóëãàí íü ÿðóó íàéðàã÷, óðàí çóðàà÷, õºãæèì÷èä,
ýíãèéí òàðèà÷èí àìüäðàëòàé ñóóò óõààíòíóóäààñ á¿ðäýõ þì. Èíãýæ
áàéæ, øèíæëýõ óõààí óðëàã õî¸ðûí õîîðîíä, òýäíèé óõàãäàõóóíû
õîîðîíä ã¿¿ð áàðèãäàõ áîëíî.¯¿íèéã ë îþóí÷ëàë ãýõ áîëíî. ªíººãèéí
àñóóäëóóäûí èõýíõ íü óõàìñðûí õîöðîãäîë äîðîéòëîîñ ãàð÷ áàéãàà
áºãººä áèäíèé àìüäðàëûã èë¿¿ ñàéõàí áîëãîæ ÷àäàõ áàéñàí òýäãýýð
ãàéõàìøèãòàé á¿òýýë¿¿äèéã áóðóó çîðèëãîîð àøèãëàæ áàéãààãààñ
ë ¿¿äýëòýé. Øèíæëýõ óõààíû äýâøèë, ò¿¿íèé òóõàé ¿íäñýí îéëãîëò
àðä ò¿ìíèé äóíä äýëãýðñýí ÷, õàðèí äýâøèëòýò óõàìñàð íü öººí õýäýí
ôèëîñîôè÷äûí äîòðîîñ ãýðýëòäýã.
ªºðººð õýëáýë áèä ìàðãààøèéí òåõíîëîãèéã º÷èãäðèéí óõàìñðààð
àøèãëàæ áàéíà. Îþóí÷ëàë, óõàìñðóóäûã õóðöàëæ ºñãºñíººð ÿäàõíàà
òåõíîëîãèòîé íýã òºâøèíä àâàà÷èõ þì.
Ãîëäåí Ðàòòðåé Òýéëîð “Áèîëîãèéí õóâüñàë” íîìîíäîî ÿã ¿¿íòýé
àäèë ä¿ãíýëòýä õ¿ðñýí òóõàéãàà äóðäñàí áàéäàã. Òýðýýð èðýýä¿éí
òàëààð á¿õíèéã áè÷ñýíèéõýý äàðàà “áèä á¿ãäýýðýý ìýðãýí óõààíû
òóõàé íîìûã óíøèæ áàéõ ¸ñòîé” ãýæ õýëñýí áàéäàã.
33

94. Îþóí÷ëàë: Àðä ò¿ìíèé òºëººõ ñóóò óõààíòíóóäààñ á¿ðäýõ àðä ò¿ìíèé çàñàãëàë
Äýëõèéí îþóí÷ëàëûí á¿ëýãëýëä íýâòðýõ íü - ñõåì
World Geniocratic College
Election Á¿ñèéã of òºone 뺺genius
ëºõ 1
representing ñóóòíûã ñîíãîõ
the region
Vote
Regional Geniocratic College
12 sectors = 12 geniuses
Election of one genius
representing the sector
Òóõàéí ñàëáàðûã òºëººëºõ
1 ñóóòíûã ñîíãîõ
Vote
34
Electorate from the sector
(12 sectors per region)
Eligibles from the sector
(geniuses)
Äýëõèéí Îþóí÷ëàëûí
á¿ëýãëýë
Îþóí÷ëàëûí á¿ñ÷èëñýí
á¿ëýãëýë 12ñàëáàð
12ñóóòàí
Òóõàéí ñàëáàðûí ñîíãîã÷
1 á¿ñýä 12 ñàëáàð)
Òóõàéí ñàëáàðò Ñîíãîãäîõ
áîëîìæòîé áàéõ
Ñàíàë
õóðààëò
Ñàíàë

95. Îþóí÷ëàë áà õàìòûí àæèëëàãàà
Øèíèéã ñàíàà÷ëàã÷äûí çºâëºëä íýâòðýõ íü - ñõåì
Øèíèéã ñàíàà÷ëàã÷äûí
Election of one representative of
the region’s creatives
Ñàíàë
Vote
õóðààëò
Regional Council of
Øèíèéã ñàíàà÷ëàã÷äûí
Creatives
Election of 12 creatives
Vote
35
Regional Geniocratic
College
The region’s creatives
( as demonstrated
by their creations )
äýëõèéí çºâëºë
Á¿ñèéí øèíèéã ñàíàà÷ëàã÷äûí
òºëººëºã÷èéí ñîíãóóëü
12 Øèíèéã
ñàíàà÷ëàã÷èéã ñîíãîõ
Á¿ñèéí Îþóí÷ëàëûí
á¿ëãýì
Á¿ñèéí øèíèéã
ñàíàà÷ëàã÷ (çàãâàðààð
¿ç¿¿ëñíèé äàãóó)
á¿ñèéí çºâëºë
Ñàíàë
õóðààëò

96. Îþóí÷ëàë: Àðä ò¿ìíèé òºëººõ ñóóò óõààíòíóóäààñ á¿ðäýõ àðä ò¿ìíèé çàñàãëàë
Äýëõèéí îþóíëàã çàñàãëàëûí
á¿òýö á¿ðýëäýõ¿¿í
Áèä ºìíº íü òàíèëöóóëæ áàéñàí÷ëàí, îþóíû ìàø ºíäºð ÷àäàâõòàé,
ìàø áîäèò, àðãà áàðèëòàé, øèéäâýð ãàðãàõ, õàðèëöàà õîëáîî ¿¿ñãýõ
÷àäâàðòàé, õ¿ì¿¿ñ ÄÎÇÃ-ûã á¿ðä¿¿ëýí, óäèðäàõ þì. Ãýõäýý èéì
òºðëèéí á¿òýýë÷ ñóóò óõààíòíóóäûã ñîðèëîîð òîäîðõîéëæ ãàðãàæ
èðæ ÷àäàõã¿é áàéæ áîëíî. Õýäèéãýýð òýä õ¿í òºðºëõòíèé á¿õ ë ¿åèéí
õºãæèëä, åð áóñûí ñóó óõààíûã òºëººëæ áàéãàà ÷ áèä èéì õ¿ì¿¿ñèéã
õ¿í òºðºëõòíèé òºëºº çàñãèéí ýðõèéã ãàðòàà àâàõûã çºâøººðºõ ¸ñòîé.
Á¿òýýë÷ ñóóò óõààíòíóóä øèíæëýõ óõààí, ôèëîñîôè, óðëàã ãýõ÷ëýí
àëü ÷ ñàëáàðò õºðâºõ áîëîìæòîé. Òýäíèé á¿òýýë¿¿ä, íýýëò¿¿ä áîëîí
àæëóóäàä ¿íäýñëýí á¿ñèéã õàðèóöñàí ñóóò óõààíòíóóä òýäíèéã íýð
äýâø¿¿ëýí ÄÎÇÃ-ä ºðãºí áàðèíà. ÄÎÇà òýäãýýð íýð äýâøèã÷äýýñ ñîíãîí
Øèíèéã Ñàíàà÷ëàã÷äûí Ǻâëºëèéã á¿ðä¿¿ëýõ þì.Ýíý çºâëºëèéí
¿¿ðýã íü øèéäâýð ãàðãàõ áèø õàðèí øèéäë¿¿äèéã òîäîðõîéëîí, õ¿í
òºðºëõòíèé àìüäðàëûã ñàéæðóóëàõàä ¿íýõýýð íºëººëæ ÷àäàõóéö
òºñë¿¿äèéã õýëýëöýíý. Òýäãýýð øèéäë¿¿äèéã ìºí òºñë¿¿äèéã ÄÎÇÃ-ä
ºðãºí áàðüæ, òýíäýýñ àëü øèéäëèéã àøèãëàõ, àëü òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëýõ
ýñýõýý ñàíàë õóðààëòààð øèéäâýðëýõ áîëíî.
36