Technik.architektury.krajobrazu 321[07] o1.03_u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Jolanta Skoczylas
Rozpoznawanie obiektów architektury krajobrazu
321[07].O1.03
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

1
Recenzenci:
mgr inż. Sylwester Karbowiak
mgr inż. Bogusław Staniszewski
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Jolanta Skoczylas
Konsultacja:
mgr inż. Lidia Staniszewska
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 321[07].O1.03,
"Rozpoznawanie obiektów architektury krajobrazu", zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu technik architektury krajobrazu.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Podstawowe pojęcia budowlane 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 8
4.1.3. Ćwiczenia 8
4.1.4. Sprawdzian postępów 9
4.2. Obiekty budowlane inżynierii lądowej i wodnej 10
4.2.3. Ćwiczenia 13
4.3. Style architektoniczne i ogrodowe 16
4.4 . Wpływ obiektów budowlanych i inżynierskich na środowisko 25
4.5. Procesy urbanizacyjne 28
4.6. Rodzaje terenów w mieście 33
4.7. Typy i formy architektury krajobrazu 37
5. Sprawdzian osiągnięć 40
6. Literatura 45

3
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o podstawowych pojęciach
budowlanych, stylach architektonicznych i ogrodowych, obiektach budowlanych i inżynierii
lądowej oraz wodnej, a także ułatwi Ci rozpoznawanie typów i form architektury krajobrazu
oraz rodzajów terenów w mieście.
W poradniku zamieszczono:
1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.
2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania (rozdział 4), który umożliwia samodzielne przygotowanie się do
wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Obejmuje on również ćwiczenia, które
zawierają wykaz materiałów potrzebnych do realizacji ćwiczeń. Przed ćwiczeniami
zamieszczono pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do ich wykonania. Po ćwiczeniach
zamieszczony został sprawdzian postępów. Wykonując sprawdzian postępów, powinieneś
odpowiadać na pytania tak lub nie, co oznacza, że opanowałeś materiał albo nie.
4. Sprawdzian osiągnięć, w którym zamieszczono instrukcję dla ucznia oraz zestaw zadań
testowych sprawdzających opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki.
Zamieszczona została także karta odpowiedzi.
5. Wykaz literatury obejmujący zakres wiadomości, dotyczącej tej jednostki modułowej,
która umożliwi Ci pogłębienie nabytych umiejętności.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Jednostka modułowa: Rozpoznawanie ,której treści teraz poznasz, zawarta jest w module
321[07].O1 „Obiekty architektury krajobrazu” i jest oznaczona na schemacie na stronie 4.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

4
Schemat układu jednostek modułowych
321[07].O1.01
Przestrzeganie przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwporażeniowej
oraz ochrony środowiska
321[07].O1
Obiekty
architektury krajobrazu
321[07].O1.02
Określanie stanu
i zasobów środowiska
321[07].O1.03
Rozpoznawanie obiektów
architektury krajobrazu
321[07].O1.04
Klasyfikowanie materiałów
budowlanych i gruntów
321[07].O1.05
Prowadzenie
prac mierniczych
321[07].O1.06
Posługiwanie się
dokumentacją techniczną

5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
− stosować zasady bezpiecznej pracy podczas użytkowania maszyn i obsługiwania
urządzeń,
− przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej
i ochrony środowiska,
− zapobiegać zagrożeniom w środowisku pracy,
− posługiwać się pojęciami z zakresu ekologii i ochrony środowiska,
− analizować elementy środowiska,
− badać podstawowe elementy środowiska,
− określać zmiany w środowisku spowodowane działalnością człowieka,
− określać stan zasobów środowiska przyrodniczego,
− określać podstawy racjonalnego gospodarowania zasobami środowiska,
− korzystać z różnych źródeł informacji.

6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
− posłużyć się pojęciami z zakresu budownictwa,
− rozpoznać i scharakteryzować obiekty budowlane,
− rozpoznać budynki i obiekty inżynierskie powstałe w różnych epokach,
− rozróżnić style architektoniczne i ogrodowe,
− rozpoznać elementy budowli charakterystyczne dla każdego stylu,
− scharakteryzować elementy budynku,
− rozpoznać technologie wykonania budynków,
− określić lokalizację, układy przestrzenne i charakterystykę pomieszczeń
w budynkach,
− ocenić wpływ obiektów budowlanych i inżynierskich na środowisko,
− ocenić zależność funkcji, konstrukcji i formy obiektów budowlanych od charakteru
środowiska,
− sklasyfikować tereny w mieście,
− rozpoznać typy i formy krajobrazu,
− dokonać analizy form osadnictwa,
− dokonać analizy planu ogólnego miasta,
− dokonać analizy zagrożeń związanych z procesami urbanistycznymi.

7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Podstawowe pojęcia budowlane
4.1.1. Materiał nauczania
Budownictwem nazywamy działalność człowieka polegającą na realizacji, konserwacji,
modernizacji, przebudowie i rozbiórce obiektów budowlanych.
Materiały budowlane – to materiały wytwarzane lub pozyskiwane przez człowieka
ze środowiska w celu zastosowania ich w budownictwie.
Technologia jest to nauka o metodach (lub metoda) obróbki i przeróbki materiałów.
Powstawanie każdego wyrobu można podzielić na następujące etapy:
− projektowanie jego kształtu oraz konstrukcji,
− określenie sposobu wykonania,
− wykonanie wyrobu.
Technologią budownictwa nazywamy dziedzinę wiedzy budowlanej dotyczącą
wznoszenia budowli. Technologia budownictwa jako pojęcie w technice budowlanej jest
związana z osiągnięciem określonego stopnia rozwoju cywilizacji.
We współczesnym budownictwie dąży się do możliwie szerokiego wprowadzenia
przemysłowych form produkcji. Można zaobserwować występującą specjalizację zawodową
zarówno w fazie projektowania, jak i wykonywania obiektów budowlanych. Bardzo ważne
jest właściwie opracowanie zagadnień technologicznych i organizacyjnych.
Do projektowania rozwiązań technologicznych w budownictwie niezbędna jest
znajomość materiałów budowlanych, sposobów wykonywania poszczególnych robót,
rodzajów maszyn budowlanych i rodzajów rozwiązań konstrukcyjnych budowli.
Niezbędna jest również znajomość zagadnień związanych z organizacją pracy.
Obiekty budowlane wskutek trwałego połączenia z gruntem muszą być wznoszone
w miejscu swej lokalizacji. W zależności od wielkości obiektu budowlanego i warunków jego
realizacji można wybrać metodę wykonania.
Rozróżnia się następujące metody wykonawstwa budowlanego:
− chałupniczą – w której człowiek sam lub z pomocą najbliższej rodziny wykonuje całość
prac związanych z wykonaniem wyrobu lub robót,
− rzemieślniczą – polegającą na wykonaniu elementów budowlanych lub robót przez
wykwalifikowanego rzemieślnika przy pomocy przyuczonych robotników,
− uprzemysłowioną – polegającą na produkowaniu sposobem przemysłowym elementów
budowlanych w wytwórniach na placu budowy lub częściej w zakładach prefabrykacji
i montowaniu budowli lub budynku z gotowych elementów.
Projektowaniem i kształtowaniem przestrzeni zajmuje się nauka zwana architekturą
krajobrazu, która łączy wiedzę z następujących dziedzin:
− urbanistyki – zajmującej się budową i rozwojem miast,
− architektury – zajmującej się projektowaniem funkcji i kształtu budynku lub budowli oraz
ich bezpośredniego otoczenia,
− kształtowania terenów zieleni – zajmującej się uzupełnieniem krajobrazu i otoczenia
obiektów budowlanych za pomocą roślinności.
Krajobraz to wygląd powierzchni ziemi lub jej części, będący sumą wszystkich elementów
przyrodniczych oraz działalności człowieka.
Architektura krajobrazu to nauka kształtowania przestrzeni na potrzeby człowieka, ku jego
zadowoleniu i w zgodności z zasadami ochrony przyrody i środowiska naturalnego.

8
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaką działalność człowieka nazywamy budownictwem?
2. Jakie materiały nazywamy budowlanymi?
3. Jaką dziedzinę wiedzy nazywamy technologią i technologią budownictwa?
4. Na czym polega specjalizacja zawodowa?
5. Jak dzielimy metody wykonawstwa budowlanego?
6. Czym jest krajobraz?
7. Z jakich dziedzin nauki składa się architektura krajobrazu?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przyporządkuj nazwy podstawowych pojęć budowlanych do napisanych na kartkach
definicji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać nazwy pojęć budowlanych zapisane na kartkach,
2) dobrać odpowiednie definicje do nazw pojęć zapisanych na kartkach,
3) przyporządkować odszukane definicje do nazw pojęć,
4) przepisać ćwiczenie do notatnika,
5) zaprezentować efekty swojej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− samoprzylepne kartki z wydrukowanymi nazwami pojęć budowlanych,
− definicje podstawowych pojęć budowlanych zapisane na kartkach,
− notatnik,
− przybory do pisania,
− literatura z rozdziału 6 dotycząca podstawowych pojęć budowlanych.
Ćwiczenie 2
Rozpoznaj na filmie metody wykonawstwa budowlanego i opisz je.
1) obejrzeć film o metodach wykonawstwa budowlanego,
2) rozpoznać metody wykonawstwa zaprezentowane na filmie,
3) opisać w notatniku rozpoznane metody wykonawstwa,
4) zaprezentować ćwiczenie.
− film o metodach wykonawstwa budowlanego,
− notatnik,
− literatura z rozdziału 6 dotycząca podstawowych pojęć budowlanych.

9
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wyjaśnić pojęcia: budownictwo, materiały budowlane i technologia
budownictwa? ¨ ¨
2) wyjaśnić pojęcia terminologii zawodowej z zakresu budownictwa? ¨ ¨
3) określić czym spowodowany był szybki rozwój technologii
budownictwa? ¨ ¨
4) określić procesy niezbędne do projektowania rozwiązań
technologicznych w budownictwie? ¨ ¨
5) określić metody wykonawstwa budowlanego? ¨ ¨
6) wyjaśnić, czym zajmuje się nauka zwana architekturą krajobrazu? ¨ ¨
7) określić dziedziny wiedzy, z jakich składa się architektura krajobrazu? ¨ ¨

10
4.2. Obiekty budowlane inżynierii lądowej i wodnej
Obiekty budowlane
Obiekty budowlane dzielimy na budynki i budowle.
Budowlą nazywamy dzieło stworzone przez człowieka trwale połączone z gruntem,
wzniesione w celu zaspokojenia określonej potrzeby gospodarczej, kulturalnej lub innej, ale
nie wyodrębniające przestrzeni wewnętrznej na stały lub czasowy pobyt ludzi lub zwierząt
(rys.1).
Rys.1. Zapora wodna [5, s.11]
Budynkiem jest obiekt, w którym przegrodami wydzielono przestrzeń o przeznaczeniu
użytkowym (rys.2).
Rys.2. Kamienica mieszczańska [9, s.38]
Najważniejszą w budynku jest funkcja użytkowa. Określa ona jednocześnie poziom
wymagań stawianych budynkowi we wszystkich innych dziedzinach. Jeśli budynek ma
spełniać funkcje mieszkalne, to na etapie projektowania należy zwrócić szczególną uwagę na
dobre i wygodne mieszkania. Konieczne jest określenie wymagań konstrukcyjnych,
klimatycznych, bezpieczeństwa – ochrony przeciwpożarowej, zabezpieczenia przed
piorunami, itp. Elementami konstrukcyjnymi budynku są: fundamenty, ściany, stropy, schody
i dach.
Obiekty budowlane dzielimy ze względu na przeznaczenie na budynki i budowle:
miejskie, przemysłowe, rolnicze, komunikacyjne i wodne.
Budynki miejskie to: budynki mieszkalne, biurowe, szkolne, handlowe, użytku
kulturalnego, kultu religijnego, itp. Natomiast budowle miejskie to: sieci wodociągowe,
kanalizacyjne, elektryczne, gazowe oraz budowle małej architektury: śmietniki, ogrodzenia,
trzepaki, pomniki, urządzenia placów zabaw, itp.

11
Budynki przemysłowe to przede wszystkim hale o dużych powierzchniach, ale także
budynki biurowe wielokondygnacyjne, przeznaczone dla kierownictwa, administracji
i urządzenia socjalne: szatnie, umywalnie, stołówki, sanitariaty, itp. Budowle przemysłowe
służą technologii produkcji i zaliczamy do nich: silosy, estakady, kominy, chodniki, itp.
Ponadto budynki i budowle przemysłowe można podzielić na podgrupy należące do
przemysłu hutniczego, wydobywczego, energetycznego, itd.
Budynki rolnicze są mieszkaniami dla rolników, inwentarza żywego, ale także stanowią
składy płodów rolnych oraz składowiska maszyn i urządzeń rolniczych. Budowle rolnicze
służą produkcji i zaliczamy do nich: suszarnie pasz, gnojowniki, stawy rybne, zasobniki,
pastwiska, itp.
Budynkami komunikacyjnymi są dworce autobusowe, kolejowe i lotnicze, a także
budynki zaplecza technicznego utrzymania dróg i obsługi ruchu, jak wieże kontroli ruchu
samochodów, nastawnie itp. Budowlami komunikacyjnymi są drogi kołowe i żelazne, mosty,
wiadukty, tunele, przystanki, itp.
Budynki wodne występują w portach morskich i rzecznych, mogą to być również
magazyny nadbrzeżne, elektrownie wodne, itp. Natomiast budowle wodne można podzielić
na morskie i śródlądowe. Do morskich zaliczamy: mola, latarnie morskie, falochrony,
nabrzeża, itd. Śródlądowe służą regulacji przepływu wód i zaliczamy do nich: zapory wodne,
jazy (zapory, przez korony których przelewa się woda i które zapobiegają szybkiemu
spływowi opadów, czyli powodziom), umocnienia brzegów rzek, itd.
Budynki i budowlane można podzielić ze względu na:
− konstrukcję: prętowe (słupy), powierzchniowe (parkany i osłony akustyczne autostrad)
oraz przestrzenne (zbiorniki, ustroje nośne budynków i konstrukcje mostów),
− materiał konstrukcyjny: drewniane, żelbetowe, stalowe,
− czas trwania: stałe (na czas nieokreślony) i tymczasowe (z góry założony czas
użytkowania).
Poza tym w stosunku do powierzchni terenu można wyróżnić budynki i budowle:
naziemne (np. drogi, mosty, zapory) i podziemne (np. sieci kanalizacyjne, schrony, tunele).
Obiekty inżynierii lądowej i wodnej
Obiekty inżynierskie w zależności od przeznaczenia dzielą się na:
− przemysłowe o charakterze specjalistycznym, do których należą: budowle górnicze,
hutnicze, koksownicze, cementownie, elektrownie jądrowe oraz wieże i maszty,
− komunikacyjne - naziemne, wodne i powietrzne,
− hydrotechniczne - śródlądowe i morskie.
Obiekty przemysłowe specjalistyczne, do których należą: elektrownie jądrowe, budowle
górnicze, hutnicze i koksownicze oraz cementownie, charakteryzują się wysokim stopniem
specjalizacji.
Elektrownie jądrowe wykorzystują energię cieplną reaktora do celów produkcji energii
elektrycznej. Reaktor jest zbiornikiem wysokociśnieniowym, w którym znajdują się pręty
paliwowe. Najbardziej charakterystycznym elementem elektrowni jądrowej z punktu
widzenia konstrukcji budowlanych jest osłona biologiczna reaktora. Zadaniem jej jest ochrona
personelu przed szkodliwymi skutkami działania promieniowania. Osłonę wykonuje się
ze specjalnie przygotowanego betonu (do składników betonu dodaje się kruszywo w postaci
ścinków śrutu, rozdrobnionego złomu stalowego oraz związki chemiczne zawierające bor
i inne dodatki chemiczne ograniczające skutki promieniowania).
Zakłady górnicze wydobywają kopaliny z głębi skorupy ziemskiej. Następnie częściowo
je przerabiają (flotacja) i wysyłają do odbiorców. Wywóz urobku na powierzchnię odbywa się
za pomocą wież wyciągowych umieszczonych nad szybem (studnia pionowa).
Zakłady hutnicze przetwarzają rudy żelaza na surówkę oraz produkują stal i wyroby
hutnicze walcowane. Do obiektów specjalistycznych tych zakładów zaliczamy piece

12
i koksownie. Wielki piec ma konstrukcję stalową i wewnątrz jest wyłożony wykładziną
ogniotrwałą z cegły szamotowej. Walcownie blach i profili stalowych zlokalizowane są
w halach o długościach dochodzących nawet do 1000m.
Zakłady koksownicze przerabiają węgiel na koks, gaz koksowy, amoniak, benzol i smołę.
W obiekcie zwanym piecownią odbywa się proces odgazowywania węgla w wysokiej
temperaturze. Natomiast wieża gaśnicza służy do gaszenia wodą pod wysokim ciśnieniem
rozżarzonego koksu.
Cementownie są obiektami przemysłu materiałów budowlanych (cementów). Długość
pieca obrotowego do wypalania klinkieru cementowego dochodzi nawet do 150m. Piec
wykonany jest ze stali i wyłożony cegłą szamotową. Klinkier po wypaleniu mielony jest na
mączkę cementową.
W grupie budowli specjalistycznych znajdują się również maszty radiowe
i telekomunikacyjne oraz wieże telewizyjne.
Obiekty komunikacyjne obejmują szeroki zakres budownictwa specjalistycznego. Do
obiektów komunikacyjnych oprócz dróg (samochodowych, szynowych, pasów startowych na
lotniskach), dworców (autobusowych, kolejowych, portów lotniczych i morskich) i mostów
zaliczamy tunele.
Mosty służą do przeprowadzania drogi komunikacyjnej nad przeszkodami wodnymi.
Wiadukty umożliwiają komunikację nad przeszkodami innymi niż wodne, np. nad doliną,
wąwozem, drogą komunikacyjną czy torami kolejowymi.
Do podziemnych obiektów inżynierskich zalicza się tunele drogowe, kolejowe oraz
przejścia dla pieszych. Wykonanie tuneli odbywa się metodami górniczymi, podobnie jak
sztolnie w kopalniach. Usuwając grunt z całego tunelu, wykonuje się jednocześnie jego
obudowę. Najczęściej obudowa wykonana jest z betonu.
Obiekty hydrotechniczne dzieli się na budowle: wodne śródlądowe i hydrotechniczne
morskie.
Do budowli śródlądowych wodnych zalicza się obiekty, które regulują naturalny obieg
wody lub tworzą sztuczne zasoby wodne. Do podstawowych obiektów hydrotechnicznych
zaliczamy zbiorniki, które gromadzą nadmiar wód opadowych i powodziowych oraz
magazynują wodę do wykorzystania w okresie suszy.
Innymi obiektami tego typu są zapory i jazy. Są to sztuczne budowlane, zadaniem
których jest przegrodzenie koryta płynącego cieku i spiętrzenie wody do pewnej wysokości.
Zapory należą do budowli o wysokości ponad 4m, a jazy – do 4m. Każde spiętrzenie wody
może być wykorzystane do produkcji energii elektrycznej (jeśli wysokość spiętrzenia i stały
dopływ gwarantują ciągłość produkcji). W Polsce produkcja energii elektrycznej
w hydroelektrowniach wynosi 1,91% bilansu krajowego.
Budowle hydrotechniczne morskie od śródlądowych różnią się tym, że mają większe
wymiary przekroju poprzecznego. Ze względu na podział funkcjonalny, budowle
hydrotechniczne morskie dzielą się na:
− falochrony, osłaniające przed działaniem wody,
− nabrzeża portowe, stanowiące obudowę portu, przy którym cumują statki,
− pomosty, przy których mogą cumować statki bez dobijania do brzegu,
− umocnienia brzegów morskich, zapobiegające erozji lądu przez działanie wody,
− urządzenia stoczniowe oraz specjalistyczne, związane z komunikacją wodną, obsługą
remontową, itp.

13
1. Na jakie dwie grupy dzielimy obiekty budowlane?
2. Co nazywamy budowlą?
3. Co nazywamy budynkiem?
4. Jakie znasz elementy konstrukcyjne budynku?
5. Jak dzielimy budynki i budowle ze względu na przeznaczenie?
6. Jakie wymagania w budynku określa funkcja użytkowa?
7. Jak dzielimy budynki i budowle ze względu na konstrukcję i materiał?
8. Jak dzielimy budynki i budowle w stosunku do powierzchni terenu i ze względu na czas
trwania?
9. Na jakie dwie grupy dzielimy obiekty inżynierskie?
10. Jakie znasz obiekty przemysłowe o charakterze specjalistycznym?
11. Jakie znasz obiekty komunikacyjne?
12. Jakie znasz obiekty hydrotechniczne?
13. Jak dzielimy obiekty hydrotechniczne morskie ze względu na funkcjonalność?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Scharakteryzuj funkcje użytkowe budynków na podstawie filmu.
1) obejrzeć film o funkcjach użytkowych budynków,
2) przeczytać literaturę z rozdziału 6 dotyczącą obiektów budowlanych,
3) zapisać na kartce w punktach funkcje użytkowe budynków,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
− film o funkcjach użytkowych budynków,
− arkusz papieru,
− literatura z rozdziału 6 dotycząca obiektów budowlanych.
Ćwiczenie 2
Wskaż na rysunku budynki i budowle oraz określ ich przeznaczenie.
1) dokonać analizy rysunku,
2) rozpoznać i podpisać poszczególne budynki i budowle,
3) opisać w notatniku przeznaczenie rozpoznanych budynków i budowli,
4) zaprezentować efekty swojej pracy,
5) dokonać oceny wykonania ćwiczenia.

14
− rysunek przedstawiający budynki i budowle,
− opis poszczególnych budynków i budowli przygotowany na kartkach,
− notatnik,
− literatura z rozdziału 6 dotycząca przeznaczenia budynków i budowli.
Ćwiczenie 3
Rozpoznaj na rysunkach obiekty budowlane i pogrupuj je na budynki i budowle.
1) dokonać analizy rysunków,
2) rozpoznać i pogrupować rysunki na budynki i budowle,
3) podpisać rozpoznane obiekty budowlane,
5) dokonać oceny ćwiczenia.
− rysunki przedstawiające obiekty budowlane,
− literatura z rozdziału 6 dotycząca rodzajów budynków i budowli.
Ćwiczenie 4
Rozpoznaj na modelach obiekty inżynierskie i określ przeznaczenie każdego z nich.
1) obejrzeć modele,
2) rozpoznać i podpisać poszczególne obiekty inżynierskie,
3) opisać w notatniku przeznaczenie rozpoznanych obiektów,
− modele przedstawiające obiekty inżynierskie,
− opis poszczególnych obiektów inżynierskich,
− notatnik,
− literatura z rozdziału 6 dotycząca obiektów inżynierskich.

15
1) pogrupować obiekty budowlane? ¨ ¨
2) wyjaśnić pojęcie budynku? ¨ ¨
3) wymienić elementy konstrukcyjne budynku? ¨ ¨
4) wyjaśnić pojęcie budowli? ¨ ¨
5) określić funkcje użytkowe budynków? ¨ ¨
6) pogrupować budynki i budowle ze względu na przeznaczenie? ¨ ¨
7) rozróżnić rodzaje obiektów budowlanych i określić ich przeznaczenie? ¨ ¨
8) podzielić budowle inżynierskie w zależności od przeznaczenia? ¨ ¨
9) opisać budowle przemysłowe specjalistyczne ? ¨ ¨
10) sklasyfikować obiekty komunikacyjne? ¨ ¨
11) określić obiekty hydrotechniczne? ¨ ¨
12) opisać budowle wodne śródlądowe? ¨ ¨
13) opisać budowle hydrotechniczne morskie? ¨ ¨

16
4.3. Style architektoniczne i ogrodowe
4.3.1. Matriał nauczania
Starożytność
W okresie starożytnym silnymi ośrodkami kultury i sztuki były: Egipt, Mezopotamia,
Persja, Grecja i Rzym.
W Egipcie zabytki architektury i sztuki zachowały się dzięki religii, której treścią była
wiara w życie pozagrobowe. Pierwsze wolnostojące groby (mastaby) wznoszono z bloków
kamiennych i cegły. W przekroju miały kształt trapezu. Z czasem mastaby przekształcono
w piramidy. Najstarszy typ piramidy przypominał wyglądem sześć nałożonych na siebie
coraz mniejszych mastab. Oprócz piramid wznoszono także grobowce skalne. Były to wykute
w skale pomieszczenia. W późniejszym okresie wznoszono monumentalne świątynie
o jednolitym układzie przestrzennym, określonym zasadami kanonu. Starożytna świątynia
egipska miała ściśle określony plan. W tym samym okresie powstawały też zespoły świątyń
skalnych zdobione rzeźbami monumentalnymi.
Najstarsze ogrody Egiptu znane były z malowideł ściennych. W ogrodach sadzono palmy
daktylowe i winorośl oraz sykomorę (drzewo uważane przez Egipcjan za święte). Ogrody
zakładano przy pałacach faraona, willach dostojników państwowych, grobowcach i zespołach
świątynnych. Wszystkie miały regularny układ i regularnie rozplanowaną roślinność. Były
wyposażone w wysokie ogrodzenie, baseny wodne i altany ogrodowe.
W Mezopotamii na terenach między Eufratem i Tygrysem rozwijała się prawie
równolegle z państwem egipskim kultura asyryjsko-babilońska. W grobowcach stosowano
łuki i sklepienia kolebkowe, co umożliwiało przekrywanie pomieszczeń bez konieczności
stawiania we wnętrzu pionowych podpór. Budowle pałacowe i świątynie oddzielano od reszty
miasta wewnętrznymi murami. Ogromne pałace wznoszono na sztucznych tarasach zwanych
wiszącymi ogrodami. Ogrody wznoszone na tarasach były podtrzymywane przez konstrukcję,
którą tworzyły szeregi coraz wyższych korytarzy o sklepieniu kolebkowym. Tarasy były
izolowane od upraw warstwami asfaltu i płyt ołowianych. W Mezopotamii istniał w tym
okresie system kanałów, który nawadniał pola i zapewniał wyżywienie ludności.
Persja obejmująca swym obszarem tereny Wyżyny Irańskiej, w okresie swej świetności
przejęła całe dziedzictwo kultury Azji Zachodniej. Rezydencje władców składały się
z pomieszczeń mieszkalnych, olbrzymich sal audiencyjnych i rozległych tarasów, na które
prowadziły monumentalne schody. Oryginalną formę nadawano smukłym kolumnom.
Budowniczowie perscy starannie łączyli zespoły pałacowe z ogrodami. Perski ogród zwany
rajskim miał regularny kształt, podzielony na cztery części przez dwie osie kompozycyjne,
które krzyżowały się pod kątem prostym. W miejscu przecięcia osi sytuowano basen,
fontannę lub pawilon ogrodowy. Ogrody bogato zdobiono roślinami, zwłaszcza kwitnącymi,
o silnym zapachu.
Grecja korzystała zarówno w kulturze jak i architekturze z dorobku wcześniejszych
kultur (Egiptu, Mezopotamii). Obiektami architektury greckiej były świątynie stawiane na
starannie wybranym placu. Miejscem zebrań publicznych i handlu był rynek. Teatr pełnił
funkcje kulturalne. Plan miasta greckiego oparty był na regularnym układzie prostokąta.
W centrum miasta znajdował się prostokątny plac (agora), który tworzono przy zetknięciu się
głównych tras komunikacyjnych. Po przeciwnej stronie agory znajdowała się wielka,
dwunawowa sala zgromadzeń. Do jej tylnej ściany przylegał prostokątny budynek posiedzeń
rady. Miasto było otoczone murami. W architekturze greckiej wyodrębniły się trzy
podstawowe style, nazwane porządkami. Podstawowe porządki to dorycki i joński,
ukształtowane pod koniec VII w. p.n.e. Porządek koryncki powstał dwa wieki później jako

17
odmiana porządku jońskiego i różnił się od niego jedynie dekoracją głowicy. Różnice
pomiędzy poszczególnymi porządkami dotyczyły proporcji , formy i ukształtowania detali.
W starożytnej Grecji ogród stanowił integralną część urbanistyki miasta i architektury
budynku. Można wyróżnić ogród prywatny i ogród publiczny. Ogrody przy domach
prywatnych były skromne, rozplanowane jako kwadrat lub prostokąt. Stanowiły one
wewnętrzny dziedziniec domu. Najczęściej dziedziniec wykładano kamienną posadzką, a jego
centralną część zajmował basen. Dekorację ogrodu stanowiły rzeźby i kwiaty w donicach.
Ogrody publiczne ukształtowały się zgodnie z religią i związanymi z nią obrzędami i stylem
życia. Praktykom religijnym służyły święte gaje, w których na wzniesieniu znajdowała się
świątynia ozdobiona kolumnami i portykami. Wokół świątyni znajdował się plac, wokół
którego gromadzili się wierni. Miejscem służącym wychowaniu i rozwijaniu kultury fizycznej
były gimnazjony (rozbudowany obiekt użyteczności publicznej, skomponowany jako
niezależna jednostka o bogatym wyposażeniu). Gimnazjon wyposażony był w baseny
kąpielowe, boiska do ćwiczeń, bieżnie i arenę do zapasów (rys.3).
Rys.3. Plan gimnazjonu greckiego [4, s.56]
Rzymianie w III w. stworzyli wielkie imperium, które panowało nad całym Morzem
Śródziemnym. Przejęli oni dorobek cywilizacyjny podbitych miast greckich. Miasta rzymskie
budowano na planie miast greckich. Wznoszono budynki o przeznaczeniu widowiskowym
jak: teatry, cyrki czy amfiteatry. Do głównych budowli użyteczności publicznej należały
łaźnie (termy) oraz bazyliki, przeznaczone na sądy i transakcje handlowe. Dla uczczenia
wybitnych osób lub wydarzeń wznoszono łuki triumfalne. Obok wspaniałych pałaców dla
władców i domów z ogrodami dla osób zamożnych, budowano wielomieszkaniowe bloki dla
biedoty. Do budowli inżynierskich tamtego okresu można zaliczyć rzymskie: akwedukty
(rys.4), mosty i drogi o twardej nawierzchni (brukowane).
Rys.4. Akwedukty rzymskie [1, s.41]

18
Ważnym elementem w architekturze starożytnego Rzymu był ogród. Typowy miejski
dom-villae urbanae – rozplanowany był na prostokącie. Przestrzeń całego założenia
wyznaczała główna oś kompozycyjna, na której usytuowane były poszczególne elementy
willi. Wejście stanowiło rodzaj sieni, za którą usytuowany był nieduży dziedziniec
z centralnie umieszczonym basenem do gromadzenia wody opadowej. Dalej niewielkie
pomieszczenie, w którym przyjmowano gości. Ważny element na głównej osi kompozycyjnej
stanowił dziedziniec prostokątny (perystyl), w którym znajdował się ogród. Najczęściej był to
ogród ozdobiony kwiatami i bogatą roślinnością oraz rzeźbami i fontannami, a czasami był to
ogród warzywny. Dalej przechodziło się do następnego perystylu, gdzie znajdował się duży
ogród, spotykany tylko w największych villae urbanae. Ozdobą tych ogrodów były kanały
wodne pełne ryb, fontanny, nimfea, małe świątynie, posągi bogów, pergole oraz liczne
drzewa, krzewy i kwiaty.
Ogrody publiczne starożytnego Rzymu były prywatne, ale udostępniane mieszkańcom
miasta, oraz takie, które zakładano z myślą o publiczności.
Średniowiecze
W okresie średniowiecza do rozpowszechnienia nowego stylu architektonicznego
przyczyniły się zakony benedyktynów i cystersów. Pierwsze kościoły budowane w stylu
romańskim opierały się na planach świątyń starochrześcijańskich. W budowie sklepień,
łuków i podpór stosowano sklepienia krzyżowo-kolebkowe. Ciężar sklepienia zaczęto opierać
na kolumnach. Późniejsze kościoły romańskie powstały na planie krzyża łacińskiego.
Architektura romańska charakteryzuje się prostotą i jasnością kompozycji. Otwory wejściowe
są mocniej akcentowane niż okna. W wielu obiektach prostokątne drzwi są ujęte parą
kolumienek połączonych łukiem. Okna w nawach bocznych niewielkie, zamknięte
półokrągłym łukiem. Z zewnątrz widoczne są długie występy murów, tzw. lizeny.
Styl gotycki ukształtował się we Francji w połowie XII wieku, a następnie rozprzestrzenił
się w wielu krajach europejskich. Ciężkie i masywne budownictwo zastąpiły lekkie, strzeliste
konstrukcje o przestrzennych wnętrzach. Budowano kościoły o układzie jednoprzestrzennym
i wielonawowym. Do podstawowych cech stylu gotyckiego zaliczamy: wyodrębnienie
elementów konstrukcyjnych (żebra, filary) od elementów wypełniających (ściany i pola
wypełniające sklepienia), lekkość sklepienia i jego konstrukcję. Zastosowanie łuków
przyporowych i skarp zapewniające stateczność nawet bardzo wysokim nawom. Stosowanie
otworów o dużych powierzchniach umożliwiało dobre oświetlenie wnętrz. Otwory okienne
ozdabiano kolorowymi witrażami, a w nawie głównej umieszczano rozetę (okrągłe okno).
W średniowieczu rozwijała się Bizantyjska sztuka ogrodowa na wzór antycznej willi czy
obiektu miejskiego. Wille otoczone były drzewami ozdobnymi krzewami kwitnącymi.
W ogrodach pałacowych znajdowały się świątynie, łaźnie, rzeźby, sadzawki z rybami,
fontanny oraz dekoracje roślinne. Nieco później w ogrodach można było wyróżnić ptaszarnię
i zwierzyniec oraz rozbudowany system kanałów, efektownych kaskad i wodotrysków oraz
basenów. W połowie XIII wieku w okresie panowania Arabów na półwyspie Iberyjskim
powstał zespół pałacowy i ogrodów, który był najpiękniejszym przykładem budownictwa
arabskiego.
Ponieważ na terenie zachodniej Europy rozwijała się kultura chrześcijańska, sztukę
ogrodową podporządkowano religii. Ogrody średniowieczne powstawały tam, gdzie skupiało
się życie kulturalne, społeczne, naukowe i gospodarcze, czyli przy klasztorach, zamkach
i w miastach. Wspólną cechą ogrodów tego okresu był wirydarz (kwadratowy dziedziniec
w zespole budynku kościoła i klasztoru otoczony krużgankami). Przecinające się pod kątem
prostym drogi wyznaczały punkt centralny wirydarza. W punkcie centralnym ustawiano
rzeźbę, fontannę, studnię lub drzewo i cztery regularne kwatery ogrodowe, które obsadzane
były kwitnącymi roślinami i krzewami, ziołami lub trawą. Wyjątkowość wirydarza polegała
na tym, że przeznaczony do rekreacji i duchowego doskonalenia się zakonników, nawet

19
pozbawiony roślinności był symbolem niebiańskiego raju. Do uprawy ziół i roślin
leczniczych przeznaczone były wydzielone kwatery, które znajdowały się w pobliżu domu
lekarza i w niedalekiej odległości od szpitala. Ważnym elementem założenia klasztornego
były ogrody użytkowe, które dostarczały owoców i warzyw, ale były także miejscem
wypoczynku i spacerów zakonników.
Średniowieczne ogrody zamkowe były niewielkie, otoczone ogrodzeniem i służyły
wypoczynkowi. W ogrodzie sadzono róże i inne krzewy, rośliny kwiatowe oraz zioła,
a nieodzownym elementem wyposażenia była ława darniowa umieszczana wzdłuż murów
i ogrodzeń. Ława służyła do wypoczynku. Pozostałe elementy zamkowego ogrodu
lokalizowano poza jego murami, wykorzystując naturalny krajobraz. W zespołach
zamkowych znajdowały się również ogrody użytkowe, które dostarczały warzyw i owoców,
a także niezbędnych ziół.
Ogrody miejskie powstawały poza murami miast. Najczęściej były to łąki w pobliżu
miasta, poprzecinane alejkami drzew, kanałami, ozdobione stawem czy rzeką. Stanowiły one
funkcję wypoczynkową oraz estetyczną.
Renesans
W okresie renesansu powstał nowy styl w architekturze. Budowano obiekty użyteczności
publicznej jak: ratusze, hale targowe, kościoły, ale również prywatne pałace władców.
Pojawiły się tarasy, pilastry, balkony, lunety, szerokie okna, a płaszczyznę ścian dzieliły
gzymsy pośrednie. Przekrycie budynków stanowiły kopuły. Miasto renesansowe powstawało
według planów średniowiecznych.
Ogrody okresu renesansu charakteryzuje jasny i prosty układ geometryczny.
Najważniejszym elementem był budynek mieszkalny, a cały ogród był mu podporządkowany.
W ogrodzie można było wyróżnić poszczególne jego elementy, pod względem formy
i funkcji. Ważnym elementem ogrodu ozdobnego był parter ogrodowy, rozplanowany jako
kwadratowa kwatera, którą wypełniał ornament ze strzyżonego bukszpanu. Przestrzeń między
nim wypełniały kwiaty lub kolorowe kruszywo (rys.5).
Rys.5. Renesansowy parter ogrodowy – przykłady [3, s. 73]
Często stosowany był również labirynt, zakładany na planie kwadratu lub koła. We
Włoszech wykształciło się kilka typów ogrodów, np.: kwaterowy, zakładany na płaskim
terenie, dziedzińcowy, którego kompozycja nawiązywała do ogrodów antycznych, tarasowy,
w którym wykorzystywano naturalne warunki przyrodnicze. Często ogrodom towarzyszyły
zwierzyńce.
Ogrody renesansowe pojawiły się także we Francji, Anglii i w Polsce (rys.6).

20
Rys.6. Ogród przy zamku w Wiśniczu [4, s.82]
Barok
W okresie baroku budowle traktowano jako formy rzeźbiarskie. Stosowano zatem
elementy łukowe, koszowe i eliptyczne w geometrycznych układach. Cechą
charakterystyczną architektury barokowej było jej ścisłe powiązane z otoczeniem. Sztuka
ogrodowa tego okresu rozwijała się w dwóch kierunkach. Pierwszy był kontynuacją stylu
włoskiego ogrodu, pełen przepychu form i żywiołowej przyrody. Drugi natomiast był wzorem
harmonijnego i klarownego „ogrodu francuskiego”. Charakteryzowały go bogate formy małej
architektury i roślinności. Jego elementy przestrzenne lokalizowane były na głównych osiach
kompozycyjnych. Pałac poprzedzała droga dojazdowa. Za pałacem znajdował się salon
ogrodowy, który stanowił najbardziej reprezentacyjną część ogrodu. Ściany salonu tworzyły
boskiety obwiedzione strzyżonymi szpalerami. W boskietach znajdowały się sale ogrodowe,
gabinety i labirynty. Oś główną założenia akcentował kanał wodny lub aleja, łącząc ogród
z krajobrazem. Oprócz boskietów bardzo ważną rolę w ogrodach pełniły partery ogrodowe,
których można wyróżnić kilka typów: haftowany, haftowany kompartymentowy, gazonowy,
wodny, rabatowy, oranżeriowy. Elementem ogrodu barokowego była również rzeźba i woda.
Sztuka ogrodowa baroku oprócz Włoch i Francji pojawiła się także w innych krajach
Europy, między innymi w Polsce.
Styl rokoko rozwinął się we Francji w XVIII wieku. Rokoko opanowało przede
wszystkim zdobnictwo i wnętrza, ale także sztukę ogrodową. Ogród rokokowy był symbolem
swobody i indywidualności. Płaszczyznę salonu ogrodowego wypełnionego przez parter
zakłóciły liczne stożki strzyżonych roślin, posągi, drzewa i krzewy w donicach. Parter stracił
wrażenie ramy. Boskiety zostały rozdrobnione przez labirynty, wprowadzające więcej wolnej
przestrzeni i kręte drogi. Ogrody z Francji rozprzestrzeniły się również do innych krajów
Europy.

21
Daleki Wschód
Cywilizację i kulturę dalekiego wschodu kształtowały Chiny. W ogrodzie chińskim
występowały stałe charakterystyczne elementy jak: skały- od małych pojedynczych kamieni,
ułożonych w kompozycje, aż do dzikich urwisk oraz woda. Do ogrodu chińskiego wchodziło
się przez bramę o zróżnicowanych kształtach. Innym elementem ogrodu był pawilon
przeznaczony do odpoczynku i most. W ogrodach starannie dobierano roślinność. Ogrody
zakładano przy rezydencjach cesarskich, świątyniach i letnich rezydencjach.
Pierwsze ogrody koreańskie zakładano na starannie wybranym miejscu, gdyż były
związane z rytuałem Nieba. Ołtarz wykonany był ze skał na placu przeznaczonym do
modlitwy i spotkań plemiennych. Ogrody myśliwskie zakładano na rozległych terenach
leśnych, gdzie wznoszono liczne pawilony. Najbardziej swobodną kompozycję miały ogrody
pałacowe. Ale znane były również ogrody: przy grobowcach, świątyniach, oficjalne,
plebejuszy i herbaciane.
W Japonii wyodrębnił się w architekturze styl zwany shinden, który był zespołem
przestrzennym obejmującym budynek mieszkalny i ogród. W części północnej znajdowały się
zabudowania mieszkalne, które z trzech stron otaczały dziedziniec. Część południową
zajmował ogród. W jego części centralnej znajdował się staw. W wodzie i przy brzegu stawu
układano różne kamienie zgodnie z tradycją i symboliką. Starannie dobierano także
roślinność. Elementami ogrodu były: mostki i pawilony. Wśród japońskich zespołów
ogrodowych można wyróżnić ogrody: zenistyczne, stawowe, pagórkowe, płaskie, kamienne,
literackie, herbaciane i spacerowe.
Wiek XVIII
W połowie XVIII wieku nastąpił wyraźny odwrót od architektury baroku przeładowanej
dekoracjami rokoka, ponieważ zaczęto interesować się starożytnością. Zaczęto naśladować
formy klasyczne, czerpiąc wzory z architektury starożytnej Grecji i Rzymu. W okresie
klasycyzmu wyróżnia się fazę o charakterze twórczym (posługując się elementami
klasycznymi) i fazę wykazującą tendencje do odtwarzania form architektury starożytnej
w budowlach o zupełnie odmiennych funkcjach użytkowych. Pod koniec XVIII wieku
klasycyzm przerodził się w neoklasycyzm.
Od wieku XVIII zaczęły następować zmiany w kompozycji ogrodu. Regularne
geometryczne kształty zostały zmienione w układ opary na formach naturalnych. Kwatery
boskietów zostały zastąpione przez swobodne grupy drzew, a partery ogrodowe zamieniono
w trawniki i łąki. Do kompozycji ogrodu włączono naturalne stawy, rzeki i jeziora. Elementy
małej architektury stanowiły jedynie uzupełnienie tworzywa roślinnego. Ogród miał ułatwiać
kontakt z przyrodą, podkreślać jej piękno i malowniczość.
W połowie XVIII wieku wyłonił się nurt ogrodu sentymentalnego. Uwagę przykuwały
elementy dekoracyjne architektury nawiązujące do tradycji antycznej, średniowiecznej,
motywów sztuki chińskiej, tureckiej i islamskiej. Duża ilość dekoracji i różnorodność stylu
sprawiały, że ogród był zbyt ozdobiony i mało naturalny.
Nowy nurt, zwany neoklasycyzmem, wpłynął na krajobraz ogrodów. Zarówno ogród, jak
i jego elementy wyposażenia, były ściśle powiązane z otoczeniem i krajobrazem.
Wiek XIX
W drugiej połowie XIX wieku w Europie powstał nowy styl naśladujący wszystkie formy
architektoniczne minionych okresów. Styl ten nazwano eklektyzmem. Wznoszono w tym
okresie zamki i pałace neorenesansowe, neobarokowe i neorokokowe.
Rewolucja przemysłowa przyczyniła się do masowej produkcji żelaza i stali jako
materiału konstrukcyjnego. Walcowane elementy stalowe o różnych kształtach umożliwiały
wykonywanie szkieletów konstrukcyjnych ścian i dachów o znacznych rozpiętościach bez
dodatkowych podpór. Prace nad udoskonaleniem konstrukcji szkieletowej doprowadziły pod
koniec XIX wieku do wznoszenia budynków wieżowych, zwanych drapaczami chmur

22
(w Stanach Zjednoczonych). W technice budowlanej nastąpiło uprzemysłowienie
(prefabrykacja) produkcji wielu elementów.
Cechami charakterystycznymi dla sztuki ogrodowej XIX wieku były jej masowość
i powszechność. W miastach europejskich zakładano:
− skwery – niewielkie ogrodzone zieleńce, otoczone drogą publiczną,
− promenady i bulwary – szerokie drogi przeznaczone do spacerów, z miejscami do
wypoczynku, obsadzone rzędami drzew,
− parki miejskie,
− parki zdrojowe i publiczne założenia ogrodowe,
− ogrody botaniczne i zoologiczne,
− parki ludowe.
Wiek XX
Architektura okresu dwudziestolecia międzywojennego charakteryzowała się
dynamicznym rozwojem i poszukiwaniem nowych kierunków. Dążono do najprostszych
rozwiązań (płaskie dachy, kostkowe kształty, białe ściany i duże okna) z wykorzystaniem
zdobyczy techniki.
Modernizm w architekturze wyznaczały: funkcjonalność i nowoczesne rozwiązania
konstrukcyjne. Ten styl cechowały: prostota formy, logika konstrukcji i nowoczesność.
Wykorzystywano różnorodne materiały budowlane i wysoką technikę wykonawstwa.
Symbolem tego budownictwa są szklane wieże wybudowane w wielu miastach.
W latach siedemdziesiątych XX wieku w szybkim tempie rozwijały się prefabrykowane
konstrukcje żelbetowe w budownictwie przemysłowym, ale także mieszkaniowym
i użyteczności publicznej. Powstał nowy styl w architekturze zwany postmodernizmem.
Nastąpił znaczny postęp w realizacji nowatorskich rozwiązań konstrukcji przemysłowych
i mostów dzięki wynalezieniu kablobetonu (beton sprężony kablami) i strunobetonu (beton
sprężony strunami).
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia.
1. Jakie znasz style architektoniczne i ogrodowe starożytnego Egiptu, Mezopotamii i Persji?
2. Jakie znasz greckie porządki architektoniczne?
3. Jakie znasz ogrody starożytnej Grecji?
4. Jakie elementy występowały w domu – villae urbanae?
5. Jakie znasz style architektoniczne średniowiecza?
6. Czym charakteryzowała się bizantyjska sztuka ogrodowa?
7. Jakie elementy występowały w średniowiecznym ogrodzie klasztornym?
8. Z jakich elementów składał się średniowieczny ogród zamkowy?
9. Czym charakteryzują się ogrody renesansowe?
10. Jakie zadania spełniał parter ogrodowy?
11. Czym charakteryzowała się architektura ogrodowa okresu baroku?
12. Jakie elementy charakteryzują architekturę ogrodową rokoko?
13. Jakie znasz elementy charakterystyczne ogrodu chińskiego?
14. Jakie znasz ogrody koreańskie?
15. Czym charakteryzuje się styl architektury w Japonii zwany shinden?
16. Jakie znasz style, które ukształtowały się w XVIII wieku?
17. Jakie zespoły sztuki ogrodowej ukształtowały się w XIX wieku?
18. Czym charakteryzowała się architektura XX wieku?

23
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ style architektoniczne budynków na podstawie ich charakterystycznych cech
przedstawionych na rysunkach.
1) dokonać analizy rysunków przedstawiających budynki pochodzące z różnych okresów
architektonicznych,
2) pogrupować rozpoznane na rysunkach budynki według porządku chronologicznego,
3) przeczytać opisy charakteryzujące różne style architektoniczne zapisane na kartkach,
4) przyporządkować opisy do rysunków,
5) wkleić rysunki i opisy do notatnika,
− rysunki przedstawiające budynki pochodzące z różnych okresów architektonicznych,
− kartki z opisami charakteryzującymi różne style architektoniczne,
− notatnik,
− literatura z rozdziału 6 dotycząca stylów architektonicznych.
Ćwiczenie 2
Rozpoznaj budynki i obiekty inżynierskie powstałe w różnych epokach na podstawie
filmu. Napisz krótką charakterystykę rozpoznanych na filmie budynków i budowli.
1) obejrzeć film o historii architektury,
2) zapisać na kartce nazwy rozpoznanych budynków i budowli oraz okresy, w których je
budowano,
3) napisać krótką charakterystykę budynków i budowli obejrzanych na filmie,
5) dokonać samooceny.
− film o historii architektury,
− notatnik,
− literatura z rozdziału 6 dotycząca budynków i budowli.
Ćwiczenie 3
Scharakteryzuj w formie pisemnej trzy dowolnie wybrane style ogrodowe z różnych
okresów na podstawie foliogramów.
1) obejrzeć foliogramy przedstawiające zespoły ogrodowe,
2) przeczytać literaturę z rozdziału 6 dotyczącą stylów architektonicznych i ogrodowych,

24
3) napisać trzy krótkie charakterystyki opisujące style ogrodowe,
− foliogramy przedstawiające zespoły ogrodowe,
− notatnik,
− literatura z rozdziału 6 dotycząca stylów ogrodowych.
Ćwiczenie 4
Rozpoznaj na foliogramach elementy budowli charakterystyczne dla każdego stylu
architektonicznego.
1) obejrzeć foliogramy przedstawiające elementy budowli,
2) przeczytać literaturę z rozdziału 6 dotyczącą stylów architektonicznych i ogrodowych,
3) napisać w notatniku nazwy rozpoznanych elementów budowli,
− foliogramy przedstawiające zespoły ogrodowe,
− notatnik,
− literatura z rozdziału 6 dotycząca stylów architektonicznych.
1) określić style architektoniczne i ogrodowe starożytnego Egiptu,
Mezopotamii i Persji? ¨ ¨
2) scharakteryzować greckie porządki architektoniczne? ¨ ¨
3) opisać ogrody starożytnej Grecji? ¨ ¨
4) scharakteryzować poszczególne elementy villae urbanae? ¨ ¨
5) określić style architektoniczne średniowiecza? ¨ ¨
6) opisać kompozycję sztuki ogrodowej bizantyjskiej? ¨ ¨
7) scharakteryzować elementy średniowiecznego ogrodu klasztornego? ¨ ¨
8) opisać znaczenie parteru ogrodowego? ¨ ¨
9) scharakteryzować ogród renesansowy? ¨ ¨
10) określić elementy przestrzenne występujące w ogrodzie barokowym? ¨ ¨
11) określić elementy charakterystyczne ogrodu chińskiego? ¨ ¨
12) scharakteryzować styl architektury w Japonii zwany shinden? ¨ ¨
13) określić style, jakie ukształtowały się w XVIII wieku? ¨ ¨
14) określić style ogrodowe XIX wieku? ¨ ¨
15) scharakteryzować architekturę XX wieku? ¨ ¨

25
4.4. Wpływ obiektów budowlanych i inżynierskich na środowisko
Wpływ obiektów budowlanych i inżynierskich na środowisko należy rozpatrywać
zarówno jako negatywne, jak i pozytywne.
Oddziaływanie negatywne występuje wówczas, gdy obiekty te powodują degradację
środowiska i negatywny wpływ na zdrowie i życie człowieka.
Natomiast oddziaływanie pozytywne występuje wtedy, gdy wybudowane obiekty
wpływają na poprawę ochrony środowiska naturalnego.
Procesy urbanizacyjne i uprzemysłowienie wpływają na wzrost liczby źródeł
zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego, zanieczyszczeń rzek, a także deficyt wody,
dewastację terenów, kurczenie się terenów użytkowanych rolniczo i przydatnych do rekreacji
w środowisku naturalnym. Obiekty budowlane i inżynierskie należy planować w taki sposób,
aby środowisko było naruszone w jak najmniejszym stopniu.
Z zakładów przemysłowych do atmosfery emitowanych jest mnóstwo zanieczyszczeń.
Dlatego bardzo ważne jest zachowanie optymalnych odległości i wprowadzenie izolacji
między konfliktowymi elementami zagospodarowania przestrzennego, np. obiekt
przemysłowy – osiedle mieszkaniowe.
Wśród użytkowanych obiektów budowlanych największe ilości i najbardziej
niebezpieczne zanieczyszczenia powietrza powstają w kotłowniach oraz zakładach
przemysłowych. Bardzo często zakłady o dużym stopniu uciążliwości muszą być izolowane
od terenów osadniczych strefami ochronnymi. Teren strefy ochronnej musi być zadrzewiony.
Tlenek węgla (CO), zwany czadem, jest gazem bezbarwnym i bezwonnym, powstającym
przy niepełnym spalaniu węgla w piecach i paliw w silnikach spalinowych. Przy
odpowiednim stężeniu jest on szczególnie niebezpieczny dla ludzi i zwierząt. Występuje
wzdłuż tras komunikacyjnych.
Dwutlenek węgla (CO2) jest gazem bezbarwnym i bezwonnym oraz składnikiem
powietrza. Powstaje w wyniku całkowitego spalania węgla oraz podczas oddychania. Jest
asymilowany przez rośliny i wykorzystywany w procesie fotosyntezy do produkcji związków
organicznych.
Szkodliwe pyły powstają głównie w wyniku ścierania podłoża, czyli nawierzchni dróg
i opon przez samochody.
Zanieczyszczenie wody jest efektem nie tylko zanieczyszczeń z powietrza, które dostają
się w czasie opadów atmosferycznych, ale także odprowadzania do rzek nieoczyszczonych
ścieków. Dlatego należy neutralizować ścieki w przydomowych oczyszczalniach oraz
stosować filtry ograniczające emisję gazów i pyłów.
Kopalnie podziemne tworzą hałdy odpadów kopalnianych, a odkrywkowe zmieniają
topografię terenu poprzez wyrobiska.
Elektrownie jądrowe stwarzają zagrożenie radiacyjne w przypadku awarii.
Kominy, wieże i maszty, które są umieszczone na terenach miejskich, zakłócają widok
panoramy miast. Poza tym, radiowe maszty antenowe emitują szkodliwe dla zdrowia fale
elektromagnetyczne.
Drogi komunikacyjne kołowe i kolejowe emitują hałas często powyżej dopuszczalnej
normy, dlatego stosowane są wzdłuż nich ekrany emitujące. Poza tym budowa dróg
szybkiego ruchu i autostrad narusza często tereny leśne lub rolnicze. Zakłóca to spokój
terenów przyległych do dróg i zmniejsza areał uprawny.
Mosty i wiadukty mają wpływ na wygląd architektoniczny krajobrazu. Właściwie
zaprojektowane mogą przyczynić się do uatrakcyjnienia otoczenia.

26
Zbiorniki retencyjne, które zajmują ogromne obszary gruntów, wpływają również na
zmianę mikroklimatu.
Kanały i śluzy przyczyniają się do ingerencji w stosunki wodne panujące na danym
terenie oraz do zanieczyszczania wód powierzchniowych spowodowanego żeglugą.
1. Jaki jest wpływ obiektów budowlanych na środowisko?
2. Czy budowle inżynierskie w jednakowy sposób oddziałują na środowisko?
3. Jakie zagrożenia stwarzają zakłady przemysłowe?
4. Jakie zagrożenia stwarzają maszty, wieże i kominy?
5. Jakie zagrożenia stwarzają kopalnie?
6. Jaki zagrożenia stwarzają elektrownie atomowe?
7. Jakie zagrożenia dla środowiska wynikają z realizacji autostrad?
8. W jaki sposób zbiorniki retencyjne wpływają na środowisko?
9. W jaki sposób kanały i śluzy wpływają na środowisko?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opisz wpływ obiektów budowlanych i inżynierskich na środowisko, na podstawie filmu.
1) obejrzeć film prezentujący wpływ obiektów budowlanych i inżynierskich na środowisko,
2) opisać w notatniku wpływ obiektów budowlanych i inżynierskich na środowisko,
− film prezentujący wpływ obiektów budowlanych i inżynierskich na środowisko,
− notatnik,
− literatura z rozdziału 6 dotycząca obiektów budowlanych.
Ćwiczenie 2
Scharakteryzuj w formie pisemnej sposoby zabezpieczania mieszkańców domów
znajdujących się w pobliżu autostrad i dróg ekspresowych.
1) przeczytać wiadomości z rozdziału 6 dotyczące zabezpieczeń domów znajdujących się
w pobliżu autostrad i dróg ekspresowych.
2) napisać w notatniku sposoby zabezpieczania domów znajdujących się blisko autostrad
i dróg ekspresowych,

27
− literatura z rozdziału 6 dotycząca wpływu obiektów budowlanych na środowisko.
− notatnik,
− przybory do pisania.
1) określić wpływ budowli inżynierskich na środowisko? ¨ ¨
2) wyjaśnić zagrożenia, jakie stwarzają obiekty przemysłowe? ¨ ¨
3) wyjaśnić zagrożenia, jakie stwarzają radiowe maszty antenowe? ¨ ¨
4) wyjaśnić zagrożenia, jakie stwarzają elektrownie jądrowe? ¨ ¨
5) wyjaśnić zagrożenia, jakie stwarzają autostrady i sposoby ich
ograniczania? ¨ ¨
6) określić wpływ zbiorników wodnych na środowisko ? ¨ ¨
7) określić wpływ kanałów i śluz na środowisko? ¨ ¨

28
4.5. Procesy urbanizacyjne
O urbanistyce, jako dziedzinie naukowej, zaczęto mówić w XIX wieku. Jednak
określenie urbanistyka pochodzi od słowa łacińskiego urbs, czyli miasto. Zatem o urbanistyce
można mówić od momentu powstania pierwszego miasta.
Czynniki decydujące o powstaniu i wielkości miasta były bardzo zróżnicowane.
Do jednych z najważniejszych można zaliczyć położenie geograficzne. Jednak w powiązaniu
z położeniem geograficznym do ważnych czynników należy zaliczyć: handel, rzemiosło,
religię, obronę oraz władzę. Miasta powstawały jako ośrodki rzemieślnicze, w których
producenci sprzedawali swe towary. Jako ośrodki kultury i sztuki oraz jako obozy wojskowe,
mające na celu obronę ziem przed najazdami wrogów.
Miasta greckie charakteryzowały się regularnym układem głównych ulic oraz głównym
placem pośrodku.
W Imperium Rzymskim miasta zaspokajały potrzeby handlowe i obronne. Budowane
były na planie prostokąta, z dwoma osiowo krzyżującymi się głównymi ulicami, do których
przylegały inne.
Zmiany społeczne i polityczne w okresie przejściowym między starożytnością
a średniowieczem, spowodowały powstawanie nowych miast. Rozbudowywano już istniejące
miasta i osady oraz tworzono miasta na nowych terenach. Takie rozwiązania urbanistyczne
polegające na przekształcaniu osad już istniejących lub zakładaniu osad na nowym terenie
nazywano miastami lokacyjnymi.
W średniowieczu miasta powstawały wzdłuż szlaków handlowych, przede wszystkim
w miejscach już istniejących osad. Charakterystyczny dla miasta średniowiecznego jest
regularny układ szachownicowy z kwadratowym lub prostokątnym rynkiem w centrum.
Na rynku wznosił się ratusz. Innymi elementami budowlanymi miasta były kościoły,
klasztory i zamek. Miasta średniowieczne otoczone były murami z basztami i bramami.
W renesansie miasta powiększały swoje terytorium. Były większe niż miasta
średniowieczne, ponieważ przybywało do nich więcej ludności ze wsi. W miastach
renesansowych rozwinięto kompozycje placowe i ogrodowe. Powstawały place z rzeźbami
pomnikowymi. W planowaniu miast przyjęto zasadę, aby trzy czwarte miasta było
zabudowane, a jedna czwarta odkryta. Wiele projektów miast renesansowych nie było
zrealizowanych. Typowe miasto renesansowe wybudowano we Włoszech (przetrwało do dziś
o nazwie Palmanova). Ma kształt regularnego dziewięciokąta z promienistymi ulicami
wychodzącymi z placu centralnego. Miasto otoczone jest murem i bastionami. W trzech
kierunkach, w sposób regularny, wychodzą z miasta główne arterie komunikacyjne.
W okresie baroku zrealizowano wiele projektów miast z okresu renesansu. Cechą
charakterystyczną miast tego okresu była reprezentatywność. Głównym obiektem w mieście
była rezydencja królewska lub magnacka z ogrodami. Układ ulic promienisto-szachowy, duże
place pomiędzy reprezentacyjnymi obiektami. W tym okresie włączono otwarte krajobrazy
i zieleń do kompozycji przestrzennej miasta.
W późniejszym okresie miasta spełniały rolę ośrodków wielofunkcyjnych, które miały
zaspokoić podstawowe potrzeby człowieka w czterech dziedzinach:
− praca – dająca zatrudnienie i utrzymanie,
− ochrona mieszkańców – przed niebezpieczeństwami zewnętrznymi, jak wojna
i klimatycznymi (mieszkania i urządzenia komunalne),
− rekreacja – zapewnienie wypoczynku,

29
− komunikacja – umożliwienie mieszkańcom korzystania z urządzeń służących
do przemieszczania się w związku ze zwiększającą się powierzchnią miasta.
W rozwoju miast można wyróżnić dwa sposoby ich kształtowania. Pierwszy polega na
naturalnym i żywiołowym rozwoju sterowanym przez bieżące potrzeby i możliwości. Drugi
natomiast polega na świadomym kształtowaniu rozwoju miasta według teoretycznych założeń
przestrzennych, nazwane dziś planem miasta.
Na przełomie XVIII i XIX wieku nastąpił gwałtowny wzrost liczby ludności miejskiej
i rozwój przemysłu. Proces ten spowodował gwałtowny, niekontrolowany rozwój miast, jako
ośrodków przemysłowych. Nastąpił bezplanowy rozwój zabudowy wypełniającej szczelnie
wszystkie dostępne tereny. Doprowadziło to do znacznego pogorszenia warunków życia
w mieście. Oprócz zakładów przemysłowych powstawały budynki mieszkalne o ubogiej
architekturze i słabym wyposażeniu. W połowie XIX wieku zaczęto zdawać sobie sprawę, że
taki rozwój urbanistyczny miast jest szkodliwy.
W początkach XX wieku rozpoczęto intensywne prace nad planowaniem rozwoju miast.
Gwałtowny wzrost liczby ludności w miastach spowodował potrzebę szybkiego
inwestowania, aby zapewnić im odpowiednie warunki mieszkaniowe, bytowe i miejsca pracy.
W okresie powojennym, ze względu na rosnące zapotrzebowanie na mieszkania, bardzo
szybko rozwijało się budownictwo mieszkaniowe. Powstawały osiedla mieszkaniowe
o budynkach powtarzalnych. Na ujednolicenie zabudowy wpływała w coraz większym
stopniu prefabrykacja. W większości miast powstawały budynki o identycznych mieszkaniach
i rozwiązaniach konstrukcyjnych. W tym okresie budowano i przebudowywano wiele
istniejących ośrodków usługowych. Architektura modernistyczna oparta na prostych formach,
spowodowała monotonię zabudowy. Symbolem budownictwa tego okresu są szklane wieże
niemal we wszystkich miastach amerykańskich, ale także wielu europejskich.
Architektura postmodernistyczna lat 60 i 70 XX wieku charakteryzowała się
wprowadzeniem do urbanistyki znacznie większych powierzchni zieleni, większych placów
oraz oddzielnych miejsc pracy, mieszkania i wypoczynku.
Formy osadnictwa
Osadnictwo wiejskie
Można wyróżnić dwie grupy osadnictwa wiejskiego:
− osady powstające samorodnie, w sposób przypadkowy (tworzyły się od pojedynczej
sadyby należącej do jednego rodu) i rozrastające się w wolnym tempie,
− osady zorganizowane według określonego wzoru i świadomie postawionego celu, o czym
decydowały czynniki społeczno-gospodarcze.
Osiedla samorodne kształtowały się w wyniku swobodnego i bezplanowego rozrastania
się. Cechą charakterystyczną tych osiedli był nieregularny kształt siedlisk i przypadkowy
układ pól należących do osiedli. Grunty pozyskiwano wskutek karczowania lasów. Osiedla
rozrastały się najczęściej wzdłuż cieków wodnych lub najważniejszej drogi.
Układ wielu wsi zależy od uwarunkowań krajobrazu. Do takich zaliczamy wsie:
− samotnicze – powstałe luźno na górskich zboczach pojedyncze zagrody pasterskie,
− owalnicowe – powstające tam, gdzie znajdowało się oczko wodne (jeziorko lub staw).
Wsie te miały układ wrzecionowaty, a główne drogi przebiegły po obu stronach zbiornika
wodnego. Również zabudowania występowały po obu stronach dróg (rys.7).
− łańcuchowe – powstające najczęściej na terenach górskich, w dolinach, wzdłuż potoków.
Budynki usytuowane są w dolnej części zbocza, a droga biegnie wzdłuż cieku wodnego.
Takie wsie ciągną się nieprzerwanie kilometrami (rys.8).

30
Rys.7. Wieś owalnicowa [9, s.119] Rys.8. Wieś łańcuchówka [9, s.119]
− przydrożne – których układ kształtuje się wzdłuż drogi, choć niektóre zabudowania są od
niej oddalone dość znacznie. Każde gospodarstwo ma swobodny dostęp do głównej drogi
(rys.9).
− wielodrożnice – których układ urbanistyczny oparty jest na kilku wzajemnie
przecinających się drogach, które wybiegają ze wsi w różnych kierunkach (rys.10).
Rys.9. Wieś przydrożna [9, s.120] Rys.10. Wieś wielodrożnicowa [9, s.120]
Innym typem osadnictwa jest przysiółek, który ze względu na mały obszar i małą liczbę
zabudowań, nie może być uznany za osadę wiejską. Powstawał na niewielkich wzniesieniach
jako osada leśna.
Osiedla zorganizowane miały z góry ustalony kształt urbanistyczny, a każdy osadnik miał
wyznaczone siedlisko. Wieś ulicówka była przystosowana do wprowadzenia wszystkich
mediów komunalnych, jak: woda, kanalizacja, elektryka, telefon.
Osadnictwo miejskie
Rozwój osadnictwa miejskiego ukształtował się w wyniku ewolucyjnych przekształceń
grodu, podgrodzia i osad wiejskich w miasto. W mieście średniowiecznym na małym
obszarze zamieszkiwało stosunkowo dużo ludzi. To powodowało duże zagęszczenie terenów
budynkami i wąskimi uliczkami. Na parterze domu średniowiecznego znajdował się warsztat
rzemieślniczy, sklep lub skład handlowy, a na piętrze mieszkanie dla rodziny i służby.
W okresie renesansu większe domy posiadały już oddzielne lokale mieszkalne, co wpłynęło
na zmianę ukształtowania wewnętrznej funkcji budynku.
Znacznie później, w XIX wieku, uprzemysłowienie spowodowało, że uliczki zostały
zabudowane wysokimi domami, wytwarzając ciasne i ciemne ulice z niehigienicznymi
mieszkaniami. Charakterystyczną cechą takiej zabudowy był budynek frontowy dla bogatych
oraz w głębi działki mieszkania dla biedoty. Wiele mieszkań w oficynie było jednoizbowych
z wnęką kuchenną, bez instalacji wodno-kanalizacyjnej.
Osiedla lokalizuje się tylko na terenach przeznaczonych pod budownictwo mieszkaniowe
w planach zagospodarowania przestrzennego miasta. Rozróżnia się następujące rodzaje
zabudowy mieszkaniowej:
− zabudowę zagrodową, na terenach wiejskich (dom mieszkalny wraz z budynkami dla
inwentarza żywego i budynkami gospodarczymi),
− zabudowę jednorodzinną z domami mieszkalnymi, wolnostojącymi, bliźniaczymi lub
szeregowymi,

31
− zabudowę wielorodzinną, z domami od dwóch kondygnacji wzwyż i wspólnym
użytkowaniem terenu wokół budynku.
W tym okresie powstały koncepcje miast-ogrodów, polegające na pierścieniowym
układzie z centrum otoczonym pierścieniem zabudowy mieszkaniowej i następnym
pierścieniem terenów przemysłowych i rolniczych, przedzielonych ogrodami i parkami.
1. Jakie czynniki decydowały o wielkości i powstaniu miast?
2. Jakie były charakterystyczne cechy miasta rzymskiego?
3. Na czym polegał proces lokacyjny miasta?
4. Jaki był układ urbanistyczny miasta średniowiecznego?
5. Czym charakteryzowały się miasta renesansowe?
6. Jakie były charakterystyczne cechy miasta barokowego?
7. Jakie problemy występowały w miastach XIX wieku?
8. Jakie były charakterystyczne cechy miast XX wieku?
9. Jakie czynniki mają wpływ na rozwój osadnictwa wiejskiego?
10. Jakie są rodzaje osadnictwa wiejskiego?
11. Czym charakteryzowały się budynki średniowieczne?
12. Jakie występują rodzaje zabudowy mieszkaniowej?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj formy osadnictwa na podstawie foliogramów i opisz je.
1) obejrzeć foliogramy przedstawiające różne formy osadnictwa,
2) rozpoznać przedstawione na foliogramach formy osadnictwa,
3) opisać rozpoznane formy osadnictwa,
− foliogramy przedstawiające różne formy osadnictwa,
− literatura z rozdziału 6 dotycząca form osadnictwa.
Ćwiczenie 2
Na podstawie przestawionego opisu, podającego krótką charakterystykę osad, dokonaj
analizy form osadnictwa.
1) przeanalizować przedstawione opisy osad,
2) określić czynniki, jakie wpłynęły na powstanie danej osady,
3) zapisać w notatniku, jakie czynniki wpłynęły na powstanie danej formy osadnictwa,

32
– notatnik,
– przybory do pisania,
– charakterystyki osad,
– literatura z rozdziału 6 dotycząca form osadnictwa.
Ćwiczenie 3
Na planszy zaznaczono różne rodzaje zabudowy mieszkaniowej. Na kartkach
samoprzylepnych zapisane zostały nazwy zabudowy. Dopasuj kartki z nazwami zabudowy
do rodzajów zabudowy.
1) przeanalizować rodzaje zabudowy mieszkaniowej zaznaczone na planszy,
2) przeanalizować nazwy zabudowy zapisane na kartkach samoprzylepnych,
3) dopasować kartki do rodzajów zabudowy umieszczonych na planszy,
– plansza z rodzajami zabudowy mieszkaniowej,
– samoprzylepne kartki z nazwami zabudowy,
– literatura z rozdziału 6 dotycząca rodzajów zabudowy mieszkaniowej.
1) określić czynniki decydujące o wielkości i powstaniu miast? ¨ ¨
2) określić, na czym polegał proces lokacyjny miasta? ¨ ¨
3) określić układ urbanistyczny miasta średniowiecznego? ¨ ¨
4) określić, czym charakteryzowały się miasta renesansowe? ¨ ¨
5) rozróżnić charakterystyki miast z XVIII wieku? ¨ ¨
6) rozróżnić charakterystyki miast z XIX i XX wieku? ¨ ¨
7) określić rodzaje osadnictwa? ¨ ¨
8) rozpoznać rodzaje osadnictwa? ¨ ¨
9) rozróżnić rodzaje zabudowy mieszkaniowej? ¨ ¨

33
4.6. Rodzaje terenów w mieście
System planowania przestrzennego w Polsce określa Ustawa z 7 lipca 1994 roku.
Podstawowym dokumentem prawnym, określającym przeznaczenie oraz zasady
zagospodarowania terenów, jest miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego (rys.11).
Rys.11. Schemat planu zagospodarowania przestrzennego [1, s.239]
W miastach znajdują się tereny o różnych funkcjach i przeznaczeniu, które stanowią układ
przestrzenny. Tereny w mieście można podzielić na obszary (rys.12):
− przemysłowe (przeznaczone pod zakłady produkcyjne i usługowe),
− składowo- magazynowe (przeznaczone na składowanie produktów przemysłowych
i innych produktów służących zaopatrzeniu miasta),
− mieszkaniowe (przeznaczone pod budownictwo mieszkaniowe jednorodzinne
i wielorodzinne),
− usługowe (przeznaczone pod ośrodki usługowe różnych stopni, obsługujące tereny
mieszkaniowe),
− zieleni izolacyjnej i rekreacyjno-wypoczynkowej,
− komunikacji i transportu (zajęte na ulice, lotniska, bazy zaplecza komunikacji, tory
kolejowe, stacje paliw, parkingi i inne usługi związane z komunikacją masową
i indywidualną),
− służby zdrowia (przeznaczone pod szpitale, sanatoria, domy opieki, przychodnie zdrowia
i inne),
− administracji (przeznaczone pod budynki biurowe i inne związane z zarządzaniem,
porządkiem i bezpieczeństwem, jak: placówki straży pożarnej, policji, itp.),
− urządzeń komunalnych (przeznaczone na zaopatrzenie w wodę, kanalizację, gaz, energię
elektryczną, ciepło, oczyszczalnię ścieków, itp.),
− specjalne (pod urządzenia służące obronności kraju, zakłady karne i inne, nie objęte
normami projektowymi).
W zależności od tego, która funkcja miasta dominuje nad pozostałymi, można mówić
o miastach: przemysłowych, uniwersyteckich, turystyczno-wypoczynkowych, portowych
i innych.

34
Rys.12. Rodzaje zagospodarowania terenów w małym mieście: 1 – strefa zabudowy historycznej,
2 – przyuliczna zabudowa jednorodzinna i zagrodowa, 3 – kolonie zabudowy jednorodzinnej, 4 – osiedla
zabudowy wielorodzinnej, 5 – tereny przemysłowo-techniczne, 6 – usługi na wydzielonych działkach,
7 – zieleń miejska, 8 – cmentarze, 9 – usługi sytuowane wzdłuż ulic i wokół placów, 10 – dominanty
przestrzenne, 11 – ulice i drogi [2, s.105]
Największym problemem rozwoju wielu miast jest brak ściśle wydzielonych stref
funkcjonalnych, czyli przemieszanie terenów o różnym przeznaczeniu w taki sposób,
że użytkowanie tych terenów wpływa niekorzystnie na sąsiednie tereny. Przykładem może
być bliskie sąsiedztwo terenów przemysłowych i mieszkaniowych, czy bliskość dworca
kolejowego i dzielnicy mieszkaniowej oraz brak terenów rekreacyjnych i zieleni w centrach
miast.
Miasto współczesne nie może właściwie funkcjonować bez prawidłowej sieci
komunikacji masowej oraz ulic ruchu indywidualnego i zaopatrzenia. Stare centra miast nie są
w stanie przenieść współczesnego ruchu kołowego, a wzrastająca liczba ludzi i masy towarów
wymagają przewożenia na coraz dłuższe odległości. Dlatego niezbędne są w miastach
usprawnienia komunikacji polegające między innymi na budowie kolei podziemnej w dużych
miastach, a w mniejszych, na sprawnie obsługiwanych liniach autobusowych.
Ogromnym problemem po burzliwym rozwoju miast w XVIII i XIX wieku jest brak lub
niewystarczająca wydajność sieci uzbrojenia miejskiego. Przebudowa i rozbudowa miast
pociąga za sobą budowę nowych kolektorów (głównych przewodów) wodociągowych,
kanalizacyjnych, ciepłowniczych i gazowych, a także wymianę tych, które nie spełniają
współczesnych wymagań.
Ważnym zagadnieniem we współczesnym mieście jest zapewnienie jego mieszkańcom
wypoczynku bez konieczności dalekich wyjazdów. Zabudowa miast dziewiętnastowiecznych
nie pozostawiła wystarczającej powierzchni terenu na parki, urządzenia sportowe
i wypoczynkowe.
Obecnie w miastach muszą być tworzone strefy izolacyjne między terenami o różnych
funkcjach. Takimi strefami są tereny zieleni, np. parki, ciągi spacerowe, urządzenia sportowe,
które jednocześnie spełniają rolę wypoczynku. Jednocześnie tereny zieleni mają znaczący

35
wpływ na środowisko, gdyż oprócz roli izolacyjnej i rekreacyjnej, wpływają na czystość
powietrza, tłumienie hałasów, regulację wiatrów i nasłonecznienie.
Obszary przeznaczone pod budownictwo mieszkaniowe powinny być dobrane po
przeprowadzeniu analizy warunków naturalnych (jak: rzeźba terenu, klimat i warunki
gruntowo-wodne), położenia w stosunku do innych terenów w mieście i stanu
zainwestowania.
1. Jaki dokument prawny określa przeznaczenie oraz zasady zagospodarowania terenów?
2. Na jakie obszary można podzielić tereny w mieście?
3. Co stanowi największy problem rozwoju wielu miast?
4. Dlaczego ważnym zagadnieniem we współczesnym mieście jest zapewnienie terenów
zieleni?
5. Jakie zagrożenia związane są z procesami urbanistycznymi?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj i opisz rodzaje terenów w mieście na podstawie foliogramów przygotowanych
przez nauczyciela.
1) obejrzeć foliogramy przedstawiające różne tereny w mieście,
2) rozpoznać tereny przedstawione na foliogramach,
3) opisać rozpoznane na foliogramach rodzaje terenów,
− foliogramy przedstawiające różne tereny w mieście,
− arkusz papieru,
− literatura z rozdziału 6 dotycząca rodzajów terenów w mieście.
Ćwiczenie 2
Dokonaj analizy planu zagospodarowania miasta, który otrzymałeś od nauczyciela.
Rozpoznaj i określ rodzaje terenów w mieście, a następnie zapisz je.
1) przeanalizować plan zagospodarowania miasta,
2) rozpoznać na planie rodzaje terenów,
3) określić rozpoznane rodzaje terenów w mieście,
4) zapisać nazwy terenów,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,

36
− plan zagospodarowania miasta,
− arkusz papieru,
− ołówek lub długopis,
− literatura z rozdziału 6 dotycząca rodzajów terenów w mieście.
Ćwiczenie 3
Na podstawie przygotowanych tekstów dotyczących procesów urbanistycznych miast,
wypisz problemy współczesnych miast. Dokonaj analizy zagrożeń związanych z procesami
urbanistycznymi, a następnie zapisz je w notatniku.
1) przeanalizować treść przygotowanych tekstów dotyczących procesów urbanistycznych
miast,
2) wypisać w notatniku problemy współczesnych miast,
3) przeanalizować zagrożenia związane z procesami urbanistycznymi,
4) zapisać w notatniku - w punktach - zagrożenia związane z procesami urbanistycznymi,
– teksty dotyczące opisów procesów urbanistycznych miast,
– notatnik,
– literatura z rozdziału 6 dotycząca procesów urbanistycznych.
1) określić tereny w mieście? ¨ ¨
2) rozróżnić rodzaje terenów w mieście? ¨ ¨
3) przeanalizować plan zagospodarowania miasta? ¨ ¨
4) wyjaśnić problemy rozwoju współczesnych miast? ¨ ¨
5) określić zagrożenia związane z procesami urbanistycznymi w miastach? ¨ ¨

37
4.7. Typy i formy architektury krajobrazu
Typy krajobrazu
Krajobrazem nazywamy powierzchnię ziemi ze wszystkimi elementami przyrodniczymi
i elementami działalności człowieka.
Wyróżnia się trzy podstawowe typy krajobrazu:
− pierwotny – został wytworzony w wyniku działań sił przyrody, bez udziału człowieka
(np. płaski, falisty, pustynny, bagienny, górsko-leśny, itp.); (rys.13).
− naturalny – jest związany z niewielką ingerencją człowieka, ale harmonizuje z przyrodą
(np. gospodarka łowiecka, rolna, itp.); (rys.14).
Rys.13. Krajobraz pierwotny [4, s.11] Rys.14. Krajobraz naturalny [4, s.11]
Jedynie osadnictwo było elementem, które miało wpływ na krajobraz. Powstały szałasy,
bacówki, które były niezbędne wraz z rozwojem hodowli i pasterstwa.
− kulturowy, czyli antropogeniczny – charakteryzują go znaczne zmiany związane
z ingerencją człowieka. Krajobraz kulturowy można podzielić na dwa typy: harmonijny
(gdy działalność człowieka jest dostosowana do charakteru środowiska naturalnego)
(rys.15),
Rys.15. Krajobraz kulturowy harmonijny [4, s.12]
oraz zdegenerowany (gdy działalność człowieka narusza równowagę ekologiczną i powoduje
nieodwracalne zmiany w środowisku). Krajobraz zdegradowany występuje w rejonach
wysokiej koncentracji zakładów przemysłowych oraz zabudowy miejskiej bez terenów
zieleni, a towarzyszy im zwykle zatrute powietrze, woda i gleba.

38
Formy krajobrazu
Przemiany krajobrazu były efektem działań człowieka.
Formę krajobrazu tworzą:
− ukształtowanie (np. teren płaski, pocięty, pagórkowaty czy górski); (rys.16),
− pokrycie terenu (np. naturalne, jak krzewy, drzewa, lasy, pola, itd. oraz sztuczne, jak
drogi, budynki, budowle, itp.).
Rys.16. Formy krajobrazu: A – teren płaski, B – teren sfałdowany, C – teren pagórkowaty, D – teren górski
[9. s, 142]
1. Jakie rozróżniamy typy krajobrazu?
2. Jak został wytworzony krajobraz pierwotny?
3. Czym charakteryzuje się krajobraz naturalny?
4. Jakie występują rodzaje krajobrazów kulturowych?
5. Gdzie występuje krajobraz zdegradowany?
6. Jakie rozróżniamy formy krajobrazu?
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wybierz się na wycieczkę po miejscowości, w której mieszkasz. Opisz w notatniku, jakie
typy i formy krajobrazu rozpoznałeś.
1) przeanalizować treść rozdziału „ Typy i formy krajobrazu”,
2) wybrać się na wycieczkę dydaktyczną po miejscowości, w której mieszkasz,
3) zaobserwować i zrobić notatki dotyczące typów i form krajobrazu,
4) określić i wypisać w notatniku, w punktach, jakie typy i formy krajobrazu rozpoznałeś,
– notatnik,
– literatura z rozdziału 6 dotycząca typów i form krajobrazu.

39
Ćwiczenie 2
Na kartkach opisano różne typy krajobrazu. Wybierz kartki z nazwami typów
krajobrazów i dopasuj je do odpowiednich kartek z opisami.
1) przeanalizować przedstawione na kartkach opisy typów krajobrazów,
2) przeczytać nazwy typów krajobrazów,
3) dopasować kartki z podpisem do odpowiedniego opisu,
– kartki z opisami różnych typów krajobrazu,
– samoprzylepne kartki z nazwami typów krajobrazu,
– literatura z rozdziału 6 dotycząca typów i form krajobrazu.
1) określić typy krajobrazu? ¨ ¨
2) rozpoznać typy krajobrazu? ¨ ¨
3) określić krajobraz kulturowy? ¨ ¨
4) określić formy krajobrazu? ¨ ¨
5) rozpoznać formy krajobrazu? ¨ ¨
6) określić, jak powstaje krajobraz zdegradowany? ¨ ¨

40
5. SPARWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Są to zadania wielokrotnego wyboru.
5. Za każdą poprawną odpowiedź możesz uzyskać 1 punkt.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Dla każdego zadania podane
są cztery możliwe odpowiedzi: a, b, c, d. Tylko jedna odpowiedź jest poprawna; wybierz
ją i zaznacz znakiem X.
7. Staraj się wyraźnie zaznaczać odpowiedzi. Jeżeli się pomylisz i błędnie zaznaczysz
odpowiedź, otocz ją kółkiem i zaznacz ponownie odpowiedź, którą uważasz za
poprawną.
8. Test składa się z dwóch części. Część I zawiera zadania z poziomu podstawowego,
natomiast w części II są zadania z poziomu ponadpodstawowego i te mogą przysporzyć
Ci trudności, gdyż są one na poziomie wyższym niż pozostałe (dotyczy to zadań
o numerach od17 do20).
9. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
10. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudność, wtedy odłóż rozwiązanie
zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
11. Po rozwiązaniu testu sprawdź czy zaznaczyłeś wszystkie odpowiedzi na KARCIE
ODPOWIEDZI.
12. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.
Powodzenia

41
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH
1. Dziedzina nauki zwana architekturą zajmuje się
a) projektowaniem, budową i rozwojem miast.
b) uzupełnieniem krajobrazu i otoczenia obiektów budowlanych za pomocą roślinności.
c) realizacją, konserwacją, modernizacją, przebudową i rozbiórką obiektów
budowlanych.
d) projektowaniem funkcji i kształtu budynku lub budowli oraz ich bezpośredniego
otoczenia.
2. Do budowli inżynierskich przemysłowych zaliczamy
a) zapory wodne.
b) latarnie morskie.
c) elektrownie jądrowe.
d) składy płodów rolnych.
3. Do elementów konstrukcyjnych budynku zaliczamy – oprócz fundamentów, ścian, stropów
i dachu.
a) schody.
b) instalacje.
c) okna i drzwi.
d) ścianki działowe.
4. Z przedstawionych poniżej obiektów budowlanych, budowlą jest
a) b)
c) d)
5. Ogród, zwany rajskim, o regularnym kształcie, podzielony na cztery części przez dwie osie
kompozycyjne, które krzyżowały się pod kątem prostym, był założony w
a) Persji.
b) Grecji.
c) Rzymie.
d) Mezopotamii.

42
6. W starożytnej Grecji miejsce służące wychowaniu i rozwijaniu kultury fizycznej
nazywano
a) atrium.
b) perystylem.
c) kolumnadą.
d) gimnazjonem.
7. Ważnym elementem ogrodu ozdobnego z okresu renesansu był parter ogrodowy
a) w formie boskietów obwiedzionych strzyżonymi szpalerami.
b) rozplanowany jako bogate formy małej architektury i roślinności.
c) w formie ozdobnych kwiatów i bogatej roślinności oraz rzeźb i fontann.
d) rozplanowany jako kwadratowa kwatera, którą wypełniał ornament ze strzyżonego
bukszpanu.
8. Mały obszar z małą liczbą zabudowań, powstały na niewielkich wzniesieniach leśnych,
nazywa się
a) grodem.
b) osadą wiejską.
c) przyściółkiem.
d) wsią ulicówką.
9. Intensywne prace nad planowaniem rozwoju miast rozpoczęto w wieku
a) XVII.
b) XVIII.
c) XIX.
d) XX.
10. Na rysunku przedstawiona jest wieś
a) łańcuchowa.
b) przydrożna.
c) owalnicowa.
d) wielodrożnicowa.
11. Dom mieszkalny wraz z budynkami dla inwentarza żywego i budynkami gospodarczymi,
nazywa się zabudową
a) zagrodową.
b) gospodarczą.
c) wolnostojącą.
d) jednorodzinną.
12. Podstawowym dokumentem prawnym określającym przeznaczenie oraz zasady
zagospodarowania terenów jest
a) plan sytuacyjny.
b) plan orientacyjny.
c) miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego.
d) miejscowy podkład geodezyjny zagospodarowania terenu.

43
13. Gwałtowny wzrost liczby ludności miejskiej i rozwój przemysłu w XVIII i XIX wieku
spowodował
a) dynamiczny rozwój miast i zakładów przemysłowych.
b) rozbudowę już istniejących miast oraz tworzenie miast na nowych terenach.
c) gwałtowny, niekontrolowany rozwój miast, jako ośrodków przemysłowych.
d) znaczny postęp w realizacji nowatorskich rozwiązań konstrukcji przemysłowych
i zastosowanie prefabrykacji.
14. Występują trzy typy krajobrazu:
a) płaski, pagórkowaty i górski.
b) naturalny, sztuczny i łączony.
c) rolniczy, przemysłowy i nizinny.
d) pierwotny, naturalny i kulturowy.
15. Krajobraz pierwotny ukształtował się w wyniku
a) działalności człowieka.
b) przekształceń historycznych.
c) procesów urbanizacyjnych.
d) działalności czynników przyrodniczych.
16. Krajobraz, ze względu na ukształtowanie powierzchni, może być
a) morski.
b) rolniczy.
c) pustynny.
d) pagórkowaty.
17. Pierwszymi wolnostojącymi grobowcami w kształcie trapezu z okresu starożytnego
Egiptu były
a) mastaby.
b) piramidy.
c) zyguraty.
d) grobowce skalne.
18. Do budowli wodnych śródlądowych zaliczamy
a) mola.
b) zapory.
c) nabrzeża.
d) falochrony.
19. Budynki i budowlane, ze względu na konstrukcję, dzielimy na:
a) stałe oraz tymczasowe.
b) drewniane, żelbetowe oraz stalowe.
c) podziemne, naziemne oraz nadziemne.
d) prętowe, powierzchniowe oraz przestrzenne.
20. Architekturę romańską charakteryzowały między innymi
a) lekkie, strzeliste konstrukcje o przestrzennych wnętrzach.
b) otwory wejściowe, które były mocniej akcentowane niż okna.
c) elementy łukowe, koszowe i eliptyczne w geometrycznych układach.
d) szerokie okna oraz dzielenie płaszczyzny ścian gzymsami pośrednimi.

44
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko ……………………………………………………..
Rozpoznawanie obiektów architektury krajobrazu
Zgodnie z instrukcją zakreśl poprawną odpowiedź.
Nr
zadania
Odpowiedź Punkty
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:

45
6. LITERATURA
1. Buchner M. Buchner A., Laube J.: Zarys projektowania i historii architektury. WSiP,
Warszawa 1991
2. Chmielewski J.: Teoria urbanistyki. OWPW, Warszawa 1996
3. Cichy-Pazder E.: Humanistyczne podstawy kompozycji miast. PK, Kraków 1998
4. Gadomska E.: Podstawy architektury krajobrazu. HORTPRESS Sp. z o.o., Warszawa
2005
5. Kuczyński A., Lenkiewicz W.: Zarys budownictwa ogólnego. WSiP, Warszawa 1998
6. Maj T.: Obiekty w środowisku, cz.II. WSiP, Warszawa 2004
7. Różańska A., Krogulec T., Rylke J.: Ogrody. Historia architektury i sztuki ogrodowe,
SGGW, Warszawa 2002
8. Tauszyński K.: Budownictwo z technologią. cz. 1. WSiP, Warszawa 2003
9. Woźniak M.: Obiekty w środowisku. eMPi², Poznań 2003
10. Ustawa Prawo budowlane
11. Czasopisma specjalistyczne: Przyroda Polska, Aura, Murator, Atlas Budowlany, Forum
Budowlane, Architektura.

Technik.architektury.krajobrazu 321[07] o1.03_u

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Technik.architektury.krajobrazu 321[07] o1.03_u

Similar to Technik.architektury.krajobrazu 321[07] o1.03_u (20)

More from Emotka

More from Emotka (19)

Technik.architektury.krajobrazu 321[07] o1.03_u