Η προσφορά της Ελλάδας στην επιστήμη της Ιστοριογραφίας

1. 2ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2017-2018
Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΗΣ
ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑΣ
ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ
ΤΗΣ ΜΑΘΗΤΡΙΑΣ ΗΛΙΑΝΑΣ ΖΩΡΖΟΥ ΤΜΗΜΑ Γ΄2
ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ κ. ΣΤΑΜΑΤΙΑ ΤΣΙΡΙΓΩΤΗ
ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2017

2. ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Η προσφορά της Ελλάδας στην επιστήμη της ιστοριογραφίας είναι σπουδαία. Πολλοί
Έλληνες Ιστοριογράφοι συνέβαλαν καθοριστικά για την δημιουργία της και ακόμη
περισσότερο για την εξέλιξή της. Οι πιο σημαντικοί και γνωστοί ιστορικοί και
ιστοριογράφοι είναι ο Θουκυδίδης, ο Ηρόδοτος, ο Εκαταίος ο Μιλήσιος, ο Ξενοφών, αλλά
και πολλοί Βυζαντινοί όπως ο Ευσέβιος και η Άννα Κομνηνή, που κατάφεραν με θαυμάσιο
τρόπο να καταγράψουν χρονολογικά πολύ σπουδαία γεγονότα της εποχής τους.
Χαρακτηριστικά δείγματα: ο Πελοποννησιακός Πόλεμος , η ‘’Αλεξιάδα’’ και οι Περσικοί
Πόλεμοι.
Σκοπός της συγκεκριμένης εργασίας είναι η
ανάδειξη της συμβολής της Ελλάδας στην επιστήμη
της ιστοριογραφίας, καθώς είναι σημαντική όπως
αποδεικνύει η μακραίωνη πορεία της και
επηρεάζει θετικά τον τρόπο σκέψης και τη
συμπεριφορά μας.

3. ΕΙΣΑΓΩΓΗ (Ι)
Ιστορία είναι η επιστήμη που επισκοπεί με χρονολογική σειρά τα γεγονότα που
αναφέρονται σε ένα ανθρώπινο σύνολο, βασισμένη στην κριτική εξέταση του υλικού που
προσφέρουν οι πηγές, αναλύοντας και ερμηνεύοντας την αιτιώδη σχέση τους.
Ετυμολογικά η λέξη ιστορία προέρχεται από το αρχαίο ρήμα οίδα, που σήμαινε
γνωρίζω, όχι όμως με βάση τις αισθήσεις -αυτό το δήλωνε το ρήμα γιγνώσκω-, αλλά με
βάση την αναζήτηση της πληροφορίας και την έρευνα. Γι’ αυτό εξάλλου ιστορώ σήμαινε
μαθαίνω ερευνώντας, ερευνώ, επιδιώκω τη γνώση. Συγγενές είναι και το ουσιαστικό
ίστωρ = γνώστης. Γνώση λοιπόν είναι η ιστορία και γνώση που προσφέρουν η επίμονη
έρευνα και η κρίση. Αυτά ακριβώς τα στοιχεία διαφοροποιούν την ιστορία από τη
μυθολογία και την καθιστούν επιστήμη.

4. ΕΙΣΑΓΩΓΗ (ΙΙ)
H γραπτή έκθεση των γεγονότων ονομάζεται ιστοριογραφία. Έχει λογοτεχνικά
γνωρίσματα, αφορά γεγονότα του παρελθόντος ή σύγχρονα και βασίζεται στην
παράδοση, στην προσωπική εμπειρία και στην κριτική έρευνα. H αξία κάθε έργου
ιστοριογραφίας εξαρτάται από την αντικειμενικότητα και την αξιοπιστία του
συγγραφέα, όσο και από την τέχνη της γραφής του.
Η πρώιμη ιστοριογραφία γεννήθηκε στην
περιοχή της Ιωνίας με την προσπάθεια
συγγραφέων να περιγράψουν και να
χαρτογραφήσουν στις παρατηρήσεις
τους σε πεζό λόγο τα παράλια της
Μικράς Ασίας για την εξυπηρέτηση των
εμπόρων και ονομάστηκαν λογογράφοι.
Αρχαίο Ελληνικό χειρόγραφο για την ιστοριογραφία

5. ΕΚΑΤΑΙΟΣ ΜΙΛΗΣΙΟΣ
Η πρώιμη ιστοριογραφία λοιπόν γεννήθηκε στην περιοχή της Ιωνίας με την προσπάθεια
συγγραφέων να γράψουν για πρώτη φορά σε πεζό λόγο «Περιηγήσεις», περιγραφές δηλαδή
ταξιδιών, όπου έδιναν πρακτικές συμβουλές κυρίως στους θαλασσοπόρους. Στα έργα τους το
γεωγραφικό και εθνογραφικό στοιχείο ήταν αξεδιάλυτα ενωμένο με το ιστορικό. Μιλούσαν για
«Κτίσεις πόλεων», συνέθεταν Χρονικά ή προσπαθούσαν να κατατάξουν Θεούς και ήρωες σε
«Γενεαλογίες».
Από αυτούς ο πιο αξιόλογος ήταν ο Εκαταίος ο
Μιλήσιος που το έργο του « Περιήγηση της γης»
έθεσε τις βάσεις της γεωγραφίας και της εθνογραφίας
αλλά και εισήγαγε μαζί με άλλους τα βασικά εργαλεία
της ιστοριογραφικής πρακτικής: όπως την κριτική
στάση απέναντι στην παράδοση, την προσωπική
έρευνα για την συλλογή πληροφοριών και τον έλεγχο
τους, την χρήση συστημάτων χρονολόγησης και την
οργάνωση του υλικού.
Ο δεύτερος που κατασκεύασε παγκόσμιο χάρτη ήταν ο Εκαταίος ο Μιλήσιος το 500 π.Χ. . Ο χάρτης του ήταν πιο
πλήρης και ακριβής από εκείνον του Αναξίμανδρου που προηγήθηκε.

6. ΗΡΟΔΟΤΟΣ (Ι)
Ο Ηρόδοτος ( 485-425 π.Χ) όμως, από την
Αλικαρνασσό γίνεται, τον επόμενο «Χρυσό
Αιώνα», ο πρώτος ιστορικός του κόσμου.
Προσπάθησε δηλαδή με μοναδικό και
ξεχωριστό τρόπο να δώσει επιστημονικές
ερμηνείες στα γεγονότα, χρησιμοποίησε
την αυτοψία, έλεγχε τις πληροφορίες του,
είχε το χάρισμα της λογοτεχνικής γραφής.
Ο σκοπός του Ηρόδοτου ήταν διττός: από
την μία πλευρά να εξιστορήσει τους
Περσικούς πολέμους ιδωμένους στο
πλαίσιο της μακρόχρονης και συχνά
επεισοδιακής επαφής της Ελλάδας με τον
Ανατολικό κόσμο. Από την άλλη, να
χωρέσει στο έργο του όλα όσα είχε
κατορθώσει να μάθει κατά την φιλέρευνη
ζωή του και να περισώσει από την λήθη το
τεράστιο απόθεμα των γνώσεων του.
Προτομή Ηροδότου

7. ΗΡΟΔΟΤΟΣ (ΙΙ)
Από το έργο του δεν απουσιάζουν και κάποιες υπερβατικές εξηγήσεις περιστατικών –
τύχη, μοίρα, ζηλοφθονία των Θεών – και η χρονολόγηση δεν είναι συστηματική. Παρόλα
αυτά, η προσφορά του Ηρόδοτου είναι ανεκτίμητη που για αυτό ονομάστηκε από τον
Ρωμαίο Πολιτικό Κικέρωνα «ο Πατέρας της Ιστορίας». Ο σπουδαίος αυτός ιστορικός
στήριξε το έργο του στην έρευνα για να διασώσει αξιομνημόνευτα γεγονότα για τις
επερχόμενες γενεές, καθώς θεωρούσε σημαντική την σύγκρουση δυνάμεων ανάμεσα
στην Ανατολή και την Δύση.
Περσικοί Πόλεμοι

8. ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ (Ι)
Ένας από τους σημαντικότερους ιστορικούς υπήρξε ο
Θουκυδίδης. Συνέγραψε την ιστορία του Πελοποννησιακού
Πολέμου από το 431-411 π. Χ. Άνθρωπος της δράσης όντας και
ο ίδιος Αθηναίος στρατηγός, όπου ταξίδευε, ρωτούσε
αυτόπτες μάρτυρες, εξέταζε πεδία μαχών και διασταύρωνε
πληροφορίες και ερευνούσε έγγραφα και αρχεία. Για τα
γεγονότα του απώτερου παρελθόντος δεν μπορούσε να
χρησιμοποιήσει τη μέθοδο της αυτοψίας, γι’ αυτό καθιέρωσε
τη χρήση λογικών μεθόδων, όπως τα λογικά και πιθανά
(εικότα), τις ενδείξεις-αποδείξεις (σημεία ή μαρτύρια) και τα
συμπεράσματα της έρευνας (τεκμήρια). Ένα ακόμη σημαντικό
στοιχείο στα έργα του ήταν η μέθοδος της αντίθεσης που
χρησιμοποιεί και στις δημηγορίες, που καλύπτουν το 1/5 του
έργου του.
Προτομή Θουκυδίδη

9. ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ (ΙΙ)
H παράθεση σε πρώτο πρόσωπο των λόγων που εκφωνήθηκαν πριν και κατά τη
διάρκεια του πολέμου από διάφορα ιστορικά πρόσωπα δεν προσδίδουν απλώς
ζωντάνια και αμεσότητα στο κείμενο. Φωτίζουν το ήθος και την προσωπικότητα των
πρωταγωνιστών του πολέμου, παρουσιάζουν τα κίνητρα και τους στόχους των επιλογών
τους. Γι’ αυτό και ο Θουκυδίδης δεν ενδιαφέρεται να καταγράψει αυτολεξεί τα λόγια
των ομιλητών -αυτό ήταν άλλωστε αδύνατο- κρατά την ουσία και την εμπλουτίζει με
στοιχεία που διασαφηνίζουν τον χαρακτήρα του αγορητή. Ο Θουκυδίδης αποτέλεσε
πρότυπο για πολλούς άλλους ιστορικούς της Αρχαιότητας όπως τον Πολύβιο, τον
Μεγαλοπολίτη και τον Αρριανό.
Αντίγραφο χειρόγραφου του
10ου αιώνα για την ιστορία του
Πελοποννησιακού Πολέμου του
Θουκυδίδη

10. ΞΕΝΟΦΩΝ
H ιστορία του Θουκυδίδη σταματά απότομα το 411 π.X. Tα υπόλοιπα επτά χρόνια του
Πελοποννησιακού Πολέμου αναλαμβάνει να εξιστορήσει ο Ξενοφών, επίσης Aθηναίος
(430-354 π.X.), στο έργο του «Ελληνικά». Tα γεγονότα που περιγράφει ξεπερνούν το
τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου και φτάνουν ως το 362 π. X.
Προτομή Ξενοφώντα
Tο έργο του έχει γλαφυρό ύφος και ζωντανές
περιγραφές, του λείπει όμως η βαθιά έρευνα
και η διεισδυτική ματιά. Σε αντίθεση με τον
Ηρόδοτο και τον Θουκυδίδη, έγραψε πολλά
έργα. Eκτός από τα «Eλληνικά» συνέγραψε τα
έργα «Kύρου ανάβαση», «Kύρου παιδεία» και
«Aγησίλαος» καθώς και άλλα, φιλοσοφικά,
πολιτικά ή πρακτικά.

11. ΘΕΟΠΟΜΠΟΣ-ΕΦΟΡΟΣ-ΠΟΛΥΒΙΟΣ
Σύγχρονοι σχεδόν του Ξενοφώντα είναι ο
Θεόπομπος ο Xίος και ο Έφορος ο Kυμαίος. Tο
αποσπασματικό σωζόμενο έργο τους αφορά κυρίως
στις εξελίξεις στην Eλλάδα και τοπικές ιστορίες,
αλλά παράλληλα σημειώνεται και μια στροφή προς
την παγκόσμια ιστορία. Aπό τα ελληνιστικά χρόνια
το ενδιαφέρον για την ιστορική μέθοδο υποχωρεί
και τα έργα που γράφονται έχουν σκοπό
περισσότερο να τέρψουν παρά να διαφωτίσουν.
Εξαίρεση αποτελεί ο Πολύβιος ο Mεγαλοπολίτης
(203-120 π.X.), που ασχολήθηκε με τις κατακτήσεις
των Ρωμαίων. Θεωρεί σκοπό της ιστορίας την
εύρεση της αλήθειας και με διορατικότητα
προβλέπει το τέλος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας,
που θα ακολουθήσει αναπόφευκτα τον κανόνα
«ακμή - παρακμή».
Τα Σωζόμενα – Έργο του Πολύβιου

12. ΔΙΟΔΩΡΟΣ-ΣΤΡΑΒΩΝ-ΑΡΡΙΑΝΟΣ
O Διόδωρος ο Σικελιώτης και ο Στράβων είναι οι τελευταίοι αξιόλογοι -σε σχέση με την εποχή
τους- ιστορικοί συγγραφείς των προχριστιανικών χρόνων. Πρέπει να φτάσουμε στον 2ο αι. μ.X.
για να συναντήσουμε τον επόμενο σημαντικό ιστοριογράφο, τον Aρριανό από τη Νικομήδεια
της Bιθυνίας. Έγραψε διάφορα έργα κι όχι μόνο ιστορικά, αλλά αυτό που έχει τη μεγαλύτερη
αξία είναι το «Aλεξάνδρου Ανάβαση», για τη συγγραφή του οποίου χρησιμοποίησε έργα
προγενέστερων συγγραφέων. Xάρη στην αντικειμενικότητα και την ακρίβειά του, είναι για μας
η βασικότερη πηγή γνώσης για την εκστρατεία του Μεγάλου Aλεξάνδρου, αν και το έργο του
έχει κάποιες ελλείψεις.
Διόδωρος Στράβων Αρριανός

13. ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ
Περνώντας στο Βυζάντιο θα ξεχωρίσουμε στην ιστοριογραφία δύο μορφές, τον
Ευσέβιο και την Άννα Κομνηνή….
Βυζαντινός Ιστοριογράφος

14. ΕΥΣΕΒΙΟΣ ΚΑΙΣΑΡΕΙΑΣ
Για την πρώιμη χριστιανική ιστοριογραφία ο
Ευσέβιος (4ος αι. μ. Χ. ) υπήρξε ο
σημαντικότερος χριστιανός ιστορικός της
εποχής του. H «Εκκλησιαστική Ιστορία» του
επιχειρεί να τεκμηριώσει την εξέλιξη που
οδήγησε στον θρίαμβο του χριστιανισμού. O
συγγραφέας παρέχει άφθονες πληροφορίες,
χρησιμοποιεί κριτικά τις πηγές του, δηλώνει
όμως ότι απευθύνεται περισσότερο στους
σύγχρονούς του παρά στους
μεταγενέστερους, πράγμα που τον
διαφοροποιεί από τους αρχαίους
ιστορικούς.
Ευσέβιος, επίσκοπος
Καισαρείας - Ιστορικός

15. ΑΝΝΑ ΚΟΜΝΗΝΗ
Για τη βυζαντινή ιστοριογραφία ένα από τα
γοητευτικότερα ιστορικά έργα είναι η
«Aλεξιάδα» της Άννας Kομνηνής (11ος - 12ος
αι.μ. Χ.). Mε πρότυπα τα κλασικά έργα της
αρχαίας ελληνικής ιστοριογραφίας, της ποίησης
και της φιλοσοφίας, συνέγραψε τη βιογραφία
του πατέρα της και αυτοκράτορα Αλεξίου A’.
Παρά την εγκωμιαστική της διάθεση και τη
χρονολογική σύγχυση, το έργο της έχει πλήθος
πληροφοριών για την παλινόρθωση της
βυζαντινής ισχύος, τη συνάντηση της Δύσης με
το Βυζάντιο στην Πρώτη Σταυροφορία, τους
πολέμους με τους Νορμανδούς και τα φύλα της
στέπας από τον Βορρά και την Ανατολή, ώστε
να αποτελεί για μας την κύρια πηγή γνώσης
εκείνης της εποχής.
Άννα Κομνηνή

16. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Πράγματι η επιστήμη της ιστορίας είναι μία από τις σπουδαιότερες κατακτήσεις του
ανθρώπου, καθώς κατάφερε να φέρει στο φως πράξεις, διαθέσεις αλλά και κίνητρα
ανθρώπων και λαών κατά την εξέλιξή τους μέσα στο χρόνο. Λειτούργησε δηλαδή, ως
καθρέφτης ώστε ο άνθρωπος να γνωρίσει καλύτερα την φύση του, να επισημάνει τα
προτερήματα και τα ελαττώματα του και φυσικά να εξελιχθεί. Όμως, η επιστήμη της
ιστορίας ίσως να μην είχε φθάσει σε αυτό το επίπεδο αν δεν υπήρχε ο μεγάλος
ιστορικός Θουκυδίδης. Γιατί ήταν αυτός ο οποίος έθεσε τους κανόνες, όχι μόνο για την
εξαγωγή ενός βέβαιου ιστορικού συμπεράσματος αλλά και ενός απλού συλλογισμού. Η
ιστορία όμως ποτέ δεν σταματά, πάντα θα περιγράφει και θα καταγράφει από τις πιο
σκληρές ως τις πιο τρυφερές στιγμές των ανθρώπων στο πέρασμα των αιώνων, με
σκοπό να μας διδάσκει αποτελώντας ένα από τα πιο όμορφα επιτεύγματα του
ανθρώπινου πολιτισμού.
Η ιστορία είναι φιλοσοφία μέσω παραδειγμάτων…
Θουκυδίδης

17. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
• «Πάπυρος - Λαρούς - Μπριτάννικα».
• Εφημερίδα Καθημερινή, Άρθρο του Ι.Μ. Κωνσταντάκου «Η γέννηση της ιστορίας
στην Αρχαία Ελλάδα» με αποσπάσματα από το βιβλίο του Αντώνη
Ρεγκάκου «Επινοώντας το παρελθόν. Γέννηση και ακμή της ιστοριογραφικής
αφήγησης στην κλασική αρχαιότητα», εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα 2009, σελ. 239.
• Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΓΗ