Technik.architektury.krajobrazu 321[07] z1.04_u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Alina Włodarz
Wykonywanie projektów architektury krajobrazu
321[07].Z1.04
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

1
Recenzenci:
mgr inż. Witold Kapusta
mgr inż. Renata Figarska-Wysocka
Opracowanie redakcyjne:
mgr Alina Włodarz
Konsultacja:
mgr inż. Lidia Staniszewska
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 321[07].Z1.04,
"Wykonywanie projektów architektury krajobrazu", zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu technik architektury krajobrazu.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 4
2. Wymagania wstępne 6
3. Cele kształcenia 7
4. Materiał nauczania 8
4.1. Podstawy projektowania obiektów architektury krajobrazu 8
4.1.1. Materiał nauczania 8
4.1.2. Pytania sprawdzające 10
4.1.3. Ćwiczenia 11
4.1.4. Sprawdzian postępów 12
4.2. Analizy kompozycyjno-przestrzenne 13
4.3. Zasady urządzania krajobrazu 17
4.4. Zasady doboru gatunków drzew i krzewów 21
4.5. Materiały budowlane w architekturze krajobrazu 25
4.6. Obiekty małej architektury 29
4.7. Projekt koncepcyjny terenu 34
4.8. Projekt wykonawczy architektury krajobrazu, zieleni i zadrzewień 39

3
4.9. Projekt konserwatorski zielni i zadrzewień 44
4.10. Przepisy prawa budowlanego i ochrony środowiska 48
5. Sprawdzian osiągnięć 51
6. Literatura 56

4
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy dotyczącej tworzenia projektów
architektury krajobrazu.
W poradniku zamieszczono:
− wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś mieć
opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.
− cele kształcenia zawodowego, wykaz umiejętności absolwenta do skutecznego
wykonywania zadań zawodowych w warunkach gospodarki rynkowej. Wymaga
to dobrego przygotowania ogólnego, opanowania podstawowej wiedzy i umiejętności
oraz prezentowania właściwych postaw zawodowych. Absolwent szkoły powinien
charakteryzować się otwartością, komunikatywnością, wyobraźnią, zdolnością
do ciągłego uczenia się i podnoszenia kwalifikacji, a także umiejętnością oceny własnych
możliwości.
− materiał nauczania zawierający niezbędne wiadomości teoretyczne umożliwia samodzielne
przygotowanie się do wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Obejmuje on
również ćwiczenia, które zawierają wykaz materiałów potrzebnych do realizacji ćwiczeń.
Przed ćwiczeniami zamieszczono pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do ich
wykonania. Po ćwiczeniach zamieszczony został sprawdzian postępów. Wykonując
sprawdzian postępów powinieneś zaznaczyć prawidłowe odpowiedzi. Wykorzystaj do
poszerzenia wiedzy wskazaną literaturę oraz inne źródła informacji.
− sprawdzian osiągnięć zawiera instrukcję, w której omówiono tok postępowania podczas
prowadzenia sprawdzianu, zestaw pytań testowych sprawdzających opanowanie wiedzy
i umiejętności z zakresu całej jednostki oraz przykładową kartę odpowiedzi, w której,
w przeznaczonych miejscach, wpisz odpowiedź na pytania.
− wykaz literatury obejmujący zakres wiadomości, dotyczący tej jednostki modułowej, która
umożliwi Ci pogłębienie nabytych umiejętności.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela
o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Jednostka modułowa: Wykonywanie projektów architektury krajobrazu, której treści teraz
poznasz zawarta jest w module 321[07].Z1 „Podstawy projektowania architektury krajobrazu”
i jest oznaczona na schemacie na stronie 5.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac.
Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

5
321[07].Z1
Podstawy projektowania architektury
krajobrazu
321[07].Z1.01
Kształtowanie architektury krajobrazu
321[07].Z1.03
Sporządzanie dokumentacji
inwentaryzacyjnej terenu
321[07].Z1.04
Wykonywanie projektów
architektury krajobrazu
321[07].Z1.02
Stosowanie technik plastycznych
w projektowaniu architektury
krajobrazu
Schemat układu jednostek modułowych

6
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
− przestrzegać przepisów bhp, przepisów przeciwpożarowych, ochrony środowiska,
– rozpoznawać kierunki historycznych i współczesnych rozwiązań w zakresie architektury
krajobrazu,
– wykonywać i interpretować rysunki techniczne elementów architektury krajobrazu,
– posługiwać się dokumentacją techniczną,
– określać właściwości materiałów budowlanych i dobierać je do projektowanych
elementów,
– rozpoznawać i charakteryzować podstawowe obiekty architektury krajobrazu, tereny
zieleni i zadrzewienia,
– klasyfikować rośliny stosowane w kształtowaniu krajobrazu ze względu na właściwości
biologiczne, wymagania środowiskowe i wartości użytkowe,
– określać zasady projektowania i kształtowania zadrzewień,
– uprawiać i pielęgnować drzewa, krzewy, trawniki, kwietniki i rabaty,
– oceniać walory dekoracyjne roślin stosowanych w kształtowaniu krajobrazu,
– planować i wykonywać prace związane z urządzaniem, pielęgnowaniem i konserwacją
terenów zieleni i zadrzewień,
– organizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,
– wykorzystywać specjalistyczne programy komputerowe,
– korzystać z różnych źródeł informacji.

7
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:
− określić rolę poszczególnych etapów projektowania w tworzeniu dokumentacji
projektowej architektury krajobrazu,
− określić rolę poszczególnych etapów projektowania w tworzeniu dokumentacji
projektowej architektury krajobrazu,
− dokonać analizy różnych dokumentacji projektowych architektury krajobrazu,
− wykorzystać dokumentację geodezyjną do tworzenia dokumentacji projektowej
architektury krajobrazu,
− odczytać elementy planu zagospodarowania przestrzennego,
− scharakteryzować sposoby sporządzania dokumentacji projektowej dla różnych rodzajów
terenów zieleni,
– zgromadzić materiały wyjściowe do tworzenia dokumentacji projektowej,
– scharakteryzować tradycje lokalne i uwzględnić je podczas projektowania,
– zastosować zasady kompozycji i doboru roślin dla podstawowych elementów terenów
zieleni,
– wykonać proste projekty koncepcyjne ogólne i szczegółowe dla różnego rodzaju terenów
zieleni,
– wykonać proste projekty wykonawcze zieleni, zadrzewień i architektury ogrodowej,
– wykonać projekty nasadzeń roślinnych,
– wykonać projekty prostych obiektów małej architektury,
– wykonać proste projekty konserwatorskie zieleni i zadrzewień,
– dobrać materiały budowlane do urządzania terenów zieleni,
– zastosować sposoby łączenia różnych materiałów budowlanych oraz zasady konstrukcji
podstawowych elementów architektury krajobrazu,
– skorzystać z norm, instrukcji, katalogów i normatywów projektowania architektury
krajobrazu,
– zastosować programy komputerowe do sporządzania dokumentacji projektowej
architektury krajobrazu.

8
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Podstawy projektowania obiektów architektury krajobrazu
4.1.1. Materiał nauczania
Projektowanie terenów zielonych łączy wiele dyscyplin: stanowi mieszaninę architektury,
malarstwa, dekoratorstwa wnętrz, rzeźby oraz znajomości ogrodnictwa. Projektując ogród
i wybierając styl, w jakim będzie urządzony, możemy czerpać inspirację:
– z otaczającej nas przyrody,
– z przeszłości, z historii sztuki ogrodniczej,
– typograficznego ukształtowania terenu,
– z otaczającej architektury,
– z wnętrza domu.
Podstawowym elementem w kategoriach kompozycyjnych w zakresie formowania
i kształtowania architektury krajobrazu jest wnętrze. W każdym wnętrzu wydzielić można
cztery główne tworzące go elementy:
− „płaszczyznę” poziomą, stanowiącą niejako podłogę wnętrza, ograniczającą je poniżej linii
horyzontu; w pomieszczeniu będzie to podłoga, w ogrodzie – trawnik, tafla jeziora,
w krajobrazie – płaszczyzna upraw wraz z drogami, rzekami, łąkami,
− „ściany” wydzielające wnętrze z otoczenia i odcinające go całkowicie lub częściowo czy
też pozornie od wnętrz sąsiednich; w pomieszczeniu będą to ściany; w ogrodzie –
szpalery, w krajobrazie – ściany lasu, łańcuchy wzgórz,
− „sklepienie” zamykające wnętrze od góry; w pomieszczeniu będzie to sufit, w ogrodzie
nadwieszenie koron drzew lub niebo, podobnie w krajobrazie,
− „elementy wolno stojące” umieszczone we wnętrzu; w pomieszczeniu będzie to np. stół,
krzesło czy inne sprzęty, w ogrodzie – grupa drzew, ozdobny krzew, w krajobrazie –
pojedyncze wzgórze, zagajnik, grupa domów.
Elementy te w specyficzny sposób oddziałują na krajobraz, dając wrażenie jego
zamknięcia lub otwarcia, chaosu lub ładu, charakteru zabytkowego lub współczesnego.
Decydują one również poprzez oświetlenie, koloryt pory roku, nastawienie oglądającego
o subiektywnych wrażeniach z nim związanych.
Płaszczyzna pozioma, czyli podłoga wnętrza w warunkach ogrodowych zazwyczaj
pokryta jest trawą. Kształt podłogi i jej kolorystyka powinna współgrać z pozostałymi
elementami kompozycji. Każde zróżnicowanie podłogi wnętrza poprzez stopniowanie,
pochylenie wzbogaca i uatrakcyjnia kompozycję.
Błękit nieba, tworzący sufit, jest najdynamiczniej zmieniającym się elementem wnętrza
krajobrazowego. Nieboskłon stanowi ważny element kompozycji, źródło doznań estetycznych
i orientacji względem stron świata. Korony drzew na tle nieba tworzą niewyczerpany katalog
faktur i kolorów.
Ściany wnętrza krajobrazowego izolują wnętrze od otoczenia. Chcąc uzyskać delikatny
światłocień, należy sadzić drzewa o luźnych koronach, jeśli zaś celem jest uzyskanie
głębokiego cienia, wtedy korony drzew muszą być zwarte. Dla oglądającego kompozycję,
ważne jest, aby wyższe rośliny nie zasłaniały niższych. Tło powinny tworzyć najwyższe rośliny.
Pozostałą kompozycję stopniuje się w kierunku centrum wnętrza, tak, żeby oglądający mógł
podziwiać piękno wszystkich posadzonych roślin.
Wnętrza krajobrazowe łączą się z otoczeniem przez system różnorodnych otwarć
w ścianach. Otwarcia te można porównać z drzwiami i oknami obecnymi w architekturze.

9
To, w jaki sposób są one zakomponowane, decyduje o odbiorze wnętrza. Ze względu na
rodzaj ścian, stopień ich zwarcia, rozróżnia się wnętrza: konkretne, obiektywne i subiektywne.
Wnętrze konkretne to takie, w których ściany są jasno i czytelnie zdefiniowane, a ilość
otwarć nie przekracza 30%, przykładem może być – leśna polana. We wnętrzach konkretnych
ilość otwarć waha się między 30% a 60%. Wnętrza subiektywne, to takie, w których ilość
otwarć w ścianach przekracza 60%. Podział na wnętrza jest podziałem teoretycznym,
ułatwiającym działanie projektowe. W kształtowaniu wnętrz ogrodowych najważniejszy udział
przypada roślinności. To od niej zależy charakter ścian, rodzaj podłogi, a także elementy
wolno stojące.
Przystępując do projektowania wnętrz ogrodowych, należy pamiętać o złożoności
i różnorodności form pokrojowych roślin, fakturze ich ulistnienia oraz kory w wypadku drzew,
barwie iści w różnych okresach wegetacji i charakterystycznych okresach kwitnienia
i owocowania. Ważne są również rozmiary osiągane przez rośliny, gdyż decydują o odległości
sadzenia
Sporządzenie dobrego projektu, polega na połączeniu funkcji praktycznych i wymogów
estetycznych. Aby uzyskać spójną i czytelną kompozycje, ustanawiającą ład przestrzenny
w procesie projektowania, należy uwzględnić wszystkie elementy i czynniki występujące
w projektowanej przestrzeni.
Czynniki decydujące o niepowtarzalności projektu:
− właściwe wykorzystanie światła i cienia,
− elementy ruchu,
− kolorystyka,
− struktury zastosowanych materiałów,
− zapach zasadzonych roślin.
Przed przystąpieniem do projektowania obiektów architektury krajobrazu należy:
− dokonać podstawowych pomiarów terenu,
− określić usytuowanie projektowanego obiektu względem otoczenia (wymiar i kształt
terenu, usytuowanie względem stron świata, nasłonecznienie),
− uwzględnić znajdujące się zabudowania z oznaczeniem frontu, dojazdu i ustaleniem,
z których pomieszczeń powinien roztaczać się najpiękniejszy widok,
− właściwie podzielić przestrzeń, którą się dysponuje,
− zaznaczyć roślinność już porastającą teren.
Posiadając taki ogólny plan, można przystąpić do sporządzania szczegółowych planów
poszczególnych kompozycji roślinnych i powiązania ich z różnymi konstrukcjami, jak
na przykład: pergolami, altanami, a także rozmieszczenia twardych nawierzchni. Ogrody są
trójwymiarowe, co wymaga umiejętności zachowania równowagi i właściwych proporcji
pomiędzy fragmentami wolnej przestrzeni (polanki, trawniki, tarasy) a obszarami
zagospodarowanymi, czyli pokrytymi bujną roślinnością, zabudowanymi lub ozdobionymi
elementami dekoracyjnymi. W kompozycji terenów zielonych należy umieścić poszczególne
elementy w precyzyjnie wybranym miejscu, aby utworzone w ten sposób proporcje,
zachodzące w całym układzie były widoczne i czytelne. Najpiękniejsze ogrody to najczęściej
te, które urządzono stosując najprostsze rozwiązania.
Sztuka dobrego planowania terenów zielonych polega na funkcjonalnym podziale całego
obszaru w taki sposób, by można było swobodne korzystać z poszczególnych części i aby
jednocześnie tworzyły one kompozycje przyjemne dla oka. Podczas tworzenia kompozycji
przyjmuje się następującą kolejność działań:
− Ustalenie cech jakościowych elementów, z których ma powstać układ. Ustalenie tych cech
określa, jakie będą elementy tworzące komponowany układ, ich kształt, wielkość, fakturę,

10
barwę i odcień, czy będą pełne – bryłowe, czy puste – strukturowe, czy będą nieruchome,
czy może będą pozostawać w ruchu.
− Ustalenie cech ilościowych elementów, z których ma powstać układ. Ustalenie tych cech
odpowiada na pytanie, ile obiektów o określonych cechach jakościowych powinno się
umieścić w projekcie (różne rodzaje drzew, bylin, kwiatów, rzeźb, mebli ogrodowych,
latarni, z jakiego materiału będą wykonane, w jakiej kolorystyce, jaka będzie ich faktura).
− Ustalenie rodzajów związków między poszczególnymi elementami, mówi o stosunkach,
jakie zachodzą pomiędzy poszczególnymi elementami kompozycji i między
poszczególnymi elementami a całością układu. W kompozycji plastycznej rozróżniamy
związki: wartości podobnych, wartości przeciwstawnych, kontrastowych i wartości
relatywnych.
− Ustalenie rodzaju układu, w jakim mają występować związki elementów, jest określeniem
rodzaju kompozycji. Określeniem cech jakościowych, ilościowych elementów tworzących
kompozycję, stosunków zachodzących pomiędzy nimi oraz celu, któremu ma służyć.
Projekt jest koncepcją, ideą aranżacji terenu (ogrodu). W wersji podstawowej wykonania
zawiera rzut pionowy, na którym umieszczone są różne (wszystkie) elementy projektowanego
terenu oraz przynajmniej dwa rysunki perspektywiczne. Rysunki te mają za zadanie przybliżyć
wyobrażenie o projekcie. Mogą zatem prezentować projektowane tereny zielone w konkretnej
porze roku.
Rys.1. Studium pejzażu, powiązanie elementów krajobrazu z domem
[Wykonał: Adrian Rogala student I roku architektury].
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie dyscypliny naukowe łączy projektowanie terenów zielonych?
2. Skąd czerpiemy inspirację przy projektowaniu ogrodów?
3. Jakie elementy możemy wydzielić we wnętrzu architektury krajobrazu?
4. Jakie warunki bierzemy pod uwagę wykonując projekt zagospodarowania terenu?
5. Jakie czynniki decydują o niepowtarzalności projektu?

11
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opracuj graficznie projekt koncepcyjny wybranego fragmentu terenu wokół szkoły, dbając
o zachowanie jego jednorodności koncepcyjnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować miejsce pracy w pracowni plastycznej,
2) wykorzystać techniki rysunkowe, kreślarskie, malarskie w celu przedstawienia istniejących
i projektowanych elementów roślinnych oraz architektury ogrodowej,
3) zakomponować arkusz rysunkowy poprzez umiejętne dobranie proporcji i rozmieszczenie
poszczególnych elementów kompozycji,
4) zastosować zasady perspektywy,
5) dobrać grafikę do skali opracowania projektowego,
6) komponować elementy krajobrazu z uwzględnieniem zasad kompozycji przestrzeni
i plastycznego doboru; roślinności, elementów wodnych, rzeźby terenu i małej architektury
ogrodowej,
7) uwzględnić w projekcie zmienność w czasie i przestrzeni,
8) zadbać o estetykę wykonania projektu,
9) zaprezentować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− ołówki do rysowania o różnej miękkości,
− kredki pastelowe, woskowe, rozpuszczalne w wodzie,
− podłoże rysunkowe: białe lub o barwie pastelowej,
− narzędzia do korekty: gumka techniczna, chlebowa, plastikowa,
− deska kreślarska.
Ćwiczenie 2
Narysuj plan sytuacyjny wybranego terenu zieleni w podziałce 1:5000 sporządzony
według planu zagospodarowania przestrzennego. Wyjaśnij powiązanie projektowanego
obiektu z otoczeniem.
1) zorganizować miejsce pracy w pracowni plastycznej,
2) wykorzystać techniki rysunkowe, kreślarskie, malarskie w celu przedstawienia istniejących
i projektowanych elementów roślinnych oraz architektury ogrodowej,
3) zakomponować arkusz rysunkowy poprzez umiejętne dobranie proporcji i rozmieszczenie
poszczególnych elementów kompozycji,
4) zastosować zasady perspektywy,
5) dobrać grafikę do skali opracowania projektowego,
6) komponować elementy krajobrazu z uwzględnieniem zasad kompozycji przestrzeni
i plastycznego doboru; roślinności, elementów wodnych, rzeźby terenu i małej architektury
ogrodowej,

12
7) kształtować obiekty architektury krajobrazu zharmonizowane z kompozycją całości
danego rozwiązania projektowego,
8) zadbać o estetykę wykonania projektu,
− ołówki do rysowania o różnej miękkości,
− kredki pastelowe, woskowe, rozpuszczalne w wodzie,
− tusz czarny, piórko kreślarskie, rapidograf, pędzle,
− podłoże rysunkowe: białe lub o barwie pastelowej,
− kalka techniczna,
− narzędzia do korekty: gumka techniczna, chlebowa, plastikowa,
− deska kreślarska.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wymienić warunki, jakie uwzględniamy przy wykonywaniu dobrego
projektu zagospodarowania terenów zielonych?
 
2) scharakteryzować czynniki decydujące o niepowtarzalności projektu?  
3) wymienić poszczególne elementy wnętrza krajobrazowego?  
4) określić zasady wykonywania wstępnych projektów obiektów
architektury krajobrazu?
 
5) wymienić kolejność działań podczas tworzenia kompozycji
przestrzennych?
 
6) określić cechy jakościowe i ilościowe elementów, z których ma
powstać kompozycja przestrzenna (układ)?
 

13
4.2. Analizy kompozycyjno – przestrzenne
Kompozycja, według definicji encyklopedycznej, oznacza sposób powiązania elementów
formalnych dzieła tak, by tworzyły one całość zgodną z intencją twórcy. Kompozycję często
nazywamy układem. Układ kompozycyjny to stosunki zachodzące między elementami dzieła
i ich odniesienia do całości. Pojęcie kompozycji w architekturze krajobrazu ma podwójne
znaczenie: przestrzenne, związane z fizyczną formą elementów występujących w tej
przestrzeni oraz kulturowe, na które składają się treści, znaczenia, symbole przywiązane do
tych przedmiotów.
Wyróżnia się kilka podstawowych rodzajów kompozycji:
– statyczną, w której dominują elementy nieruchome,
– dynamiczną, w której większość stanowią elementy wprowadzające ruch do układu,
– zamkniętą, w której uzyskuje się wrażenie zamknięcia całości dzięki mocnemu rozłożeniu
elementów na obrzeżach,
– otwartą, zbudowaną z elementów, które wychodzą poza granice całości,
– symetryczną, zaaranżowaną, wokół centralnej osi, opartą na jednej lub wielu osiach
symetrii,
– asymetryczną, w której nie stosuje się środkowej osi ani powtarzania kształtów,
– mieszaną, która stanowi ogniwo pośrednie i może w sobie zawierać cechy różnych
układów, można w niej odnaleźć elementy statyczne, dynamiczne lub wpływające
na odczucie otwartości albo zamknięcia, a żaden z nich nie dominuje nad pozostałymi.
W krajobrazie żaden obiekt nie występuje w całkowitej izolacji od otoczenia. Dlatego, aby
uzyskać spójną i czytelną kompozycję, w procesie projektowania należy uwzględnić wszystkie
czynniki i elementy występujące w projektowanej przestrzeni. Zalicza się do nich warunki:
− przyrodnicze, bierzemy tu pod uwagę usytuowanie, rodzaj gleb, występującą roślinność,
− geograficzne, uwzględniamy klimat, nasłonecznienie, dominujące wiatry, usytuowanie
względem stron świata,
− społeczne, uwzględniamy kto, kiedy i jak będzie korzystał z projektowanego obiektu,
− urbanistyczne, patrzymy na lokalizację projektowanego obiektu w strukturze
urbanistycznej otoczenia,
− znaczeniowe, uwzględniamy rangę projektowanego obiektu wśród innych obiektów tego
typu w okolicy.
Na podstawie licznych analiz terenowych, wytycznych inwestora oraz własnego
doświadczenia, projektant może opracować zespół zasad porządkujących projektowaną
przestrzeń. Zasady te decydują o formie plastycznej projektowanego krajobrazu, jak
i o wzajemnych powiązaniach poszczególnych elementów kompozycji, a także o relacjach
całości obiektu z otoczeniem. W kompozycji należy umieścić poszczególne elementy
w precyzyjnie wybranym miejscu.
Podstawowymi elementami, które budują kompozycję, są:
− punkt – najmniejszy element dający się wyróżnić w praktyce projektowej architektury
krajobrazu. W krajobrazie, to miejsce wyróżniające się swoistym charakterem
pod względem kompozycyjnym, kulturowym, bądź krajobrazowym. Bywa zaznaczone
jakąś formą materialną, np. starym drzewem, przydrożnym krzyżem, ławką,
− linia – w sztukach plastycznych występuje jako krawędź styku różniących się wartości, np.
płaszczyzny oświetlonej i zacienionej. Z prostą linią w krajobrazie spotykamy się rzadko,
częściej występują linie swobodne, zakrzywione. Linie określają kształty, wyznaczają
kierunek, definiują granice. Wśród linii w krajobrazie wyróżniamy linie pionowe (np. rzędy
drzew), poziome (np. brzeg zbiornika wodnego), ukośne (np. zarys szczytów gór), faliste

14
(np. płaszczyzny trawników). Linie ukośne i faliste wprowadzają dynamizm
w projektowanej przestrzeni. Linie w krajobrazie porządkują przestrzeń, nadają jej głębię,
określają ramy projektowanego terenu poprzez definiowanie granic i osi kompozycji.
− płaszczyzna – jest dwuwymiarowym zbiorem punktów, tworzy podstawę kompozycji,
na której rozmieszczane są części składowe komponowanej przestrzeni. W krajobrazie
przestrzenią jest trawnik, rozległa polana, czy tafla jeziora.
− bryła, forma przestrzenna – posiada trzy wymiary: wysokość, głębokość i szerokość, jest
trójwymiarowa. Do form przestrzennych w świecie organicznym można zaliczyć ażurowe
korony drzew, w świecie stworzonym ręką człowieka przykładem mogą być urządzenia
zabawowe dla dzieci. W komponowaniu krajobrazu ważne są proporcje przestrzenne
i barwne, to one decydują o charakterze projektowanej przestrzeni i o roli obiektu wolno
stojącego w stosunku do projektowanego układu.
− motyw – elementarna jednostka kompozycyjna i znaczeniowa, dającą się wyodrębnić
w analizie krajobrazu (np. figurka Chrystusa Frasobliwego, ogrodowy krasnal).
Każdą kompozycję przestrzenną charakteryzują konkretne proporcje – stosunki pomiędzy
jej poszczególnymi elementami, a także między elementami a całością. W krajobrazie
wyróżniamy stosunki przestrzenne:
− rozmieszczenia – oznaczają pozycję poszczególnych elementów kompozycji, ich kierunek,
sytuację oraz widoczność,
− odległości – mówią o rodzaju dystansów między poszczególnymi elementami,
− kształtu – wzajemne relacje zachodzące między formami elementów (czy są niezależne od
siebie, czy się uzupełniają),
− rozmiaru – określają proporcję między wielkościami poszczególnych elementów
(wysokość, głębokość, szerokość),
− ruchu – zmiany położenia elementu względem innych części składowych kompozycji
(przyspieszenie, prędkość),
− oglądu – związane z czasem, z następstwem pojawiających się widoków, z kierunkiem
i ruchem oglądu,
− zmienność krajobrazu w czasie – jedna z podstawowych wartości otwartej przestrzeni.
Nowo założony park, z posadzonymi w nim młodymi roślinami, będzie się
charakteryzował innymi proporcjami niż kilkudziesięcioletni skwer. Dlatego też niezbędna
jest znajomość roślin, osiąganych przez nich rozmiarów, pokrojów, kolorów ulistnienia,
barw kwiatów i owoców, pór kwitnienia i owocowania.
1. Co to jest kompozycja?
2. Czym charakteryzuje się kompozycja krajobrazu?
3. Jaka jest różnica między kompozycją statyczną a dynamiczną?
4. Jakie warunki bierzemy pod uwagę w procesie projektowania?
5. Jaka kolejność działań przyjmujemy podczas tworzenia kompozycji?
6. Czy potrafisz wymienić elementy kompozycji?
7. Czym jest punkt w krajobrazie?
8. Jakie linie budujące kompozycję można spotkać w krajobrazie?
9. Jakie cechy płaszczyzny należy brać pod uwagę podczas jej komponowania?

15
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przedstaw uwzględniając elementy krajobrazu przykłady: kompozycji statycznych
i dynamicznych, kompozycji zamkniętych i otwartych, kompozycji symetrycznych
i asymetrycznych.
1) przygotować trzy kartki o formacie A4 i podzielić je na sześć równych prostokątów,
2) przedstawić przykłady trzech kompozycji statycznych i trzech kompozycji dynamicznych,
3) przedstawić przykłady trzech kompozycji zamkniętych i trzech kompozycji otwartych,
4) przedstawić przykłady trzech kompozycji symetrycznych i trzech kompozycji
asymetrycznych.
5) zadbać o estetyczne wykonanie ćwiczenia,
6) podpisać prace, oprawić w kolorowe passe-partout,
7) wyeksponować wykonane prace na planszach w sali lekcyjnej.
− kartki o formacie A4,
− przybory rysunkowe (ołówki miękkie B2, B4, B6),
− tusz kolorowy,
− kolorowy karton do oprawienie prac,
− taśma klejąca, nożyk, linijka.
Ćwiczenie 2
Wykorzystując wiadomości dotyczące kompozycji statycznej wykonaj projekt ogródka
przydomowego.
1) opanować podstawowe wiadomości z rozdziału 6 dotyczące kompozycji statycznej,
2) zgromadzić przybory do rysowania,
3) ustalić hierarchię ważności, ułożenie na osiach kompozycyjnych,
4) pokazać kształt, proporcje oraz wzajemne położenie i zależności najważniejszych
elementów projektowanego ogrodu,
5) opracować formę, barwę projektu,
6) dokonać oceny ćwiczenia,
7) zaprezentować pracę.
– programy wspomagające projektowanie,
– stanowisko komputerowe,
– literatura z rozdziału 6,
– przybory kreślarskie,
– katalogi i cenniki roślin,
– typowe projekty obiektów architektury krajobrazu,
– zbiory norm budowlanych dotyczących projektowania.

16
1) scharakteryzować pojęcie kompozycji?  
2) wymienić rodzaje kompozycji?  
3) określić elementy kompozycji ogrodowych?  
4) określić definicję punktu w krajobrazie?  
5) określić definicję linii w krajobrazie?  
6) określić definicję płaszczyzny w krajobrazie?  
7) określić definicję bryły, formy przestrzennej w krajobrazie?  
8) określić definicję motywu w krajobrazie?  
9) wymienić stosunki przestrzenne jakie spotykamy w krajobrazie
i określić ich cechy charakterystyczne?
 

17
4.3. Zasady urządzana krajobrazu
Warsztat pracy architekta krajobrazu.
Na warsztat pracy technika architektury krajobrazu składa się bardzo wiele ważnych
umiejętności pozwalających na:
− zorganizowanie miejsca pracy w pracowni projektowej i w terenie,
− wykorzystanie różnych technik rysunkowych, kreślarskich, malarskich, komputerowych
w celu przedstawienia projektowanych elementów architektury ogrodowej,
− komponowanie arkusza projektowego poprzez dobranie odpowiednich proporcji
i rozmieszczenie poszczególnych elementów,
− stosowanie w praktyce zasad perspektywy,
− dobieranie grafiki do skali opracowania projektowego,
− komponowanie elementów krajobrazu z uwzględnieniem zasad kompozycji przestrzeni
i plastycznego doboru: roślinności, rzeźby terenu, elementów wodnych i małej
architektury ogrodowej,
− kształtowanie wnętrz krajobrazowych zharmonizowanych z kompozycją całości danego
rozwiązania projektowego,
− uwzględnienie w projekcie zmienności w czasie i przestrzeni kompozycji ogrodowych.
Opanowanie wymienionych umiejętności jest bardzo przydatne w pracy technika
architektury krajobrazu, ponieważ rozwija pamięć wzrokową, wyobraźnię przestrzenną,
wrażliwość na otaczającą rzeczywistość, kształci umiejętność obserwacji natury, pozwala
wyrazić swoje własne przemyślenia i uczucia w sposób twórczy. Projekt jest podstawową
formą analizowania przestrzeni i jej kształtowania.
Podczas projektowania należy pamiętać o tym, że:
− kompozycja krajobrazu zawiera w sobie czynniki i elementy zarówno fizyczne, jak
i kulturowe,
− w kompozycji niezbędne jest ustalenie proporcji między poszczególnymi jej elementami
oraz między elementami a całością,
− ład przestrzenny uzyskuje się, gdy wszystkie elementy kompozycji podporządkowane są
zasadom porządkującym układ,
− lokalizacja elementu w kompozycji decyduje o jego znaczeniu w układzie,
− nieznaczna zmiana położenia jednego elementu zmienia całą kompozycję,
− warunki światłocieniowe wpływają na wyraz plastyczny kompozycji,
− dwa do czterech elementów człowiek spostrzega od razu, pięć, sześć porządkuje dosyć
szybko, a powyżej sześciu traktuje jako wielość i zaczyna podświadomie komponować,
− kierunki pionowe wydłużają i zwężają przestrzeń, kierunki poziome przestrzeń tę
rozszerzają i obniżają,
− kolory jaskrawe i ciepłe optycznie przybliżają, kolory zimne i ciemne oddalają,
− paralela opiera się na tożsamości bądź podobieństwach cech plastycznych,
− motyw jest elementarną jednostką kompozycyjną i znaczeniową,
− rytm polega na uszeregowaniu elementów według jednej, stałej zasady,
− kontrast jest zestawieniem elementów o cechach plastycznie przeciwstawnych,
− symetria polega na równomiernym rozłożeniu elementów względem głównej osi układu,
− zmiana tła pociąga za sobą zmianę formy,
− akcent jest wyróżnieniem elementu na zasadzie przeciwstawności cech plastycznych,

18
− dominanta polega na widocznym podkreśleniu elementu kompozycji i jego przewagi
nad innymi w układzie,
− zbyt liczny podział przestrzeni na części prowadzi do zaburzeń proporcji całości,
− dwa leżące obok siebie elementy o zbliżonych cechach plastycznych, zaczynają między
sobą konkurować, zaburzając cały układ,
− brak możliwości oglądu kompozycji zaburza cały układ,
− więcej nie oznacza lepiej.
Podczas projektowania, urządzania krajobrazu musisz wykonać szereg prac i zgromadzić
następujące informacje.
1. Podstawowe wiadomości o terenie:
− analiza terenu, którą powinno się wykonywać na podstawie: mapy topograficznej tego
obszaru (skala 1:10 000 lub 1: 25 000), wcześniej wykonanych badań oraz „spostrzeżeń”
własnych – wizja lokalna,
− położenie obiektu pod względem: stron świata (północ), ciągów komunikacyjnych (drogi,
autostrady), skupisk ludzkich (osiedli; niskiej, wysokiej zabudowy), ukształtowania terenu
(różne nasłonecznienie),
− charakter otoczenia – sprawdzamy rodzaj i gatunki roślinności występującej
na projektowanym terenie (wypisujemy skład, rozmieszczenie i ilość poszczególnych
gatunków, odmian), tworzymy listę roślin, które możemy dosadzić,
− ukształtowanie terenu – dążymy do zaadaptowania naturalnego ukształtowania terenu,
jeżeli jest to niemożliwe, to staramy się, aby zmiany te były niewielkie (wiąże się to m.in.
ze zmianą poziomu wód gruntowych, czyli pogorszeniem się dla roślin warunków
rozwoju),
− warunki glebowe, gdzie określamy: rodzaj gleby (ciężka, lekka), żyzność, pH gleby,
zasobność w wodę, w makroelementy i mikroelementy, poziom wód gruntowych,
− woda, powietrze, klimat; zwracamy tu uwagę na: cieki wodne, rzeki, jeziora, stawy,
mikroklimat, roczną liczbę opadów opracowanego regionu.
2. Analiza opracowanych materiałów.
Możemy przedstawić dla większej czytelności i przejrzystości w postaci: opisowej (opis
cennej fauny i flory terenu, inwestycji i przyległego krajobrazu), graficznej (mapa zbiorcza –
cenne zbiorowiska fauny i flory, korytarze, którymi wędrują zwierzęta, pomniki przyrody –
jeżeli takie istnieją ).
3. Szkic koncepcyjny terenu.
Przedstawiamy zarys opracowanego miejsca. Na nim zaznaczamy (przybliżone) strefy
wejściowe, główne ciągi komunikacyjne oraz założenia programowe, wszystko to, co ma się
znaleźć na danym terenie.
Zanim przystąpimy do szczegółowego projektowania, należy zastanowić się jak połączyć
potrzeby inwestora z potrzebami określonego środowiska. Dobrze zaprojektowany obiekt to
taki, w którym rośliny dopasowane są do siedliska (koszty jego utrzymania – pielęgnacji będą
minimalne). Na terenie inwestycji można zaprojektować miejsce, które będzie służyło jako
bank nasion.
4. Szczegółowy projekt zagospodarowania terenu.
Określamy dokładną lokalizację projektowanych miejsc i elementów programowych.
Uwzględniamy tu: wielkość, kształt miejsc rekreacji, dróg, planowanych i istniejących
nasadzeń, trawników. Podajemy skład gatunkowy roślinności: drzewiastej, krzewiastej, bylin,
roślin jednorocznych i dwuletnich. Możemy wykonać to w formie tabelki, w której oprócz
nazwy łacińskiej rośliny uwzględnimy:

19
− dekoracyjność, kolor, zapach, owoce, pędy, zimozieloność,
− to, czy jest, roślina lecznicza, czy trująca,
− określimy jej specjalne wymagania.
Układ przestrzenny terenu powinien być:
− prosty, czytelny, zapewniający sprawne poruszanie się po terenie,
− w części rekreacyjnej – swobodny, dostosowany do potrzeb użytkowników.
5. Cel zakładania terenów zieleni:
− miejsce wypoczynku,
− oprawa zabudowy, poprawa wizualnego odbioru miejsca,
− izolacja obiektu,
− łącznik pomiędzy zabudową, a krajobrazem.
1. Co składa się na warsztat pracy architekta?
2. Czy potrafisz wymienić zestaw zasad kompozycyjnych?
3. O czym należy pamiętać podczas projektowania krajobrazu?
4. Jakie informacje należy zgromadzić przystępując do urządzania krajobrazu?
5. Jakie prace musisz wykonać podczas projektowania krajobrazu?
6. Co powinien zawierać szkic koncepcyjny wybranego terenu?
7. Jakie elementy uwzględniamy podczas wykonywania szczegółowego projektu
zagospodarowania terenu?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj projekt urządzenia krajobrazu dla wybranego fragmentu terenu wokół szkoły.
2) zgromadzić materiały dotyczące projektowanego terenu,
elementów projektowanego terenu,
6) zadbać o estetyczne wykonanie pracy,
– programy wspomagające projektowanie,
– mapa topograficzna terenu,

20
– typowe projekty obiektów,
Ćwiczenie 2
Wykonaj modele i makiety prezentujące różnorodne efekty przestrzenne kompozycji
ogrodowych.
1) zgromadzić materiały potrzebne do wykonania zadani,
4) opracować formę modeli,
5) dobrać kolorystykę,
6) rozmieścić detale na planszy,
– plansza o wymiarach A2,
– kolorowy karton,
– papier o zróżnicowanej fakturze,
– nożyczki, nożyk introligatorski, klej,
– projekty obiektów.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) omówić warsztat pracy architekta krajobrazu?  
2) wymienić elementy, które uwzględniamy podczas projektowania
terenów zieleni?
 
3) wymienić i omówić zestaw zasad kompozycyjnych?
4) Wymienić, jakie informacje należy zgromadzić przed przystąpieniem
do projektowania wybranego fragmentu terenu?
 
5) wymienić jakie prace należy wykonać przed przystąpienie do
projektowania wybranego fragmentu terenu?
 
6) scharakteryzować szkic koncepcyjny terenu?  
7) scharakteryzować szczegółowy projekt zagospodarowania terenu?  

21
4.4. Zasady doboru gatunków drzew i krzewów
Odpowiedni dobór roślin umożliwia tworzenie różnorodnych i bardzo interesujących
ogrodów, utrzymanych w rozmaitych stylach o indywidualnym charakterze.
Styl nasadzeń jest wypadkową cech charakterystycznych wybranych roślin i ich wymagań
pielęgnacyjnych. Aby kompozycji zapewnić przejrzystość, najlepiej grupować rośliny
o podobnym charakterze. Najważniejszą bowiem sprawą jest dostosowanie doboru roślin do
określonych warunków naturalnych i właściwa ich pielęgnacja.
Projekt rozmieszczenia roślin musi być wyważony, a całość utrzymana w odpowiednim
rytmie i tempie. Najbardziej udane projekty zestawienia roślin to te, których koncepcja jest
najbardziej klarowna. Projekt nigdy nie powinien być sztywny, zawsze trzeba przewidywać
możliwość dodania z czasem jakiegoś szczegółu. Do projektowanego ogrodu tworzy się listę
roślin, którą należy przeanalizować, wybrać rośliny, które będą się bujnie rozwijać
w określonych warunkach, a także te, które odpowiadają wyglądem koncepcji projektowanego
ogrodu. Ważniejszymi cechami plastycznymi roślin są:
– wielkość,
– struktura wewnętrzna,
– struktura zewnętrzna,
– barwa.
Rośliny można podzielić na:
– rośliny kluczowe, które nadają projektowi siłę i charakter, są w kompozycji jak
konstrukcja,
– rośliny akcentujące, które wprowadzają do kompozycji rytm i dynamizm,
– rośliny okrywające grunt, stanowiące jej podstawę i wypełnienie.
Rośliny kluczowe nadają całemu projektowi indywidualny charakter, decydują o kształcie
całego zespołu roślin. Wyróżniają one się w całej kompozycji: wielkością, najbardziej
oryginalną formą, kolorystyką. Decydują o kierunku, w jakim rozwinie się cały projekt ogrodu.
Są to zazwyczaj drzewa i krzewy. Jeśli pragniemy, by ogród wywoływał określone skojarzenia,
rośliny kluczowe należy zawsze dobierać uwzględniając emanujący z nich nastrój. Muszą
promieniować wewnętrzną siłą i charakterem, by móc utrzymać w karbach całą kompozycję.
Rośliny kluczowe zazwyczaj tworzą ramę dla kompozycji ogrodu; należy sadzić je w pierwszej
kolejności, by można było do nich odnieść usytuowanie pozostałych roślin. Należy dokładnie
przemyśleć ich rozmieszczenie, ponieważ z reguły zajmują najwięcej miejsca i wypełniają
kompozycję swą formą. Skupiają na sobie uwagę, stanowią jednocześnie najważniejsze
elementy kompozycji i kiedy zostaną już wybrane i prawidłowo rozmieszczone, okaże się, że
pozostałe rośliny bez problemu można wprowadzić w przewidziane dla nich miejsca. Roślin
kluczowych nie może być zbyt wiele i najlepiej wyglądają rozmieszczone osobno.
Rośliny akcentujące mają za zadanie wprowadzenie nacisków, które podzielą kompozycję
na pewne części, a jednocześnie – przez swą powtarzalność – mocno ją zwiążą. Rośliny
akcentujące kompozycję mają często zdecydowane, pionowe lub kopulaste formy, które
kontrastują z rozległością horyzontu. Wprowadza się je do projektu w wielu miejscach, sadząc
na przemian z innymi, co pozwala nadać całej kompozycji rytmiczność i spójność. Rośliny
akcentujące stanowią także punkty ogniskujące uwagę, a ich dynamizm opiera się na
prawidłowo zestawionych kontrastach. Często powtarzają się lub jak echo „odbijają”
w kompozycji, nadając jej zwartość. Dzięki temu wiążą elementy zasadniczo odmienne,
wprowadzają optyczne połączenie różnych obszarów roślinności, wprowadzają wyrazisty
punkt odniesienia. Rośliny akcentujące zawsze powinny być podporządkowane roślinom

22
kluczowym. Nie mogą z nimi współzawodniczyć, wprowadza się je dla ożywienia krajobrazu
i nadania wyobrażenia o jego skali.
Rośliny okrywające grunt tworzą najniższą warstwę, kontrastującą z warstwami
wyższymi, na które składają się drzewa, krzewy i wyższe byliny. Dzięki roślinom okrywowym,
projekt nabiera miękkości i staje się bardziej malowniczy. Ta najniższa warstwa roślin jest dla
tworzonej kompozycji rodzajem fundamentu i może być najbardziej trwałym, całorocznym jej
składnikiem. Kiedy wybieramy rośliny do warstwy okrywowej, zwracamy uwagę, by dobrze
wyglądały obok siebie, harmonizowały z otoczeniem, tolerowały te same warunki i współgrały
z całością. Warstwa okrywowa gęstym kobiercem zabezpiecza glebę przed inwazją chwastów,
zapobiega zbytniemu przesuszeniu i wyługowaniu gruntu oraz erozji spowodowanej
działaniem deszczu i wiatru. Większą część roślin wchodzących w skład warstwy okrywowej
stanowią byliny. Wprowadza się je zarówno w projekcie, jak i w ogrodzie na samym końcu.
Metoda rysowania projektu, która
pozwala w przystępny sposób ustawić
kompozycję. Symbole można
szkicować w różnych miejscach,
dopóki nie uzyska się miłego,
harmonijnego układu. Należy
rozpocząć od umiejscowienia roślin
kluczowych , następnie – akcentów
kompozycyjnych, a na końcu –
najdrobniejszych elementów, roślin
okrywających grunt. Praca stanie się
o wiele łatwiejsza, jeśli symbole
narysujesz na kartonie, pomalujesz
kolorem i wytniesz. Wówczas można
je dowolnie przekładać i dopiero
ostateczny układ starannie narysować
w formie projektu.
Rys. 2. Projekt rozmieszczenia roślin
1) symbol oznaczający rośliny kluczowe, 2) symbol
oznaczający rośliny akcentujące, 3) symbole oznaczające
rośliny okrywające grunt. Źródło: [5, s. 165].
Podsumowując możemy stwierdzić, że rośliny kluczowe „zakotwiczają” projekt, warstwa
roślin okrywających grunt stanowi jego fundament, a rośliny akcentujące scalają kompozycję
i dodają jej dynamiki. Mocne zindywidualizowane formy, wprowadzone do kompozycji przez
rośliny kluczowe, mogą być pochwycone i w mniejszej skali powtórzone przez rośliny
akcentujące, wprowadzające nastrój w ogrodzie.

23
1. Jak można podzielić rośliny wykorzystywane przy projektowaniu terenów zielonych?
2. Jakie są ważniejsze cechy plastyczne roślin?
3. Jaką rolę pełnią w projekcie rośliny kluczowe?
4. Jaką rolę pełnią w projekcie rośliny okrywające grunt?
5. Jakie zadania spełniają w projekcie rośliny akcentujące?
6. Czym charakteryzuje się prosty, ogólny projekty koncepcyjny terenu zieleni?
7. Czym charakteryzuje się szczegółowy projekt ogrodu?
8. Co wpływa na styl i nastrój w ogrodzie?
9. Dlaczego sposób przedstawienia projektu jest bardzo ważny?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zastosuj zasady kompozycji i doboru roślin dla wybranego ogrodu.
2) ustalić hierarchię ważności roślin,
3) pokazać kształt, proporcje i wzajemne położenie roślin na wybranym terenie zieleni,
5) dodać legendę,
– przybory kreślarskie i rysunkowe,
– kolorowy papier,
– farby plakatowe,
– nożyczki, klej,
– typowe projekty obiektów,
Ćwiczenie 2
Wykonaj projekty nasadzeń roślinnych na wybranych obszarach terenów zieleni.
Wykorzystaj do pracy dostępne techniki komputerowe dla uzyskania jak najlepszych efektów
plastycznych.
1) posiadać umiejętność pracy w programach graficznych, służących do projektowania:
(„Wymarzony ogród”, ArchiCad, CorelDraw, ArtCon),

24
3) dobrać odpowiednie rośliny,
5) zapisać projekt w utworzonym folderze,
6) wydrukować pracę,
– programy do projektowana terenów zielonych,
– drukarka kolorowa,
– typowe projekty obiektów.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić, jakie czynniki bierzemy pod uwagę przy doborze roślin
w ogrodzie?
 
2) wymienić ważniejsze cechy plastyczne roślin?
3) wymienić cechy charakterystyczne roślin kluczowych?  
4) wymienić cechy charakterystyczne roślin okrywających grunt?  
5) wymienić cechy charakterystyczne roślin akcentujących?  
6) określić, co charakteryzuje najlepsze projekty terenów zieleni?  
7) wymienić kolejność postępowania przy komponowaniu wnętrza
krajobrazowego?
 

25
4.5. Materiały budowlane w architekturze krajobrazu
Oprócz roślin, stanowiących zasadnicze tworzywo obiektów zieleni, w urządzaniu
terenów używanych jest wiele materiałów niezbędnych do ich kompleksowej budowy.
Do najważniejszych należą:
1. Wyroby betonowe, do których należą:
– płyty chodnikowe używane do budowy dróg i placów ogrodowych, produkowane
w znormalizowanych wymiarach,
– krawężniki betonowe,
– rury betonowe stosowane do zakładania przepustów, pod drogami oraz przy
wykonywaniu przewodów kanalizacyjnych i burzowych,
– cegły betonowe rzadko używane, mają niewielkie zastosowanie w urządzaniu terenów
zieleni.
2. Wyroby ceramiczne, do których zaliczamy:
– cegły zwykłe o ograniczonym zastosowaniu, ponieważ są porowate i nasiąkliwe,
– cegły klinkierowe wypalane w wysokiej temperaturze, dzięki stopieniu niektórych
składników tracą porowatość, stają się mało nasiąkliwe, są cennym materiałem do
budowy architektury ogrodowej, do budowy dróg,
– rurki drenarskie wypalane z gliny, które mają szerokie zastosowanie jako materiał
dekoracyjny do budowy murków, ścianek, elementów architektury ogrodowej.
3. Materiały chemiczne, w skład których wchodzą:
– środki impregnujące służące do ochrony drewna przed wpływami atmosferycznymi
oraz do zabezpieczania przed szkodnikami i szkodliwymi czynnikami pochodzenia
roślinnego (grzyby). Należą do nich: karbolineum, olej impregnacyjny o barwie
brunatnej i charakterystycznym ostrym zapachu, olej impregnacyjny kreozotowy,
podobny do karbolineum, posiada jednak znacznie większe działanie grzybobójcze
i xylamit, preparat o barwie brunatnej, stanowiący mieszaninę oleju mineralnego
i alfachloronaftalenu, szkodliwego dla oczu i dróg oddechowych.
– farby i lakiery olejne, olejno – żywiczne, ftalowe i emulsyjne. Ze względu na
stosowanie możemy je podzielić na: farby do gruntowania (podkładowe), ogólnego
stosowania i przeciwrdzewne, farby nawierzchniowe, lakiery i emalie, materiały
pomocnicze (kity, rozcieńczalniki).
4. Materiały drewniane, do których zaliczamy:
– drewno okrągłe używane jako pale do drzew, do budowy pergoli, trejaży oraz innych
urządzeń, obiektów i elementów architektury ogrodowej,
– drewno tarte, zwane tarcicą, dzielimy na: obrzynane (wszystkie płaszczyzny
obrobione piłą) i nie obrzynane. Tarcia powstaje po jednorazowym przetarciu bez
obrobienia boków,
– wyroby z drewna, takie jak: płyty wiórowe, płyty pilśniowe – porowate, twarde,
twarde specjalne; mają one zastosowanie przy budowie lekkich pawilonów, ścianek,
jako materiał izolacyjny.
5. Materiały kamienne, które dzielimy na:
– skały wybuchowe, czyli magmowe, dzielimy na skały głębinowe odznaczające się
struktura ziarnistą, tworzące duże masywy skalne i wylewne mające strukturę
porfirową, pół krystaliczną lub szklistą,
– skały głębinowe. Granity – odporne na działanie czynników atmosferycznych,
stosowane jako krawężniki, płyty nawierzchniowe, do budowy murków, schodów,

26
cokołów pod rzeźby i pomniki, są łatwe w obróbce, można je szlifować i polerować.
Sjenity – o cechach podobnych do cech granitów, nie zawierają kwarcu, mają
zabarwienie brunatne, szare lub ciemnozielone. Dioryty są szarobiałe, nakrapiane,
w odmianach o drobniejszym ziarnie – ciemnozielone. Gabro ma zabarwienie
ciemnozielone, prawie szare, podobnie jak dioryt jest cenionym materiałem
dekoracyjnym,
– skały wylewne – porfiry, twarde, służące do wyrobu kruszyw, ciemnoszare
i zielonkawe, bazalty, diabazy i melafiry mają barwę ciemnoszarą, czarno – szarą, przy
wietrzeniu brunatną z odcieniem fioletowym, stosuje się je w postaci tłucznia i kostki
do budowy nawierzchni,
– skały osadowe pochodzenia mechanicznego, do których należą piaskowce
krzemionkowe, wapienne, gliniaste, żelaziste, stosowane w budownictwie jako
kruszywo, do wyrobu krawężników, płyt chodnikowych, okładzin, mają barwę białą,
kremową, różową, czerwoną, szarozielonkawą do czarnej. Skały osadowe
pochodzenia organicznego, wapienie i dolomity, są to skały twarde, zbite, dające się
polerować, koloru jasnego do jasnobrunatnego, znajdujące zastosowanie
w budownictwie,
– skały metamorficzne (przeobrażone) o budowie warstwowej oraz o niewyraźnej
budowie, należą do nich kwarc, mika i inne, twarde, trudne w obróbce, stosowane
jako kamień łamany i tłuczeń, o zabarwieniu białym, czerwonym, szarym lub czarnym,
6. Wyroby metalowe, takie jak:
– Kształtowniki, należą do stali profilowanej o różnych przekrojach, są to dwuteowniki
stosowane jako belki o dużej wytrzymałości na zginanie, ceowniki mające
zastosowanie w konstrukcjach ławek parkowych, w ogrodzeniach, teowniki wysokie i
niskie, kątowniki równoramienne i nierównoramienne, należą do najczęściej
stosowanych kształtowników,
– pręty okrągłe i o przekroju kwadratowym, o powierzchni gładkiej i żebrowanej oraz
pręty o przekroju prostokątnym, zwane płaskownikami są stosowane jako stal
zbrojeniowa do betonów i ogrodzeń,
– rury – znajdują szerokie zastosowanie w instalacjach wodociągowych i gazowych,
– siatki plecione ślimakowe, mają oczka kwadratowe, wykonane są z drutu surowego
lub ocynkowanego, siatki jednolite ciągnione wykonane są z blachy przez nacinanie w
małych odstępach, a następnie rozciągane w kierunku prostopadłym do nacięć i siatki
tkane wykonane z grubego drutu. Siatki powszechnie są stosowane na ogrodzenia,
– blachy uniwersalne i grube, wykorzystywane do konstrukcji, blachy żeberkowe
(ryflowane) oraz blachy cienkie, czarne lub ocynkowane, stosowane są głównie do
pokryć dachowych.
7. Materiały wiążące, do których należą:
– cement portlandzki, jest podstawowym składnikiem zapraw i betonów, stosowany do
budowy różnych elementów architektury ogrodowej oraz nawierzchni dróg. Krajowy
przemysł produkuje kilka marek cementu: 250, 350, 400, 450, 500 i 550. Marka
cementu wskazuje na wytrzymałość w kg/cm2 normowej zaprawy danego cementu po
28 dniach twardnienia. Czym wyższa marka cementu, tym wytrzymalsze wyroby
można z niego osiągnąć,
– wapno zwykłe i hydratyzowane – po zmieszaniu z wodą i z piaskiem tworzy zaprawę
wapienną twardniejącą pod wpływem powietrza.
8. Materiały bitumiczne, wśród których wyróżniamy:
– smoły, asfalty używane do budowy dróg i jako lepiszcze wiążące kruszywo
nawierzchni,

27
– masy bitumiczne – stosowane na zimno lub na gorąco,
– papa asfaltowa – jest to osnowa z tektury przesycona bitumem bądź powlekana smołą
lub asfaltem jednostronnie albo obustronnie, używa się do pokrywania dachów,
budowy zbiorników wodnych oraz jako izolację przeciwwilgociową,
– lepiki smołowe – stosowane do zabezpieczania przed wilgocią i korozją konstrukcji
metalowych oraz łączenia i konserwacji pokryć papowych.
1. Które wyroby betonowe znalazły zastosowanie do budowy obiektów terenów zieleni?
2. Jakie zastosowanie w architekturze krajobrazu ma cegła silikatowa i klinkier?
3. Jakie znasz środki impregnujące i jakie jest ich zastosowanie?
4. Jakie rozróżniamy rodzaje farb stosowanych w architekturze krajobrazu?
5. Jakie rozróżniamy rodzaje drewna stosowanych w architekturze krajobrazu?
6. Gdzie znalazły zastosowanie materiały bitumiczne w architekturze krajobrazu?
7. Jaki jest podział materiałów kamiennych ze względu na pochodzenie?
8. Jakie materiały kamienne najczęściej są używane do budowy obiektów terenów zieleni?
9. Jakie znasz materiały wiążące?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dobierz materiały budowlane, które zostaną wykorzystane podczas projektowania
i urządzania terenu zieleni wokół szkoły.
1) przeanalizować materiał nauczania dotyczący ćwiczenia,
2) przygotować tabelę według poniższego wzoru:
Lp. Nazwa obiektów małej architektury Materiały budowlane
1 ogrodzenie
2 drogi
3 pojemniki na kwiaty
4 pergole
5 meble ogrodowe
6 materiały wiążące
7 materiały impregnujące
3) przeanalizować treść tabeli zamieszczonej w ćwiczeniu,
4) uzupełnić listę obiektów małej architektury,
5) wpisać do tabeli nazwy materiałów budowlanych użytych do wykonania obiektów małej
architektury,

28
– przybory i materiały do pisania,
– arkusz papieru formatu A4,
– wzór tabeli,
– katalogi elementów małej architektury,
– katalogi materiałów budowlanych,
– literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Zastosuj sposoby łączenia różnych materiałów budowlanych w projekcie pergoli.
1) przeanalizować materiał nauczania dotyczący ćwiczenia,
2) ustalić listę materiałów potrzebnych do wykonania pergoli,
3) zaplanować tok postępowania,
4) zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia,
5) wykonać rysunek pergoli, jej przekrój, rzut z boku, rzut z góry, uwzględnić legendę (opis
użytych materiałów budowlanych),
– przybory i materiały do pisania i kreślenia,
– arkusz papieru formatu A3,
– katalogi elementów małej architektury,
– plansze przedstawiające schematy różnych rozwiązań konstrukcyjnych pergoli,
– typowe projekty obiektów małej architektury,
– zbiory norm materiałów budowlanych.
1) określić, jakie materiały budowlane mają, najczęstsze zastosowanie
do budowy dróg w obiektach architektury krajobrazu?
 
2) wymienić materiały impregnujące i ich zastosowanie?
3) dobrać odpowiednie materiały do wykonania pergoli, trejaży?  
4) wymienić rodzaje drewna stosowanego do wykonania obiektów małej
architektury?
 
5) wymienić cechy charakterystyczne materiałów wiążących?  
6) ocenić wpływ użytych materiałów na wygląd i estetykę obiektów
małej architektury?
 

29
4.6. Obiekty małej architektury
Obiekty małej architektury, według definicji encyklopedycznej, to zespół obiektów
budowlanych wznoszonych w ramach zagospodarowania terenu. Mogą nimi być np.:
− obiekty kultu religijnego (kapliczka, krzyż przydrożny, figura),
− obiekty architektury ogrodowej (pergola, altana, rzeźba, wodotrysk),
− obiekty użytkowe, służące rekreacji codziennej (piaskownica, huśtawka, drabinka, ławka),
− obiekty do utrzymania porządku (śmietnik, ogrodzenie).
Mała architektura stanowi swoiste dopełnienie ogrodu. Bez niej rośliny są niezauważalne,
dopiero występując razem stanowią nierozerwalną całość. Harmonijne połączenia cieszą oko,
rozwijają zmysł estetyczny.
Podstawowym kryterium wyboru urządzeń ogrodowych powinna być czystość linii,
prostota i funkcjonalność. Swym stylem i skalą powinny one harmonizować zarówno
z charakterem budynku mieszkalnego, jak i posadzonymi w ogrodzie roślinami. Ta zasada
dotyczy wszystkich elementów wyposażenia ogrodu: od dużego basenu po najmniejszy punkt
oświetleniowy, od ozdobnej altany po najskromniejszą ławeczkę. Małe obiekty architektury
mają nie tylko znaczenie użytkowe. Zmieniają również wygląd otoczenia nadając
mu indywidualny charakter. Duża rzeźba, fontanna, mogą stanowić znakomity akcent
ogniskujący uwagę. Ustronne zakątki, takie jak zacienione pergole czy letnie domki, powinny
zapraszać do odpoczynku, stanowić integralną część całego ogrodu, dobrze wkomponowaną
w otaczającą roślinność.
Obiekty małej architektury dobieramy w zależności od:
– wielkości ogrodu,
– usytuowania terenu,
– istniejących już nasadzeń i budowli,
– stylu ogrodu,
– bliskości sąsiednich budynków,
– gustu i upodobań właścicieli.
Do obiektów małej architektury zaliczamy:
− meble ogrodowe drewniane (z ratanu, wikliny, bambusa), plastikowe, metalowe (żeliwne,
aluminiowe i wykonane ze stali nierdzewnej),
− osłony od wiatru i słońca (altany, pergole, trejaże, płotki, ścianki pod pnącza), ogrodowe
konstrukcje budowlane wprowadzają do ogrodu intymność, spokój i kameralność,
− ozdoby (małe rzeźby, wiatraczki, wazy, ozdobne podpory do roślin, zegary słoneczne,
ceramiczne kule i klinkierowe donice),
− nawierzchnie (kamienne, drewniane, ceglane, betonowe), ścieżki i aleje na działkach
tworzą jednobarwne lub wielobarwne układy, które oprócz funkcji użytkowej pełnią
również rolę dekoracyjną,
− sprzęty dla dzieci: drewniane (mają najczęściej prostą formę i stonowaną barwę),
plastikowe (kolorowe, lekkie, o ciekawej fakturze), znacznie bardziej bezpieczne niż
drewniane,
− ruszty, lekkie przenośne grille najczęściej z blachy emaliowanej oraz grille trwałe,
murowane lub z prefabrykatów betonowych,
− altany i domki ogrodowe występujące w różnych formach i stylach architektonicznych,

30
− oświetlenie (latarnie i lampy wysokie lub średniej wielkości, punkty oświetleniowe i niskie
latarnie, wykonane przeważnie z metalu, aluminium, plastiku, kamienia i kamienia
syntetycznego).
Wszystkie elementy mogą posłużyć nam do dzielenia ogrodu na poszczególne
przestrzenie, które pełnią odrębne funkcje – ozdobną, rekreacyjną, jadalną, warzywną. Pełnią
też rolę stelaży podtrzymujących rośliny. W ogrodach, gdzie zróżnicowany jest poziom terenu,
niezbędne jest wprowadzenie tarasów, schodów, murków oporowych.
a) b) c)
d) e) f)
g) h) i)
Rys.3. Obiekty małej architektury
a) drewniany wózek dla dzieci, b) zjeżdżalnia dla dzieci, c) drewniany płotek, d) ławeczka, e) drabinki dla
dzieci, f) płotek, g) domek ogrodowy dla dzieci, h) palisada ogrodowa, i) osłonka drewniana na doniczkę.
Źródło: [17].
Projektując elementy architektury należy pamiętać, że każdy ogród jest powiązany
z otoczeniem i stanowi fragment większej całości kompozycyjnej. Ład i harmonię osiągamy
poprzez konsekwentny i rozważny wybór charakterystycznych elementów oraz odpowiednio
dobraną kolorystykę. Sukces stylistyczny kompozycji ogrodowej będzie zapewniony, jeśli
zachowa się proporcję, równowagę, prostotę, atrakcyjność i funkcjonalność projektowanego
obiektu.

31
Ogrody można tworzyć w różnym stylu. Style można podzielić na formalne (klasyczny,
nowoczesny) i nieformalne (orientalny, wiejski, naturalistyczny). W zależności od wybranego
stylu projektujmy i dobieramy obiekty małej architektury.
a) b)
Rys.4. Obiekty małej architektury – altany ogrodowe
a) altana wyk. z kamienia, dach kryty blachą falistą, b) altana wyk. z pali drewnianych i kamienia, kryta słomą
Źródło: [18]
Do ogródka o romantycznym, wiejskim charakterze pasują różne style dawnych czasów
(od antyku do klasycyzmu). Elementy małej architektury w tych ogródkach wykonywane są
najczęściej z drewna lub z cegły. Drewniane lub wiklinowe meble uzupełniają swojski
charakter wiejskiego założenia. Pojemniki służące do obsadzenia roślinami sezonowymi są
wykonane z wypalonej gliny, blachy ocynkowanej lub wikliny. Ścieżki są wyznaczane
w postaci linii prostych. Ich nawierzchnia jest gliniana, piaskowa lub żwirowa.
Ogród naturalistyczny najlepiej prezentuje się na dużych obszarach. Elementy małej
architektury wykonane są z materiałów naturalnych – drewna, wikliny, trzciny, lin konopnych.
Meble wykonane są w naturalnym kolorze bez intensywnych, barwnych akcentów. Ścieżki są
wyznaczane w postaci linii prostych. Ich nawierzchnia jest gliniasta lub żwirowa. Zbiorniki
wodne mają miękką linię brzegową.
W ogrodzie japońskim powinny znaleźć się budowle o egzotycznych kształtach – mosty,
schody, bramy w murze – gra światła i cienia, pagody, czerwone papierowe lampiony,
animalistyczne rzeźby, herbaciarnie (symbol pokoju), kamienne latarnie. Meble wykonane są
z bambusa i kamienia. Nawierzchnia wyznaczonych dróg zrobiona jest z kostki granitowej lub
mozaiki (kobierce tworzone z drobnych, rzecznych kamieni).
Ogród chiński to przestrzeń, którą się buduje, a nie obsadza. Oprócz wody, skał
i zdobionych rzeźbami mostków, ważną rolę odgrywają schody, pawilony, altanki, pagody
i krużganki. Drogi w ogrodach chińskich są wąskie i kręte. Drewniane meble najczęściej
pomalowane są na ciepły czerwonobrązowy kolor.
Ogrody w stylu nowoczesnym cechuje prostota linii i geometryzacja form. Meble są
zwykle proste, bez żadnych ozdobników, czasem z zastosowaniem jednobarwnych tkanin
stanowiących mocne akcenty kolorystyczne. Również pojemniki na kwiaty mają geometryczne
kształty – sześciany, półkule, wydłużone, odwrócone stożki. Wykonane są z metalu, betonu,
żywicy epoksydowej lub jaskrawego plastiku i zastosowane w zależności od potrzeb. Drogi
wykłada się terakotą, kostką brukową, płytami chodnikowymi, surowym lub lakierowanym
drewnem.
W ogrodach w stylu klasycznym elementy małej architektury wykonane są z drewna
lub metalu i z reguły malowane na biało. Krzesła i stoły są z kutego żeliwa, kamienia lub
drewna z zastosowaniem klasycznego wzornictwa, pojawiającego się także na pojemnikach

32
z terakoty. W ogrodach tych wprowadza się rzeźby, posągi, zegary słoneczne, wazy i zbiorniki
wodne. Nawierzchnie dróg stanowi klinkier, żwir i bruk.
1. Czy potrafisz określić pojęcie obiektów małej architektury?
2. Czy potrafisz wymienić i scharakteryzować obiekty małej architektury?
3. Jakie są podstawowe kryteria wyboru urządzeń ogrodowych?
4. Jakie czynniki bierzemy pod uwagę dobierając elementy przestrzenne w ogrodzie?
5. Jakie obiekty małej architektury stosujemy w stylu wiejskim?
6. Jakie obiekty małej architektury stosujemy w ogrodzie orientalnym?
7. Jakie obiekty małej architektury stosujemy w ogrodzie w stylu nowoczesnym?
8. Jakie obiekty małej architektury stosujemy w ogrodzie w stylu klasycznym?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj projekt pergoli do ogrodu, który urządzony jest w romantycznym, wiejskim
stylu.
2) ustalić materiały, z których zostanie wykonana pergola,
3) pokazać kształt, proporcje i wzajemne położenie poszczególnych elementów pergoli,
4) przedstawić zasady konstrukcji,
6) zadbać o estetyczny sposób wykonania ćwiczenia,
7) dokonać oceny ćwiczenia.
– przybory i materiały kreślarskie,
– karton,
– zbiór norm dotyczących projektowania,
– katalogi obiektów małej architektury,
Ćwiczenie 2
Wykonaj projekt mebli do ogrodu urządzonego w stylu nowoczesnym, z uwzględnieniem
zasad konstrukcji i zastosowania różnych materiałów budowlanych.
2) ustalić materiały, z których zostaną wykonane meble ogrodowe,
3) pokazać kształt, proporcje i wzajemne położenie poszczególnych elementów mebli,
4) przedstawić zasady konstrukcji,

33
6) zadbać o estetyczny sposób wykonania ćwiczenia,
– karton,
– katalogi obiektów małej architektury.
1) określić pojęcie: obiekty małej architektury?  
2) wymienić i scharakteryzować obiekty małej architektury?  
3) określić podstawowe kryteria doboru urządzeń ogrodowych ?  
4) dobrać obiekty małej architektury do ogrodu urządzonego w stylu
wiejskim?
 
romantycznym?
 
orientalnym?
 
klasycznym?
 
nowoczesnym?
 

34
4.7. Projekt koncepcyjny terenu
Projekt koncepcyjny służy przedstawieniu ogólnej koncepcji projektowej, ukazuje
rozmieszczenie, kształt i wzajemne położenie najważniejszych elementów projektowanego
terenu. Kompozycja arkusza projektowego jest podporządkowana określonym zasadom.
Kompozycja powinna być zrównoważona i przejrzysta, elementy na projekcie nie powinny być
umieszczone zbyt ciasno, gdyż ma to zdecydowanie niekorzystny wpływ na jego czytelność.
Istotne jest w jakiej kolejności pokazujemy odbiorcy poszczególne części składowe projektu.
Plansze należy opracować tak, aby obserwator był oprowadzany po projektowanym terenie.
Pierwszym etapem projektowania ogrodu jest dokonanie wszystkich niezbędnych
pomiarów działki, zbadanie cech gleby, nasłonecznienia terenu oraz zapoznanie się
ze specyfikacją techniczną działki, określoną lokalizacją budynku i przebiegiem przyłączy.
Istotne jest ustalenie oczekiwań dotyczących wyglądu i przeznaczenia projektowanego terenu
oraz określenie charakteru otaczającego go krajobrazu. Zebrane w ten sposób informacje są
pomocne w stworzeniu ogólnego projektu zagospodarowania terenu, który jest podstawą
do uzyskania akceptacji zleceniodawcy i wprowadzenia ewentualnych poprawek
w proponowanych rozwiązaniach.
Opracowanie graficzne projektów koncepcyjnych.
Odpowiednie opracowanie graficzne projektu koncepcyjnego jest bardzo ważnym,
a zarazem bardzo trudnym zadaniem, ponieważ składa się na nie wiele elementów, które
decydują o tym, czy opracowanie to jest dobre. Do elementów tych należą:
− zarys sytuacyjny, który przedstawia lokalizację terenu objętego projektem (najczęściej
w małej skali), ma bardzo ogólny charakter i daje jedynie orientację w przestrzeni,
− analizy kompozycyjne – funkcjonalne, funkcjonalno – przestrzenne, które obrazują różnego
rodzaju powiązania terenu z jego otoczeniem (w dużej skali),
− rzut z góry, który prezentuje przyjętą koncepcję projektową (najczęściej w skali 1:1000 lub
1:500 dla koncepcji ogólnych oraz 1:250 lub 1:100 dla koncepcji szczegółowych); dobór
skali dobieramy uwzględniając rodzaj obiektu, którego dotyczy koncepcja; inną skalą
operujemy w projekcie parku miejskiego, a inną ogródka przydomowego,
− detale – wybrane fragmenty przedstawione w odpowiedniej skali w celu uwidocznienia
istotnych w przyjętej koncepcji elementów (najczęściej spotykane skale to: 1:50 i 1:25),
− widoki aksonometryczne, perspektywiczne, przekroje przedstawione w odpowiednich
skalach, które ukazują detale lub główny rzut z góry,
− opisy – składają się na nie: napis główny, który wyjaśnia, co przedstawia projekt; napisy
uzupełniające, np. rzut z góry, widok, przekrój, legenda, skala, wykaz gatunków; napisy
szczegółowe, np. informacje znajdujące się w legendzie;
− opracowania uzupełniające – modele i makiety projektowanych obiektów (najczęściej
w opracowaniach konkursowych).
Opracowanie projektowe, niezależnie od tego, z ilu elementów się składa, powinno być
jednorodne pod względem kompozycyjnym i graficznym. W przeciwnym razie nie będzie
postrzegane jako całość, będzie niejasne i nieczytelne, a tym samym trudne w zrozumieniu.
Projekt jest tym lepszy, im czytelniejszy dla odbiorcy. Dlatego tak ważne jest ustalenie
konwencji graficznej i hierarchii ważności poszczególnych elementów. Dotyczy to wybranych
technik opracowania, doboru barw, jak i liternictwa. Planując ogród należy pamiętać, że im
prostsza kompozycja, tym łatwiej przenieść ją w teren. Przejrzysty układ roślin, niezbyt duże

35
nagromadzenie detali, ścieżki prowadzące do celu, dadzą z pewnością ciekawszy efekt niż
chaotyczna mieszanina przypadkowych elementów.
Projekt jest wynikiem odpowiedzi na szereg pytań, które powinieneś zadać sobie podczas
całego procesu ( analiza – wynik ), np.:
− Jakie wymagania ma inwestor?
− Jak połączyć potrzeby inwestora i natury?
− Jakie walory ma krajobraz?
− Co chcemy zachować z istniejącego krajobrazu?
− Co chcemy wydobyć w krajobrazie – podkreślić?
− Czy możemy wzbogacić krajobraz?
− Jak zaprojektować teren „samowystarczalny” (plus, bo mały koszt wydawany
na pielęgnację)?
− Jak zaprojektować aby nie odseparować roślin od siebie ( „ogród – otwarty krajobraz”)?
− Jak i czy się uda przenieść krajobraz na teren projektowany (naśladowanie natury; miejsce
o podobnej specyfice – warunkach)?
Należy pamiętać, że najlepszym architektem krajobrazu jest sama natura i to od niej
powinniśmy się uczyć – czerpać pomysły, a niekiedy nawet naśladować!
Wyróżniamy następujące etapy powstawania projektu zagospodarowania terenu zieleni:
1. Stan pierwotny – zaczynamy od naniesienia na plan działki wszystkich istniejących
obiektów: budynków, istniejących roślin, które chcemy zachować, zaznaczamy też ścieżki
i podjazdy. Stosujemy tu rzut z góry, który jest podstawową formą przedstawiania
projektowanych rozwiązań.
2. Planowanie stref – działkę dzielimy na części o różnym przeznaczeniu. Miejsca
wypoczynkowe staramy się osłonić planując nasadzenia odpowiednich roślin; dbamy
o ładne widoki.
a) b)
Rys. 5. Projekt zagospodarowania terenu zieleni (rzut z góry)
a) naniesienie na plan istniejących obiektów, b) planowanie stref.
Źródło:[15, s.12].
3. Planowanie detali. Zaznaczamy aleje, ścieżki, kształt oczka wodnego, usytuowanie
obiektów małej architektury, materiały wykończeniowe na nawierzchnię, płoty, murki.
Planujemy miejsca na posadzenie roślin.

36
4. Widok aksonometryczny. Służy on do stworzenia wizji projektowanego terenu. Tworzy się
go na podstawie rzutu z góry, w tej samej skali. Wykonanie polega na umieszczeniu rzutu
z góry wybranym bokiem pod kątem 600
, 450
lub 300
do poziomu, a następnie nałożeniu
na tak przygotowany podkład kalki technicznej w układzie pionowym i podniesieniu
pionowo do góry wszystkich elementów projektu. Można posługiwać się pomocniczą
siatką kwadratów. Rysunek wymaga precyzji i dokładności wykonania. Bardzo istotną
sprawą jest sposób cieniowania rysunku.
a) b)
Rys. 6. Projekt zagospodarowania terenu zieleni
a) planowanie detali, b) widok aksonometryczny projektowanego terenu.
b) Źródło:[15, s.12].
Dobry projekt to wybór odpowiedniego stylu, określa on układ kompozycyjny ogrodu, jak
i wszystkie detale potrzebne do jego urządzenia.
1. Jakie elementy bierzemy pod uwagę opracowując projekt koncepcyjny wybranego terenu?
2. Co to znaczy, że projekt powinien być jednorodny pod względem kompozycyjnym
i graficznym?
3. Co pokazuje zarys sytuacyjny projektowanego terenu?
4. Jaką skalę najczęściej stosujemy wykonując rzuty z góry projektowanego terenu?
5. O czym należy pamiętać wykonując projekt koncepcyjny terenu?
6. Jakie elementy zawierają opisy uwzględniane na projekcie wybranego terenu?
7. W jaki sposób tworzymy widok aksonometryczny projektowanego terenu?

37
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj prosty projekt koncepcyjny zagospodarowania wybranego terenu zieleni.
1) zgromadzić materiały do rysowania,
2) zgromadzić materiały wyjściowe do tworzenia dokumentacji projektowej,
3) scharakteryzować tradycje lokalne i uwzględnić je podczas projektowania,
4) nanieść zarys sytuacyjny terenu,
5) wykonać rzut z góry, prezentujący przyjętą koncepcję projektową,
6) przedstawić widok aksonometryczny wybranego terenu,
7) nanieść opisy: napis główny, który wyjaśnia, co przedstawia projekt; napisy uzupełniające,
np. rzut z góry, widok, legenda, skala,
8) nanieść wykaz gatunków roślin,
9) zadbać o estetykę wykonywanego dzieła,
– kolorowy tusz, farby, pastele,
– karton,
– katalogi projektów architektury krajobrazu,
Ćwiczenie 2
Wykonaj projekt koncepcyjny ogródka dla małych dzieci przy wybranym przedszkolu.
2) wykonać rzut z góry, nanieść na plan ogródka wszystkie istniejące obiekty: budynki,
istniejące rośliny, które chcemy zachować, ścieżki i podjazdy,
4) zaplanować strefy, podzielić działkę na części o różnym przeznaczeniu,
5) miejsca wypoczynkowe powinieneś osłonić planując nasadzenia odpowiednich roślin,
6) zadbać o ładne widoki,
7) zaplanować detale, zaznaczyć aleje, ścieżki, usytuowanie obiektów małej architektury,
8) zaproponować materiały wykończeniowe na nawierzchnię, płoty, murki.
9) zaplanować miejsca na posadzenie roślin,
10) wykonać widok aksonometryczny, służący do stworzenia wizji projektowanego terenu.
– karton,

38
1) wyjaśnić pojęcie projektu koncepcyjnego terenu?  
2) dobrać odpowiednie rozwiązanie plastyczne do wykonywanego
projektu koncepcyjnego terenu?
 
3) określić zadania projektanta terenu zieleni?  
4) wymienić cztery etapy wykonywania projektów?  
5) wymienić czynniki, które należy uwzględnić podczas całego procesu
projektowego?
 

39
4.8. Projekt wykonawczy architektury krajobrazu, zieleni
i zadrzewień
Projekt wykonawczy architektury krajobrazu powinien zawierać:
− projekt zagospodarowania terenu z określeniem rodzaju zastosowanego materiału
(kamienia, bruku, drewna, metalu) i z wyszczególnieniem elementów małej architektury,
− szczegółowy projekt roślinności z oznaczeniem gatunków i odmian, ilościowy spis roślin
przewidzianych w projekcie ogrodu.
Sporządzanie kompletnych dokumentacji projektowych obiektów architektury krajobrazu
obejmuje:
− inwentaryzacje dendrologiczne, kompozycyjno-krajobrazowe,
− analizy terenu opracowania,
− projekt zagospodarowania terenu,
− dobór szaty roślinnej,
− projekty ciągów komunikacji,
− aranżacje oświetlenia zewnętrznego,
− dobór elementów wyposażenia,
− projekty detali ogrodowych i elementów małej architektury,
− wizualizacje projektowanych założeń,
− kosztorys inwestorski.
Inwentaryzacja dendrologiczna uwzględnia: zestawienia tabelaryczne z dokładnie
pomierzonymi parametrami drzew i krzewów wraz z fachowym opisem ich stanu zdrowotnego
i ewentualnymi uwagami (sugestie pielęgnacji, wycinki) oraz załącznik graficzny w postaci
mapy z naniesionymi obiektami roślinnymi, zgodnie z ich wymiarami.
Analizy terenu zawierają opis opracowania uwzględniający najczęściej: lokalizacje i granice
opracowania, podstawę opracowania i materiały wyjściowe, analizy warunków terenowych
panujących w obrębie przedmiotowego terenu, jak i obszarów do niego przyległych, zakres
opracowania, opis stanu istniejącego, wymagania inwestora, założenia projektowe, opis
elementów składowych projektu.
Rys. 7. Rysunek projektowanego terenu ukazany w przestrzeni.
Źródło:[19].

40
Rys. 8. Rzut z góry projektowanego terenu.
Źródło: [19]
Projekt zagospodarowania terenu – przestrzeni publicznej, prywatnej, przy firmach,
powinien uwzględniać panujące warunki terenowe: kompozycyjno – krajobrazowe,
przyrodnicze, a także kulturowe, jak również indywidualne życzenia inwestora.
Dobór szaty roślinnej musi być zgodny ze sztuką projektową i ogrodową i powinien
uwzględniać: fachowy dobór gatunkowy roślin uzależniony od warunków świetlnych,
wodnych, glebowych, powietrznych, siedliskowych, gabarytowych, przestrzenno –
plastycznych, dostosowany do otocznia, zgodny z bryłą i stylem obiektu, któremu towarzyszą.
Zestawienie roślin podajemy w formie tabelarycznego spisu gatunków roślin użytych
w projekcie wraz z podaną ilością sztuk do nasadzeń oraz ewentualnymi uwagami dotyczącymi
pielęgnacji materiału roślinnego.
W dokumentacji uwzględniamy projekty małej architektury (m.in. ogrodzenia, pergole,
trejaże, ławki, altany, oczka wodne, fontanny, ścieżki, podjazdy, posadzki, place, murki
oporowe, mury, zegary słoneczne, kosze na śmieci, donice, gazony, ławy darniowe, itp.).
W dokumentacji powinny się znaleźć przekroje terenu uzmysławiające układ przestrzenno
– krajobrazowy terenu.
Niezbędne są również wizualizacje przestrzenne projektowanego terenu – rysunki, szkice
ukazujące kompozycję zieleni lub ujęcie tematu zieleni jako spoiwa towarzyszącego bryle
budynku. Przedstawia to rys. 9.
Rys. 9. Wizualizacja przestrzenna projektowanego terenu.
Źródło: [19]
Kompozycja arkusza projektowego jest podporządkowana określonym zasadom. Plansza
powinna być tak rozplanowana, aby nie pozostawały na niej puste miejsca. Poszczególne
elementy na projekcie nie powinny umieszczane być zbyt ciasno, gdyż ma to niekorzystny
wpływ na jego czytelność.

41
Plansze należy opracować tak, aby obserwator był niejako oprowadzany po
projektowanym terenie – od prezentacji, gdzie w skali miasta czy dzielnicy obiekt się znajduje,
przez zarysowanie ogólnego zamysłu projektowego, aż do zaprezentowania najważniejszych
projektowanych rozwiązań i koncepcji szczegółowych.
Projekt graficzny terenu zielni powinien zawierać następujące opracowania:
− plan sytuacyjny w podziałce 1:5000 lub 1:10000, sporządzony według planu
zagospodarowania przestrzennego, wyjaśniający powiązanie projektowanego obiektu
z otoczeniem,
− plan szczegółowy inwestycji wykonany na podkładzie geodezyjnym, w podziałce 1:250,
1:500 z naniesieniem aktualnego stanu zainwestowania terenu; plan szczegółowy powinien
oznaczyć granice inwestycji, podać szczegółowy plan zabudowań, urządzeń terenowych,
małej architektury, sieci komunikacyjnej; wszystkie projektowane elementy powinny być
szczegółowo wymiarowane,
− plan szczegółowy obsadzenia wykonany na podkładzie geodezyjnym; na planie należy
podać szczegółowe rozmieszczenie drzew, krzewów i rabat kwiatowych z uwzględnieniem
nazw i podaniem ilości sztuk danego gatunku; na planszach należy podać kierunek światła,
− projekt techniczny ukształtowania terenu podający dokładne rzędne terenowe, kierunki
spadków, wielkości nasypów i wykopów,
− przekroje podłużne i poprzeczne, charakterystyczne dla danego rozwiązania, wyjaśniające
jego układ plastyczny,
− rysunki wykonawcze dla rabat bylinowych, kwietników, małej architektury, w podziałce
1:5, 1:25, 1:50 lub 1:100,
− projekt techniczny melioracji, uprawy i nawożenia gleb wykonany na odbitce planu
szczegółowego inwestycji, z oznaczeniem graficznym powierzchni terenu podlegających
uprawie i nawożeniu,
− szczegółowy kosztorys zagospodarowania terenu.
Do sporządzania projektów architektury krajobrazu powinieneś wykorzystywać
specjalistyczne programy komputerowe, takie jak: Garden Composer 3D PLUS, „wymarzony
ogród”, ArdCon. Będziesz potrzebował również znajomości obróbki map bitowych i grafiki
wektorowej – praca w programie Corel PhotoPaint i CorelDraw.
Rys. 10. Projekt ogrodu wykonany przy użyciu program komputerowego
Źródło: [20].

42
1. Co zawiera projekt wykonawczy architektury krajobrazu?
2. Jakie elementy składają się na opracowanie graficzne projektu wykonawczego wybranego
terenu?
3. Na co trzeba zwrócić uwagę przy komponowaniu arkusza projektowego?
4. Jakie elementy zawiera inwentaryzacja dendrologiczna?
5. Jakie elementy zawierają analizy terenu?
6. Jakie wartości uwzględnia projekt zagospodarowania terenu?
7. Jakie aspekty bierzemy pod uwagę przy doborze szaty roślinnej?
8. Jakie są zasady wykonywania projektów terenowych oraz widoków aksonometrycznych
i perspektywicznych?
9. Jakie opracowania powinien zawierać projekt graficzny terenu zielni?
4.8.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Sporządź proste projekty wykonawcze architektury krajobrazu dla wybranego ogródka
przydomowego, dbając o zachowanie jego jednorodności kompozycyjnej.
1) przeanalizować materiał nauczania z rozdziału 6 dotyczący ćwiczenia,
2) zgromadzić materiały do rysowania,
3) zgromadzić materiały wyjściowe do tworzenia dokumentacji projektowej
4) nanieść zarys sytuacyjny terenu,
5) wykonać rzut z góry, prezentujący przyjętą koncepcję projektową,
6) przedstawić widok aksonometryczny wybranego terenu,
7) nanieść opisy: napis główny, który wyjaśnia, co przedstawia projekt; napisy uzupełniające,
np. rzut z góry, widok, legenda, skala,
8) nanieść wykaz gatunków roślin,
9) zadbać o estetykę wykonywanego dzieła,
10) przedstawić projekt do oceny.
– karton,
Ćwiczenie 2
Wykonaj projekt szczegółowy ogródka przydomowego. Wykorzystaj do pracy programy
komputerowe (np. „wymarzony ogród”, ArtCon lub inne).

43
1) skorzystać z programu ArtCon do projektowania terenów zielonych lub z programu
„Wymarzony ogród”,
2) wykonać rzut z góry, nanieść na plan ogródka wszystkie istniejące obiekty: budynki,
rośliny, które chcemy zachować, ścieżki i podjazdy,
4) zaplanować strefy, podzielić działkę na części o różnym przeznaczeniu,
5) zadbać o ładne widoki,
6) zaplanować detale, zaznaczyć aleje, ścieżki, usytuowanie obiektów małej architektury,
7) zaproponować materiały wykończeniowe na nawierzchnię, płoty, murki,
8) zaplanować miejsca na posadzenie roślin,
9) przedstawić projekt w widoku D3 (w przestrzeni),
10) wydrukować projekty,
– komputer i urządzenia peryferyjne (skaner, drukarka, aparat cyfrowy),
– programy komputerowe do sporządzania projektów architektury krajobrazu,
1) wyjaśnić pojęcie projektu wykonawczego architektury krajobrazu?
 
2) dobrać odpowiednie rozwiązanie plastyczne do wykonywanego
projektu terenu zieleni?  
3) wykonać projekty nasadzeń roślinnych?  
4) wykonać proste projekty wykonawcze zieleni, zadrzewień i małej
architektury?  
5) wykonać projekty szczegółowe dla różnego rodzaju terenów zieleni?  
6) określić rolę poszczególnych etapów projektowania w tworzeniu
dokumentacji projektowej architektury krajobrazu?  
7) wymienić opracowania, jakie powinien zawierać projekt graficzny
terenu zieleni?  
8) zastosować programy komputerowe do sporządzania dokumentacji
projektowej architektury krajobrazu?
 

44
4.9. Projekt konserwatorski zieleni i zadrzewień
Krajobraz jest to ogół cech przyrodniczych i antropogenicznych wyróżniających określony
teren, zespół typowych cech danego terenu.
W zależności od stanu i stopnia zniszczenia rozróżnia się krajobrazy:
− pierwotne, w których istnieje samoregulacja i człowiek nie wprowadził żadnych zmian,
− naturalne, w których wprowadzono pewne zmiany, ale bez budownictwa i naruszenia
mechanizmów samoregulacji,
− kulturowe (gospodarcze, antropogeniczne), w których prowadzi się intensywną
gospodarkę i budownictwo naruszające naturalną samoregulację,
− zdewastowane, w których elementy naturalne zostały wyparte przez przemysł
i budownictwo.
W Polsce i Europie dominują krajobrazy kulturowe, ale coraz więcej obszarów jest
zdewastowanych, uległych biodegradacji.
Pojęcie konserwacji obejmuje ochronę, rewaloryzację, rekultywację i rewitalizację terenów
zielonych. Zasadniczym celem konserwacji jest utrzymanie określonego, cennego krajobrazu
naturalnego czy kulturowego w ustalonej formie.
Konserwacja zieleni obejmuje:
− ochronę, reprezentującą postawę bierną, która może mieć charakter zachowawczy lub też
zmierzający do uczytelnienia charakterystycznych form krajobrazowych, głównym celem
ochrony przyrody jest utrzymanie stabilności ekosystemów i procesów ekologicznych
oraz zachowanie różnorodności biologicznej,
− konserwację właściwą, reprezentującą postawę czynną, zmierzającą aktywnie
do utrzymania stanu obecnego poprzez cały szereg metod działania, jak np. zabezpieczenie,
utrwalenie, konserwacja, scalenie,
− rewaloryzację, reprezentującą postawę czynną, zmierzająca do przywrócenia dawnego lub
zmienionego stanu poprzez rekonstrukcję w przypadku krajobrazu gospodarki sztucznej,
czy też rekultywację w przypadku krajobrazu naturalnego lub podlegającego gospodarce
naturalnej,
− rekultywację, która przywraca wartości użytkowe i przyrodnicze terenom zdewastowanym
i zdegradowanym przez działalność człowieka, przede wszystkim leśnym i rolniczym,
− rewitalizację, która ma na celu odnowę, uatrakcyjnienie, ożywienie terenu zieleni poprzez
pielęgnację zadrzewień, trawników oraz wprowadzenie nowych elementów roślinnych,
takich jak drzewa i krzewy ozdobne – klomby i kwietniki; ma na celu również wymianę
starych, zniszczonych nawierzchni – elementów małej architektury ogrodowej
i wprowadzenie nowoczesnych technologii.
Projekt konserwatorski zieleni i zdrzewień powinien obejmować:
− pełną inwentaryzację stanu istniejącego,
− ocenę stanu technicznego i zdrowotnego drzewostanu,
− zabezpieczenie roślin na czas prac związanych z konserwacją,
− analizę historyczną; określa stopień zniszczenia i określa kierunki ochrony,
− projekty restauracji, rekompozycji zabytkowego założenia,
− projekty adaptacyjne,
− zabiegi pielęgnacyjne, konserwatorskie i leczenie drzewostanu,
− regulacje drzewostanu,

45
− cięcia prześwietlające, rozluźniające zbyt zagęszczoną koronę celem lepszego
wykorzystania przez drzewo światła i możliwości przewietrzania,
− cięcia sanitarne w koronach drzew i krzewów polegające na usuwaniu pędów, gałęzi
i konarów chorych, martwych (suchych) lub połamanych
− cięcia formujące w celu uzyskania określonej formy pokrojowej, np. prowadzenia koron
drzew, krzewów na formę kulistą,
− cięcia techniczne związane z koniecznością uniknięcia kolizji z urządzeniami technicznymi i
architekturą,
− leczenie zachowawcze ubytków powierzchniowych i wgłębnych w pniach i komorach
drzew,
− leczenie uszkodzeń w rejonie systemu korzeniowego drzew, krzewów (odsłonięcie,
zgniecenie itp.),
− odtwarzanie zadrzewienia, parterów, szpalerów, żywopłotów, klombów, trawników,
− wykonanie nasadzeń uzupełniających drzew, krzewów, roślin okrywowych,
− nawożenie mineralne,
− bieżące usuwanie powstałych szkód,
− rekultywację trawników (dywanowe – koszone 4 – 5 razy w miesiącu, łąkowe – koszone 3
– 4 razy w roku, parkowe – koszone 1 raz w miesiącu), nawożenie dwa do trzech razy
w roku.
Metody rekultywacji gruntów obejmują:
a) Zakres formalny:
− konserwacja krajobrazów z przewagą elementów przyrodniczych, typu pierwotnego
i naturalnego (np. stare drzewo, zagajnik cisowy, fragment krajobrazu pierwotnego),
− konserwacja krajobrazu z przewagą elementów naturalnych, ale w sztuczny sposób
wprowadzonych,
b) Zakres czasowy:
− czas nie stwarza w zakresie konserwacji krajobrazu zasadniczych ograniczeń, konserwacją
obejmuje się zarówno krajobrazy zabytkowe typu pierwotnego, naturalnego, kulturowe
historyczne, jak i krajobraz współczesny (uprawowy, parkowy), różne są tylko rodzaje
zabiegów,
c) Podstawowe przedmioty ochrony krajobrazu:
− pomniki przyrody, obejmujące poszczególne elementy (np. stare drzewa, głazy narzutowe),
− różnego rodzaju rezerwaty, obejmujące specjalnie określone powierzchnię (np. część
lasów, tereny ochrony roślin),
− parki narodowe, obejmujące kompleksowo większe powierzchnie terenu wraz
ze wszystkimi naturalnymi elementami, jako otwarte muzea przyrody,
− parki krajobrazowe, atrakcyjne krajobrazowo, pomyślane jako większe tereny
przeznaczone dla funkcji turystycznej,
− obszary krajobrazu chronionego, największe powierzchniowo, przeznaczone do rekreacji
i wypoczynku.

46
1. Jaki jest cel konserwacji terenów zieleni?
2. Jakie elementy obejmuje konserwacja zieleni?
3. Jaki jest zakres formalny konserwacji?
4. Jaki jest zakres czasowy konserwacji?
5. Czy potrafisz wymienić podstawowe przedmioty ochrony krajobrazu i jego elementy?
6. Jakie elementy powinien zawierać projekt konserwatorski zieleni i zdrzewień?
7. Jakie elementy obejmują metody rekultywacji gruntów?
4.9.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wypisz w poszczególnych kolumnach tabel, jakie prace należy wykonać stosując
konserwację właściwą zieleni.
3) przygotować tabelę według niżej podanego wzoru,
4) wpisać informację w poszczególnych kolumnach,
5) dokonać analizy ćwiczenia,
6) zapisać wnioski,
Lp. zabezpieczenie utrwalenie konserwacja scalenie
1
– literatura,
– przybory do pisania,
– notatnik,
Ćwiczenie 2
Wykonaj prosty projekt konserwatorski zieleni i zadrzewień w parku miejskim.
Uwzględnij utrzymanie stanu obecnego poprzez takie metody działania, jak: zabezpieczenie,
utrwalenie, konserwacja, scalenie.

47
3) zapisać w punktach planowane prace konserwatorskie,
4) dokonać analizy ćwiczenia,
– arkusz papieru,
– przybory do pisania,
– notatnik.
1) określić cel konserwacji terenów zieleni?  
2) określić rolę i zakres konserwacji zieleni?  
3) wymienić przedmioty ochrony krajobrazu i jego elementy?  
4) wymienić prace związane z wiosenną konserwacją drzew?  
5) wymienić prace związane z wiosenną konserwacją krzewów?  
6) wymienić prace związane z wiosenną konserwacją trawników?  

Technik.architektury.krajobrazu 321[07] z1.04_u

Technik.architektury.krajobrazu 321[07] z1.04_u

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Technik.architektury.krajobrazu 321[07] z1.04_u

Similar to Technik.architektury.krajobrazu 321[07] z1.04_u (20)

More from Emotka

More from Emotka (17)

Technik.architektury.krajobrazu 321[07] z1.04_u