Technik.architektury.krajobrazu 321[07] z1.02_u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Małgorzata Kapusta
Stosowanie technik plastycznych w projektowaniu
architektury krajobrazu 321[07].Z1.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

1
Recenzenci:
mgr inż. Beata Figarska-Wysocka
mgr inż. Bogusław Staniszewski
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Małgorzata Kapusta
Konsultacja:
mgr inż. Lidia Staniszewska
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 321[07].Z1.02,
"Stosowanie technik plastycznych w projektowaniu architektury krajobrazu", zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu technik architektury krajobrazu.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 4
2. Wymagania wstępne 6
3. Cele kształcenia 7
4. Materiał nauczania i zestawy ćwiczeń 8
4.1. Podstawy rysunku odręcznego 8
4.1.1. Materiał nauczania 8
4.1.2. Pytania sprawdzające 9
4.1.3. Ćwiczenia 9
4.1.4. Sprawdzian postępów 11
4.2. Zasady perspektywy 12
4.2.3. Ćwiczenia 17
4.3. Szkice i studia rysunkowe 20
4.4. Zasady kompozycji w rysunku odręcznym 25
4.5. Podstawowe techniki rysunkowe 29
4.6. Techniki barwne 34
4.7. Rysunek z natury i w plenerze 41
4.8. Makiety i modele 45

3
4.9. Grafika komputerowa 50
5. Sprawdzian osiągnięć 54
6. Literatura 59

4
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy na temat stosowania technik
plastycznych w projektowaniu architektury krajobrazu.
W poradniku zamieszczono:
– Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.
– Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
– Materiał nauczania (rozdział 4), który umożliwia samodzielne przygotowanie się
do wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Obejmuje on również ćwiczenia, które
zawierają wykaz materiałów i sprzętu potrzebnych do realizacji ćwiczeń.
Przed ćwiczeniami zamieszczono pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do ich
wykonania. Po ćwiczeniach zamieszczony został sprawdzian postępów. Wykonując
sprawdzian postępów, powinieneś odpowiadać na pytania tak lub nie, co oznacza,
że opanowałeś materiał albo nie.
– Sprawdzian osiągnięć, w którym zamieszczono instrukcję dla ucznia oraz zestaw zadań
testowych sprawdzających opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki.
Zamieszczona została także karta odpowiedzi.
– Wykaz literatury obejmujący zakres wiadomości dotyczący tej jednostki modułowej,
która umożliwi Ci pogłębienie nabytych umiejętności.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela
lub instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną
czynność.
Jednostka modułowa: Stosowanie technik plastycznych w projektowaniu architektury
krajobrazu, której treści teraz poznasz, zawarta jest w module 321[07].Z1 „Podstawy
projektowania architektury krajobrazu” i jest zaznaczona na schemacie na stronie 5.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

5
Schemat układu jednostek modułowych
321[07].Z1
Podstawy projektowania
architektury krajobrazu
321[07].Z1.01
Kształtowanie
321[07].Z1.02
Stosowanie technik plastycznych
w projektowaniu architektury
krajobrazu
321[07].Z1.03
Sporządzanie dokumentacji
inwentaryzacyjnej terenu
321[07].Z1.04
Wykonywanie projektów

6
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej
oraz ochrony środowiska,
− określać stan i zasoby środowiska,
− rozpoznawać obiekty architektury krajobrazu,
− klasyfikować materiały budowlane i grunty,
− prowadzić prace miernicze,
− posługiwać się dokumentacją techniczną,
− kształtować architekturę krajobrazu,
− korzystać z różnych źródeł informacji.

7
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
– zorganizować stanowisko pracy do wykonywaniu rysunków, grafik projektów, modeli
i makiet,
– dobrać techniki rysunkowe i graficzne do wykonywanej dokumentacji projektowej,
– wykonać szkice oraz studia rysunkowe elementów oraz obiektów architektury
krajobrazu,
– zastosować różne techniki rysunkowe i graficzne dobierając formę i walor dla uzyskania
zamierzonych efektów plastycznych,
– skomponować elementy rysunku odpowiednio dobierając proporcje i sposób
rozmieszczenia jego elementów,
– dobrać i wymieszać barwy podstawowe w celu uzyskania zamierzonej palety barw,
– dobrać materiały, przybory i techniki do wykonywanego projektu,
– wykorzystać techniki komputerowe do wykonywania różnego rodzaju projektów,
– odzwierciedlić z wykorzystaniem różnych technik, obrazy brył w układzie przestrzennym
uwzględniając właściwości i faktury materiałów,
– wykonać modele i makiety prezentujące różnorodne efekty przestrzenne oraz obiekty
architektury krajobrazu.

8
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Podstawy rysunku odręcznego
4.1.1. Materiał nauczania
Rysunkiem odręcznym nazywamy rysunek wykonywany bez użycia sprzętu i przyborów
kreślarskich. Wykonanie prostego, odręcznego szkicu jest stosunkowo łatwe, gdyż potrzeba
do tego jedynie umiejętności rysowania linii oraz uchwycenia proporcji rysowanego
przedmiotu. Znacznie trudniejsze jest nabycie biegłości w wykonywaniu rysunków
perspektywicznych, które przedstawiają przedmioty w sposób przestrzenny, czyli tak jak
to widzi nasze oko.
Rysunki odręczne można wykonywać ołówkiem – najlepiej miękkim, a także piórem,
długopisem, flamastrem, węglem rysunkowym. Bardzo wygodnie jest rysować ołówkami
automatycznymi. Podczas rysowania ołówek należy trzymać tak jak przy pisaniu, czyli pod
kątem 450
do płaszczyzny. Odległość od oczu rysującego do arkusza papieru powinna mieścić
się w granicach 40 – 50 cm. Arkusz przeznaczony do rysowania najlepiej przypiąć
do sztywnego lekkiego podkładu, np. do sklejki.
Każde ćwiczenie rysunkowe należy rozpoczynać od naszkicowania kilkoma, ledwo
dostrzegalnymi kreskami zasadniczego kształtu przedmiotu z uwzględnieniem właściwego
położenia i proporcji. Szczegóły przedmiotu należy rysować, gdy przedmiot w ogólnym
zarysie został dostatecznie skorygowany.
Należy używać grafitów odpowiedniej twardości, np. do szkicowania zarysu przedmiotu
należy posługiwać się ołówkiem średniej twardości grafitu – B ewentualnie HB lub F (Nr 2).
Do pogrubienia konturów rysowanego przedmiotu – używać grafitów miękkich – 4B, 3B, 2B.
Do kreskowania przekrojów, oznaczania osi symetrii, itp.; można używać ołówków
o twardych pręcikach grafitowych – H, 2H, 3H.
Zależnie od wykonywanych ćwiczeń należy używać odpowiednich materiałów, jak
np. papieru rysunkowego z bloku rysunkowego lub technicznego, szarego papieru, itp. zawsze
należy się starać, aby struktura papieru nie została uszkodzona bruzdami powstałymi
na skutek silnego przyciskania ołówka do papieru.
W czasie rysowania powinniśmy unikać używania gumy do wycierania, szczególnie
gumy twardej.
Promienie świetlne powinny padać na arkusz papieru rysunkowego z lewej strony
rysującego.
W rysunku odręcznym linie prowadzi się zdecydowanie, w sposób ciągły, nie odrywając
ołówka od powierzchni papieru. Nie należy rysować liniami poszarpanymi, złożonymi
z krótkich, przedłużonych kresek. Znacznie trudniejsze jest rysowanie okręgów, które
wykonujemy linią płynną na przemian szybkimi i powolnymi ruchami.
Rysując odręcznie bryły należy zwrócić uwagę na zachowanie właściwych proporcji,
ponieważ myląc się w ich ocenie można zdeformować kształt bryły i narysować, np. zamiast
sześcianu – prostopadłościan. Rysując jakąkolwiek bryłę, trzeba starannie wyobrazić sobie
całkowity jej kształt, a nie tylko widoczną stronę. Niewidoczne krawędzie rysujemy cienkimi
liniami pomocniczymi, jakby bryła wykonana została z przezroczystego szkła.

9
W razie rysowania bardziej złożonych elementów należy sprowadzić je na kształt
do prostych brył, opisując na nich np. prostopadłościan lub dzieląc ich na kilka prostych brył.
Figury lub bryły pomocnicze rysujemy cienką kreską, a właściwe kształty pogrubiamy
i przechodzimy od ogólnego obrazu do szczegółów (rysunek 1). Stosując taki sposób
wykonywania rysunków można zachować właściwe kształty i uchwycić proporcje.
Rys. 1. Rysowanie zespołów brył [5, s. 112]
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki rysunek nazywamy rysunkiem odręcznym?
2. Jakimi przyborami możemy wykonywać rysunki odręczne?
3. Pod jakim kątem do powierzchni rysunkowej powinien być nachylony ołówek podczas
rysowania rysunków odręcznych?
4. Jaka odległość powinna być zachowana od oczu rysującego do arkusza papieru?
5. W jaki sposób przygotowujemy arkusz papieru do wykonywania ćwiczeń rysunkowych?
6. Jakiej twardości ołówków należy używać do wykonywania rysunków odręcznych?
7. Jakich błędów należy wystrzegać się podczas wykonywania rysunków odręcznych?
8. W jaki sposób prowadzimy linie w rysunku odręcznym?
9. W jaki sposób rysujemy odręcznie okręgi?
10. Jakimi zasadami kierujemy się rysując odręcznie geometryczne bryły?
11. W jaki sposób rysujemy elementy złożone?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wypisz w notatniku wszystkie elementy dobrze zorganizowanego stanowiska
do wykonywania rysunków odręcznych.

10
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować opis stanowiska do wykonywania rysunków odręcznych zamieszczonego
w literaturze,
2) sporządzić notatkę,
3) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
– notatnik,
– przybory do pisania,
– literatura z rozdziału 6 dotycząca ćwiczenia.
Ćwiczenie 2
Na arkuszach papieru rysunkowego formatu A4 narysuj odręcznie linie proste poziome,
pionowe, skośne pod kątem 450
.
1) przygotować 3 arkusze papieru rysunkowego formatu A4,
2) przygotować ołówki,
3) przypiąć kolejno arkusze rysunkowe,
4) odmierzyć i zaznaczyć marginesy na arkuszach rysunkowych,
5) przeanalizować opis zamieszczony w literaturze dotyczący sposobu rysowania linii
prostych,
6) narysować linie nie przekręcając papieru rysunkowego i nie przekraczając linii
marginesów,
– 3 arkusze papieru rysunkowego formatu A4,
– ołówki,
– pinezki,
– rysownica lub sklejka,
Ćwiczenie 3
Na arkuszu rysunkowym formatu A4 narysuj odręcznie linie krzywe: koło, owal, rozetę,
spiralę.
1) przygotować arkusz papieru rysunkowego formatu A4,
2) przygotować ołówki,
3) przypiąć arkusz rysunkowy,
4) odmierzyć i zaznaczyć marginesy na arkuszu rysunkowym,
5) przeanalizować opis zamieszczony w literaturze dotyczący sposobu rysowania linii
krzywych,

11
6) narysować linie nie przekraczając linii marginesów,
– arkusz papieru rysunkowego formatu A4,
– ołówki,
– pinezki,
– rysownica lub sklejka,
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić cechy rysunku odręcznego? ¨ ¨
2) wymienić przybory potrzebne do wykonywania rysunku odręcznego? ¨ ¨
3) wskazać kąt nachylenia ołówka do powierzchni podczas wykonywania
4) rysunku odręcznego? ¨ ¨
5) określić prawidłową odległość od oczu rysującego do arkusza papieru? ¨ ¨
6) wymienić zasady prowadzenia linii prostych w rysunku odręcznym? ¨ ¨
7) wskazać prawidłowy sposób rysowania okręgów w rysunku odręcznym? ¨ ¨
8) objaśnić zasady rysowania brył w rysunku odręcznym? ¨ ¨
9) objaśnić zasady rysowania elementów złożonych w rysunku odręcznym? ¨ ¨
10) wymienić twardości ołówków stosowanych w rysunku odręcznym? ¨ ¨
11) scharakteryzować prawidłowe oświetlenie miejsca do rysowania? ¨ ¨
12) zorganizować stanowisko do wykonywania rysunków odręcznych? ¨ ¨
13) wymienić błędy popełniane przez rysującego podczas wykonywania
14) ćwiczeń rysunkowych? ¨ ¨

12
4.2. Zasady perspektywy
Perspektywa jest to umiejętność ukazania trójwymiarowych przedmiotów
na płaszczyźnie z zachowaniem naturalnych stosunków przestrzennych.
Perspektywa odgrywa bardzo ważną rolę w prawidłowym konstruowaniu rysunku.
Umożliwia oddanie wrażenia głębi (trzeciego wymiaru), dzięki zachowaniu zjawiska
pozornych zmian kształtu przedmiotów zależnie od ich ustawienia względem obserwatora.
Na przykład: przedmioty w miarę oddalania się od oka pozornie stają się coraz mniejsze,
a linie równoległe zbiegają się na linii horyzontu (typowym tego przykładem są tory
kolejowe).
Rysunek perspektywiczny opiera się na jasnych zasadach konstrukcji. Wszystkie linie
i odległości, jakie można zaobserwować, w rzeczywistości ulegają tzw. skrótom
perspektywicznym. Oznacza to, że przedmioty położone dalej od nas widoczne są jako
mniejsze niż te, które położone są bliżej, a równe odległości pomiędzy nimi w perspektywie
mogą ulegać proporcjonalnemu skróceniu i nie być widoczne jako równe. Bardzo istotne dla
rysunku jest położenie rysującego i związane z nim umiejscowienie linii horyzontu. Linia
horyzontu jest jak gdyby granicą pola widzenia i znajduje się zawsze na poziomie oczu
rysującego. Wynika z tego, że rysując ten sam obiekt z tego samego miejsca, można go
inaczej przedstawić, w zależności od tego, czy obserwator przyjmie postawę stojącą, siedzącą
czy leżącą. Nie bez znaczenia jest położenie samego przedmiotu w stosunku do obserwatora.
Przedmiot można ustawić do obserwatora czołowo, bokiem, nad linią horyzontu lub pod nią.
Od wyżej wymienionych czynników zależy liczba punktów zbiegu na linii horyzontu
dla rysowanego przedmiotu.
Linie, które składają się na rysunek przedmiotu, widziane przestrzennie, ulegają zjawisku
zbiegania do punktów zbiegu, które położone są głównie na linii horyzontu.
Ze względu na położenie rysującego i położenie przedmiotów w stosunku do niego
wyróżniamy następujące rodzaje perspektywy:
– równoległa – z jednym punktem zbiegu,
– ukośna – z dwoma punktami zbiegu,
– z lotu ptaka – z trzema punktami zbiegu,
– żabia – z trzema punktami zbiegu,
– powietrzna.
Większość przedmiotów można przedstawić jako układ prostych figur geometrycznych
i brył. Omówienie zasad perspektywy często opiera się na zasadach konstrukcji, prostych
figur płaskich – prostokąta (kwadratu) i okręgu, a także prostych brył o ścianach płaskich –
prostopadłościanu oraz brył obrotowych – walca i stożka.
Aby wyjaśnić zasady konstrukcji umieszczone zostały punkty zbiegu na kartce,
na rysunkach przedstawiających poszczególne rodzaje perspektywy. W rzeczywistości,
najczęściej punkty zbiegu musimy sobie wyobrazić, gdyż znajdują się one poza płaszczyzną
papieru, na którym rysujemy. Musimy je mieć niejako w wyobraźni i konstruując
poszczególne przedmioty dążyć do nich liniami konstrukcyjnymi.
Perspektywa równoległa. Charakteryzuje się jednym punktem zbiegu. Przykładem
perspektywy prostokąta może być kartka papieru widziana w różnych położeniach w stosunku
do linii horyzontu, czyli w położeniach czołowych i bocznych. Położenie czołowe prostokąta
(kwadratu) oznacza, że dwa jego boki są równoległe do rysującego, a dwa pozostałe
prostopadłe.

13
Prostokąt może wówczas zajmować położenie osiowe lub znajdować się nieco z boku.
Boki równoległe do nas zachowują w perspektywie swoje wzajemne położenie. Skrótowi
perspektywicznemu ulega tylko odległość między nimi. Boki prostopadłe do płaszczyzny
obrazu ulegają zbieżności do punktu zbiegu, który znajduje się na linii horyzontu (rysunek 2).
Rys. 2. Prostokąt w perspektywie równoległej w układzie pionowym [2, str. 25]
Typową i jednocześnie przydatną w pracy architekta krajobrazu jest perspektywa okręgu
w różnych położeniach. Wykorzystując zasadę wpisania okręgu w kwadrat, można łatwo
zaobserwować, jak zmienia się wygląd okręgu w zależności od położenia w stosunku
do rysującego. Okręg przybiera formę elipsy, w której charakterystyczne wymiary również
mogą ulec zmianie. Przedstawia to rysunek 3.
Rys. 3. Okrąg w perspektywie równoległej w układzie pionowym i poziomym [2, str. 26]

14
Obserwując położenia prostokąta w różnych położeniach, można dostrzec możliwość
skonstruowania w położeniu czołowym prostopadłościanu. Rysunek 4 przedstawia różne
położenia czołowe prostopadłościanu.
Rys. 4. Prostopadłościan w perspektywie równoległej w ustawieniu czołowym i bocznym [2, str. 26]
Wykorzystując wcześniejsze konstrukcje prostokąta, okręgu i prostopadłościanu, łatwo
jest skonstruować walec w perspektywie równoległej. Konstrukcję należy zacząć
od prostopadłościanu, w który wpisany ma być walec. Wystarczy teraz, korzystając
z przedstawionych wcześniej zasad, wpisać w odpowiednie podstawy prostopadłościanu
okręgi, a następnie połączyć je liniami stanowiącymi bok walca.
Konstrukcja perspektywiczna stożka bazuje również na konstrukcji prostopadłościanu.
Wówczas tylko w jedną podstawę wpisujemy okrąg. Środek drugiej podstawy stanowi
wierzchołek stożka. Wierzchołek łączymy prostymi liniami bocznymi z podstawą w kształcie
elipsy i otrzymujemy stożek. Konstrukcję walca i stożka ilustruje rysunek 5.
Perspektywa ukośna. Perspektywa ukośna jest zbieżna do minimum dwóch punktów
zbiegu. Rozważać zasady tej perspektywy najlepiej jest na takich figurach typowych
i przydatnych w pracy architekta. W przypadku prostokąta (kwadratu) najlepiej przyjąć,
że kartka papieru w stosunku do rysującego znajduje się w położeniu ukośnym – rogiem
arkusza. Na rysunku tym skrótom perspektywicznym ulegają wszystkie boki prostokąta,
których linie konstrukcyjne zbiegają się do dwóch punktów zbiegu, znajdujących się na linii
horyzontu. Kształt prostokąta zmienia się w zależności od usytuowania w stosunku do linii
horyzontu.
Zasada wpisywania okręgu w kwadrat jest analogiczna jak w perspektywie równoległej,
z tą różnicą, że środkowe dzielące boki kwadratu na połowy, leżą na liniach zbiegających się
do dwóch punktów zbiegu. Rysowanie zaczynamy od wyznaczenia środka kwadratu
w punkcie przecięcia się przekątnych. Przez środek prowadzimy linie do punktów zbiegu.
Tak wyznaczone linie dzielą boki kwadratu zgodnie z zasadami perspektywy ukośnej
i wyznaczają tym samym punkty styczności okręgu do kwadratu.

15
Rys. 5. Walec i stożek w perspektywie równoległej w położeniu czołowym [2, str. 27]
W perspektywie ukośnej skonstruowanie prostopadłościanu opiera się na wcześniejszych
konstrukcjach prostokąta i kwadratu (analogicznie jak w perspektywie równoległej).
Prezentuje to rysunek 6.
Rys. 6. Prostopadłościan w perspektywie ukośnej [2, str. 29]

16
Wszystkie boki prostopadłościanu ulegają skrótom perspektywicznym opartym na dwóch
punktach zbiegu. W przypadku elementów bardzo wysokich, może pojawić się trzeci punkt
zbiegu położony wysoko w górze, do którego będą zbiegały się boki budujące wysokość
prostopadłościanu. Skrajnym przypadkiem tego rodzaju perspektywy jest perspektywa żabia.
Perspektywa z lotu ptaka. Perspektywa z lotu ptaka dotyczy wysokiego punktu
położenia obserwatora. Jest to ciekawy sposób przedstawienia istniejącej rzeczywistości lub
wizji projektowanego krajobrazu. Linia horyzontu położona jest bardzo wysoko, a wszystkie
przedstawiane elementy leżą poniżej. Konstrukcja perspektywy opiera się na dwóch punktach
zbiegu znajdujących się na linii horyzontu i dodatkowym trzecim punkcie, który jest położony
bardzo nisko i pokazuje wysokość przedstawianych elementów, które ulegają bardzo silnym
skrótom perspektywicznym. Perspektywę z lotu ptaka prostopadłościanu przedstawia rys. 7.
Rys. 7. Prostopadłościan w perspektywie z lotu ptaka [2, str. 31]
Perspektywa żabia. Perspektywa żabia jest odwrotnością perspektywy z lotu ptaka.
Obserwator znajduje się teraz bardzo nisko i patrzy do góry. Linia horyzontu znajduje się
bardzo nisko, a trzeci wymiar bardzo wysoko.
Perspektywa powietrzna. Perspektywa powietrzna opiera się na zasadzie
zróżnicowanego przedstawiania przedmiotów, w zależności od tego, w jakiej odległości od
rysującego się znajdują. Ustala się wyraźnie poszczególne plany w rysunku i pokazuje
w różny sposób. Przykłady takiej perspektywy łatwo zaobserwować w mglisty dzień.
Wówczas przedmioty oddalone tracą czytelność, barwy poszczególnych plam zmieniają się:
jasne – różowieją, ciemne – błękitnieją.

17
1. Jak można wyjaśnić pojęcie perspektywy?
2. W jaki sposób zmieniają się wymiary przedmiotów w miarę oddalania się od oka
obserwatora?
3. Które linie na rysunkach zbiegają się na linii horyzontu?
4. Jak zmieniają się linie i odległości w rysunku perspektywicznym?
5. Na jakim poziomie znajduje się linia horyzontu dla rysującego?
6. W jakim położeniu możemy ustawić przedmiot w stosunku do rysującego?
7. Jakie czynniki mają wpływ na liczbę punktów zbiegu, znajdujących się na linii
horyzontu, dla rysowanego przedmiotu?
8. Czy umiesz wymienić rodzaje perspektywy?
9. Co wpływa na wybór rodzaju perspektywy?
10. Ile punktów zbiegu ma perspektywa równoległa?
11. Jak zachowują się boki prostokąta narysowanego w perspektywie równoległej w układzie
pionowym?
12. Jak zachowują się boki prostokąta narysowanego w perspektywie równoległej w układzie
poziomym?
13. W jaki sposób najłatwiej jest narysować perspektywę okręgu w perspektywie?
14. W jaki sposób konstruujemy walec w perspektywie równoległej?
15. Jaką bryłę należy najpierw narysować w perspektywie równoległej, aby można było
narysować perspektywę stożka?
16. Ile punktów zbiegu ma perspektywa ukośna?
17. W jaki sposób zmieniają się boki prostokąta rysowanego w perspektywie ukośnej?
18. Gdzie znajduje się obserwator w stosunku do przedmiotu w perspektywie „z lotu ptaka”?
19. Gdzie jest położona linia horyzontu w perspektywie „z lotu ptaka”?
20. Ile punktów zbiegu ma perspektywa „zlotu ptaka”?
21. Gdzie się znajduje i w jaki sposób obserwuje przedmiot obserwator w perspektywie
„żabiej”?
22. Ile punktów zbiegu ma perspektywa „żabia”?
23. W jaki sposób możemy scharakteryzować perspektywę powietrzną?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Narysuj odręcznie koło w perspektywie bocznej (z dwoma punktami zbiegu) w położeniu
poziomym.
1) przygotować arkusz papieru,
2) przygotować przybory do rysowania,
3) przeanalizować wiadomości zawarte w literaturze dotyczące ćwiczenia,
4) zaznaczyć na arkuszu linię horyzontu,
5) zaznaczyć na linii horyzontu punkty zbiegu,
6) narysować perspektywę kwadratu w położeniu poziomym,
7) narysować w otrzymanym kwadracie dwie przekątne i dwie symetralne odcinków
oraz krzywą zamkniętą, która jest rysunkiem perspektywicznym koła w położeniu
poziomym,

18
– arkusz papieru,
– przybory do rysowania,
Ćwiczenie 2
Narysuj odręcznie koło w perspektywie bocznej (z dwoma punktami zbiegu) w położeniu
pionowym.
3) przeanalizować wiadomości zawarte w literaturze dotyczące ćwiczenia,
4) zaznaczyć na arkuszu linię horyzontu,
5) zaznaczyć na linii horyzontu punkty zbiegu,
6) narysować perspektywę kwadratu w położeniu pionowym,
7) narysować w otrzymanym kwadracie dwie przekątne i dwie symetralne odcinków
oraz krzywą zamkniętą, która jest rysunkiem perspektywicznym koła w położeniu
pionowym,
– arkusz papieru,
Ćwiczenie 3
Narysować sześcian w perspektywie czołowej.
3) ustawić model sześcianu tak, aby ściana przednia była równoległa do płaszczyzny czoła
(zwrócić uwagę na położenie przedmiotu w stosunku do tzw. płaszczyzny horyzontu;
od tego zależy widoczność ściany górnej lub dolnej sześcianu),
4) narysować linię horyzontu i zaznaczyć punkt zbiegu,
5) narysować sześcian w perspektywie czołowej,
– arkusz papieru,
– model sześcianu,

19
Ćwiczenie 4
Po obejrzeniu rysunków przedstawiających widoki krajobrazów z wysokiego brzegu,
z niskiego brzegu odpowiedz na pytanie i zapisz w notatniku:
– Jak zmienia się widok narysowanego krajobrazu w zależności od położenia linii
horyzontu?
1) przeanalizować przedstawione rysunki krajobrazów,
2) odpowiedzieć na pytanie i zapisać w notatniku,
– rysunki krajobrazów,
– notatnik,
– przybory do pisania.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić pojęcie perspektywy? ¨ ¨
2) opisać, w jaki sposób zmieniają się kształty przedmiotów rysowanych
w różnych perspektywach? ¨ ¨
3) wyjaśnić pojęcie linii horyzontu? ¨ ¨
4) wyjaśnić pojęcie punktu zbiegu? ¨ ¨
5) określić, od jakich elementów zależy liczba punktów zbiegu na linii
horyzontu ? ¨ ¨
6) wymienić liczbę punktów zbiegu dla perspektywy równoległej? ¨ ¨
7) określić, w jakim położeniu możemy rysować prostokąt w perspektywie
równoległej? ¨ ¨
8) opisać, w jaki sposób rysujemy koło w perspektywie równoległej? ¨ ¨
9) narysować w perspektywie równoległej prostopadłościan? ¨ ¨
10) określić, w jaki sposób rysujemy walec w perspektywie równoległej? ¨ ¨
11) opisać, w jaki sposób rysujemy stożek w perspektywie równoległej? ¨ ¨
12) wymienić liczbę punktów zbiegu dla perspektywy ukośnej? ¨ ¨
13) określić, które boki prostokąta ulegają skrótom perspektywicznym
w perspektywie ukośnej? ¨ ¨
14) narysować prostokąt w perspektywie ukośnej? ¨ ¨
15) wymienić liczbę punktów zbiegu dla perspektywy „z lotu ptaka”? ¨ ¨
16) określić położenie obserwatora w stosunku do przedmiotu w perspektywie
„z lotu ptaka”? ¨ ¨
17) narysować prostopadłościan w perspektywie „z lotu ptaka”? ¨ ¨
18) wymienić liczbę punktów zbiegu dla perspektywy „żabiej”? ¨ ¨
19) określić położenie obserwatora w stosunku do przedmiotu w perspektywie
„żabiej”? ¨ ¨
20) wyjaśnić pojęcie perspektywy powietrznej? ¨ ¨
21) narysować układ figur geometrycznych w perspektywie powietrznej? ¨ ¨

20
4.3. Szkice i studia rysunkowe
Szkice. Mają charakter szybkiego rysunku, który pokazuje najistotniejsze cechy
przedstawianego obiektu. Do wykonywania szkiców potrzebny jest ołówek i arkusz papieru.
Papier powinien pochodzić ze szkicownika, najlepiej formatu A4, zszytego lub klejonego,
co zapewnia sztywny podkład bez konieczności używania rysownicy. Pozwala to rysować
w każdym miejscu. Do wykonywania szkiców należy używać ołówków 4B lub bardziej
miękkich, a nawet pręcika grafitowego. Można też wykonywać szkice czarnym mazakiem
lub zestawem trzech czy czterech mazaków, obejmującym na przykład kolory: czarny, szary,
ochrę i sjenę. Taki zestaw barw pozwoli wykonać szkice z zasugerowaniem kolorów.
Tematy do wykonywania szkiców można znaleźć wszędzie: w domu, na ulicy, w szkole,
w pociągu, na wsi i w mieście. Każdy z nich jest ważny. Szkice są szybkim rysunkiem
służącym do przedstawienia interesującej nas rzeczy czy zjawiska (np. szkic z natury
lub szkic inwentaryzacyjny) lub naszej myśli (szkic koncepcyjny lub projektowy). Są zapisem
skróconym tylko tego, co jest dla nas interesujące, a nie całości zjawiska.
W artystycznym świecie sporządzanie szkiców jest procesem ciągłym, który towarzyszy
obserwowaniu i myśleniu. Jest najważniejszą czynnością twórcy.
Człowiek rysujący zawodowo szkicuje stale. Znane są szkice na pudełkach papierosów
lub kawiarnianych serwetkach. Szkice towarzyszą nie tylko w sztukach pięknych wszelkiej
działalności artystycznej, są również istotne w działalności technicznej, szkicach ideowych
w dyscyplinach humanistycznych. Dlatego typy szkiców można dowolnie klasyfikować.
Dla architekta krajobrazu szczególnie przydatne będą:
– szkice perspektywiczne – odzwierciedlają rzeczywistość lub orientacyjnie przedstawiają
koncepcje rozwiązań,
– szkice pejzażowe – wykonywane w terenie, przedstawiające pejzaż przez zarysowanie
jego najistotniejszych cech,
– szkice inwentaryzacyjne – sporządzane podczas wykonywania inwentaryzacji terenu,
uzupełniają zapisy liczbowe i stanowią dokumentację obrazu, którego nie można
przedstawić słowami,
– szkice barwne – ukazujące oprócz zarysu konturów również złożoność kolorystyczną
danego obiektu,
– szkice ideowe – zawierają oprócz zarysów przedstawianych elementów informacje
graficzne i opisowe, mówiące o zależnościach między tymi elementami,
– szkice koncepcyjne – przedstawiają ogólną koncepcję projektową, czyli wzajemne
położenie, rozmieszczenie i kształt znajdujących się tam najważniejszych elementów,
– szkice projektowe – wykonane podczas tworzenia koncepcji projektowej,
– szkice widokowe – przedstawiają pejzaż pokazując jego dalszy i bliższy plan, zarys tła.
Zawsze należy pamiętać wykonując szkic, że nie jest to chłodny rysunek, na którym
odtwarzamy to, co widzimy. Jest to zapis, w którym umieszczamy to, co nas interesuje,
to, co musimy zaznaczyć, aby nie zapomnieć kontekstu tego, co nas interesowało – ale nic
więcej. Należy więc najpierw pomyśleć, a potem wykonać szkic.
Studium rysunkowe. Jest tą z dróg nauczania rysunku, według której jest kształtowany
zawodowy artysta. Polega na mozolnym i wiernym oddaniu w przedstawionym obrazie
rysowanego obiektu. Bardzo trudno wykonać jest studium samodzielnie. Nie można
zadowolić się powierzchownym podobieństwem i niedoskonałym wykonaniem pracy.
Ten sposób rysowania wymaga samokształcenia. Jest dokładną analizą przedstawianego
tematu. Może nim być pejzaż, martwa natura, kompozycja geometrycznych brył, itp.

21
Najprostsze, a w związku z tym najczęściej wykonywane jest studium rysunkowe z fotografii.
Wykonuje się również: studium rysunkowe klasyczne, studium perspektywiczne, martwej
natury, pejzażu, postaci, itp.
Studium z fotografii – polega na dokładnym odzwierciedleniu tematu i doboru barw
zdjęcia przy jednoczesnym jego powiększeniu. Ćwiczenie polega na proporcjonalnym
powiększeniu zdjęcia przy użyciu pomocniczej siatki kwadratów. Długość boku siatki
dostosowana jest do stopnia skomplikowania zdjęcia. Na przygotowaną siatkę przenosi się
charakterystyczne elementy zdjęcia, a następnie przystępuje się do jego analizy
kolorystycznej.
Studium martwej natury – jest to specjalnie ustawiana kompozycja, w której skład
wchodzą różnorodne elementy zarówno pod względem kształtu, faktury i barwy. Studium
z natury należy do trudnych ćwiczeń warsztatowych ze względu na różnorodność materiałów
i technik rysunkowych, ale kształci wrażliwość plastyczną.
Studium perspektywiczne – jest to kompozycja ustawiana z kilku prostopadłościanów
i brył obrotowych, która ma służyć ćwiczeniu poprawności rysowania w rysunku
perspektywicznym. Rysunek powinien oddawać proporcje elementów ustawionych
w kompozycji, pokazywać rozkład światła i cienia. Doskonalić warsztat pracy.
Studium pejzażu – jest rodzajem rysunku niezbędnym w architekturze krajobrazu. Służy
wnikliwej obserwacji krajobrazu oraz jego przedstawianiu na papierze. Pozwalają
na poznawanie i analizę naszego otoczenia. Znajomość roślin, ich walorów dekoracyjnych,
zmienności w czasie i w zależności od warunków atmosferycznych bardzo pomaga
w podejmowaniu decyzji dotyczących architektury krajobrazu. Wykonane z natury szkice,
zwłaszcza roślin, powinno się gromadzić, a następnie wykorzystywać przy wykonywaniu
projektów koncepcyjnych.
1. Jakie zadania spełniają szkice rysunkowe?
2. Jakie materiały są potrzebne do sporządzania szkiców rysunkowych?
3. Co może być tematem do wykonywania szkiców rysunkowych?
4. Jakie znasz rodzaje szkiców rysunkowych?
5. Jaką rolę pełnią szkice perspektywiczne?
6. W jakim celu wykonuje się szkice pejzażowe?
7. Kiedy wykonujemy szkice inwentaryzacyjne?
8. Co rozumiesz pod pojęciem szkicu ideowego?
9. W jakim celu wykonuje się szkice koncepcyjne?
10. Na jakim etapie projektowania obiektu wykonywane są szkice projektowe?
11. Na czym polega wykonywanie studiów rysunkowych?
12. Co rozumiesz pod pojęciem studium z fotografii?
13. Co może przedstawiać studium martwej natury?
14. Na czym polega wykonywanie studium perspektywicznego?
15. Jak można scharakteryzować pojęcie studium pejzażu?

22
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj szkic inwentaryzacyjny sali lekcyjnej.
1) przeanalizować treść rozdziału z podręcznika „Wykonywanie szkiców rysunkowych”,
2) zwrócić szczególną uwagę na wiadomości dotyczące szkiców inwentaryzacyjnych,
3) wykonać ołówkiem szkic sali lekcyjnej na kartce z bloku,
– kartka z bloku rysunkowego,
– ołówki,
– gumka,
Ćwiczenie 2
Wykonaj szkic ideowy terenu szkoły i jej najbliższego otoczenia.
1) przeanalizować treść zadania,
3) zwrócić szczególną uwagę na wiadomości dotyczące szkiców ideowych,
4) wykonać ołówkiem szkic ideowy dla terenu szkoły i jej najbliższego otoczenia na kartce
z bloku,
– ołówki,
– gumka,
Ćwiczenie 3
Wykonaj szkic ideowy pejzażu dla wybranego fragmentu terenu znajdującego się wokół
szkoły.
3) zwrócić szczególną uwagę na wiadomości dotyczące szkiców pejzażu,
4) wykonać ołówkiem szkic pejzażu, dla terenu znajdującego się wokół szkoły, na kartce
z bloku,

23
– ołówki,
– gumka,
Ćwiczenie 4
Wykonaj studium z fotografii.
3) zwrócić szczególną uwagę na wiadomości dotyczące studium z fotografii,
4) wykonać ołówkiem studium z wybranej fotografii,
– fotografia,
– ołówki,
– gumka,
Ćwiczenie 5
Wykonaj studium perspektywiczne kompozycji ustawionej z kilku prostopadłościanów
i brył obrotowych.
3) zwrócić szczególną uwagę na wiadomości dotyczące studium perspektywicznego,
4) wykonać ołówkiem studium perspektywiczne kompozycji ustawionej z brył
geometrycznych,
– bryły geometryczne,
– ołówki,
– gumka,

24
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić, w jakim celu wykonuje się szkice rysunkowe? ¨ ¨
2) wymienić materiały niezbędne do wykonywania szkiców rysunkowych? ¨ ¨
3) określić, jakie tematy można przedstawić na szkicu rysunkowym? ¨ ¨
4) wymienić rodzaje szkiców rysunkowych? ¨ ¨
5) scharakteryzować szkic perspektywiczny? ¨ ¨
6) wyjaśnić, w jakim celu wykonuje się szkice rysunkowe pejzażowe? ¨ ¨
7) określić, w jakim celu wykonuje się szkice inwentaryzacyjne? ¨ ¨
8) wyjaśnić na czym polega wykonywanie szkicu ideowego? ¨ ¨
9) wykonać szkic ideowy terenu szkoły? ¨ ¨
10) określić, w jakim celu wykonuje się szkice koncepcyjne? ¨ ¨
11) wyjaśnić, na czym polega wykonywanie studiów rysunkowych? ¨ ¨
12) wyjaśnić pojęcie studium z fotografii? ¨ ¨
13) wykonać studium z fotografii? ¨ ¨
14) określić, co może przedstawiać studium z natury? ¨ ¨
15) wyjaśnić, na czym polega wykonywanie studium perspektywicznego? ¨ ¨
16) wykonać studium perspektywiczne kompozycji ustawionej z brył
geometrycznych? ¨ ¨
17) wyjaśnić pojęcie studium pejzażu? ¨ ¨
18) wykonać studium pejzażu? ¨ ¨

25
4.4. Zasady kompozycji w rysunku odręcznym
Przystępując do wykonania rysunku na arkuszu, przeważnie prostokątnym, wyłaniają się
problemy, jak ustawić arkusz – poziomo czy pionowo, jak wielki powinien być rysunek i jak
rozmieszczony na arkuszu.
Układ arkusza
Generalną zasadą jest takie ustawienie arkusza papieru, które uwzględnia kształt
rysowanego przedmiotu. To znaczy, że jeżeli rysowany przedmiot lub zestaw przedmiotów
ma większą wysokość niż szerokość, to arkusz należy ustawić pionowo.
Wielkość i rozmieszczenie rysunku na arkuszu
Kreska jest akcentem na tle kartki. Wszystkie kreski składające się na obraz
jakiegokolwiek przedmiotu są skontrastowane z czystym tłem. Nie jest rzeczą obojętną, czy
tych kresek będzie dużo czy mało. Nie mogą być stosowane bez umiaru, lecz w taki sposób,
aby czytelnie i jasno przedstawiały temat i nie robiły wrażenia przeładowania. Między
wielkością arkusza a wielkością rysunku, który na nim wykonujemy, powinna istnieć
określona zależność. Należy dążyć do tego, aby proporcja między nimi była wynikiem
zamierzenia, a nie przypadku. Aby rysunek był dobrze skomponowany, należy przemyśleć
zagadnienie rozmieszczenia pracy już w momencie rozpoczęcia poszczególnych jego
elementów.
Rysunek należy tak rozmieścić na arkuszu, by nie stwarzał wrażenia, iż jest przesunięty
w jakimkolwiek kierunku. Nie powinien także wydawać się wtłoczony w ramy arkusza
lub zbyt mały. Można przyjąć w uproszczeniu, że powinno się zachować mniej więcej równe
odległości rysunku od krawędzi arkusza.
Właściwa metoda postępowania przy rozpoczęciu rysunku polega zatem na odpowiednim
ustawieniu arkusza oraz narysowaniu, lub przynajmniej wyobrażeniu sobie, najmniejszej
prostokątnej obwiedni na płaszczyźnie. W ten sposób uzyskamy pewność, że rysowana
perspektywa przedmiotu nie wyjdzie poza z góry wyznaczone granice.
Podstawowy układ kompozycyjny dzieli się na kompozycję otwartą i kompozycję
zamkniętą. Kompozycja zamknięta przeważnie ciąży do środka, sprawia wrażenie
samowystarczalnej. Kompozycja otwarta to ta, w której linie kompozycyjne biegną
na zewnątrz, jak gdyby oczekując na włączenie jej w inny układ rzeczy lub zdarzeń.
Można również rozpatrywać reguły komponowania wynikające z istnienia obiektywnego
ładu – z prawa ciążenia, z ludzkiego poczucia rytmu, harmonii, kontrastu. Jeżeli rzeczy
poddają się prawu ciążenia, rozkładają się równomiernie przy ziemi, to ich ekspresja jest
minimalna. Można to wyrazić za pomocą terminu kompozycji horyzontalnej, w której linie
kompozycyjne będą przebiegać poziomo. Taka kompozycja emanuje spokojem, rozlewnością
– będzie odpowiadać „atmosferze otwartego krajobrazu Mazowsza czy spokojnemu
racjonalizmowi renesansowego pałacu” [1, s. 63].
Kompozycja przeciwstawiająca się grawitacji, to kompozycja wertykalna – pnąca się
wzwyż. W niej linie kompozycyjne przebiegają pionowo, przeciwstawiają się prawu ciążenia,
choć sama kompozycja jest stabilna – przedstawia to rysunek 8. Taka kompozycja oddaje
atmosferę uduchowienia, pozwala na oderwanie się od spraw codziennych. Ekspresja
przebiega w jednym kierunku – oderwania się od ziemi.
Kompozycja może też być nie tylko przeciwstawiająca się, ale nawet zaprzeczająca
prawom ciążenia. Taki układ kompozycyjny z samego założenia nie może być stabilny, może

26
istnieć jako fragment dramatycznego procesu. W takim układzie linie kompozycyjne biegną
po liniach diagonalnych, ukośnych (rysunek 9). Ich oddziaływanie zapowiada dramat upadku
albo jest momentem działania. Kompozycja odpowiada dramatycznej akcji, podobna jest
do atmosfery górskiego krajobrazu lub do falujących linii architektury barokowej.
Tworząc kompozycję powinniśmy pamiętać jaki efekt chcemy uzyskać prowadząc linie
w określonych kierunkach. Możemy je rozbudowywać w bardziej skomplikowane układy
kompozycyjne. Może to być monumentalna kompozycja oparta na trójkącie, której
przykładem jest np. skupisko drzew. Może to być układ dynamiczny, wznoszący się po spirali
zrównoważony układem kwadratu, tak jak np. w geometrycznym ogrodzie.
Rys. 8. Kompozycja statyczna. Autor Teresa
Żarnowerówna [1, s. 63]
Rys. 9. Horyzontalno – wertykalna konstrukcja
z przeciwstawnymi diagonalami punktami napięć. Autor
Wasyl Kondinski [ 1, s. 63]
1. Co to jest kompozycja?
2. Czym charakteryzuje się kompozycja otwarta i zamknięta?
3. Jakie różnice można zaobserwować między kompozycją statyczną a dynamiczną?
4. Co kryje się pod pojęciem kompozycja wertykalna?
5. W jaki sposób kształt rysowanego przedmiotu wpływa na ustawienie arkusza papieru
rysunkowego?
6. Czy istnieje zależność między wielkością arkusza papieru rysunkowego a wielkością
rysunku, który na nim wykonujemy?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Z prezentowanych arkuszy, na których przedstawione są różne rodzaje kompozycji,
wybierz, te, które przedstawiają kompozycję otwartą oraz te, które przedstawiają kompozycję
zamkniętą. Wybór uzasadnij.

27
1) przeanalizować treść rozdziału z podręcznika „Rodzaje kompozycji”,
2) wybrać z prezentowanych arkuszy te, na których znajdują się kompozycje otwarte,
3) wybrać z prezentowanych arkuszy te, na których znajdują się kompozycje zamknięte,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) uzasadnić swój wybór,
6) spostrzeżenia zapisać w notatniku.
– arkusze, na których przedstawione są różne rodzaje kompozycji,
– notatnik,
Ćwiczenie 2
Narysuj przykład kompozycji statycznej i omów jakimi zasadami kierowałeś się przy jej
tworzeniu.
1) przeanalizować treść rozdziału z podręcznika „Rodzaje kompozycji”,
2) zwrócić szczególną uwagę na wiadomości dotyczące kompozycji statycznej,
3) wykonać ołówkiem przykład kompozycji statycznej,
5) scharakteryzować przedstawiony układ kompozycji statycznej,
6) opisać w notatniku zasady tworzenia kompozycji statycznej.
– kartka z bloku technicznego,
– notatnik,
Ćwiczenie 3
Z prezentowanych rysunków wybierz te, które są wykonane zgodnie z zasadami
kompozycji obowiązującymi w rysunku odręcznym.
1) przeanalizować treść rozdziału z podręcznika „Zasady kompozycji w rysunku
odręcznym”,
2) zapisać w notatniku zasady kompozycji obowiązujące w rysunku odręcznym,
3) wybrać z prezentowanych rysunków te, które spełniają warunki ćwiczenia,
5) uzasadnić swój wybór.

28
– rysunki różnych rodzajów kompozycji,
– notatnik,
Ćwiczenie 4
Wykonaj dwa rysunki brył geometrycznych przedstawionych w różnych układach.
1) wybrać z zestawu trzy bryły geometryczne,
2) ustawić kompozycję z brył geometrycznych,
3) wykonać szkic ołówkiem ustawionej kompozycji,
4) ustawić z wybranych elementów nową kompozycję,
5) wykonać szkic ołówkiem ustawionej kompozycji,
6) przeanalizować wykonane rysunki,
– zestaw brył geometrycznych,
– kartki papieru,
– ołówki,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić pojęcie kompozycji? ¨ ¨
2) scharakteryzować kompozycję otwartą? ¨ ¨
3) narysować kompozycję otwartą składającą się z figur geometrycznych? ¨ ¨
4) scharakteryzować kompozycję zamkniętą? ¨ ¨
5) narysować kompozycję zamkniętą składającą się z figur geometrycznych? ¨ ¨
6) wymienić różnice między kompozycją statycznaą a dynamiczną? ¨ ¨
7) wyjaśnić pojęcie kompozycja wertykalna? ¨ ¨
8) wykonać kompozycję wertkalną? ¨ ¨
9) wykonać kompozycję statyczną? ¨ ¨
10) określić, w jaki sposób kształt rysowanego przedmiotu wpływa
na ustawienie arkusza papieru rysunkowego? ¨ ¨
11) opisać, jaka istnieje zależność między wielkością arkusza papieru
rysunkowego a wielkością rysunku, który na nim wykonujemy? ¨ ¨

29
4.5. Podstawowe techniki rysunkowe
Rysunek jest gałęzią sztuk plastycznych. Wykonuje się go zazwyczaj na papierze
ołówkiem, kredką, piórkiem, węglem, itp. Rysunek jest również zamierzoną i skończoną
formą wypowiedzi artystycznej.
Wyróżniamy następujące techniki rysunkowe:
a) ołówek,
b) piórko,
a) węgiel,
b) piórko trzcinowe.
Technika rysowania ołówkiem. Ołówek to nie tylko najpopularniejszy przyrząd służący
do rysowania na papierze, lecz także technika rysunku. Dawniej do rysowania używano
ołówków metalowych, czyli pręcików ze srebra, złota lub mosiądzu z dodatkiem ołowiu.
Teraz w drewnianej oprawce osadza się pręt z proszku grafitowego. Ołówkami zależnie
od stopnia twardości można wykonać kreskę cienką i srebrzystą lub szeroką i prawie czarną,
która dość łatwo rozmazuje się na papierze i jest trudniejsza do wytarcia gumką. Powszechnie
stosuje się angielskie oznaczenia twardości ołówków B (black – czarny), H (hard – twardy)
i F (firm – mocny, trwały). Ołówek H6, dobry do precyzyjnych rysunków, będzie
przeciwieństwem miękkiego ołówka B6. Do rysowania odręcznego najczęściej używa się
ołówków miękkich. Charakter najbardziej uniwersalny ma ołówek HB o średniej twardości.
Jeżeli rysujemy ołówkiem w drewnianej oprawie, najlepiej będzie go temperować zwykłym
nożem, ponieważ można nadać grafitowi odpowiedni kształt, długość i ostrość. Zależnie
od wybranego rodzaju ołówka oraz gatunku papieru, na którym rysujemy, możemy uzyskać
różne artystyczne efekty. Rysowanie ołówkiem jest techniką najbardziej powszechną,
dostępną w każdych niemal warunkach i pomimo pozornej łatwości – jedną
z najtrudniejszych do uzyskania efektu plastycznego. Możliwości, jakie stwarza ołówek, są
nieograniczone. Można za jego pomocą przedstawić każdy temat: krajobrazy, pejzaże
miejskie, wiejskie lub morskie, wnętrza, martwe natury i portrety. Ołówkiem można
szkicować na ulicy, w domu, w pociągu, w plenerze, wykonywać studia kompozycji, rysować
postacie żywego modela.
Rysowanie piórkiem i tuszem. Pióro jest jedną z najważniejszych i najstarszych technik
rysunkowych. Do rysowania piórem na papierze używa się tuszu lub atramentu. Dawniej
stosowano pióra trzcinowe i ptasie. W dziewiętnastym wieku wymyślono pióra składające się
z metalowej stalówki i obsadki. Grubość i charakter kreski można zmieniać, zależnie
od rodzaju stalówki, lub po prostu mocniej przyciskając pióro do papieru. Niektóre fragmenty
rysunku można zaciemniać, pokrywając je drobnymi, ukośnymi kreseczkami,
które dodatkowo mogą się krzyżować w najciemniejszych partiach (szrafowanie),
lub podmalowując rysunek pędzlem i tuszem (lawowanie). Aby uzyskać płaszczyznę
mocniejszą w walorze, należy kłaść kreski gęściej, ale zawsze tak, aby były one widoczne
i nie zlewały się w plamę. Czarne pióra kulkowe są wprawdzie dobrym narzędziem
do rysowania linii ciągłych, jednak wręcz idealnymi narzędziami do rysowania regularnych
linii o stałej grubości są piórka techniczne. Mają one tę zaletę, że posiadają własny wkład
z tuszem. Mogą być wyposażone w różne końcówki – od bardzo małych rozmiarów,
do stosunkowo szerokich. Pióra z końcówką filcową (mazaki) umożliwiają jeszcze inny styl
rysunku. Mają końcówki w trzech rozmiarach: małe, średnie i szerokie.

30
Do rysowania piórem najlepszy jest papier drobnoziarnisty o dobrej jakości, taki ,
aby stalówka nie drapała powierzchni i nie chwytała jego włókien.
Węgiel drzewny i ołówki węglowe. Węgiel jest techniką przydatną do wykonania przede
wszystkim dużych studiów rysunkowych. Do rysowania używa się miękkich pałeczek
z węgla drzewnego (najczęściej lipowego lub bukowego) albo prasowanego węgla
kamiennego. Węgiel drzewny produkowany jest w sztabkach o długości około 15 – 24 cm
i średnicy od 5 mm do 1,5 cm. Ma na ogół trzy stopnie twardości: miękki, średni i twardy.
Pałeczki są często ostrzone w szpic i osadzane w specjalnych obsadkach, aby uniknąć
zabrudzenia rąk. Używając tak przygotowanego węgla, możemy uzyskać wąskie, miękkie
linie lub szerokie płaszczyzny rysowane całym bokiem pałeczki. Uzyskanie różnych odcieni
czerni zależy od gatunku węgla i od tego, jak mocno naciska się pałeczkę do papieru w czasie
rysowania. Nieudaną kreskę łatwo jest wytrzeć kawałkiem szmatki, miękkim papierem,
ugniecionym chlebem lub miękką gumą plastyczną. Do wykonywania rysunków używamy
również ołówków węglowych, w których rdzeń jest wykonany ze sproszkowanego węgla
drzewnego z dodatkiem substancji wiążących i jest okryty drewnianą osłonką. Ołówki
węglowe produkowane są w trzech, czterech, a nawet czasem sześciu stopniach twardości,
oznaczanych cyframi lub literami. Poza węglem drzewnym i ołówkami węglowymi, istnieją
inne wyroby pochodne, doskonałej jakości. Są one robione z prasowanego węgla drzewnego
lub „sztucznego” węgla, który jest czasem mieszany z glinką i substancjami wiążącymi
w celu uzyskania idealnej jednorodności masy oraz dla uzyskania twardości i spoistości
pasteli. Węglem często rysuje się na kolorowym lub szarym papierze. Można wtedy uzyskać
dodatkowe efekty, zaznaczając miejsca najjaśniejsze białą kredą. Najlepiej wybrać papier
o dość szorstkiej powierzchni, na którym drobinki węgla będą się dobrze osadzać. Największą
wadą węgla drzewnego, a także ołówków węglowych jest to, że trudno w nich utrzymać
zaostrzony czubek, co zmusza do rysowania mniej precyzyjnego, w powiększonej skali.
Nie można rysować węglem miniatur. Nieprecyzyjność kreski z węgla sprawia, że stanowi
on swobodniejsze narzędzie niż ołówek. Rysunki węglem łatwo się osypują i jeśli mają być
przechowywane, wymagają starannego utrwalenia specjalnym płynem (fiksatywa), który
naniesiony na rysunek po wyschnięciu, tworzy powłokę pokrywającą i chroniącą rysunek.
Rysowanie piórkiem trzcinowym. Linie wykonane piórkiem trzcinowym wyglądają tak,
jakby zostały narysowane ołówkiem. Linie te jednak nie mają połysku, czerń jest matowa,
a rysunek ma, w ogólnym ujęciu, intensywność i siłę charakterystyczne dla tuszu.
Piórko należy najpierw zanurzyć w buteleczce, a następnie obetrzeć nadmiar tuszu o jej brzeg.
Trzeba następnie wypróbować pociągnięcia piórkiem na kawałku papieru, aż do uzyskania
żądanego efektu i głębokości waloru i dopiero wtedy rysować. Papier do próbnego rysowania
powinien być tego samego gatunku, co papier, na którym powstaje rysunek, w przeciwnym
wypadku nie uda się powtórzyć tego samego efektu. Piórko trzcinowe to stosunkowo prosta
technika. Aby odnieść w niej sukces, trzeba tylko ćwiczyć sposób nabierania większej
lub mniejszej ilości tuszu i silniejszego lub lżejszego dociskania piórka do papieru. Nawet
wówczas nie zawsze uda się uzyskać kreskę idealnie równą i regularną. Drobne wady
i niedokładności często nadają rysunkowi szczególny charakter.

31
1. Jakie znasz rodzaje technik rysunkowych?
2. Na czym polega technika rysowania ołówkiem?
3. Jakie znasz rodzaje twardości ołówków?
4. Jak wyjaśnisz oznaczenie ołówka „H6”?
5. Jakie tematy można przedstawić za pomocą techniki rysowania ołówkiem?
6. Jakich materiałów używa się do wykonywania rysunków piórkiem?
7. Co decyduje o grubości linii rysowanej piórkiem?
8. Co rozumiesz pod pojęciem szrafowanie?
9. Co to jest lawowanie?
10. W jakie końcówki może być wyposażone piórko?
11. Do wykonywania jakiej wielkości rysunków używa się węgla drzewnego?
12. W jaki sposób wycieramy nieudaną kreskę wykonaną na papierze węglem drzewnym?
13. W jakiej postaci używany jest węgiel drzewny do rysowania?
14. Na jakim papierze wykonuje się rysunki węglem drzewnym?
15. W jaki sposób chroni się rysunki wykonane węglem drzewnym przed zniszczeniem?
16. W jaki sposób należy posługiwać się piórkiem trzcinowym?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Za pomocą pięciu ołówków o różnej twardości, stosując kreskowanie, stwórz tonacje
od barwy najciemniejszej do najjaśniejszej.
1) przeanalizować treść rozdziału z podręcznika „ Technika rysowania ołówkiem”,
2) wybrać z zestawu ołówków, pięć o różnej twardości,
3) wykonać polecenie z treści ćwiczenia na kartce z bloku rysunkowego,
– zestaw ołówków o różnej twardości,
Ćwiczenie 2
Porównaj uzyskane efekty tonacji przy zastosowaniu tego samego ołówka (np. 2B)
na różnych rodzajach papieru.
1) przeanalizować treść rozdziału z podręcznika „Technika rysowania ołówkiem”,
2) zamalować tym samym ołówkiem jednakowy fragment na kartkach papieru o różnej
fakturze,

32
3) porównać uzyskane efekty,
4) spostrzeżenia zapisać w notatniku,
– kartki papieru o różnej fakturze,
– ołówek,
– notatnik,
Ćwiczenie 3
Wykonaj na kartce papieru studium wybranej rośliny za pomocą piórka i tuszu.
1) przeanalizować treść rozdziału z podręcznika „Technika rysowania piórkiem i tuszem”,
2) przeanalizować kształt rośliny i zaobserwować jej cechy charakterystyczne,
3) wykonać polecenie ćwiczenia,
– kartka papieru,
– piórko,
– tusz,
Ćwiczenie 4
Wykonaj węglem studium perspektywiczne kompozycji zestawionej z prostopadłościanu,
sześcianu i walca.
1) przeanalizować treść rozdziału „ Technika rysowania węglem”,
2) wykonać na kartce papieru studium perspektywiczne kompozycji wybranych brył
geometrycznych,
– kartka papieru,
– węgiel rysunkowy,
– zestaw brył geometrycznych,
Ćwiczenie 5
Wykonaj węglem studium z natury modyfikując tonacje przez wcieranie palcami pyłu
węglowego w papier rysunkowy.

33
1) przeanalizować treść rozdziału „ Technika rysowania węglem”,
2) wykonać na kartce papieru studium z natury wybranego obiektu,
– kartka papieru,
– węgiel rysunkowy,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić rodzaje technik rysunkowych? ¨ ¨
2) wyjaśnić na czym polega technika rysowania ołówkiem? ¨ ¨
3) rozróżnić ołówki o różnej twardości? ¨ ¨
4) wyjaśnić oznaczenie ołówka „HB”? ¨ ¨
5) wykonać szkic rośliny ołówkiem? ¨ ¨
6) określić, co decyduje o grubości linii rysowanej piórkiem? ¨ ¨
7) wyjaśnić pojęcie szrafowanie ? ¨ ¨
8) wyjaśnić pojęcie lawowanie? ¨ ¨
9) wymienić, jakie końcówki może mieć piórko? ¨ ¨
10) określić, jakiej wielkości rysunki wykonuje się węglem drzewnym? ¨ ¨
11) opisać, w jaki sposób wycieramy nieudaną kreskę wykonaną węglem
drzewnym na papierze? ¨ ¨
12) opisać, w jakiej postaci używany jest węgiel drzewny do rysowania? ¨ ¨
13) wyliczyć, na jakim papierze wykonuje się rysunki węglem drzewnym? ¨ ¨
14) opisać, w jaki sposób chroni się rysunki wykonane węglem drzewnym
przed zniszczeniem? ¨ ¨
14) wykonać węglem studium perspektywiczne kompozycji zestawionej
z brył geometrycznych? ¨ ¨
15) posługiwać się piórkiem trzcinowym? ¨ ¨
16) wykonać rysunek z natury piórkiem trzcinowym? ¨ ¨

34
4.6. Techniki barwne
Techniki barwne mają cechy wyraźnie malarskie. Stosowanie barw, ich dobór, nie jest
prostym wyzwaniem. Warto zapoznać się z podstawowymi informacjami na temat teorii
barw.
Promienie świetlne, padając na różne przedmioty, ulegają zjawiskom odbicia,
pochłonięcia i załamania w zależności od rodzaju materii, z których te przedmioty są
zbudowane. Rysunek barwny powinien być odpowiednio skomponowany, a barwy użyte
do jego wykonania umiejętnie dobrane. Istotna jest więc znajomość zależności między
poszczególnymi barwami. Wszystkie barwy można utworzyć na bazie trzech kolorów
podstawowych poprzez odpowiednie ich połączenie. Do barw podstawowych zaliczamy:
żółty, niebieski i czerwony, które zmieszane parami, utworzą trzy kolory wtórne:
pomarańczowy, zielony i fioletowy. Jeżeli połączymy natomiast barwy podstawowe i wtórne,
to uzyskamy barwy trzeciego rzędu: pomarańczowy, karminowy, fioletowy, ultramarynę,
szmaragdowy, zielony i jasno zielony. Wynika z tego wniosek, że wszystkie kolory
występujące w naturze można uzyskać przez zmieszanie trzech kolorów podstawowych.
Znajomość zaś kolorów uzupełniających niezbędna jest w kreowaniu kontrastów
oraz malowaniu kolorami złamanymi.
Oprócz podstawowych technik rysunkowych wykonywanych najczęściej w jednym
kolorze i przy użyciu jednego materiału, stosuje się w rysunku odręcznym również techniki
barwne, do których należą: kredy i sangwiny, kolorowe ołówki, flamastry, pastele, techniki
rysunku na mokro, kredki olejne i pastele olejne.
Kredy i sangwiny. Kreda może mieć różne kolory. Czyste barwy uzyskuje się przez
dodanie pigmentów, a barwy pośrednie przez mieszanie ich. Producenci kredy, kiedyś
wyrabiali ją w pięciu lub sześciu kolorach (biały, szary, ciemna sjena, ultramaryna, czerń).
Obecnie kredę wyrabia się w 72 różnych kolorach, ale np. firma Talens – Rembrandt wyrabia
zestawy po 15, 30, 45, 60, 90 lub 180 odcieni, nazywając je pastelami.
Pomimo, że produkowane są obecnie tak szerokie zestawy kolorów, to do rysowania
najczęściej stosuje się kredy o kolorach pierwotnych: sangwiny, ciemnej sjeny, błękitu, czerni
i bieli.
Sangwinę produkuje się mieszając tlenek żelaza z kredą, w formie miękkich kredek
i ołówków, w dwóch lub trzech odcieniach i używa się jej do robienia szkiców i rysunków.
Kolorowe ołówki. Nazywane są też kredkami. Rysowanie – malowanie kolorowymi
ołówkami jest terminem powszechnie używanym, ponieważ używając ich nie tylko się rysuje,
ale także maluje – cieniuje, miesza kolory, kontrastuje je, eksperymentuje z nimi. Wyraźnie
pokazują projektowane efekty plastyczne i kompozycyjne w szkicach lub projektach
koncepcyjnych. Wyróżnia się kilka rodzajów kredek:
– kredki pastelowe – suche, miękkie w oprawie ołówkowej do rysowania na papierach
rysunkowych oraz kalce;
– rozpuszczalne w wodzie – kredki akwarelowe, które najczęściej oprawiane są w drewno.
Po wykonaniu rysunku na papierze można je rozmywać za pomocą wody i pędzla.
Można też nimi rysować na wilgotnym podłożu uzyskując efekt podobny do malowania
akwarelą;

35
– woskowe – odporne na wodę; można je stosować na podłożach takich, jak: papier, kalka,
szkło, ceramika; są bardzo miękkie, najczęściej można je spotkać w postaci okrągłych
rysików.
Efekty uzyskanej na rysunkach linii zależą od rodzaju użytego papieru (lub podłoża),
grubości kreski, siły nacisku przy rysowaniu, koloru lub kolorów kredek. Wykonując rysunek
kredkami możemy operować kreską lub plamą. Efekt plamy można uzyskać poprzez
kreskowanie w jednym kierunku, kreskowanie w dwóch kierunkach i kreskowanie w różnych
kierunkach. Efekt uzyskiwanej tonacji plamy zależy zaś od rodzaju użytego podłoża, ilości
mieszanych kolorów, siły nacisku przy rysowaniu i powierzchni kredki użytej do rysowania
(bok, czubek).
Markery (flamastry). Markery są dziś powszechnie stosowane, zwłaszcza w sztuce
użytkowej i reklamowej oraz architekturze i dekoracji wnętrz. Stanowią one rodzaj wiecznego
pióra. Oprócz markerów nie zmywalnych istnieją również markery na bazie wodnej, które nie
są toksyczne. Na rynku występują trzy rodzaje markerów, zależnie od wielkości końcówki:
z końcówką prostą do szybkiego wypełniania dużych powierzchni, z końcówką zaostrzoną
do prac ogólnych i z końcówką o ostrym czubku do rysowania i szkicowania. Produkuje się
też papier przeznaczony do rysowania markerami, zwanymi markerami filcowymi. Zamiast
niego można zastosować dowolny papier błyszczący.
Pastele. Pastele produkuje się z minerałów i sproszkowanych barwników spojonych
wodą i substancjami klejącymi, ale bez oleju, werniksu i innych środków wiążących, które
stosowane w farbach akwarelowych i olejnych mają wpływ na czystość i bogactwo koloru.
Sprawia to, że pastele są delikatne i nietrwałe. Nie należy ich utrwalać i dotykać, co oznacza,
że trzeba je chronić arkuszami białej bibułki przed kontaktem z czymkolwiek innym. Gotowe
rysunki należy oprawić pod szkłem, stosując grube passe – partout, aby rysunek nie dotykał
powierzchni szkła. Pastele można mieszać i rozcierać, a jasne kolory można kłaść
na ciemnych. Pastele są bardzo miękkie i łatwo jest w związku z tym uzyskać efekt plamy.
Efekt ten uzyskamy poprzez: kreskowanie i rozcieranie palcami, nakładanie pasteli
za pomocą zwitka papieru, rysowanie bokiem rysika, regulowanie stopnia nacisku rysika,
stosowanie różnego rodzaju podłoży. Często wykorzystuje się nawet rozcieranie
lub rysowanie palcami dla uzyskania efektów malarskich. Można zastosować papierowy
rozcierak, ale palce są lepsze ze względu na naturalną wilgotność skóry, co wpływa
na wiązanie się i większą trwałość pasteli. Papier stosowany do rysowania pastelami powinien
być średnio- lub gruboziarnisty. Papiery kolorowe są tu bardziej odpowiednie, ale można
rysować i na białym. Stosowany jest też papier welurowy, którego powierzchnia jest tak
przygotowana, że dobrze przyjmuje pastele. Można również jako podłoże zastosować kalkę
techniczną. Linię uzyskuje się podobnie jak w technice kredki. Na efekt uzyskanej linii mają
wpływ: rodzaj użytego podłoża, rodzaj użytego rysika, twardość rysika, grubość powierzchni
rysującej, siła nacisku podczas rysowania, użycie dodatkowych przyborów (wiszera, gumki
chlebowej). Pastele można wycierać gumką, szmatką lub papierowym ręcznikiem. Pastele
połączone z węglem drzewnym, węglowymi ołówkami i białą kredą dają doskonałe efekty.
Pastele są podatne na działanie wilgoci. Jeżeli pastelową kredkę zwilży się śliną, da ona
bardziej intensywny odcień, jednak po kilku minutach wysycha, odzyskując pierwotny kolor.
Jeżeli dotknie się pasteli zatłuszczonym palcem, kolor zmienia się trwale. Pastelami nie
można rysować na zatłuszczonej powierzchni.
Techniki rysunku „na mokro”. Termin ten oznacza malowanie farbami wodnymi,
np. akwarelami. Można wykonywać rysunki w technice „na mokro”, w neutralnym kolorze.
Rysunek taki wykonuje się za pomocą pędzelka, wody i jednego lub dwóch neutralnych

36
kolorów: czarny, czarny i sepia lub ciemny brąz i sepia. Rysunki w tej technice można
wykonywać także czarnym tuszem lub sepią przy użyciu pędzla i wody destylowanej (tuszu
nie można mieszać ze zwykłą wodą). Rysunek na mokro stanowi niezbędny etap przed
rozpoczęciem malowania np. farbami akwarelowymi. Technika jest ta sama, ale
wyeliminowane są tu trudności kolorystyczne, gdyż nie trzeba mieszać kolorów,
kontrastować ich i harmonizować. W metodzie tej można nauczyć się rysowania
lub malowania bez użycia kolorów.
W technice wodnej jaką jest akwarela, w miarę nakładania kolejnych warstw, tony plam
pogłębiają się. Położone barwne plamy są trudne do usunięcia. Efekty plastyczne, jakie
można uzyskać akwarelą, są różnorodne i zależą od: doboru podłoża, zastosowanej techniki
nakładania farb (malować można na suchym lub mokrym podłożu), wydrapywania,
zastosowania fluidu maskującego (kropki, kreski, plamy) oraz łączenia akwareli z innymi
technikami. Położone kolory można rozmywać, zmieniać przez dodanie wody, zmywać
na świeżo oraz zdrapywać i wycierać (papierem ściernym, ostrymi narzędziami). Ze względu
na to, że akwarela jest techniką bardzo efektowną, architekci często wykorzystują ją
w opracowaniach koncepcyjnych. Stanowi też technikę uzupełniającą dla tuszu. Nie można
jej stosować na kalce.
Kredki olejne i pastele olejne. Kredki olejne są wykonywane w zasadzie z barwników
i wosku. Pomimo różnic możliwości i technik między kredkami olejnymi a pastelami,
możemy znaleźć między nimi kilka podobieństw:
– olejnymi kredkami i olejnymi pastelami rysuje się, pocierając nimi o papier; można
je rozcierać palcami,
– oba te materiały są kryjące i można kłaść jasne kolory na ciemne,
– oba środki trudno jest usunąć; jeżeli okaże się to konieczne, najpierw należy zeskrobać
woskowatą warstewkę nożem, a po zeskrobaniu nałożyć nowy kolor, nie obawiając się
zmieszania z poprzednim,
– jeżeli nałoży się ciemny kolor na jasny i poskrobie tę powierzchnię, spod spodu znów
pojawi się jaśniejszy kolor,
– oba środki rozpuszczają się w terpentynie,
– do obu materiałów można stosować fiksatywę.
Istnieją jednak pewne drobne, ale istotne różnice:
– kredki olejne są twardsze, mniej ciągliwe od pasteli,
– kredki olejne są lepiej kryjące od pasteli olejnych,
– jeżeli miesza się kolory kredek olejnych, efekt tego jest mało barwny, powłoka jest
gruba, lśniąca i jednorodna, a kredka ślizga się po powierzchni papieru; te cechy
sprawiają, że trzeba najpierw zeskrobać nałożoną warstwę, aby narysować na niej czystą
kreskę jaśniejszego koloru,
– olejne pastele są bardziej miękkie i ciągliwe; pozwalają na położenie jaśniejszego koloru
na ciemniejszym, jak w przypadku prawdziwych pasteli.
Technika pastelu olejnego stosowana jest do wykonywania szybkich szkiców projektów
koncepcyjnych. Stanowi dobrą technikę uzupełniającą do rysunków wykonywanych tuszem
(jako kładziona na spodnią powierzchnię kalki z przyjęciem zasady kolejności nakładania
kolorów jak podczas malowania na szkle). Technika ta wymaga zabezpieczeń i oddzielenia
od innych rysunków, ponieważ może spowodować ich zabrudzenie.

37
1. Jakie barwy należą do podstawowych?
2. W jaki sposób powstają barwy wtórne?
3. Jakie znasz kolory „wtórne”?
4. W jaki sposób powstają barwy trzeciego rzędu?
5. Jakie znasz techniki barwne?
6. Jakie kolory kredy stosuje się najczęściej do rysowania?
7. Jakie rysunki wykonujemy sangwiną?
8. Jakie znasz rodzaje kredek?
9. Od czego zależy efekt plastyczny rysunku wykonywanego za pomocą kredek?
10. W jaki sposób można uzyskać efekt plamy używając jednej kredki?
11. Od czego zależy efekt uzyskanej tonacji plamy?
12. W jakim celu stosowane są kredki w pracy zawodowej projektanta?
13. Do wykonywania jakich rysunków wykorzystywane są flamastry?
14. Na jakim podłożu wykonujemy rysunki pastelami?
15. Co ma wpływ na efekt uzyskanej linii w technice pasteli?
16. W jaki sposób uzyskuje się efekt plamy rysując pastelami?
17. Co oznacza termin: technika rysunku na mokro?
18. Od czego zależą efekty plastyczne, jakie można uzyskać akwarelą?
19. Na jakim papierze wykonujemy rysunki akwarelą?
20. Jakie są różnice między technikami wykonywania rysunków kredkami olejnymi
a pastelami olejnymi?
21. Na ile przydatna jest technika pastelu olejnego w pracy zawodowej architekta?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Z przygotowanej palety barw wybierz barwy podstawowe, wtórne i trzeciego rzędu
i uzupełnij koło barw.
1) przeanalizować treść rozdziału z podręcznika „Teoria barw”,
2) zapoznać się z paletą barw przygotowaną na paskach papieru,
3) wybrać 3 barwy podstawowe, 3 wtórne i 6 trzeciego rzędu,
4) przypiąć wybrane barwy na przygotowanej planszy – koło barw,
5) przeczytać wymagania norm przedmiotowych,
– paleta barw na paskach papieru,
– plansza – koło barw,
– pinezki,

38
Ćwiczenie 2
Z przygotowanych przyborów i materiałów wybierz te, którymi można wykonać rysunek
w akwareli.
1) przeanalizować treść rozdziału z podręcznika „Akwarela”,
2) przeanalizować przygotowane materiały,
3) wybrać materiały niezbędne podczas wykonywania rysunku akwarelą,
4) przeanalizować przygotowane przyborów,
5) wybrać przybory niezbędne podczas wykonywania rysunku akwarelą,
– zestaw różnych materiałów rysunkowych,
– zestaw różnych materiałów rysunkowych,
Ćwiczenie 3
Mając do dyspozycji barwy podstawowe utwórz z nich barwy pochodne, kontrastowe
i dopełniające.
1) przeanalizować treść rozdziału „ Teoria barw”,
2) przygotować do malowania barwy podstawowe,
3) utworzyć z barw podstawowych barwy pochodne,
4) utworzyć barwy kontrastowe,
5) utworzyć barwy pochodne,
6) przeanalizować proces mieszania farb i wnioski zapisać w notatniku,
– pojemniki z barwami podstawowymi,
– paleta do mieszania farb,
– pędzel,
– kartki papieru,
– notatnik,
Ćwiczenie 4
Wykonaj rysunek podstawowych brył geometrycznych z uwzględnieniem faktur
i rodzajów materiałów, zgodnie z poznanymi zasadami perspektywy i wykorzystaniem:
a) techniki pasteli,
b) techniki kredki.
Porównaj rysunki. Wyciągnij wnioski.

39
1) przeanalizować treść rozdziału „ Zasady perspektywy”,
2) wykonać rysunek w technice pasteli zgodnie z poleceniem zawartym w treści ćwiczenia,
3) wykonać rysunek w technice kredki zgodnie z poleceniem zawartym w treści ćwiczenia,
4) porównać rysunki,
5) wnioski zapisać w notatniku,
– kartki papieru,
– pastele,
– kredki,
– notatnik,
Ćwiczenie 5
Wykonaj studium drzewa z natury, używając piórka i tuszu barwnego.
1) przygotować materiały i przybory do wykonania rysunku,
2) przygotować miejsce pracy,
3) wykonać studium drzewa z natury,
– kartka papieru,
– piórko,
– tusz barwny np. w kolorze sepii,

40
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić barwy podstawowe? ¨ ¨
2) wyjaśnić, w jaki sposób powstają kolory „wtórne”? ¨ ¨
3) utworzyć barwy wtórne z barw podstawowych? ¨ ¨
4) wyjaśnić, jak powstają farby trzeciego rzędu? ¨ ¨
5) wymienić techniki barwne? ¨ ¨
6) określić, jakie rysunki wykonujemy sangwiną? ¨ ¨
7) opisać, od jakich czynności zależy efekt plastyczny rysunku
wykonywanego za pomocą kredek? ¨ ¨
8) opisać sposób, w jaki można uzyskać efekt plamy używając jednej
kredki? ¨ ¨
9) wyjaśnić, od jakich elementów zależy efekt uzyskanej tonacji plamy? ¨ ¨
10) uzyskać odpowiednią tonację plamy? ¨ ¨
11) określić, w jakim celu stosowane są kredki w pracy zawodowej
projektanta? ¨ ¨
12) wyliczyć, do wykonywania jakich rysunków wykorzystywane
są flamastry? ¨ ¨
13) określić, na jakim podłożu wykonujemy rysunki pastelami? ¨ ¨
14) wyjaśnić, co wpływa na efekt uzyskanej linii w technice pasteli? ¨ ¨
15) wykonać pejzaż w technice pasteli? ¨ ¨
16) wyjaśnić pojecie: technika rysunku na mokro? ¨ ¨
17) wykonać rysunek z natury w technice na mokro? ¨ ¨
18) opisać, od jakich elementów zależą efekty plastyczne, jakie można
uzyskać akwarelą? ¨ ¨
19) wymienić rodzaje papieru do wykonywania rysunków akwarelą? ¨ ¨
20) wykonać studium drzewa z natury, używając piórka i tuszu barwnego? ¨ ¨
21) wykonać rysunek brył geometrycznych z uwzględnieniem faktur
i rodzajów materiałów zgodnie z zasadami perspektywy w technice
kredki? ¨ ¨
22) wskazać różnice między technikami wykonywania rysunków
kredkami olejnymi a pastelami olejnymi? ¨ ¨
23) wykonać rysunek pejzażu kredkami olejnymi? ¨ ¨
24) wskazać podobieństwa między technikami wykonywania rysunków
kredkami olejnymi a pastelami olejnymi? ¨ ¨

41
4.7. Rysunek z natury i w plenerze
Rysunek z natury. W trakcie rysowania z natury dążymy do zachowania podobieństwa
przedmiotów trójwymiarowych, sprowadzonych w uproszczeniu na płaszczyźnie obrazu
do figur płaskich. Rysowanie z natury jest przeniesieniem obrazu przedmiotu
trójwymiarowego, jaki powstaje w naszej świadomości w trakcie obserwacji natury,
na płaszczyznę rysunku. W procesie rysowania z natury występują dwa zasadnicze elementy:
1. Spostrzeganie. Polega na analizowaniu modelu oraz zgodności rysunku z modelem.
2. Stopniowe odtwarzanie modelu. Wymaga opanowania pewności oka i swobody
w operowaniu kreską.
Analiza modelu zależy od umiejętności obserwowania oraz od cierpliwości rysownika.
Niedostateczna analiza tematu powoduje, przy braku odpowiedniego doświadczenia,
niezupełne rozpoznanie formy i budowy modelu. Z drugiej strony trudno jest narysować
nawet najprostszy model, jeżeli rysownik nie posiada umiejętności swobodnego operowania
kreską. „W nauce rysowania nie wystarczy zatem patrzeć, trzeba umieć widzieć to, co jest
istotne, oraz umieć to poprawnie narysować” [4, s. 159]. Pierwsze rysunki z natury powinny
dotyczyć modeli nieruchomych, nie ulegających zmianom położenia i oświetlenia,
co pozwala na spokojną ich obserwację i porównanie rysowanych przedmiotów z ich
widokami. Dokonywanie częstych korekt przez osoby mające w tym zakresie większe
doświadczenie jest niezbędne, szczególnie w pierwszym okresie nauczania. Ponieważ rysunek
powinien przedstawiać rzeczywiste kształty przedmiotów, trzeba się ćwiczyć w poprawnym
rysowaniu elementów oraz nabrać dostatecznej wprawy w porównywaniu odcinków i kątów.
Sporządzając szkice perspektywiczne, mozolnie odmierzamy odległości ołówkiem
na wyciągniętej ręce i przenosimy je na rysunek.
Jeżeli chcemy rysować w sposób perspektywicznie poprawny, to musimy rysować to,
co narysować chcemy, z określonej odległości. Zasada jest następująca: rysujemy z odległości
przekraczającej trzykrotnie rozległość tego co rysujemy. Jeżeli rysujemy grupę drzew
o wysokości a = 20 m, to musimy to robić z odległości 3a = 60 m. Jeżeli odległość jest
mniejsza to, rysujemy fragment tej grupy drzew, a jeżeli większa, to rysujemy otaczający
drzewa krajobraz lub np. chmury.
Rysunek w plenerze. Aby wykonać szkicowo rysunek obiektu budowlanego, jak
np. domu mieszkalnego, budynku gospodarczego, itp., a także urządzeń lub przedmiotów
znajdujących się w otoczeniu budynków, a więc bramy wjazdowej, studni, ogrodzenia, oczka
wodnego, itp., wymagane są od rysującego: dokładne opanowanie techniki rysunkowej,
pewność i śmiałość w rysowaniu linii oraz samodzielność w ujmowaniu tematu. W rysunku
szkicowym z natury w terenie muszą być wyraźnie zaakcentowane konstrukcja rysowanego
obiektu oraz materiał z jakiego jest wykonany. Ten ostatni szczegół jest stosunkowo trudny
do wyrażenia na rysunku, jeśli uprzednio nie zapoznamy się z dobrymi wzorami rysunków
z natury, np. reprodukcjami zamieszczonymi w czasopismach czy książkach.
Przy szkicowaniu pejzażu należy wziąć pod uwagę wielość i różnorodność
występujących w naturze rzeczy i zjawisk. Odróżnia to szkice pejzażowe od jednorodnych
szkiców ludzi lub przedmiotów. Istnieje naturalna tendencja do sporządzania szkicu poprzez
kolejne rysowanie składających się na pejzaże elementów. Rysowanie powinniśmy rozpocząć
od zaznaczenia ogólnych linii kształtujących krajobraz, przechodzących kolejno
do zaznaczenia konkretnych, występujących w krajobrazie form. Np. najpierw oddzielimy
krajobraz od nieba, następnie oddzielimy ziemię od znajdujących się na niej rzeczy,
a następnie przystąpimy do kolejnego różnicowania istniejących rzeczy albo wydobywania
z krajobrazu tego, co nas w tym pejzażu naprawdę interesuje.

42
Zanim przystąpimy do wykonywania szkiców widokowych, należy obejść wszystkie
miejsca, z których można obejrzeć widok, żeby uchwycić optymalny punkt, z którego należy
go rysować. Następnie należy uświadomić sobie fakt, że kąt naszego widzenia malarskiego
wynosi od około 300
przy widzeniu szerokiego krajobrazu do kilkunastu stopni przy wyraźnie
widocznej w nim dominancie. Ogranicza to liczbę możliwych widoków miejskich do placów,
ponieważ w krajobrazie miejskim, w którym chcemy ująć zarówno scenerię życia miejskiego
jak i rysunek budowli na tle nieba, odległość widoku od punktu widokowego wynosi średnio
100 m. Rysunek zewnętrzny, czyli szkic widokowy, powinien być wykonany spontanicznie,
począwszy od centralnego punktu kompozycji, narastając tak, żeby objąć całą przestrzeń
papieru. Staramy się odwzorować układ istniejący – jeżeli rysowany widok się nie zmieści
na rysunku, musimy oddalić nasz punkt widokowy. Krajobraz analizujemy już po wykonaniu
szkiców, poznając krajobraz w trakcie jego uwiecznienia, wydobywając z widoków to,
co w nich istotne i trwałe, a pomijając rzeczy drugorzędne.
1. Jak można wyjaśnić pojęcie „rysunek z natury”?
2. W jaki sposób odmierza się odległości podczas sporządzania szkiców
perspektywicznych?
3. Jakie zasady obowiązują podczas rysowania np. drzew z określonej odległości?
4. Jak powinniśmy być przygotowani do wykonania rysunku w plenerze?
5. Jakie dane musimy zaakcentować na rysunku wykonywanym z natury w terenie?
6. Od czego powinniśmy rozpocząć wykonywanie szkicu pejzażu?
7. Jakie etapy składają się na wykonanie szkicu pejzażu?
8. W jaki sposób wybieramy miejsce, z którego wykonywać będziemy szkic widokowy?
9. Jakie zasady należy uwzględnić wykonując szkic widokowy w krajobrazie miejskim?
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj ołówkiem rysunek z natury rośliny w doniczce, o nieskomplikowanych
kształtach np., kaktusa.
1) przeanalizować treść rozdziału z podręcznika „Rysunek z natury”,
2) wybrać miejsce postawienia rośliny,
3) wybrać i przygotować stanowisko pracy,
4) wykonać rysunek uwzględniając uwagi nauczyciela,
– roślina doniczkowa,
– kartka papieru,
– ołówki,

43
Ćwiczenie 2
Wykonaj w plenerze rysunek ołówkiem obiektu małej architektury
o nieskomplikowanych kształtach.
1) przeanalizować treść rozdziału z podręcznika „Rysunek w plenerze”,
2) wybrać miejsce z którego wykonany będzie rysunek,
3) przygotować stanowisko pracy,
– kartka papieru,
– ołówki,
Ćwiczenie 3
Wykonaj w plenerze szkic krajobrazu z widokiem budynku szkolnego.
1) przeanalizować treść rozdziału z podręcznika „Rysunek w plenerze”,
2) wybrać miejsce z którego wykonany będzie rysunek,
3) przygotować stanowisko pracy,
– kartka papieru,
– ołówki,

44
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić pojęcie „rysunek z natury”? ¨ ¨
2) wyjaśnić, w jaki sposób odmierza się odległości podczas sporządzania
szkiców perspektywicznych? ¨ ¨
3) opisać zasady obowiązujące podczas rysowania np. drzew z określonej
odległości? ¨ ¨
4) scharakteryzować dane, które należy zaakcentować na rysunku
wykonywanym z natury w terenie? ¨ ¨
5) wykonać z natury rysunek rośliny kwitnącej? ¨ ¨
6) wykonać rysunek z natury grupy drzew? ¨ ¨
7) wymienić etapy, które składają się na wykonanie szkicu pejzażu? ¨ ¨
8) wykonać w plenerze rysunek w technice ołówka obiektu małej
architektury? ¨ ¨
9) opisać sposób, w jaki wybieramy miejsce, z którego wykonywać będziemy
szkic widokowy? ¨ ¨
10) wykonać w plenerze szkic budynku szkolnego? ¨ ¨
11) wykonać szkic widoku z okna? ¨ ¨
12) wyjaśnić zasady jakie należy uwzględnić wykonując szkic widokowy
w krajobrazie miejskim? ¨ ¨

45
4.8. Makiety i modele
W trakcie pracy nad projektem spotykamy się z potrzebą wykonania przestrzennej
makiety projektowanego terenu. W graficznych przedstawieniach pomysłu, które są
dwuwymiarowe, nie wszystko można zobaczyć i zrozumieć. Często bywa tak, że ani
perspektywa, ani aksonometria nie wyjaśniają nam istoty sprawy. Najlepszym sposobem
na uporanie z tym problemem jest wykonanie prostej makiety roboczej, która w pewnych
sytuacjach może być ważniejsza niż opracowanie graficzne. Profesjonalne makiety
wykonywane na potrzeby architektury krajobrazu są czasochłonne, skomplikowane
materiałowo i kosztowne. Umiejętność wykonania makiety roboczej może zatem okazać się
bardzo pomocna zarówno w nauce jak i w pracy.
Najlepszym materiałem do wykonania makiet roboczych jest zwykły papier pakowy,
gazetowy czy maszynowy. Każda makieta jest umownym modelem przestrzeni, wykonanym
w skali lub w odpowiednich proporcjach. W swej umowności operuje umownymi
elementami, a nie pomniejszonymi kopiami drzew, domów, itp. Jest nieporozumieniem
używanie w takich makietach np. gałązek lub szyszek jako drzew, wykorzystywanie ziarenek
piasku lub używania źdźbeł trawy.
Umowność modelowanej przestrzeni możemy osiągnąć poprzez zastosowanie
jednorodnego materiału, z którego wszystko jest wykonane. Aby zróżnicować poszczególne
elementy makiety, wykorzystujemy cechy charakterystyczne materiału, z którego
wykonujemy makietę. W przypadku papieru będą to: jednobarwność, gładkość, wiotkość
i podatność na zwijanie, zginanie, gniecenie, rozdarcie, dziurawienie, moczenie, barwienie,
spalenie, nacinanie różnymi narzędziami, sklejanie, zszywanie stalowymi zszywkami,
spinanie spinaczami, itd. Mając do dyspozycji wymienione charakterystyczne cechy papieru,
możemy w dowolny sposób kształtować model przestrzeni. Jest to sposób szybki, w którym
nie musimy się zastanawiać, z czego zrobić dany element makiety, ale skupimy się
na odtworzeniu tego, co dla nas jest istotne. Każdy obiekt występujący w modelu, zachowa
jednorodność materiałową, ale będzie miał odpowiednią fakturę, która odróżni go od innych.
Warunkiem osiągnięcia powodzenia musi być właściwie zastosowana skala lub utrzymanie
odpowiednich proporcji między modelowanymi elementami przestrzeni (kolejne fazy
wykonywania makiety roboczej przedstawia rysunek 12).
Każda makieta musi mieć podstawę, do której wszystko mocujemy. Najlepiej do tego
celu nadaje się kartonowe pudło odpowiednich rozmiarów, z którego wybieramy przydatny
dla nas fragment. Do podstawy mocujemy papier wg wybranego przez nas sposobu.
Dobrze wykonana makieta powinna charakteryzować się tym, że można ją powiesić na
ścianie i nic z niej nie odpadnie. Makieta robocza pozwala zajrzeć do środka projektowanej
przestrzeni, zobaczyć jak cały obiekt wygląda z zewnątrz.
Szybko wykonaną makietę roboczą można odnieść do każdego innego materiału
(np. gipsu, styropianu, plasteliny, tektury, kartonu, itp.), jeżeli tylko mamy odpowiednie
narzędzia i umiejętności do jego obróbki.

46
Rys. 12. Kolejne fazy wykonywania makiety roboczej [1, s. 97]

47
Model, w przeciwieństwie do makiety, jest to ścisłe odwzorowanie przestrzenne
projektowanego detalu, elementu architektonicznego lub elementu krajobrazu. Model
wykonuje się najczęściej w skali 1:1 z odpowiedniego tworzywa, którym może być
na przykład: gips, drewno, styropian, karton. Przeznaczony jest najczęściej jako wzór
do naśladowania i wiernego odtworzenia.
W architekturze krajobrazu, model przy właściwym wykonaniu, niewątpliwie
najprecyzyjniej odzwierciedla krajobraz. Ze względu na czasochłonność wykonania
i trudności operowania nim, może być w praktyce stosowany tylko w ograniczonym zakresie,
do szczególnie skomplikowanych fragmentów terenu. Wykonane makiety i modele można
fotografować i przetwarzać komputerowo.
1. W jakim celu wykonuje się makiety robocze?
2. Z jakich materiałów wykonuje się makiety robocze?
3. Na czym polega umowność makiety?
4. Jakie cechy charakterystyczne papieru są wykorzystywane przy wykonywaniu makiety?
5. Z czego można wykonać podstawę makiety?
6. Czym charakteryzuje się dobrze wykonana makieta?
7. Czym różni się model od makiety?
8. W jakiej skali wykonuje się modele?
9. Z jakich materiałów wykonuje się modele?
10. W jaki sposób wykorzystuje się makiety i modele w architekturze krajobrazu?
4.8.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozróżnij, a następnie podaj cechy charakterystyczne, materiał oraz zastosowanie
przedstawionego modelu oraz makiety.
1) przeanalizować przedstawione eksponaty,
2) rozpoznać model i makietę,
3) dokleić do eksponatów ich nazwy,
4) zapisać w notatniku: cechy charakterystyczne, materiał oraz zastosowanie
zaprezentowanego modelu oraz makiety,
– model,
– makieta,
– kartki samoprzylepne z nazwami „makieta” i „model”,
– notatnik,
– przybory do pisania.

48
Ćwiczenie2
Mając podane na kartkach poszczególne fazy wykonywania makiety roboczej,
uporządkuj je według prawidłowej kolejności wykonywania prac.
1) przeanalizować czynności składające się na wykonanie makiety, napisane
na samoprzylepnych kartkach,
2) ułożyć nazwy czynności w logiczna całość,
3) przykleić karteczki wg ustalonej kolejności na planszę,
4) sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
– samoprzylepne kartki z nazwami czynności, które składają się na wykonanie makiety
roboczej,
– plansza,
– notatnik,
Ćwiczenie 3
Wykonaj makietę roboczą wąwozu z rosnącymi po obu stronach drzewami.
1) przeanalizować treść rozdziału z podręcznika „Sporządzanie makiet roboczych”,
2) przygotować materiały do wykonania ćwiczenia,
3) wymodelować z papieru dno wąwozu, ułożenie drzew, itp. i zachować odpowiednie
proporcje między elementami,
4) wybrać odpowiedni fragment pudła tekturowego na wykonanie podstawy makiety,
5) wymodelować podstawę makiety,
6) umocować do podstawy elementy makiety,
7) omówić trudności, które wystąpiły przy wykonywaniu makiety,
– papier,
– woda,
– pudełko tekturowe,
– nożyczki,
– linijka,
– nóż do papieru,

49
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić, w jakim celu wykonuje się makiety robocze? ¨ ¨
2) wyliczyć, z jakich materiałów wykonuje się makiety robocze? ¨ ¨
3) określić, na czym polega umowność makiety? ¨ ¨
4) wymienić cechy charakterystyczne papieru wykorzystywane przy
wykonywaniu makiety? ¨ ¨
5) opisać, czym charakteryzuje się dobrze wykonana makieta? ¨ ¨
6) wykonać makietę wybranego fragmentu krajobrazu? ¨ ¨
7) odróżnić model od makiety? ¨ ¨
8) wymienić materiały, z jakich wykonuje się modele? ¨ ¨
9) określić, w jakim celu wykonuje się modele? ¨ ¨
10) opisać, w jaki sposób wykorzystuje się makiety i modele w architekturze
krajobrazu? ¨ ¨

Technik.architektury.krajobrazu 321[07] z1.02_u

Technik.architektury.krajobrazu 321[07] z1.02_u

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Technik.architektury.krajobrazu 321[07] z1.02_u

Similar to Technik.architektury.krajobrazu 321[07] z1.02_u (20)

More from Emotka

More from Emotka (19)

Technik.architektury.krajobrazu 321[07] z1.02_u