5. Մարդկանց համար մեծ կարևորություն ունի
հատկապես մթնոլորտի ստորին շերտը՝
ներքնոլորտը (տրոպոսֆերա), որի բարձրությունը
Երկրի մակերևույթից 8–17 կմ է: Այստեղ են
կուտակված մթնոլորտի զանգվածի 80%-ը և ջրային
գոլորշիները, այս շերտում են առաջանում ամպերը,
ծնվում ամպրոպները, անձրևներն ու ձյունը:
Ներքնոլորտում, որպես օրինաչափություն, ըստ
բարձրության` յուրաքանչյուր 1 կմ-ի վրա
ջերմաստիճանը նվազում է 5–6օC-ով:
6.
7. Մթնոլորտի հաջորդ շերտը՝ վերնոլորտը
(ստրատոսֆերա), հասնում է մինչև 50–55
կմ բարձրության: Օդն այնտեղ խիստ նոսր
է, իսկ երկինքը՝ մուգ մանուշակագույնից
մինչև գրեթե սև:
8.
9. Հաջորդ շերտը՝ միջնոլորտը
(մեզոսֆերա), հասնում է մինչև 80 կմ
բարձրության: Այդ շերտում երբեմն
առաջանում են փայլուն, նուրբ ամպեր:
Դրանք կոչվում են արծաթափայլ ամպեր
և կազմված են սառցի բյուրեղիկներից ու
տիեզերական մանրագույն փոշու
մասնիկներից:
10.
11. Ջերմոլորտը (թերմոսֆերա) կամ
իոնոլորտը (իոնոսֆերա) հասնում է
մինչև 1000 կմ բարձրության: Այնտեղ
օդը չափազանց նոսր է, շատ են գազի
առանձին լիցքավորված մասնիկները՝
իոնները: Այդ բարձրությունում են
առաջանում բևեռափայլերը, որի
աղեղները ձգվում են արևելքից
արևմուտք և երբեմն անցնում 5 հզ. կմ-
ից, իսկ երկնքում փայփլում են մի քանի
ժամ շարունակ:
12.
13. Մթնոլորտի ամենավերին շերտն
արտաքին ոլորտն է (էկզոսֆերա):
Այնտեղ գրեթե օդ չկա: Գիտնականները
ենթադրում են, որ այդ շերտի
ջերմաստիճանը հասնում է մոտ
2000օC-ի:
14.
15. Ենթադրվում է, որ ժամանակակից մթնոլորտն ունի
երկրորդային ծագում, այսինքն՝ այն առաջացել է
Երկիր մոլորակի կազմավորումից հետո՝ նրա
կարծր կեղևից անջատված գազերից: Ժամանակի
ընթացքում մթնոլորտը մի քանի գործոնների
(հրաբխային գործունեություն, արեգակնային
անդրամանուշակագույն ճառագայթում, մթնոլորտի
և Երկրի կեղևը կազմող նյութերի միջև ընթացող
քիմիական ռեակցիաներ և այլն) ազդեցության
հետևանքով կրել է զգալի փոփոխություններ:
Մթնոլորտի զարգացումը սերտորեն կապված է
երկրաբանական և երկրաքիմիական
շարժընթացների, կենդանի օրգանիզմների
գործունեության հետ:
16.
17. Մթնոլորտը մեր մոլորակի և նրա օրգանական
աշխարհի համար ունի չափազանց կարևոր
նշանակություն: Երկրի վրա առանց մթնոլորտի
կյանքը չէր առաջանա:
Մթնոլորտը Երկրագնդի և նրա
աշխարհագրական թաղանթի ջերմության
կարգավորիչն է: Դրա շնորհիվ է, որ Երկրի
մակերևույթն Արեգակի ճառագայթներից ցերեկն
ուժեղ չի տաքանում, գիշերն էլ շուտ չի սառչում:
Դրա համար էլ մթնոլորտը հաճախ անվանում
են Երկրագնդի վերմակ:
18.
19.
20. Ջերմոցային էֆեկտի մեխանիզմը կարելի է բացատրել
հետևյալ կերպ. ածխաթթու գազը արեգակնային
ճառագայթման կարճ ալիքային սպեկտրի համար գրեթե
թափանցիկ է և զգալիորեն կլանում է Երկրագնդի կարճ
ալիքային ճառագայթումը: Այդ իսկ պատճառով,
մթնոլորտում ածխաթթու գազի քանակի ավելացումը
զգալիորեն բարձրացնում է օդի ստորին շերտի
ջերմաստիճանը, ինչն էլ բերում է գլոբալ տաքացմանը:
Երկրագնդի կլիմայի վրա ազդեցություն է թողնում
անընդհատ արեգակնային էներգիայի ներհոսքը: Էներգիայի
համարյա 30 % - ը միանգամից անդրադառնում է դեպի
տիեզերք: Այդ էներգիայի մոտավորապես 15% - ը կլանվում
է մթնոլորտի կողմից, իսկ մնացած մեծ մասն անցնում է
մթնոլորտի միջով եւ տաքացնում Երկրի մակերևույթը:
Երկիրը դեպի տիեզերք այդ էնեգիան վերադարձնում է
ինֆրակարմիր երկարալիք ճառագայթման տեսքով:
21.
22. ''Ջերմոցային գազերը'', որոնք պարունակվում են
մթնոլորտում` պահում են Երկրի ինֆրակարմիր
ճառագայթումը, թույլ չտալով նրան անմիջապես
վերադառնալ տիեզերք: Բոլոր այս գազերը ,
բացառությամբ արտադրականների, ունեն բնական
ծագում: Դրանք բոլորը միասին կազմում են մթնոլորտի
մոտավորապես 1%: Սակայն դա բավական է ''բնական
ջերմոցային էֆեկտ'' ստեղծելու համար, որը թույլ է տալիս
պահպանել մոլորակի ջերմաստիճանը մոտավորապես
300C- ով ավելի բարձր, քան կլիներ դրանց
բացակայության դեպքում: Սա բացառապես կարևոր է
երկրագնդի վրա կյանքի այն ձևի համար` ինչպիսին մենք
գիտենք: Հիմնական ջերմոցային գազերի մակարդակն
աճում է մարդու գործունեության հետևանքով:
23. Հետևյալ գազերի` ածխածնի երկօքսիդ, որն
առաջանում է առավելապես ածխի, նավթի և
բնական գազի այրումից, մեթան և ազոտի
ենթօքսիդ` պայմանավորված
գյուղատնտեսությամբ և հողօգտագործման
փոփոխությամբ, օզոն, որն առաջանում է
ավտոտրանսպորտային գազերի
արտանետման և այլ աղբյուրների
ազդեցությամբ, ինչպես նաև երկարակյաց
արդյունաբերական գազերի`
արտանետումները փոփոխում են մթնոլորտի
էներգիա կլանելու ունակությունը:
Արդյունքում առաջանում է “ուժեղացված
ջերմոցային էֆեկտ”:
24. Մթնոլորտը Երկրագունդը պաշտպանում է
երկնաքարերից, որոնք, անցնելով մթնոլորտի
միջով, շփումից շիկանում են, այրվում և միայն մանր
քարերի ու փոշու ձևով թափվում Երկրի վրա՝ չվնասելով
նրան (միայն առանձին դեպքերում են ընկնում մեծ
երկնաքարեր, որոնք մեծ զանգվածի պատճառով չեն
հասցնում լրիվ այրվել, և Երկրագնդի վրա առաջանում
են մեծ խառնարաններ):
Մթնոլորտի շնորհիվ է, որ տեղի է ունենում ջրի
շրջապտույտ, իրականացվում է կենդանի օրգանիզմների
գազափոխանակություն և լուսասինթեզ: Մթնոլորտի
գրեթե բոլոր բաղադրիչ գազերն անարգել թողանցում են
արեգակնային
ճառագայթումը, սակայն, բարեբախտաբար, 24–30 կմ
բարձրության վրա ոչ մեծ քանակությամբ
կենտրոնացված է օզոն կոչվող գազի շերտը, որը և
կասեցնում է Արեգակի` կյանքի համար կործանարար
անդրամանուշակագույն ճառագայթների մեծ մասը:
25.
26. Օզոնային շերտը վերնոլորտում, մթնոլորտի 20–30
կմ (առավելագույն խտությունը՝ 22-25 կմ
սահմաններում) բարձրություններում շերտ
է, որտեղ գտնվում է ամբողջ մթնոլորտային օզոնի
մոտ 90%-ը: Երկրի բևեռներում օզոնային շերտի
ներքին սահմանն իջնում է մինչև 7–8
կմ, հասարակածում բարձրանում է մինչև 17–18
կմ: Վերնոլորտային օզոնը ներգործում է մթնոլորտի
ջերմային ռեժիմի վրա, ակտիվացնում օքսիդացման
շարժընթացները
մթնոլորտում, և, ամենակարևորը, կլանում է
Արեգակի վնասակար կարճալիք
անդրամանուշակագույն ճառագայթների հիմնական
մասը, որը վնասակար ազդեցություն է թողնում
կենդանի օրգանիզմների վրա:
27.
28. Վերնոլորտում օզոնը քայքայվում է Արեգակի
անդրամանուշակագույն ճառագայթների և
քայքայող այլ նյութերի ազդեցությամբ ընթացող
լուսաքիմիական ռեակցիաների, նաև
մարդահարույց այլ շարժընթացների հետևանքով:
Վերնոլորտային օզոնի 1%-ով նվազումը 2%-ով
բարձրացնում է Արեգակի անդրամանուշակագույն
ճառագայթման սաստկությունը, ինչը հանգեցնում է
բուսականության վերարտադրողականության
նվազման և գենետիկական ձևափոխումների՝
մաշկաբորբերի, մաշկի քաղցկեղի, վարակիչ
հիվանդությունների, աչքի ոսպնյակի
մթագնման, իմունիտետի թուլացման, պլանկտոնի
զանգվածի նվազման և այլն:
29.
30. Երկրի վրա եղած ջրի ընդհանուր քանակը չի փոխվում և
անընդհատ շարժման մեջ է: Ծովերի ու
օվկիանոսների, գետերի ու լճերի մակերևույթից ջուրը
գոլորշիանում է, մթնոլորտի վերին շերտերում խտանալով՝
առաջացնում է ամպեր, որոնք անձրևի կամ ձյան տեսքով
թափվում են Երկրի վրա: Սա ջրի փոքր կամ տեղական
շրջապտույտն է: Ավելի բարդ է ջրի համաշխարհային կամ
մեծ շրջապտույտը. օվկիանոսից գոլորշիացած ջրի մի մասը
թափվում է օվկիանոսի վրա, իսկ մյուս մասը քամիների
միջոցով տարվում է ցամաքի խորքը և տեղումների ձևով
թափվում այնտեղ: Դրա մի մասը սնում է գետերը, մյուս
մասը ներծծվում է՝ առաջացնելով ստորգետնյա ջրեր, կամ
կուտակվում լճերի, ճահիճների կամ սառցադաշտերի մեջ և
ի վերջո կրկին վերադառնում օվկիանոս:
31.
32.
33. Մի խոսքով, մթնոլորտը մարդու համար մեծ
նշանակություն ունեցող, բայց մարդու կողմից
ամենա աղտվոտող գործոններից մեկն է : Այն
ապահովում է Երկրի վրա գոյություն ունեցող
կենսական և բուսական աշխարհը և պաշտպանում
ջերմաստիճանի կտրուկ փոփոխություններից,
երկնաքարերի ներթափանցումից երկրի մթնոլորտ և
արևի ուլտրամանուշակագույն ճառագայթներից:
Այսպիսով մթնոլորտը կազմում է մեր կյանքի
անբաժանելի մասը և առանց դրա մեն չենք կարող
գոյատևել:
