NONE

1. z

2. z
Sektor ng Agrikultura

3. z
Panimula
 Sa nakaraang aralin, tinalakay natin ang kahulugan at
palatandaan ng kaunlaran. Kaugnay nito, ating
kikilalanin at aalamin ang kalagayan ng mga sektor
ng ekonomiya na batayan sa pagsukat ng mga
produkto at serbisyo na nagagawa ng bansa,
gayundin ang kontribusyon ng mga ito sa pagtatamo
ng kaunlaran. Sisimulan natin ang pagtalakay sa
Sektor ng Agrikultura.

4. z
Gawain 1: KANTANG BAYAN – ALAM KO!
Mag-isip ng limang bagay o anoman na pumapasok
sa isip mo kapag binabasa, naririnig o inaawit ang
‘Magtanim ay ‘Di Biro’?

5. z
Magtanim ay di biro
Maghapong nakayuko
Di naman makatayo
Di naman makaupo
Bisig ko’y namamanhid
Baywang ko’y nangangawit.
Binti ko’y namimintig
Sa pagkababad sa tubig.
Kay-pagkasawing-palad
Ng inianak sa hirap,
Ang bisig kung di iunat,
Di kumita ng pilak
Sa umagang pagkagising
Lahat ay iisipin
Kung saan may patanim
May masarap na pagkain.

6. z
Pamprosesong Tanong
1. Bakit ang limang bagay na ito ang naisip mo kaugnay ng
awiting “Magtanim ay Di Biro”?
2. Ano ang nabubuo o pumapasok sa isipan mo habang inaawit
ang “Magtanim ay Di Biro”?
3. Anong sektor ng ekonomiya nabibilang ang tema ng awitin?
Ipaliwanag

7. z
Sektor ng Agrikultura
Ang agrikultura ay isang agham, sining at gawain ng
pagpoprodyus ng pagkain at hilaw na mga produkto,
pagtatanim at pag-aalaga ng hayop na tumutugon sa
pangangailangan ng tao.

8. z
Sektor ng Agrikultura
 Humigit kumulang na 7,100 isla ang bumubuo sa
Pilipinas. Dahil sa lawak at dami ng mga lupain,
napabilang ang Pilipinas sa mga bansang agrikultural
dahil malaking bahagi nito ang ginagamit sa mga
gawaing pang-agrikultura. Sa katunayan, malaking
bilang ng mga mamamayan ang nasa sektor na ito ng
ekonomiya .

10. z
Sub-sektor ng Agrikultura
 Malaking bahagi ng ekonomiya ay nakadepende
sa sektor ng agrikultura. Sinasabing ito ang
nagtataguyod sa malaking bahagdan ng
ekonomiya dahil ang lahat ng sektor ay umaasa
sa agrikultura upang matugunan ang
pangangailangan sa pagkain at mga hilaw na
sangkap na kailangan sa produksiyon.
 Nahahati ang sektor ng agrikultura sa
paghahalaman (farming), paghahayupan
(livestock), pangingisda (fishery), at
paggugubat (forestry).

11. z
Paghahalaman
 Maraming mga pangunahing pananim ang bansa tulad
ng palay, mais, niyog, tubo, saging, pinya, kape,
mangga, tabako, at abaka. Ang mga pananim na ito ay
karaniwang kinokonsumo sa loob at labas ng bansa.

12. z
Paghahayupan
 Ang paghahayupan naman ay binubuo ng pag-aalaga ng
kalabaw, baka, kambing, baboy, manok, at pato. Ang
paghahayupan ay nakatutulong sa pag-supply ng ating
mga pangangailangan sa karne at iba pang pagkain.
 Ang paghahayupan ay gawaing pangkabuhayang
kinabibilangan ng ating mga tagapag-alaga ng hayop.
Mayroon ding mga pribadong korporasyon na nasa
ganitong hanapbuhay.

13. z
Pangingisda
 Itinuturing ang Pilipinas bilang isa sa mga pinakamalaking
tagatustos ng isda sa buong mundo. Isa sa
pinakamalalaking daungan ng mga huling isda ay
matatagpuan sa ating bansa. Samantala, ang pangingisda
ay nauuri sa tatlo - komersiyal, munisipal at aquaculture.

14. z
Pangingisda.
 Ang komersyal na pangingisda ay tumutukoy sa uri ng
pangingisdang gumagamit ng mga bangka na may kapasidad
na hihigit sa tatlong tonelada para sa mga gawaing
pangkalakalan o pagnenegosyo. Sakop ng operasyon ay 15
kilometro sa labas ng nasasakupan ng pamahalaang bayan.
 Ang munisipal na pangingisda ay nagaganap sa loob ng 15
kilometro sakop ng munisipyo at gumagamit ng bangka na may
kapasidad na tatlong tonelada o mas mababa pa na hindi
nangangailangan na gumamit ng mga fishing vessel.

15. z
Pangingisda.
 Ang pangisdang aquaculture naman ay tumutukoy sa pag-
aalaga at paglinang ng mga isda at iba pang uri nito mula
sa iba’t ibang uri ng tubig pangisdaan - fresh (tabang),
brackish (maalat-alat) at marine (maalat).

16. z
Paggugubat
 Ang paggugubat ay isang pangunahing pang-ekonomikong
gawain sa sektor ng agrikultura. Patuloy na nililinang ang
ating mga kagubatan bagamat tayo ay nahaharap sa
suliranin ng pagkaubos ng mga yaman nito.
 Mahalaga itong pinagkukunan ng plywood, tabla, troso, at
veneer. Bukod sa mga nabanggit na produkto,
pinagkakakitaan din ang rattan, nipa, anahaw, kawayan,
pulot-pukyutan at dagta ng almaciga.

17. z
Kahalagahan ng Agrikultura
 Nagtutustos ng pagkain
 Nagbibigay ng empleyo
 Pinagkukunan ng hilaw na materyal
 Tagabili ng mga yaring produkto
 Nagpapasok ng dolyar sa bansa

18. z
Suliranin ng Sektor ng Agrikultura
 Mataas na gastusin
 Problema sa imprastruktura
 Problema sa kapital
 Masamang panahon
 Malawakang pagpapalit-gamit ng lupa
 Pagdagsa ng mga dayuhang kalakal
 Kakulangan sa pananaliksik at makabagong teknolohiya
 Monopolyo sa pagmamay-ari ng lupa

19. z
Mataas na Gastusin sa Pagsasaka
 Nalulugi ang mga nasa sektor ng agrikultura
sapagkat napakalaki ng kanilang gastusin kung
ihahambing sa kanilang kinikita
 May mga institusyong pinansiyal tulad ng bangko
at kooperatiba na naglalayong magpahiram ng
kapital sa mga magsasaka upang mapalago ang
kanilang ani.

20. z
Problema sa Imprastruktura
 Inirereklamo ng maraming magsasaka ang kakulangan
ng mga daanan o farm-to-market road upang madala
nila ang kanilang mga produkto sa pamilihan sa tamang
oras
 Karamihan sa ani ng mga magsasaka ay madaling
mabulok (perishable). Bumababa ang halaga ng
produkto sa pamilihan sa pagbaba ng kalidad nito.
 Mahalaga rin na may maayos at sapat na imbakan o
storage facility ang mga magsasaka upang hindi
mabulok ang kanilang mga ani tulad ng bigas, bawang,
sibuyas, at iba pa.

21. z
Problema sa Kapital
 Bunga ng kakulangan o kawalan ng kapital, sang
mga magsasaka ay napipilitang umasa sa
sistema ng pautang o usury. Ang mga usurero
[nagpapautang] ay tinatawag ding mga loan
shark dahil sila ay nagpapautang ng pera na may
malaking tubo.
 Dahil dito, nababaon ang mga magsasaka sa
pagkakautang at hindi na tuluyang nakaaahon.
 Sa maraming pagkakataon, ang pagkakautang
na ito ay naisasalin mula sa kasalukuyang
henerasyon hanggang sa mga susunod pa.

22. z
Masamang Panahon
 Nasisira o lumiliit ang produksyon ng
sektor ng agrikultura tuwing may tag-
tuyot, malakas ng ulan at mga bagyo.

23. z
Malawakang Pagpapalit-gamit ng Lupa
 Mula sa pagiging lupang agrikultural, sumasailalim ito
sa transpormasyon upang maging pook-pasyalan,
golf course, industrial complex, at pook-residensiyal.
 Ang unti-unting pagkawala ng mga lupang sakahan
ang isa sa maraming dahilan kung bakit sapilitang
nakikipagsapalaran sa kalunsuran ang ibang
magsasaka.
 Ang lumiliit na sakahan at limitadong taniman na
natitira upang sakahin ng mga magsasaka ay
maaaring magresulta sa pagkaabuso sa lupa at
pagkaubos ng sustansiya nito.

24. z
Pagdagsa ng mga Dayuhang Kalakal
 Ang hindi pagtangkilik sa sariling
produkto ay lubhang nakaapekto sa
kalagayan ng sektor ng agrikultura at ng
mga taong umaasa rito.

25. z
Kakulangan sa Pananaliksik at
Makabagong Teknolohiya
 Nasa makalumang panahon pa rin ang
ating mga sistema sa pagsasaka.
 Iilan lamang ang may kakayahan sa
makabagong paraan at hindi pa nga
halos inaabot ng modernong
kagamitan sa pagsasaka.

26. z
Monopolyo sa Pagmamay-ari ng Lupa
 Nananatiling pag-aari ng iilang landlord ang mga lupain
sa bansa.
 Malaking bilang ng magsasaka ang walang sariling
lupang binubungkal.
 Sa halip na pakinabangan nila ang kanilang ani,
tumatanggap lamang sila ng kakarampot na suweldo
nna karaniwang hindi sapat para ipantustos sa mga
pangunahing pangangailangan ng kanilang mag-anak.

27. z

28. z
Maraming batas at programa ang
pamahalaan na ginawa upang
mapalakas ang sektor ng agrikultura.
Hindi maitatanggi ang kasalukuyang
kalagayan ng agrikultura at ng mga
mamamayang dito umaasa

29. z
Ang mga suliraning kinakaharap nito
ay bunga ng mga nakaraan at
kasalukuyang desisyon na ginawa ng
mga mamumuno ng bayan, gayundin
ng mga mamamayan na naging
mapang-abuso sa likas na yaman ng
bansa.

30. z
Dahil dito, dapat nang mapag-ibayo ang
implementasyon ng mga batas at
programa upang masiguro ang
kaayusan sa sektor ng agrikultura.

31. z
Pumili ng isa sa mga suliranin ng
sector ng agrikultura.
Ipaliwanag ang suliraning iito at
magbigay ng solusyon upang
malutas ang suliraning ito.

32. z

33. z
MGA BATAS TUNGKOL SA LUPA

34. z
Land Registration Act ng 1902
Ito ay sistemang Torrens sa panahon ng
pananakop ng mga Amerikano na kung saan
ang mga titulo ng lupa ay ipinatalang lahat

35. z
Public Land Act ng 1902
Nakapaloob dito ang pamamahagi ng mga
lupaing pampublilko sa mga pamilya na
nagbubungkal ng lupa. Ang bawat pamilya
ay maaaring magmay-ari ng hindi hihigit sa
16 na ektarya ng lupain.

36. z
Batas Republika Bilang 1160
Nakapaloob dito ang pagtatatag sa National
Resettlement and Rehabilitation
Administration (NARRA) na pangunahing
nangangasiwa sa pamamahagi ng mga
lupain para sa mga rebeldeng nagbalik loob
sa pamahalaan. Kasama rin sa mga
binibigyan nila ay ang mga pamilyang
walang lupa.

37. z
Batas Republika Blg. 1190 ng 1954
Ito ay batas na nagbibigay-proteksiyon laban
sa pangaabuso, pagsasamantala, at
pandaraya ng mga may-ari ng lupa sa mga
manggagawa.

38. z
Agricultural Land Reform Code
Ito ay simula ng isang malawakang reporma sa
lupa na nilagdaan ng dating Pangulong Diosdado
Macapagal noong ika-8 ng Agosto 1963.
Ayon sa batas na ito, ang mga nagbubungkal ng lupa ang itinuturing na
tunay na may-ari nito. Kabilang din sa inalis ng batas ang sistemang
kasama. Ang pagbili ng pamahalaan sa mga lupang tinatamnan ng mga
magsasaka ay sinimulan. Ang mga lupang ito ay muling ipinagbili sa
mga magsasaka sa paraang hulugan at katulad ng presyong ibinayad
ng pamahalaan sa may-ari ng lupa.

39. z
Atas ng Pangulo Blg. 2 ng 1972
Itinadhana ng kautusan na isailalim sa
reporma sa lupa ang buong Pilipinas
noong panahon ni dating Pangulong
Marcos.

40. z
Atas ng Pangulo Blg. 27
Ang mga magsasaka ay binigyan ng
pagkakataong magmay-ari ng limang ektarya
ng lupa kung walang patubig at tatlong
ektaryang lupa kapag may patubig. Ito ay
kanilang bubungkalin.

41. z
Batas Republika Blg. 6657 ng 1988
Kilala sa tawag na Comprehensive Agrarian
Reform Law (CARL) na inaprobahan ni dating
Pangulong Corazon Aquino noong ika-10 ng
Hunyo, 1988. Ipinasailalim ng batas na ito ang
lahat ng publiko at pribadong lupang agrikultural.
Ito ay nakapaloob sa Comprehensive Agrarian
Reform Program (CARP).

42. z
Batas Republika Blg. 6657 ng 1988
 Ipinamamahagi ng batas ang lahat ng lupang
agrikultural anoman ang tanim nito sa mga walang
lupang magsasaka. May hangganan ang matitirang
lupa sa mga may-ari ng lupa. Sila ay makapagtitira ng
di hihigit sa limang ektarya ng lupa. Ang bawat anak
ng may-ari ay bibigyan ng tatlong ektarya ng lupa kung
sila mismo ang magsasaka nito. Ang pamamahagi ng
lupa ay isasagawa sa loob ng 10 taon.

43. z
Batas Republika Blg. 6657 ng 1988
 Hindi sakop ng CARP ang ginagamit bilang:
 liwasan at parke
 mga gubat at reforestration area
 mga palaisdaan
 tanggulang pambansa
 paaralan
 simbahan
 sementeryo
 templo
 watershed, at iba pa

44. z

45. z
Pagtatayo ng mga daungan.
Upang higit na mapadali ang pagdadala sa mga huling
isda sa pamilihan o tahanan, nagsisilbing sentro o
bagsakan ng mga ito ang mga daungan. Dahil dito,
nagiging mas madali para sa mga mamamayang
maabot ang mga produkto mula sa mga ito

46. z
Philippine Fisheries Code of 1998.
Ito ang itinadhana ng pamahalaan na
naglilimita at naglalayon ng wastong
paggamit sa yamang pangisdaan ng
Pilipinas.

47. z
Fishery research
Ang pananaliksik at pagtingin sa potensiyal
ng teknolohiya tulad ng aquaculture marine
resources development, at post-harvest
technology ay patuloy na ginagawa upang
masiguro ang pagpaparami at
pagpapayaman sa mga yamang-tubig.

48. z
PAGTOTROSO

49. z
Community Livelihood Assistance
Program (CLASP)
Paglilipat teknolohiya o pagtuturo sa mga
mamamayan ng wastong paglinang sa mga
likas na yaman ng bansa.
Halimbawa, ang mangrove farming sa Bohol,
plantasyon ng kawayan sa La Union, at
plantasyon ng mga halamang medisinal sa
Penablanca, Cagayan.

50. z
National Integrated Protected Areas
System (NIPAS)
Ito ay programa na ang pangunahing layunin
ay maingatan at protektahan ang kagubatan.
Ito ay paraan upang mailigtas ang mga
hayop at pananim dito.

51. z
Sustainable Forest Management
Strategy
Ito ay pamaraan upang matakdaan ang
permanente at sukat ng kagubatan. Ito ay
estratehiya ng pamahalaan upang maiwasan
ang suliranin ng squatting, huwad at ilegal na
pagpapatitulo ng lupa at pagpapalit ng gamit
sa lupa.

52. z
Sangay ng Pamahalaan na
Tumutulog sa Sektor ng Agrikultura
 Department of Agriculture (DA) – Gumagabay sa
mga magsasaka ukol sa makabagong teknolohiya at
wastong paraan ng pagtatanim.
 Bureau of Fisheries and Aquatic Resources
(BFAR) – Sinisikap na paunlarin ang larangan ng
pangingisda.
 Bureau of Animal Industry (BAI) – Nangangasiwa
sa larangan ng paghahayupan.
 Ecosystem Research and Development Bureau
(ERDB) – Nagsasagawa ng pananaliksik sa
ecosystem upang magbigay ng siyentipikong batayan
sa pangangalaga ng kapaligiran at yamang gubat.

53. z
Sa pagdaan ng mga taon, mapupuna ang unti -
unting pagbaba sa kita ng sektor bunsod ng mga
suliraning kinakaharap nito.
Ang mga polisiya at mga programa na maaari
nitong maging prayoridad ay isa sa
makapagpapatatag sa isang sektor. Ang maling
desisyon at prayoridad ng pamahalaan ay
makapagdudulot ng epekto sa takdang
kakayahan nito.

54. z
Sa kabilang banda, ang mga mamamayan
mismo ay may kritikal na pananagutan
bilang mga kumokonsumo ng likas na
yaman. Sila ang dapat na manguna sa
pag-iingat ng mga yamang ito sa
pamamagitan ng likas-kayang paggamit
upang masigurong mayroon pang
magagamit ang susunod na mga salinlahi.

55. z
Pagbubuod:
 Ang agrikultura ay isang agham, sining at gawain ng
pagbubungkal ng lupa, pagpoprodyus ng hilaw na
mga produkto, pag-aalaga ng hayop at poultry na
tumutugon sa pangangailangan ng tao.
 Ang sektor ng agrikultura ay binubuo ng iba’t ibang
industriya tulad ng pagsasaka, paggugubat,
paghahayupan, pagmamanukan, at pangingisda.
 Ang sektor ng agrikultura ay may napakahalaga sa
ating ekonomiya. Pinagmumulan ito ng pagkain,
hilaw na materyales, at empleyo.

56. • Bakit mahalagang sektor ng ekonomiya
ang agrikultura?
• Sa iyong palagay, paano ka
makakatulong upang maitaguyod ang
sektor ng agrikultura? Ipaliwanag.
PAGPAPAHALAGA

57. A. Public Land Act ng 1902
B. Philippine Fisheries Code of 1998
C. Agricultural Land Reform Code
D. Community Livelihood Assistance Program
(CLASP)
E. Batas Republika Blg. 6657 ng 1988
1. Ito ay simula ng isang malawakang
reporma sa lupa na nilagdaan ng dating
Pangulong Diosdado Macapagal noong
ika-8 ng Agosto 1963.

58. A. Public Land Act ng 1902
B. Philippine Fisheries Code of 1998
C. Agricultural Land Reform Code
D. Community Livelihood Assistance Program
(CLASP)
E. Batas Republika Blg. 6657 ng 1988
2. Nakapaloob dito ang pamamahagi ng
mga lupaing pampublilko sa mga
pamilya na nagbubungkal ng lupa. Ang
bawat pamilya ay maaaring magmay-ari
ng hindi hihigit sa 16 na ektarya ng
lupain

59. A. Public Land Act ng 1902
B. Philippine Fisheries Code of 1998
C. Agricultural Land Reform Code
D. Community Livelihood Assistance Program
(CLASP)
E. Batas Republika Blg. 6657 ng 1988
3. Kilala sa tawag na Comprehensive
Agrarian Reform Law (CARL) na
inaprobahan ni dating Pangulong
Corazon Aquino noong ika-10 ng Hunyo,
1988.

60. A. Public Land Act ng 1902
B. Philippine Fisheries Code of 1998
C. Agricultural Land Reform Code
D. Community Livelihood Assistance Program
(CLASP)
E. Batas Republika Blg. 6657 ng 1988
4. Ito ang itinadhana ng pamahalaan na
naglilimita at naglalayon ng wastong
paggamit sa yamang pangisdaan ng
Pilipinas.

61. A. Public Land Act ng 1902
B. Philippine Fisheries Code of 1998
C. Agricultural Land Reform Code
D. Community Livelihood Assistance Program
(CLASP)
E. Batas Republika Blg. 6657 ng 1988
5. Paglilipat teknolohiya o pagtuturo sa
mga mamamayan ng wastong paglinang
sa mga likas na yaman ng bansa.

62. z
Ang GRADES
pinaghihirapan
HINDI inililimos!
Tandaan:

63. z
Gawain 10: KASO-LUTASIN!
Pangkatang Gawain:
Bumuo ng limang (5) pangkat. Ang bawat pangkat ay bibigyan
ng editoryal tungkol sa “Aangkat pa pala ng Bigas”. Susuriin ito
batay sa mga pamprosesong tanong sa ibaba ng editoryal.
Pagkatapos ay iuulat ng pangkat sa klase ang kasagutan.

64. z
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang magkatunggaling isyu na ipinahihiwatig ng
editoryal?
2. Anong patakarang pang-ekonomiya ang binibigyang-diin
sa binasa?
3. Ano ang kahalagahan ng sektor ng agrikultura sa
pagkamit ng kaunlaran ng bansa?
4. Kung ikaw ay isang magsasaka o mangingisda, anong
suliranin ang dapat na bigyan ng pansin ng pamahalaan
upang mapaunlad ang sektor ng agrikultura?
5. Kung ikaw ay kasapi ng pamahalaan na nagpapatupad
ng mga batas o programa sa sektor ng agrikultura, ano
ang gagawin mo para mapaunlad ito?

65. z
PAMANTAYAN SA PAG-UULAT
PAMANTAYAN PUNTOS
NATAMONG
PUNTOS
Kawastuhan ng ideya batay sa
paksa
20
Organisado at malikhain na
paglalahad ng ideya ayon sa
paksa ng araling inilahad
15
Kagamitang ginamit sa
paglalahad
10
Kooperasyon ng bawat kasapi
ng pangkat
5

66. z
References:
• EKONOMIKS 10 Araling Panlipunan – Modyul para
sa Mag-aaral Unang Edisyon 2015
• Chua, Johannes L., Panahon, Kasaysayan at
Lipunan (Ekonomiks) Ikalawang Edisyon, DIWA
Publishing House
• De Leon, Zenaida M. et. al. (2004), Ekonomiks
Pagsulong at Pag-unlad, VPHI
• Mateo, Grace Estela C. et. al., Ekonomiks Mga
Konsepto at Aplikasyon (2012), VPHI
• Nolasco, Libertty I. et. Al. , Ekonomiks: Mga
Konsepto, Applikasyon at Isyu, VPHI