1

1. Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Materiały budowlane i elementy wyposażenia terenów zieleni
1
Moduł I
Materiały budowlane oraz wyroby
stosowane w terenach zieleni
(część 1)
Wprowadzenie
Kamienie naturalne i wyroby z kamieni1.
Kruszywa2.
Zaprawy i betony oraz wyroby betonowe3.
Ceramika i wyroby ceramiczne4.
Bibliografia

2. Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Materiały budowlane i elementy wyposażenia terenów zieleni
2
Wprowadzenie
Z materiałami budowlanymi spotykasz się codziennie przy różnych okazjach. Idziesz do
szkoły po betonowych płytach chodnikowych, wchodzisz po schodach zbudowanych
z kamienia (i nie tylko), jesz przy stole, który najczęściej zbudowany jest z drewna. Czę-
sto nie zastanawiasz się nawet, z czego została zrobiona ławka w parku, na której odpo-
czywasz po ciężkim dniu w pracy – przyjmujesz ją jako stały element wyposażenia miej-
sca. Niektóre materiały budowlane, na przykład elementy łączące poszczególne części
składowe większego obiektu, nie są widoczne na pierwszy rzut oka. Ale to dzięki nim
powstaje na przykład mur oporowy w ogrodzie, spojony zaprawą betonową, czy ogro-
dzenie oparte na słupach. Dlatego przyszły projektant powinien posiadać podstawową
wiedzę o materiałach używanych do budowania obiektów małej architektury.
Właśnie dzięki materiałom budowlanym projektant może tworzyć inspirujące wnętrza
ogrodowe, zachwycające formą, kształtem i kolorem. Przedstawiając określony obiekt
na szkicach, w formie rysunków wykonawczych lub ideowych, projektant sugeruje do-
bór materiałów inwestorowi i ma istotny wpływ na wykonanie zlecenia. Właściwy do-
bór materiałów budowlanych dla obiektu małej architektury wymaga znajomości ich
podstawowych cech – są to cechy fizyczne i mechaniczne.
Trwałość i odporność na działanie czynników atmosferycznych to kolejna, nie-
zmiernie ważna cecha materiałów budowlanych. Obiekty małej architektury, cały
czas użytkowane i wystawione na działanie opadów atmosferycznych, muszą się charak-
teryzować taką odpornością. Inaczej przestają być dekoracyjne, a przede wszystkim
bezpieczne dla użytkowników. Bezpieczeństwu sprzyja także odpowiednia konserwacja
materiałów budowlanych. Sugestie dotyczące konserwacji i odnawiania również przed-
stawia zamawiającemu projektant. Wiedza o sposobach konserwacji materiałów z punk-
tu widzenia architektury krajobrazu jest bardzo ważna.
Zależnie od rodzaju tworzywa, z jakiego materiały są wykonywane, rozróżniamy (Kasiń-
ska, Sieniawka-Kuraś 2009, s. 175):
 kamienie naturalne (skały, kruszywa),
 spoiwa budowlane (cement, wapno, gips),
 ceramikę budowlaną (cegły, pustaki, dachówki),
 kamienie sztuczne (zaprawy, betony),
 wyroby z metali (stal zbrojeniowa, rury, blachy, okucia budowlane),
 drewno (deski),
 szkło budowlane (wata szklana, kształtki szklane, szyby okienne),
 tworzywa sztuczne (styropian, folie, kleje).

3. Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Materiały budowlane i elementy wyposażenia terenów zieleni
3
Inny sposób klasyfikacji materiałów budowlanych to podział ze względu na przeznacze-
nie:
 materiały konstrukcyjne (cegła, stal, beton, żelbet),
 materiały izolacyjne (papy, lepiki, styropian),
 materiały instalacyjne (krany, zawory, grzejniki),
 materiały wykończeniowe (farby, lakiery, deski tarasowe).

4. Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Materiały budowlane i elementy wyposażenia terenów zieleni
4
Kamienie naturalne i wyroby z kamieni1.
Kamienie naturalne
Kamienie naturalne od zawsze były bardzo ważnym elementem kompozycji wnętrz
ogrodowych. Natura wyposażyła je w niepowtarzalne barwy, rysunki i faktury. Dzięki
temu od początku naszej cywilizacji tworzono z nich obiekty, które znakomicie spraw-
dzały się na kształtowanych przez człowieka terenach zielonych. Przykładem mogą być
ogrody japońskie, w których aranżacje z kamieni przedstawiały symbolicznie górę Fuji,
czy ogrody krajobrazowe, w których stawiano kamienne obeliski nawiązujące do kultury
antycznej. Przyszły projektant musi posiadać praktyczną i teoretyczną wiedzę na temat
zastosowania kamienia we wnętrzach ogrodowych.
Wybrane rodzaje kamieni naturalnych
Granit – zaliczany do skał magmowych głębinowych, składa się przede wszystkim
z kwarcu, skaleni i plagioklazu. Jest estetyczny, dekoracyjny, łatwy w obróbce, trwały
i odporny na warunki atmosferyczne. W związku z tym jest często stosowany jako mate-
riał do budowy murków oporowych i ogrodzeń oraz do budowy nawierzchni ogrodo-
wych.
Kwarcyt – należy do skał metamorficznych. Jego barwa to odcienie czerwieni, brązu
i żółci. Jest bardzo trwały i wytrzymały. Stosuje się go do budowy murków oporowych,
ogrodzeń, skalników i oczek wodnych.
Piaskowiec – skała osadowa okruchowa, często wykorzystywana w budowie obiektów
małej architektury ze względu na łatwość obróbki. Występuje w wielu odcieniach kolo-
rystycznych. Piaskowiec ma pewne wady: łatwo ulega zabrudzeniom i może zostać
szybko porośnięty przez glony (w niektórych przypadkach jest to zaletą).
Marmur – skała metamorficzna mająca w swoim składzie kalcyt. Jest to bardzo cenny
materiał budowlany i architektoniczny. Marmur jest trwały, o dużej gamie barw: od
czarnej, przez czerwoną i szarą, aż do białej. Jego wadą jest duża nasiąkliwość.
Porfir – trwały kamień o zróżnicowanych barwach. Ciekawa struktura tego kamienia
pozwala na stosowanie go w nawierzchniach, ogrodzeniach i oczkach wodnych.
Sjenit – skała magmowa wylewna, dekoracyjna i trwała. Wykorzystywana jest do
utwardzania nawierzchni.
Kamień polny (otoczak) – pozostałość polodowcowa. Różnorodność barw i kształtów
otoczaków sprawia, że są one często wykorzystywane w aranżacjach ogrodu.

5. Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Materiały budowlane i elementy wyposażenia terenów zieleni
5
Bazalt – twardy kamień o ciekawej, prawie czarnej barwie, wykorzystywany do wykła-
dania ścieżek, tarasów i siedzisk oraz w formie pojedynczych głazów lub ich grup wysta-
jących z ziemi lub wody.
Serpentynit – skała metamorficzna, twarda i odporna na ścieranie. Jest doskonała do
utwardzania nawierzchni, a przy tym dekoracyjna.
Inne zastosowania kamienia naturalnego:
 jako materiał przenoszący obcią-
żenia (fundamenty, ściany nośne,
słupy, murki oporowe, schody, fi-
lary mostu),
 do celów wykończeniowych
(okładziny, podokienniki, cokoły),
 do budowy dróg,
 jako kruszywo do zapraw i beto-
nów,
 jako elementy małej architektury
(pojemniki na kwiaty, schody te-
renowe).
Faktura to cecha charakteryzująca powierzchnię kamieni naturalnych. Może być natu-
ralna, matowa lub chropowata, albo specjalnie ukształtowana przez człowieka. Matowe
powierzchnie rozpraszają światło, a powierzchnie chropowate dają ciekawe efekty cie-
nia.
Faktury powstające podczas obróbki kamieni:
 łupana – powstaje przez podział brył według naturalnych płaszczyzn łupliwości,
 grotowana – charakteryzuje się równoległymi bruzdami o różnej wielkości od-
stępów i głębokości,
 groszkowana – ma wygląd regularnie rozrzuconych punktowych wklęśnięć
i wypukłości,
 ciosana – powstaje przy użyciu drapaków, grotów lub ciosaków,
 piłowana – z wyraźnymi śladami piły,
 szlifowana – o równej szorstkiej powierzchni.
Jedną z zalet kamieni naturalnych jest ich faktura, czyli struktura powierzchni ka-
mieni.

6. Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Materiały budowlane i elementy wyposażenia terenów zieleni
6
Czynniki niszczące kamień naturalny:
 woda – jej zamarzanie w szczelinach powoduje powstawanie pęknięć,
 nagłe zmiany temperatury – przyczyniają się do powstawania szczelin, przez
które wnikają związki rozpuszczone w wodzie (np. dwutlenek siarki czy kwasy),
powodujące szybkie niszczenie kamienia.
 bakterie – rozwijają się na związkach siarkowych i azotowych.
 wrastające korzenie roślin.
Kamienie naturalne to materiał budowlany, który długo będzie cieszył pięknem pod wa-
runkiem, że będzie odpowiednio konserwowany. Można je pielęgnować preparatami
naturalnymi bądź chemicznymi impregnatami. Preparaty naturalne to na przykład wosk
pszczeli, lecz konserwowanie woskiem może powodować przylepianie się kurzu i brudu
do powierzchni kamienia. Niektórzy specjaliści zalecają czyszczenie z użyciem ciepłej
wody i płynu do mycia naczyń, wycieranie miękkimi tkaninami (jak tetra czy mikrofi-
bra) lub usuwanie zalegających zabrudzeń szpachelką. Zwolennicy chemicznych prepa-
ratów wolą impregnaty, których szeroki wybór oferuje rynek kamieniarski. Przy stoso-
waniu środków zarówno chemicznych, jak i naturalnych, należy przestrzegać pewnych
zasad:
 niektóre kamienie wymagają specjalnego traktowania, na przykład piaskowiec,
marmur i trawertyn; są miękkie i nasiąkliwe, bądźmy zatem uważni przy ich
użytkowaniu;
 przy elementach kamiennych narażonych na stały wpływ czynników atmosfe-
rycznych warto rozważyć zastosowanie odpowiedniego impregnatu;
 impregnowane powierzchnie muszą być przede wszystkim czyste i suche, bo-
wiem wszelkie zanieczyszczenia będą widoczne pod warstwą przeźroczystego
impregnatu, a zwykłe zabiegi pielęgnacyjne nie wystarczą do ich usunięcia;
 do czyszczenia powierzchni polerowanych nie powinno się stosować środków
zawierających materiały ścierające (np. pasta CIF), gdyż można zniszczyć poler
nadany przez wykonawcę produktu;
 nie stosujemy bezkrytycznie nowinek – do środków chemicznych należy podcho-
dzić z ograniczonym zaufaniem i przed ich użyciem zrobić próbę na niewielkiej
powierzchni.
(http://www.uslugikamieniarskie.com/pielegnacja_i_impregnacja_kamienia.html
?PHPSESSID=jsa5u66deu8m0f8j0ggoceifs3)

7. Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Materiały budowlane i elementy wyposażenia terenów zieleni
7
Kruszywa2.
Kruszywa naturalne powstają w wyniku rozpadu skał osadowych. Pozyskuje się je
z koryt rzek i z kopalń, a następnie sortuje i uszlachetnia. Kruszywa naturalne mają
gładką powierzchnię i zaokrąglone krawędzie. Kruszywa łamane uzyskuje się przez
kruszenie litych skał magmowych, na przykład granitu, gnejsu, bazaltu, piaskowca.
Kruszywa budowlane wykorzystuje się najczęściej jako składnik zapraw i betonów, ale
również do budowy nawierzchni drogowych. Istotną cechą kruszywa jest uziarnienie,
czyli wielkość ziaren. Do określenia uziarnienia wykorzystuje się specjalny zestaw sit
o znormalizowanych kwadratowych oczkach o wymiarach od 125 do 0,063 mm. Frakcja
kruszywa to wszystkie ziarna przesianego materiału, które mają wymiary zawarte
w przedziałach wyznaczonych przez wielkość oczek dwóch kolejnych sit zestawu nor-
malnego.
Najczęściej w architekturze krajobrazu stosuje się:
 kruszywa naturalne – piasek naturalny i łamany (ø do 2 mm), stosowany do za-
praw budowlanych, betonu zwykłego i robót drogowych;
 żwir (ø 2–63 mm) – do betonu zwykłego i robót drogowych;
 pospółkę – naturalną mieszaninę piasku i żwiru; jest stosowana do produkcji be-
tonu oraz jako jedna z warstw podbudowy pod nawierzchnię (frakcja do 63 mm);
 mieszanki kruszyw naturalnych, powstające przez zmieszanie w odpowiednich
proporcjach piasku i żwiru;
 grys – kruszywo łamane z odpadów skalnych i otoczaków oraz granulowane;
 mieszanki kruszywa łamanego – sortowane, niesortowane, zwykłe (kliniec,
tłuczeń) i granulowane;
 kruszywa sztuczne – stosowane
do betonów lekkich lub jako na-
wierzchnie: keramzyt, glinoporyt,
łupkoporyt, łupkoporyt ze zwa-
łów, popiołoporyt, pumeks hutni-
czy, gruz ceglany, węglanoporyt;
 kruszywa organiczne: naturalne
(kora, odpady drzewne) i sztucz-
ne (granulat styropianowy).
Kruszywo to rozdrobniony materiał tworzący mieszaninę ziaren.

8. Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Materiały budowlane i elementy wyposażenia terenów zieleni
8
Zaprawy i betony oraz wyroby betonowe3.
W zależności od spoiwa użytego do wyrobu rozróżniamy zaprawy:
 wapienne,
 cementowo-wapienne,
 gipsowe,
 na bazie żywic syntetycznych (polimerozaprawy).
Istotną cechą zaprawy jest konsystencja, która zależy od ilości wody użytej do jej przy-
gotowania.
Zaprawy stosuje się do:
 łączenia elementów przegród budowlanych,
 wypełniania spoin, co zapewnia
równomierne przenoszenie ob-
ciążeń przez ścianę i jej uszczel-
nienie,
 ochrony elementów budynku
przed wpływem czynników at-
mosferycznych przez pokrycie
tynkiem i nadanie pokrytym
elementom estetycznego wyglą-
du,
 produkcji wyrobów i elementów
budowlanych.
Wiążące składniki w betonie to cementy, żywice syntetyczne lub asfalty. Skład mieszanki
betonowej ustala się laboratoryjnie lub na podstawie ogólnych receptur. Zasadą jest, że
podczas transportu do miejsca wbudowania składniki mieszanki nie mogą ulec rozse-
Zaprawa budowlana to mieszanka kruszyw i zaczynu budowlanego, czyli
mieszaniny spoiwa mineralnego z wodą lub innym roztworem. Kruszywo
powinno mieć średnicę ziaren do 4 mm.
Beton, nazywany przez niektórych specjalistów sztucznym kamieniem, to
materiał budowlany powstały z twardniejącej mieszanki spoiwa, kruszywa
(drobnego i grubego) i wody, wzbogaconej domieszkami chemicznymi i do-
datkami mineralnymi. Mieszanka ta nazywana jest mieszanką betonową.

9. Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Materiały budowlane i elementy wyposażenia terenów zieleni
9
gregowaniu. Masa powinna być układana warstwami o grubości maksymalnie 20 cm
i zagęszczana przez ubijanie lub wibrowanie.
Świeżo wbudowany beton po upływie 24 godzin należy polewać wodą przez co najmniej
tydzień. W ten sposób zmniejsza się niekorzystny skurcz w czasie wiązania i twardnie-
nia.
Beton ma dużą wytrzymałość na ściskanie i małą rozciągalność, dlatego nie można go
stosować do elementów zginanych. Można go łączyć ze stalą – wtedy otrzymujemy ma-
teriał znacznie trwalszy i zdolny do przenoszenia dużych obciążeń.
Wyroby z zapraw i betonów wykorzystywane w terenach zieleni:
 wyroby silikatowe (wapienno-piaskowe) – cegły pełne, drążone, a także
kształtki do konstrukcji murów i ścianek oporowych (białe lub barwione);
 wyroby z zapraw cementowych – dachówki i gonty;
 masa betonowa wylewana na miejscu – fundamenty, nawierzchnie drogowe,
murki, ściany zbiorników wodnych, słupy ogrodzeń i pergoli;
 płyty drogowe – stosowane do budowy nawierzchni dróg i placów, produkowa-
ne jako prostokąty pełne lub ażurowe i w kształcie sześciokątów (trylinka);
 jedno- lub dwuwarstwowe płyty chodnikowe;
 krawężniki – służące do oddzielania chodników od jezdni;
 obrzeża betonowe – oddzielają nawierzchnie ciągów pieszych, na przykład od
trawników;
 betonowa kostka brukowa – przeznaczona do układania nawierzchni pieszych
i jezdnych;
 palisady betonowe – stosowane
do umacniania skarp, zbiorników
wodnych, opasek drzew, tarasów;
 elementy L- i U-kształtne, uży-
wane jako elementy ławek, scho-
dów i w umocnieniach skarp;
 wibrowane pojemniki na rośli-
ny;
 ażurowe płyty betonowe – uży-
wane do wodoprzepuszczalnych
nawierzchni, urządzania parkin-
gów i ochrony terenu wokół drzew
miejskich.

10. Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Materiały budowlane i elementy wyposażenia terenów zieleni
10
Ceramika i wyroby ceramiczne4.
Wyroby ceramiczne charakteryzują się dużą wytrzymałością na ściskanie, rosnącą wraz
ze wzrostem szczelności (podobnie jak twardość i ścieralność). Występują w szerokiej
gamie odcieni i faktur i cechuje je ogromna wartość dekoracyjna. Doceniają ją w swoich
ogrodach Anglicy, wykorzystując nawet stare cegły w nawierzchniach ogrodowych.
Ceramika dzieli się na grupy ze względu na strukturę, chropowatą lub zwartą. Do cera-
miki zwartej należą:
 cegły klinkierowe,
 płytki podłogowe i ścienne,
 płytki kamionkowe,
 kamionkowe rury kanalizacyjne.
Do grupy ceramiki porowatej należą:
 ceramika czerwona zwykła (cegły,
pustaki ścienne i stropowe, dachówki
i rury drenarskie),
 ceramika ogniotrwała (np. cegły i kształtki szamotowe),
 ceramika półszlachetna i szlachetna (płytki ścienne szkliwione, fajansowe i por-
celanowe wyroby sanitarne),
 ceramika dekoracyjna (kafle piecowe).
Ceramika budowlana to materiał powstający przez uformowanie i wypale-
nie lub spieczenie masy zawierającej glinę oraz dodatki schładzające i topniki.

11. Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Materiały budowlane i elementy wyposażenia terenów zieleni
11
Bibliografia
Literatura obowiązkowa
Bartosiewicz A., Urządzanie i pielęgnacja terenów zieleni, WSiP, Warszawa 2004.
Gadomska E., Gadomski K., Urządzanie i pielęgnacja terenów zieleni, cz. I, Hortpress,
Warszawa 2005.
Literatura uzupełniająca
Kasińska L., Sieniawska-Kuras A., Architektura krajobrazu dla każdego, KaBe, Krosno
2009.
Netografia
http://muratordom.pl
http://www.architektura-murator.pl
http://www.mowimyjak.pl/dom
http://www.uslugikamieniarskie.com/pielegnacja_i_impregnacja_kamienia.html?PHPSE
SSID=jsa5u66deu8m0f8j0ggoceifs3